1, 2. (a) Na cava e ka vakayalomatua kina meda to vei Jiova? (b) Cava ena veivosakitaki tiko ena ulutaga qo?

E KA vakayalomatua meda kabiti Jiova. Sega tale ni dua e kaukaua, vuku qai dauloloma me vaka na noda Kalou! Macala ga nida na via to vua! (Same 96:4-6) Ia eso na dauveiqaravi ni Kalou era lomalomarua ena gauna e vinakati kina mera to vei Jiova.

² Eda na dikeva tiko ena ulutaga qo na nodra ivakaraitaki eso era kaya nira to vei Jiova, ia e vakacudrui koya na ka era cakava. Ena uqeti keda na ka eda vulica ena italanoa qori meda yalodina tiko ga vei Jiova.

3. Na cava e vakaliuliu kina o Jiova me vukei Keni? Cava e tukuna vua?

³ Dikeva mada na ivakaraitaki i Keni. A tusanaka ni sega ni sokaloutaka e dua tale na kalou, o Jiova duadua ga. Toso na gauna, e sega ni vakadonuya o Jiova na nona sokalou. A bucina tiko o Keni na itovo ca e lomana. (1 Joni 3:12) A vakaliuliu o Jiova me tukuna vua: “Ke o veisau mo caka vinaka, o na ciqomi tale, se vakacava? Ia ke o sega ni veisau  mo caka vinaka, sa toka e katuba na ivalavala ca me rawai iko, ia vakaevei o na lewai koya?” (Vkte. 4:6, 7) E vaka ga me tukuna tiko vua o Jiova, “Ke o veivutuni mo to e yasaqu, au na qai tiko e yasamu.”

4. A rawa ni to vei Jiova o Keni, ia na cava e qai cakava?

⁴ Ena vakadonui Keni wale ga o Jiova ke veisautaka na nona rai. Ia e sega ni muria o Keni na ivakasala. Na rai cala kei na nona nanumi koya ga e lai cakava kina na ka tawadodonu. (Jeme. 1:14, 15) Ni se itabagone o Keni, a rairai sega ni bau tadra ni na saqati Jiova. Ni toso na gauna, a cakava sara ga na kena veibasai—e saqata na Kalou qai labati tacina!

5. Na rai cava ena sega ni vakadonui keda kina o Jiova?

⁵ Me vakataki Keni, e rawa ni muria tiko e dua na lotu vaKarisito na sala cala qai tukuna tale tiko ga ni sokaloutaki Jiova. (Juta 11) Kena ivakaraitaki, e rawa ni bucina se tatadrataka tiko na itovo vakasisila, kocokoco, se cata na tacina lotu vaKarisito. (1 Joni 2:15-17; 3:15) Na rai qori e rawa ni lai tini ena caka cala, ena gauna vata ya ena rairai gugumatua tiko ena cakacaka vakaitalatala qai sega ni calata na soqoni. De dua era na sega ni kila e levu na ka eda dau vakasamataka se na ka eda cakava, ia e raica o Jiova na ka kece, e kila vinaka ke sega ni vu mai lomada noda to vua.—Wilika Jeremaia 17:9, 10.

6. Nida to vei Jiova, ena vukei keda vakacava meda ‘lewa’ vinaka noda malumalumu?

⁶ Ena yasana adua, e dauvosovoso o Jiova. Ke dua e muria na sala me yawaka na Kalou, e vakamasuti koya o Jiova: “Moni lesu mai vei au, au na lesu yani vei kemuni.” (Mala. 3:7) Vakabibi ke da saga tiko meda valuta noda malumalumu, ni vinakata o Jiova meda cata na veika ca. (Aisea 55:7) Ke da cakava qori, ena to e yasada me vakacegui keda qai vakaukauataki keda vakayalo me rawa nida ‘lewa’ vinaka na noda malumalumu.—Vkte. 4:7.

7. Na cava sa sega ni vakadonui Solomoni kina o Jiova?

⁷ Eda rawa ni vuli vakalevu ena ka e cakava o Tui Solomoni. Ni se gone, e dau qara na veidusimaki i Jiova. A mani solia vakalevu vua o Jiova na vuku qai lesi koya me tara na valenisoro vakatubuqoroqoro e Jerusalemi. Toso na gauna, sa sega ni vakadonui koya o Jiova. (1 Tui 3:12; 11:1, 2) Na Lawa ni Kalou e vakaroti ira na Tui mera kua ni ‘taura e levu na watidra, ni na gole tani kina na lomadra.’ (Vkru. 17:17) A beca o Solomoni na lawa qori, e 700 kina na watina. E kauti ira tale ga mai e 300 na yalewa me watina lalai. (1 Tui 11:3) Levu vei ira qori era sega ni Isireli, era sokaloutaka na kalou lasu. Kena ibalebale, e beca tale ga o Solomoni na lawa ni Kalou ni vakawatitaki ira na yalewa vulagi.—Vkru. 7:3, 4.

8. E vakacava sara mada na levu ni ka ca e cakava o Solomoni?

⁸ Ni vakawalena tiko vakalalai o Solomoni na ka e vinakata o Jiova, e lai tini cakava kina na cala levu. E tara o Solomoni e rua na icabocabonisoro, dua me baleti Asetoreci na kalou yalewa kei na dua tale na kalou lasu o Kimosi. E tomani ira na watina ena sokalou lasu. E tara na icabocabonisoro ena veivanua cecere donui Jerusalemi, na vanua a tara kina na valenisoro i Jiova! (1 Tui 11:5-8; 2 Tui 23:13) De dua a nanuma o Solomoni ke vakacaboisoro tiko ga ena valenisoro,  ena raibaleta o Jiova na veika ca e cakava.

9. Na cava na revurevu ni talaidredre i Solomoni?

⁹ Ia e sega ni dau raibaleta o Jiova na caka cala. E tukuni ena iVolatabu: “E cudruvi Solomoni vakalevu o Jiova ni sa gole tani na lomana vei Jiova . . . , o koya e rairai vakarua vua, e vakasalataki koya ena ka qo, oya me kua ni muria eso tale na kalou. Ia e sega ni muria na ka e vakaroti koya kina o Jiova.” Cava e qai yaco? E sega ni tokoni koya tale na Kalou. Ena tawase na matanitu o Isireli ni sa veiliutaki na kawa i Solomoni, ena levu tale ga na leqa era na sotava ena veitabagauna tarava.—1 Tui 11:9-13.

10. Na cava e rawa ni vakaleqa na noda veiwekani vinaka kei Jiova?

¹⁰ Me vaka ga a yaco vei Solomoni, ena vakaleqa noda bula vakayalo na noda vakailala kei ira na sega ni kila se doka na ivakatagedegede i Jiova. Era wili kina na tacida ena ivavakoso era rairai malumu tu vakayalo. Era okati tale ga kina na wekada era sega ni qaravi Jiova, ira eda tiko veitikivi, cakacaka se vuli vata. Ke ra sega ni doka vakalevu na ivakatagedegede i Jiova o ira na noda ilala, toso na gauna era na vakaleqa vakadua na noda veiwekani vinaka kei Jiova.

11. Eda na kila vakacava ke dua e sega ni ilala vinaka?

¹¹ Wilika 1 Korinica 15:33. Levu nikua e vinaka nodra itovo, eso mada ga e taudaku era sega ni dau valavala vakasisila. Ke va qori na nomu ilala, vakacava o vakadeitaka nira itokani vinaka? Mo taroga se na yaga vakacava nomu veiwekani kei Jiova na nomu ilala qori. Vakacava ena vakavolekati iko vua na Kalou? O kila na ka e tiko e lomadra? Kena ivakaraitaki, era veitalanoataka ga vakalevu na ilavo, isulu kei na veika vovou, ka ni veivakamarautaki, iyaya vovou kei na so tale na veika vakayago? E laurai ena nodra ivosavosa nira dau vakalelewa se veiwali ca? E veivakasalataki o Jisu: “Ni na cavuta ga na gusumudou na ka e sinai tu e lomamudou.” (Maciu 12:34) Ke o siqema ni na vakaleqa nomu veiwekani vinaka kei Jiova nomu ilala, mo yavala totolo mo vakalailaitaka na gauna o dau maliwai ira kina se tinia sara ga.—Vkai. 13:20.

12. (a) Na cava e vakamatatataka o Jiova vei ira na Isireli ni oti nodra biuti Ijipita? (b) Cava era kaya na Isireli ni vinakata o Jiova me qaravi duadua ga?

¹² Eda vuli tale ga ena ka e yaco vei ira na Isireli ni oti nodra sereki mai Ijipita.  Era soqoni e Ulu i Saineai. E via vakaraitaka o Jiova ni tiko sara ga kei ira. E mani basika vakacakamana na o vavaku. E vakavuna o Jiova na kurukuru, veitibiyaki ni liva, kei na rorogo e vaka na rogo levu ni domo ni davui. (Lako 19:16-19) Na ka e yaco qori e vakatakila kina vei ira na Isireli ni “vinakata me qaravi duadua ga.” E vakadeitaka vei ira ni na tokoni ira ke ra lomani koya, mera muria tale ga nona ivakaro. (Wilika Lako Yani 20:1-6.) E vaka ga me tukuna tiko vei ira nona tamata, “Ke oni vakaraitaka ni oni to vei au, au na to tale ga vei kemuni.” Na cava o na cakava ena ka e yalataka qori o Jiova? Macala ga nida na duavata kei ira na Isireli. Era “sauma . . . ena dua vata ga na domo: ‘Keimami sa yalorawarawa me keimami cakava na vosa kece e tukuna o Jiova.’” (Lako 24:3) Toso na gauna, e yaco e dua na ituvaki e vakatovolei kina nodra yalodina.

13. Na ituvaki cava e vakatovolei kina nodra yalodina na Isireli?

¹³ Era rerevaka na Isireli na o vavaku butobuto, na veitibiyaki ni liva kei na so tale na ivakatakilakila vakatubuqoroqoro ni Kalou. Era mani kerei Mosese me veivosaki ga kei Jiova e Ulu i Saineai me qai vakadewataka vei ira. E vakadonuya qori o Mosese. (Lako 20:18-21) Ni dede toka mai na ulunivanua, e vaka mera veilecayaki na Isireli ni sega ni tiko nodra iliuliu nuitaki. Era dau nuidei ni tiko o Mosese, ena levu ni nodra lomaleqa era kaya vei Eroni: “Cakava e dua na neimami kalou me liutaki keimami, ni keimami sega ni kila se cava sa manati koya na Mosese qo, na tagane e liutaki keimami tani mai na vanua o Ijipita.”—Lako 32:1, 2.

14. Na cava era nanuma cala na Isireli, cava e qai cakava o Jiova?

¹⁴ Era kila vinaka na Isireli ni cala bibi vei Jiova na qaravi matakau. (Lako 20:3-5) Ia qo era sa sokaloutaka tiko na luvenibulumakau koula! Era nanuma na Isireli nira se to tiko ga vei Jiova. A vakatoka mada ga o Eroni na nodra sokaloutaka na luvenibulumakau me “soqo vei Jiova”! Ia vakacava mada o Jiova? E kila nira sega ni yalodina vua. E kaya sara vei Mosese me baleti ira nira “vakadukadukalitaki ira” qai “totolo wale ga nodra lako tani mai na sala [e] vakarota mera muria.” Ena nona “cudru waqawaqa,” e nanuma o Jiova me sa vakarusai ira kece na lewe ni matanitu vou o Isireli e se qai tauyavu.—Lako 32:5-10.

15, 16. Erau vakaraitaka vakacava o Mosese kei Eroni ni rau to vei Jiova? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

¹⁵ Sa qai vakasamataka o Jiova me kua ni vakarusai ira na Isireli. Ni Kalou dauveivosoti, e soli tale na gauna mera vakaraitaka kina na dausokalou yalodina nira to vua. (Lako 32:14) A raica vinaka tu o Mosese na nodra sega ni lewai ira vinaka na lewenivanua, era kaikaila, lagasere ra qai dadanisi ena yasa ni matakau, e mani qaqiraka na luvenibulumakau koula me pauta. E kaya sara: “O cei e to ena yasa i Jiova? Lako mai vei au!” Era ‘gole sara yani na Livai kece’ vei Mosese.—Lako 32:17-20, 26.

¹⁶ A vakaitavi o Eroni ena buli ni matakau, ia e veivutuni qai muri ira na Livai mera to vei Jiova. Era sega wale ga ni to vei Jiova, era tawasei ira sara ga mai vei ira na daucaka ca. E vakatulewa vakayalomatua qori; nira vakamatei ena siga ya e vica vata na udolu nira qaravi matakau. O ira na to  vei Jiova e yalataki nira na vakalougatataki.—Lako 32:27-29.

17. Na cava eda vulica ena ka e tukuna o Paula me baleta na luvenibulumakau koula?

¹⁷ E vakamacalataka tale ga na yapositolo o Paula na luvenibulumakau koula ni kaya: ‘Meda vuli ena veika e yaco ya, meda kua kina ni ucui ira ena nodra qaravi matakau. Na nodra ivakaraitaki e volai me ivakasala vei keda eda bula donuya na icavacava ni veika vakavuravura. O koya e nanuma ni sa tudei tu, me qarauna me kua ni bale.’ (1 Kor. 10:6, 7, 11, 12) Me vaka ga e vakamacalataka o Paula, eso na lotu vaKarisito dina e rawa nira caka cala. Nira rawai ena veitemaki, era na rairai nanuma ni se vakadonui ira tiko ga o Jiova. Ke tukuna mada ga e dua ni via to vei Jiova se tusanaka ni yalodina vua na Kalou, e sega ni kena ibalebale qori ni na vakadonui koya o Jiova.—1 Kor. 10:1-5.

18. Na cava e rawa ni vakavuna meda yawaki Jiova, na leqa cava e rawa ni lai tini kina?

¹⁸ Era lomaleqa na Isireli ni rui dede o Mosese e Ulu i Saineai, nikua tale ga e rawa nira lomaleqa na lotu vaKarisito ni sa rui bera na siga ni veilewai i Jiova kei na yaco mai ni vuravura vou. Ena rairai nanumi ni na yaco na veika totoka qori ena dua na gauna se bera mai, se rui dredre me vakabauti ni na yaco. Ia ke sega ni qarauni na rai qori, e rawa nida vakaliuca kina na veika vakayago, sega ni loma ni Kalou. Toso na gauna, eda na yawaki Jiova qai cakava eso na ivalavala eda sega vakadua ni bau tadra.

19. Na ka dina cava meda kua ni guilecava, na vuna?

¹⁹ Meda kua vakadua ni guilecava ni vinakata o Jiova meda talairawarawa mai vu ni lomada, da qai qaravi koya duadua ga. (Lako 20:5) Ke dua e vakawalena na sokalou vei Jiova, sa cakava tiko na loma i Setani, ena tini ga ina leqa. E uqeti keda kina o Paula: “Oni sega ni gunu rawa ena bilo nei Jiova kei na nodra bilo na timoni, oni sega ni kana rawa ena ‘teveli nei Jiova’ kei na nodra teveli na timoni.”—1 Kor. 10:21.

20. Ena vukei keda vakacava o Jiova nida butucala?

²⁰ Dua na ka eratou tautauvata kina na italanoa kei Keni, Solomoni, kei ira na Isireli ena Ulu i Saineai. A rawa nira ‘veivutuni mera veisau.’ (Caka. 3:19) E dauvosovoso o Jiova nida butucala. Kena ivakaraitaki, a vosoti Eroni. Nikua tale ga, e dau veivakasalataki o Jiova ni vakayagataka na italanoa vakaivolatabu, ivola vakaivolatabu se nodra ivakasala vakayalololoma na tacida. Nida muria qori, eda nuidei ni na lomani keda na Kalou.

21. Ni vakatovolei noda yalodina vei Jiova, na cava meda nakita dei?

²¹ E tiko na inaki ni nona loloma soli wale o Jiova. (2 Kor. 6:1) Qori e rawa kina nida “biuta na ka kece e sega ni salavata kei na loma ni Kalou kei na gagadre ca vakavuravura.” (Wilika Taito 2:11-14.) Nida se bula tiko ena “vuravura qo,” eda na sotava eso na ituvaki ena vakatovolei kina noda qaravi Jiova duadua ga. Meda tu vakarau mada ga e veigauna meda to vua, ni dodonu ga meda “Rerevaki Jiova na [noda] Kalou, [meda] qaravi koya, [meda] kabiti koya”!—Vkru. 10:20.