1. Na cava era sega ni nuitaka kina e levu nikua na iVolatabu?

 LEVU nikua era sega ni kila o cei mera nuitaka. Era sega ni vakadeitaka nira kauaitaki vei ira era doka, me vakataki ira na daunipolitiki, na sainitisi, kei na daunibisinisi. Kena ikuri, era sega ni dokai ira na iliuliu ni lotu. Macala gona nira sega ni nuitaka na iVolatabu, na ivola era kaya na iliuliu ni lotu qori nira vakayagataka.

2. Me vaka e tukuni ena Same 119:160, na cava meda vakabauta?

² Nida sokaloutaki Jiova, eda vakabauta ni “Kalou daudina” o koya, e kila tale ga na ka ena yaga vei keda. (Same 31:5; Aisea 48:17) Eda kila ni rawa nida nuitaka na ka eda wilika ena iVolatabu, ni “usutu ni . . . vosa [ni Kalou] na ka dina.” b (Wilika Same 119:160.) Eda duavata kei na ka e kaya e dua na dauvakadidike ni iVolatabu, e vola: “E sega ni lasu na ka e tukuna na Kalou. Era nuitaka na tamata ni Kalou na ka e tukuna baleta nira nuitaka na Kalou e tukuna.”

3. Na cava eda na veivosakitaka ena ulutaga qo?

³ Eda na uqeta vakacava eso mera nuitaka tale ga na Vosa ni Kalou? Eda na veivosakitaka e tolu na vuna meda nuitaka kina na iVolatabu. Eda na dikeva ni donu tu ga na kena ibalebale, na vakayacori ni parofisai ena iVolatabu, kei na kena veisautaka na noda bula na kaukaua ni Vosa ni Kalou.

4. Na cava era vakabauta kina eso ni sega ni donu na itukutuku ena iVolatabu?

⁴ Na Kalou o Jiova e vakayagataka e rauta ni 40 na tagane  yalodina mera vola na ivola ena iVolatabu. Ia e sega ni dua na ivolavivigi taumada era vola e tiko ena gauna qo. c Na ka ga e tiko na ilavelave e lavetaki vakavica vata. Era taroga kina eso ke tautauvata na ka eda wilika ena iVolatabu ena gauna qo kei na ka era vola na tagane qori. O na vakadeitaka vakacava ni dina qori?

5. Na cava e okati ena kena lavetaki na iVolatabu vakaIperiu? (Raica na iyaloyalo ena waqana.)

⁵ Me rawa ni maroroi na vosa i Jiova, e dusimaka me lavetaki. E tukuna vei ira na tui Isireli mera vola na nodra ilavelave ni Lawa, e lesi ira tale ga na Livai mera vakavulica na Lawa vei ira na lewenivanua. (Vkru. 17:18; 31:24-26; Niem. 8:7) Oti nodra kau vakavesu na Jiu i Papiloni, era vola eso na vunivola era kenadau e vica vata na ilavelave ni iVolatabu vakaIperiu. (Esera 7:6, vmr.) Era dau qaqarauni na tagane qo. Toso na gauna, o ira na lavetaka na Lawa era tekivu wilika na iwiliwili ni vosa kei na matanivola mera vakadeitaka kina ni donu na ka kece era lavetaka. Ia nira tamata ivalavala ca ga, e laurai eso na cala lalai ena tikinivolatabu. Me vaka ni lavetaki e levu sara na ilavelave ni iVolatabu, e laurai gona na cala qori ni toso na gauna. Ena sala cava?

6. E rawa ni laurai vakacava na cala ena ilavelave ni iVolatabu?

⁶ E tiko na iwalewale nuitaki era muria na dauvakadidike ni gauna qo mera kila kina na cala era cakava o ira na lavetaka na iVolatabu. Kena ivakatautauvata: Kaya mada nira lesi e 100 na tagane mera lavetaka e dua na drauniveva. E dua vei ira qori e cala vakalailai na ka e lavetaka. Dua na sala eda rawa ni kila kina na cala qori ya nida vakatauvatana na nona ilavelave kei na nodra na kena vo. Ni vakatauvatani tale ga va qori e levu na ivolavivigi ni iVolatabu, era raica kina na dauvakadidike na cala se ka e sega ni vola e dua e lavetaka na iVolatabu.

7. Era qarauna vakacava na lavetaka na iVolatabu me donu na ka era vola?

⁷ Era qarauna vinaka sara o ira na lavetaka na ivolavivigi ni iVolatabu me donu na ka era vola. Dikeva mada e dua na ivakaraitaki e vakadinadinataka na tikina qo. E volai na ivolavivigi makawa duadua ni iVolatabu vakaIperiu taucoko ena rauta na 1008 se 1009 G.V., e vakatokai me Leningrad Codex. Ia ena vica na yabaki sa oti, e kune e vica vata na ivolavivigi ni iVolatabu kei na tikitiki ni ivolavivigi e rauta ni 1,000 na yabaki na kena dede mai na Leningrad Codex. Ena rairai vakasamataka e dua ke lavetaki vakavica na ivolavivigi qori me sivia ni 1,000 na yabaki, ena sega sara ga ni tautauvata na ka e tiko ena Leningrad Codex kei na ivolavivigi makawa qori. E sega ni dina qori. Era vakatauvatana na dauvakadidike na ivolavivigi qori kei na kena e kune ena gauna qo ni duidui ga vakalailai na vosa e vakayagataki, ia e donu vinaka na itukutuku se na kena ibalebale.

8. Na cava na duidui ni ilavelave ni iVolatabu vaKirisi vaKarisito kei na ilavelave ni so tale na ivola makawa?

⁸ O ira na lotu vaKarisito taumada era vakatotomuri ira na dau lavetaka na iVolatabu vakaIperiu. Era qarauna me donu na ka era lavetaka ena ilavelave ni 27 na ivola ni iVolatabu vaKirisi, era vakayagataka qori ena nodra soqoni kei na cakacaka vakavunau. Ni  vakatauvatana e dua na dauvakadidike na ivolavivigi ni iVolatabu vaKirisi kei na so tale na ivola ni gauna qori, e kaya: “E laurai ni levu sara na ivolavivigi [ni iVolatabu vaKirisi] e tu ena gauna qo, . . . era tiko kece na kena ivola.” E kaya na ivola Anatomy of the New Testament: “Eda nuidei ni ka eda wilika ena dua na vakadewa vinaka ni gauna qo [ena iVolatabu vaKirisi] e vakavotuya na itukutuku vata ga era vola na dauvola iVolatabu ena gauna makawa.”

9. Me salavata kei na Aisea 40:8, cava eda rawa ni kaya me baleta na itukutuku ena iVolatabu?

⁹ E sivia ni vica vata na drau na yabaki nodra qarauna e levu na dau lavetaka na iVolatabu na ka era lavetaka, oya na vuna e donu vinaka kina na iVolatabu eda wilika ena gauna qo, eda rawa ni vulica tale ga. d E macala ni o Jiova ga e raica me maroroi vinaka na nona itukutuku vua na kawatamata, me donu tale ga. (Wilika Aisea 40:8.) Ia era na rairai tukuna eso, na kena donu vinaka na itukutuku ena iVolatabu e sega ni vakadinadinataka ni uqeti vakalou. Meda raica mada qo eso na ivakadinadina ni vakavuna na Kalou na iVolatabu.

10. Tukuna e dua na parofisai e vakayacori e vakadeitaka na dina ni 2 Pita 1:21. (Raica na iyaloyalo.)

¹⁰ E tu ena iVolatabu e levu na parofisai e sa vakayacori. Eso na parofisai qori e volai ni se vo tu e vica vata na drau na yabaki me qai vakayacori. E vakadeitaka na itukutuku makawa ni vakayacori dina na parofisai qori. Eda sega ni kurabuitaka qo ni parofisai kece ena iVolatabu e tukuna o Jiova. (Wilika 2 Pita 1:21.) Vakasamataka mada na parofisai me baleta na bale ni koro makawa o Papiloni. Ena ikawalu ni senitiuri B.G.V., e uqeti vakalou na parofita o Aisea me tukuna ni na vakadrukai na koro qaqa o Papiloni. E tukuna mada ga na yaca ni turaga ena ravuta na koro qori, ya o Sairusi, kei na  sala ena cakava kina. (Aisea 44:27–45:2) E parofisaitaka tale ga o Aisea ni toso na gauna ena vakarusai vakadua o Papiloni, ena sega ni tawani tale. (Aisea 13:19, 20) Qori sara ga na ka e yaco, era valuti Papiloni na kai Mitia kei Perisia ena 539 B.G.V. Ena gauna qo sa rusa tu na vanua e toka kina na koro qaqa qo.—Raica na vidio Parofisaitaka na iVolatabu na Bale kei Papiloni ena ivola Marau me Tawamudu!, lesoni 03 poidi 5, ena iyaya vakalivaliva.

11. Vakamacalataka na kena vakayacori nikua na Taniela 2:41-43.

¹¹ A sega ni vakayacori ga ena gauna makawa na parofisai vakaivolatabu, eda raica tale ga na kena vakayacori ena gauna qo. Kena ivakaraitaki, eda raica na kena vakayacori na parofisai i Taniela me baleta na Matanitu Qaqa kei Vuravura o Peritania kei Merika. (Wilika Taniela 2:41-43.) E donu vinaka na kena tukuni ena parofisai qori ni na “kaukaua e dua na iwase” ni matanitu qaqa qo me vaka na kaukamea, ena “malumalumu e dua tale na iwase” me vaka na qele. Qori na ka eda vakadinadinataka nikua. Erau vakaraitaka o Peritania kei Merika na kaukaua e vaka na kaukamea, ni rau qaqa ena rua na iValu kei Vuravura, rau qai vakaraitaka tiko ga na kaukaua ni nodrau mataivalu levu. Ia o ira na lewenivanua qori era vakamalumalumutaka na nodrau kaukaua. Ena sala cava? Era kudruvaka na dodonu ni tamata cakacaka, na dodonu ni lewenivanua, kei na isoqosoqo ni tugalala. E kaya e dua na kenadau ena veika vakapolitiki ena dua na gauna tiko ga qo: “E sega ni dua na matanitu e lewa na lewenivanua nikua e tautauvata kei Merika ni tawase vakalevu na veika vakapolitiki.” Na nona itokani o Peritania, e laurai ni sega ni duavata ena vica na yabaki sa oti me baleta na nodra veiwekani kei na so tale na veimatanitu era lewena na European Union. Na duidui qori e vakadredretaka nona vakatulewa vakatotolo na Matanitu Cokovata qo.

12. E uqeti keda vakacava na parofisai vakaivolatabu?

¹² Na kena vakayacori e levu na parofisai vakaivolatabu, e uqeti keda meda nuitaka ni na yaco dina na vosa ni yalayala ni Kalou me baleta na gauna se bera mai. Eda duavata kei na ka e tukuna na daunisame ni masuti Jiova: “Au diva vakalevu na nomuni veivakabulai, ni nomuni vosa e noqu inuinui.” (Same 119:81) E vakarautaka vei keda o Jiova ena iVolatabu na “inuinui kei na ka [meda] namaka ena gauna se bera mai.” (Jere. 29:11) Na noda inuinui ena gauna se bera mai e vakatau ena vosa ni yalayala i Jiova, e sega ni vakatau ena sasaga ni tamata. Meda nuitaka tiko ga na Vosa ni Kalou nida vulica vinaka na parofisai vakaivolatabu.

13. Me vaka e tukuni ena Same 119:66, 138, na cava e dua tale na ivakadinadina ni nuitaki na iVolatabu?

¹³ E dua tale na ivakadinadina ni rawa nida nuitaka na iVolatabu, ya ni yaga vakalevu vei ira na muria na kena ivakasala. (Wilika Same 119:66, 138.) Kena ivakaraitaki, o ira na veiwatini era voleka sara ni veisere, era sa marau tiko ena gauna qo. Era tuberi na luvedra ena vuvale lotu vaKarisito dauloloma, era vakila nira karoni, era lomani.—Efeso 5:22-29.

14. Tukuna e dua na ivakaraitaki e dusia ni rawa ni veisautaka na bula na ka dina ena iVolatabu.

 ¹⁴ Ni muri na ivakasala vakaivolatabu, era sa veisau mada ga o ira na daubasulawa voravora. Dikeva na yaga ni kena ivakasala vua e dua na kaivesu na yacana o Jack. e E daubasulawa voravora, e kilai ni dua vei ira na kaivesu voravora sara e kedra itotogi na mate. Ia e mani veitomani o Jack ena vulici ni iVolatabu. E uqeti koya sara ga na nodra yalovinaka na mataveitacini era veivakavulici tiko, mani tekivu vuli tale ga. Ni muria na ka dina vakaivolatabu, e veisau sara ga na nona ivalavala kei na nona itovo. Toso na gauna, e sa dautukutuku bera ni papitaiso o Jack, oti e papitaiso sara. E gumatua me vunautaka vei ira na vo ni kaivesu na Matanitu ni Kalou qai vukea e le va me ratou mai kila na dina. Ena siga me tau kina na kena itotogi, sa veisau sara o Jack. E kaya e dua na nona loya: “Sa veisau vakalevu o Jack mai na 20 na yabaki sa oti. E veisautaki koya na ka era vakavulica na iVakadinadina i Jiova.” E totogimate o Jack, ia na nona ivakaraitaki e dusia ni rawa nida nuitaka na Vosa ni Kalou kei na kena kaukaua me veisautaki keda.—Aisea 11:6-9.

15. Era kilai tani vakacava na tamata i Jiova nikua nira muria na ka dina vakaivolatabu? (Raica na iyaloyalo.)

¹⁵ Era duavata na tamata i Jiova nira muria na ka dina ena iVolatabu. (Joni 13:35; 1 Kor. 1:10) E laurai levu na noda veiyaloni kei na duavata ni levu ena gauna qo era tawase ena vuku ni veika vakapolitiki, matatamata, se itutu. E qoroqoro sara ga e dua na cauravou o Jean ni raica na noda duavata na tamata i Jiova. E susu ena dua na vanua vakaAferika. Nira veivaluvaluti na lewenivanua, e curu ena mataivalu o Jean. Toso na gauna e qai dro ina dua na matanitu  voleka. E sotavi ira e keri na iVakadinadina i Jiova. E kaya: “Au vulica nira sega ni vakaitavi ena veika vakapolitiki o ira na muria na lotu dina, era sega tale ga ni tawase. Era veilomani ga. Au solibula meu valataka na noqu vanua. Ia niu vulica na ka dina vakaivolatabu, e uqeti au sara ga meu yalataka noqu bula vua na Kalou.” Sa veisau vakadua o Jean. Sa sega ni valuti ira na duikaikai, ia sa wasea ga na ka dina vei ira kece e sotava. Io, na ivakadinadina levu ni rawa nida nuitaka na Vosa ni Kalou, ya ni sa yaga tiko na kena ivakasala vei ira e levu sara mai na veivanua.

16. Na cava e bibi kina meda nuitaka tiko ga na Vosa ni Kalou?

¹⁶ Ni torosobu tiko ga na vuravura qo, ena vakatovolei na noda nuitaka na ka dina. Era na rairai saga e levu meda vakatitiqataka na ka dina vakaivolatabu, se nona lesia o Jiova na dauveiqaravi yalodina e vuku me dusimaki ira na sokaloutaki Jiova nikua. Ia ke da vakabauta ni dau dina tu ga na Vosa i Jiova, eda na sega sara ni vakatitiqa. Eda na ‘nakita meda talairawarawa ena lawa i Jiova ena veigauna, me yacova na icavacava.’ (Same 119:112) Eda na “sega tale ga ni madua” meda tukuna yani na ka dina qai uqeti ira mera muria na ivakasala vakaivolatabu. (Same 119:46) Eda na vosota na ituvaki dredre, wili kina na veitusaqati ena “vosovoso kei na marau.”—Kolo. 1:11; Same 119:143, 157.

17. E uqeti keda vakacava na noda tikinivolatabu ni yabaki qo?

¹⁷ Eda vakavinavinaka ni vakaraitaka vei keda o Jiova na ka dina. Qori eda nuidei kina, e vakainaki noda bula, e dusimaki keda tale ga vakamatata ena vuravura sa qai veilecayaki tiko ga. E vakarautaka tale ga vei keda na inuinui me baleta na gauna vinaka se bera mai ena veiliutaki ni Matanitu ni Kalou. Me uqeti keda mada ga na tikinivolatabu ni yabaki 2023 me dei na noda vakabauta ni Vosa kece ni Kalou e kena usutu na ka dina!—Same 119:160.