1. O na vakamacalataka vakacava na vuvale nei Jemesa?

 E SUSU o Jemesa na taci Jisu ena dua na vuvale kaukaua vakayalo. * Erau lomani Jiova vakalevu na nona itubutubu, o Josefa kei Meri, rau solia tale ga na nodrau vinaka me rau qarava na Kalou. Dua tale na ka e vakalougatataki kina o Jemesa, ya ni na tubucake o tuakana me Mesaia. E ka dokai mada ga vua me lewenivuvale qori!

2. Na cava eso na vuna me dokai Jisu kina o Jemesa?

² E levu na vuna me dokai Jisu kina o Jemesa. (Maciu 13:55) Kena ivakaraitaki, ni yabaki 12 o Jisu e sa kila vinaka tu na iVolatabu, era druka kina na qase vuli vinaka e Jerusalemi. (Luke 2:46, 47) De dua erau qarava vata o Jemesa kei Jisu eso na cakacaka vakamatai. Ke dina qori, ena kilai tuakana vinaka sara ga o Jemesa. E dau tukuna o Nathan H. Knorr, “O na kila vinaka e dua ni drau cakacaka vata.” * Ena rawa tale ga ni raica o Jemesa nona “tubu cake tiko ga o Jisu, e toso cake nona vuku, e taleitaki koya tale ga na Kalou kei ira na tamata.” (Luke 2:52) Ena vuku gona ni tikina qori, eda na rairai nanuma ni o Jemesa e dua vei ira na tisaipeli taumada i Jisu. Ia e sega ni vaka kina.

3. Na cava na rai i Jemesa ni tekivuna o Jisu nona cakacaka vakaitalatala?

³ A se bera ni mai tisaipeli i Jisu o Jemesa ni cakacaka vakaitalatala e vuravura o Jisu. (Joni 7:3-5) Kena irairai ni o Jemesa e dua vei ira na wekai Jisu e nanuma ni “sa leqa nona vakasama.” (Mari. 3:21) E sega tale ga ni tukuni ni a tiko vata kei tinana ni vakamatei o Jisu ena kaunirarawa.—Joni 19:25-27.

4. Na cava eda na veivosakitaka?

 ⁴ Toso na gauna e qai vakabauti Jisu o Jemesa, e dua tale ga na lewe ni ivavakoso dokai. Eda na veivosakitaka ena ulutaga qo e rua na ka eda na vulica vei Jemesa: (1) na vuna meda yalomalumalumu tiko ga kina, kei na (2) na cava meda cakava meda qasenivuli vinaka.

5. Na cava e cakava o Jemesa ni oti nodrau sota kei Jisu ni sa vakaturi?

⁵ E qai veisau ena gauna cava o Jemesa me imuri yalodina i Jisu? Ni sa vakaturi mai na mate o Jisu, e “rairai vei Jemesa, tarava sara vei ratou kece na yapositolo.” (1 Kor. 15:7) E veisautaki Jemesa sara ga nona sota ya kei Jisu. A tiko tale ga ena dua na rumu ni vale e cake e Jerusalemi, ena gauna eratou waraka tiko kina na yapositolo na veisobuti ni yalo tabu a yalataki. (Caka. 1:13, 14) Toso na gauna e qai lewe tale ga ni ilawalawa dauvakatulewa ena imatai ni senitiuri. (Caka. 15:6, 13-22; Kala. 2:9) Dua na gauna ni bera na 62 G.V., e uqeti vakalou o Jemesa me volavola vei ira na lumuti lotu vaKarisito. Na ivola qori se yaga tiko ga vei keda nikua ke noda inuinui na bula i lomalagi se vuravura. (Jeme. 1:1) E vola o Josephus na daunitukutuku ena imatai ni senitiuri, ni a vakamatei o Jemesa ni vakarota na nodra Bete Levu na Jiu o Ananaiasa na luvei Anasa. Io, a yalodina tiko ga vei Jiova o Jemesa me yacova ni vakacavara na nona veiqaravi e vuravura.

6. E duatani vakacava o Jemesa vei ira na liuliu ni lotu ena gauna ya?

⁶ E yalomalumalumu o Jemesa. Na cava eda kaya kina qori? Dikeva ni duatani na ka e cakava o Jemesa ni vakatauvatani kei na levu na iliuliu ni lotu nira rogoca na ka me baleti Jisu. Ni raica o Jemesa na ivakadinadina matata ni Luve ni Kalou o Jisu, e vakabauta ena yalomalumalumu. Ia era sega cakava qori na iliuliu ni bete e Jerusalemi. Kena ivakaraitaki, era sega ni cakitaka rawa nona vakaturi Lasarusa mai na mate o Jisu. Era sega ni vakabauta ni o Jisu e matataki Jiova, ia era saga mera vakamatei koya kei Lasarusa. (Joni 11:53; 12:9-11) Na gauna mada ga e vakaturi kina o Jisu, era vunitaka vei ira na lewenivanua na ka  dina e yaco. (Maciu 28:11-15) Na nodra dokadoka na iliuliu ni lotu qori era cata kina na Mesaia.

7. Na cava meda qarauna?

⁷ Ka eda vulica: Meda qarauna na dokadoka, meda yalorawarawa ni vakavulici. E tiko na mate e rawa ni vakaukauataka na salanidra ni uto, ena sega kina ni cakacaka vinaka, na dokadoka e rawa ni vakaukauataka na lomada meda sega kina ni muria na veidusimaki i Jiova. O ira na Farisi era dokadoka se ra vakaukauataka na lomadra mera sega kina ni vakabauta na ivakadinadina matata e vakaraitaka vei ira na yalo tabu. (Joni 12:37-40) E sega ni vinaka na nodra dokadoka nira na sega ni rawata na bula tawamudu. (Maciu 23:13, 33) Sa qai bibi sara meda nuitaka na Vosa ni Kalou kei na yalo tabu me veisautaka na noda itovo, me uqeta na noda rai kei na noda vakatulewa! (Jeme. 3:17) Ni yalomalumalumu o Jemesa e yalorawarawa me vakavulici koya o Jiova. Me vaka eda na qai raica yani, nona yalomalumalumu e rawa kina ni dua na qasenivuli vinaka.

8. Ena rawa vakacava nida qasenivuli vinaka?

⁸ A sega ni vuli vinaka sara o Jemesa. Oya na vuna era raici koya kina na iliuliu ni lotu ena gauna ya me vakataki rau ga na yapositolo o Pita kei Joni, erau “sega ni vuli vinaka sara qai tauvanua ga.” (Caka. 4:13) Ia e vulica o Jemesa me qasenivuli vinaka, e vakadinadinataki qori nida wilika na ivola e vakayacani vua. De dua eda sega ni vuli vinaka tale ga me vakataki Jemesa. Ia ena veivuke ni yalo tabu kei na veivakavulici ni isoqosoqo i Jiova eda rawa kina ni qasenivuli vinaka. Meda veivosakitaka mada na ivakaraitaki ni nona veivakavulici o Jemesa kei na ka eda vulica kina.

9. O na vakamacalataka vakacava na veivakavulici i Jemesa?

⁹ E sega ni dredre na vosa e vakayagataka o Jemesa se vereverea na nona ivakamacala. Na cava na kena yaga? Levu era rogoci koya era kila na ka mera cakava kei na sala mera muria kina. Dikeva mada na kena ivakaraitaki,  e rawarawa sara nona vakavulica o Jemesa mera tu vakarau ni sotava na lotu vaKarisito na veika tawadodonu ia mera kua ni cudru. E vola: “Eda dau vakatoka mera marau na dau vosota. Oni sa rogoca na vosota i Jope oni sa raica tale ga na nona vakalougatataki koya o Jiova me vakaraitaka kina o Jiova ni dau veikauaitaki qai dau yalololoma.” (Jeme. 5:11) Dikeva ni yavutaka o Jemesa na nona veivakavulici ena Vosa ni Kalou. E cakava qori me vukei ira na vakarorogo mera kila ni o Jiova e dau vakalougatataki ira na yalodina vua me vakataki Jope ga. E vakavulica qori o Jemesa ni rawarawa ga na vosa e vakayagataka, e yavutaki ena ka dina. Ni cakava qori e vakalagilagi kina o Jiova, sega ni o koya.

10. Eda na vakatotomuri Jemesa vakacava nida veivakavulici?

¹⁰ Ka eda vulica: Me rawarawa na vosa eda vakayagataka, me yavutaki ena Vosa ni Kalou. Na cava me noda isausau? Nida vakavulica eso tale, meda kua ni vakaraitaka ni levu na ka eda kila. Ia meda vakaraitaka na levu ni ka e kila o Jiova, e lomani ira tale ga vakalevu. (Roma 11:33) Eda na rawata na isausau qori nida yavutaka tiko ga ena Vosa ni Kalou na ka eda tukuna. Kena ivakaraitaki, meda kua ni tukuna vei ira na vuli iVolatabu na ka eda na cakava ena ituvaki era sotava tiko, ia meda vukei ira mera vakasamataka eso na ivakaraitaki vakaivolatabu, mera kila tale ga na rai kei na ivakarau ni loma i Jiova. Qori ena uqeti ira mera vakamarautaki Jiova, sega ni o keda.

11. Na veika dredre cava era sotava eso na lotu vaKarisito ena gauna i Jemesa? Na ivakasala cava e vakarautaka vei ira? (Jemesa 5:13-15)

¹¹ E donu tu ga na rai nei Jemesa. Eda raica ena ivola i Jemesa ni kila vinaka na veika dredre era sotava na tacina, mani vakarautaka na veidusimaki matata ena ka mera cakava. Kena ivakaraitaki, eso na lotu vaKarisito e berabera nodra muria na ivakasala. (Jeme. 1:22) Eso tale era kauaitaki ira na vutuniyau. (Jeme. 2:1-3) Eso tale e dredre mera lewa vinaka na yamedra se na nodra vosa. (Jeme. 3:8-10) E ca na ka era cakava na lotu vaKarisito qori, ia e vosoti ira tiko ga o Jemesa ni kila ni rawa nira veisau. E veivakasalataki ena yalovinaka o Jemesa, e vosa tale ga vakadodonu. E uqeti ira mada ga na malumu vakayalo mera kerea nodra veivuke na qase ni ivavakoso.—Wilika Jemesa 5:13-15.

12. Ena donu tiko ga vakacava noda rai nida vukei ira na vuli iVolatabu?

¹² Ka eda vulica: Me donu noda rai me baleti ira eso tale. Levu na vuli iVolatabu ena sega toka ni rawarawa nodra muria na ivakasala. (Jeme. 4:1-4) De dua ena taura toka na gauna mera biuta na itovo ca mera qai vakaraitaka na itovo vaKarisito. Me vakataki Jemesa ga, e vinakati na yaloqaqa meda tukuna vei ira na gonevuli na ka mera veisautaka. E vinakati tale ga me donu noda rai, meda nuitaki Jiova ni na vagolei ira mai na yalomalumalumu, ena uqeti ira tale ga mera veisautaka eso na ka.—Jeme. 4:10.

13. Me vaka e tukuni ena Jemesa 3:2, na cava e kila o Jemesa?

¹³ E donu tiko ga nona rai o Jemesa me baleti koya. A sega ni vakalevulevui koya o Jemesa vei ira na tacina ena vuku ni nona isususu, se nanuma ni bibi na nona ilesilesi. E kacivi ira na tacina lotu vaKarisito mera “taciqu lomani.” (Jeme. 1:16, 19; 2:5) A sega ni via vakaraitaka o  Jemesa ni uasivi. Ia e okati koya tale ga ena ka e vola: “Eda dau tarabe kece.”—Wilika Jemesa 3:2.

14. Na cava meda yalorawarawa kina ni tukuna nida dau cala?

¹⁴ Ka eda vulica: Meda nanuma tiko nida dau cala kece. Meda kua sara ni vakalevulevui keda vei ira eda vakavulica. Na vuna? Ke da vakaraitaka vei ira na gonevuli nida sega ni dau cala, ena rawa ni nanuma ni dredre me muria na ivakatagedegede ni Kalou. Ia nida tukuna vakadodonu ni ka ni sasaga meda muria na ivakavuvuli vakaivolatabu da qai vakamacalataka ni o Jiova ga e vukei keda meda veisau, eda na vukei gonevuli ni rawa tale ga ni qaravi Jiova.

15. Na cava o na tukuna me baleta na vosa vakatautauvata e vakayagataka o Jemesa? (Jemesa 3:2-6, 10-12)

¹⁵ E vakayagataka o Jemesa na vosa vakatautauvata e uqeta na lomada. E macala ni uqeti koya na yalo tabu, ia e rairai vulica tale ga e levu na iwalewale ni veivakavulici ni dikeva na vosa vakatautauvata e vakayagataka o Jisu. E rawarawa sara na vosa vakatautauvata e vakayagataka o Jemesa ena nona ivola, e matata vinaka tale ga na ka eda vulica kina.—Wilika Jemesa 3:2-6, 10-12.

16. Na cava me veiuqeti kina noda vosa vakatautauvata?

¹⁶ Ka eda vulica: Vakayagataka na vosa vakatautauvata e veiuqeti. Ni o vakayagataka na vosa vakatautauvata, o sa vukica tiko na daliga me mata. Kena ibalebale o sa vukei ira tiko na vakarorogo mera raitayaloyalotaka na ka era rogoca. Na vosa vakatautauvata ena uqeti ira na vakarorogo mera nanuma na ka dina vakaivolatabu. E kenadau o Jisu ena vosa vakatautauvata, e muria vinaka gona o Jemesa na tikina qori. Meda dikeva mada e dua na vosa vakatautauvata nei Jemesa da qai veivosakitaka na vuna e veiuqeti kina.

17. E veiuqeti vakacava na vosa vakatautauvata ena Jemesa 1:22-25?

¹⁷ Wilika Jemesa 1:22-25. E vica na vuna e veiuqeti kina na vosa vakatautauvata i Jemesa me baleta na iloilo. E vakavulica e dua na tikina bibi, ya me rawa ni yaga vei keda na Vosa ni Kalou, e sega ni vinakati meda wilika wale ga. Bibi  meda muria sara na ka eda wilika kina. E digia o Jemesa na vosa vakatautauvata era kila vinaka na vakarorogo, ya me baleta e dua e ilovi koya ena iloilo. Na cava e via vakabibitaka? E ka vakalialia ke raica e na ka me veisautaka qai sega ni cakava e dua na ka. E va tale ga qori noda wilika na Vosa ni Kalou, ena ka vakalialia ni dodonu meda veisautaka na noda itovo, eda qai sega ni cakava.

18. Na cava e tolu na ka meda cakava nida vakayagataka na vosa vakatautauvata?

¹⁸ Ni o vakayagataka na vosa vakatautauvata, o na vakatotomuri Jemesa ni o cakava e tolu na ka: (1) Mo vakadeitaka ni veiganiti na vosa vakatautauvata qori kei na tikina bibi o veivosakitaka tiko. (2)  Vakayagataka na vosa vakatautauvata era kila vinaka na vakarorogo. (3) Mo vakamatatataka na kena yaga. Ke dredre mo vakasamataka e dua na vosa vakatautauvata e veiganiti, mo vakekeli ena ivola na Watch Tower Publications Index. Ni o rai ena ulutaga “Illustrations,” e levu sara na ivakaraitaki o rawa ni vakayagataka. Nanuma tiko, na vosa vakatautauvata e vaka na gusunivosa, ena vakamatatataka na tikina bibi o via vakavulica. Mo vakadeitaka gona mo tukuna ga na veitikina bibi o via veivosakitaka. E macala ni inaki bibi ni noda vakavinakataka na noda veivakavulici, ya meda vukea e levu tale mera mai lewenivuvale mamarau i Jiova, sega nida dokai kina.

19. Eda vakaraitaka vakacava nida lomani ira na tacida?

¹⁹ Eda sega ni vakataki Jemesa meda susu vata kei na dua na tuakada e uasivi, ia eda kalougata nida qaravi Jiova ena dua na vuvale levu era lewena na tacida lotu vaKarisito. Eda vakaraitaka nida lomani ira ena noda veimaliwai, vuli vei ira, da qai veiqaravi vata ena yalodina ena noda vunau kei na veivakavulici. Nida saga meda vakatotomuria na rai nei Jemesa, nona itovo, kei na iwalewale ni nona veivakavulici, eda rokovi Jiova kina, eda vukei ira tale ga na yalomalumalumu mera toro voleka vua na Tamada vakalomalagi dauloloma.