1-2. Me vaka e tukuni ena Same 25:14, na cava meda cakava meda veitokani voleka kei Jiova?

 NA ITOVO cava o nanuma ni bibi, ke o via veitokani voleka kei na dua? O na rawa ni kaya ni o ira na veitokani vinaka era dau veilomani, era dau veitokoni. De dua o na sega ni vakasamataka ni bibi na rere me dei kina na veitokani. Ia e kaya na tikinivolatabu e yavutaki kina na ulutaga qo ni o ira era vinakata mera veitokani voleka kei Jiova, e dodonu mera “rerevaki koya.”—Wilika Same 25:14.

² Ke sa dede mada ga noda qaravi Jiova, e bibi vei keda kece meda rerevaki koya tiko ga se dokai koya vakalevu. Ia na cava na ibalebale ni noda rerevaka na Kalou? Eda na vulica vakacava meda rerevaki Jiova? Na cava eda vulica vua na dauveiqaravi o Opetaia, na Bete Levu o Jioiata, kei Tui Joasi me baleta na rerevaka na Kalou?

3. Na cava eda dau rere kina? E taqomaki keda vakacava?

³ De dua eda na rere ke da nanuma nida na vakaleqai. E vinaka na mataqali rere qori ni rawa nida vakatulewa kina vakayalomatua. Kena ivakaraitaki, eda rere ni rawa nida lutu, eda sega kina ni via volekata yani na batibati ni barinivatu. Eda rere ni rawa nida mavoa, eda na yawaki keda mai na ituvaki eda na leqa kina. Eda rere ni rawa ni vakaleqai noda veitokani kei na dua, eda na qarauna meda kua ni tukuna se cakava na ka ca.

4. Na rere cava e vinakata o Setani meda vakaraitaka me baleti Jiova?

⁴ E vinakata o Setani meda rerevaki Jiova vakalialia. E vakabulabulataka tale ga na rai e tukuna o Elifasi, ni o Jiova e dau veisausaumi, e Kalou cudrucudru e dredre  meda vakamarautaki koya. (Jope 4:18, 19) E vinakata o Setani meda rerevaki Jiova vakalialia meda kua ni qaravi koya. Meda kua ni coriti, e bibi meda vakaraitaka nida doka vakalevu na Kalou, meda kua ni cakava na ka ena vakacudrui koya.

5. Na cava na ibalebale ni noda rerevaka na Kalou?

⁵ O koya e doka se rerevaka na Kalou e lomani koya, e sega ni via cakava na ka ena vakaleqa nodrau veitokani. E vakaraitaka tale ga o Jisu na mataqali rere qori, ya nona “rerevaka na Kalou.” (Iper. 5:7) E sega ni rerevaki Jiova vakalialia. (Aisea 11:2, 3) Ia e lomani Jiova vakalevu, e vinakata sara ga me talairawarawa vua. (Joni 14:21, 31) Me vakataki Jisu, eda dokai Jiova vakalevu, eda rokovi koya tale ga ni dauloloma, e vuku, e lewadodonu, e kaukaua sara. Kena ikuri, eda kila ni o Jiova e lomani keda vakalevu, e kauaitaka tale ga na ka eda cakava ena nona veidusimaki. E rawa nida vakararawataki Jiova se vakamarautaka na lomana.—Same 78:41; Vkai. 27:11.

6. Na cava e dua na sala eda vulica kina meda rerevaka na Kalou? (Same 34:11)

⁶ Eda sega ni sucu kaya mai meda rerevaki Jiova, ia e vinakati meda bucina na itovo qori. (Wilika Same 34:11.) Dua na sala eda na cakava kina qori ya nida dikeva na veika e bulia. Na levu ni noda raica na vuku ni Kalou, nona kaukaua, kei na levu ni nona lomani keda e laurai ena “veika e buli,” eda na dokai koya vakalevu, eda na lomani koya tale ga. (Roma 1:20) E kaya e dua na tacida yalewa o Adrienne, “Niu raica na vuku i Jiova ena veika e bulia, dua na ka noqu qoroqoro, au liaca ni kila vinaka na ka e yaga vei au.” Nona vakasamataka vakatitobu na tikina qori, e kaya, “Na cava meu via cakava kina e dua na ka ena vakaleqa noqu veitokani kei Jiova, na iVurevure ni noqu bula?” Saga sara mo vagalalataki iko ena macawa qo, mo vakasamataka kina e dua na ka e bulia o Jiova. Ni o cakava qori, o na dokai koya vakalevu, o na lomani koya tale ga.—Same 111:2, 3.

7. E yaga vakacava na masu meda bucina kina meda rerevaki Jiova?

⁷ Dua tale na sala eda bucina kina meda rerevaka na Kalou, oya nida masu wasoma vua. Na levu ga ni noda masu vei Jiova, eda na vakadeitaka ni bula dina tiko. Na gauna kece eda kerei koya kina me vakaukauataki keda meda vosota na ituvaki dredre, eda nanuma kina na nona kaukaua vakatubuqoroqoro. Nida vakavinavinakataki Jiova ni soli Luvena mai, eda nanuma na levu ni nona lomani keda. Nida vakamasuti Jiova tale ga me vukei keda ena leqa eda sotava, eda vakadeitaka tiko e lomada na levu ni nona vuku. Na masu va qori ena uqeti keda meda dokai Jiova vakalevu. Ena uqeti keda tale ga meda qaqarauni meda kua ni cakava na ka ena vakaleqa na noda veitokani kei koya.

8. Na cava meda cakava meda rerevaka tiko ga kina na Kalou?

⁸ Eda na rerevaka tiko ga na Kalou nida vulica na iVolatabu ena inaki meda vuli ena ivakaraitaki vinaka kei na ivakaraitaki ca e tu kina. Meda veivosakitaka mada e rua na dausokalou yalodina i Jiova: o Opetaia na dauveiqaravi ena vale nei Tui Eapi kei na Bete Levu o Jioiata. Oti eda na raica na ka eda vulica vei Tui Joasi e Juta, a tekivu vinaka, toso na gauna e qai biuti Jiova.

9. E yaga vakacava nona dokai Jiova vakalevu o Opetaia? (1 Tui 18:3, 12)

⁹ Na imatai ni gauna e cavuti Opetaia b kina na iVolatabu, e kaya: “O Opetaia e dau dokai Jiova vakalevu.” (Wilika 1 Tui 18:3, 12.) E yaga vakacava nona doka vakalevu na Kalou o Opetaia? E rawa kina ni dau dina, e nuitaki tale ga. E lesi koya kina na tui me lewa na nona vuvale. (Vakatauvatana Niemaia 7:2.) Nona doka na Kalou o Opetaia, e yaloqaqa kina vakalevu, na itovo e vinakati sara ga me vakaraitaka. E bula o Opetaia ena gauna e veiliutaki kina na turaga ca o Tui Eapi, e “ca sara ena mata i Jiova . . . vei ira kece na liu vua.” (1 Tui 16:30) Kena ikuri, na wati Eapi o Jesepeli e dau qaravi Peali, e sega sara ga ni taleitaki Jiova qai saga me tarovi ira na Isireli ena matanitu ena vualiku mera kua ni sokalou vei Jiova. E vakamatea mada ga e levu na parofita ni Kalou. (1 Tui 18:4) E macala ni qaravi Jiova o Opetaia ena dua na gauna dredre.

10. E vakaraitaka vakacava o Opetaia ni yaloqaqa vakalevu?

¹⁰ E vakaraitaka vakacava o Opetaia ni yaloqaqa vakalevu? E vaqarai ira na parofita ni Kalou o Jesepeli me vakamatei ira, ia e kauta o Opetaia e 100 na parofita qai vunitaki ira “vakaya50 . . . ena dua na qaravatu,” qai “vakarautaka tiko ga vei ira na madrai kei na wai.” (1 Tui 18:13, 14) Ke kilai na ka e cakava na turaga yaloqaqa o Opetaia, ena vakamatei sara ga. Me vaka ni tamata ga o Opetaia, de dua ena rere, e sega ni via mate. Ia e lomani Jiova vakalevu kei ira na nona dauveiqaravi, e lailai nona lomana nona bula.

11. Era vakaraitaka vakacava na dauveiqaravi Jiova ena noda gauna nira vakataki Opetaia? (Raica tale ga na iyaloyalo.)

¹¹ Levu na dauveiqaravi i Jiova nikua era tiko ena vanua e vakatabui kina na noda cakacaka. Era vakaraitaka nira dokai ira na vakailesilesi ni matanitu. Ia  me vakataki Opetaia, era solia vei Jiova na tacida mareqeti qori na ka e dodonu me nona, ya me qaravi duadua ga. (Maciu 22:21) Era vakaraitaka nodra rerevaka na Kalou nira talairawarawa vua, sega vua na tamata. (Caka. 5:29) Era vunautaka tiko ga na itukutuku vinaka, era qaqarauni tale ga me kua ni kilai levu na nodra dau soqoni vata. (Maciu 10:16, 28) Era kauaitaka na tacida qori mera kana tiko ga vakayalo na mataveitacini. Dikeva mada na ivakaraitaki nei Henri, e tiko ena dua na vanua vakaAferika a vakatabui kina noda cakacaka me dua na gauna. Ena gauna ni vakatatabu, e bole o Henri me dau kauta na kakana vakayalo vei ira na mataveitacini. E vola: “Au dau mamadua. Ia au nuidei ni noqu dokai Jiova vakalevu au rawa kina ni yaloqaqa.” Vakacava o na yaloqaqa tale ga me vakataki Henri? E rawa, ke o vakaraitaka ni o doka na Kalou.

12. E vakaraitaka vakacava na Bete Levu o Jioiata kei watina ni rau yalodina tiko ga vei Jiova?

¹² E rerevaki Jiova na Bete Levu o Jioiata, e uqeti koya me yalodina, me tokona tale ga na sokalou dina. E laurai qori ena gauna e kovea kina na veiliutaki e Juta o Acalaia, na luvena yalewa o Jesepeli. E tiko na vuna vinaka mera rerevaki Acalaia kina na lewenivanua. Ni sega ni dauloloma, e kocova na veiliutaki qai saga me vakamatei ira kece na kawa vakatui, o ira na makubuna tagane! (2 Vei. 22:10, 11) E mani bula e dua vei ira na gone qori, o Joasi, ni vakabulai koya na wati Jioiata o Jiosapici. Rau vunitaka na gone o Jiosapici kei watina, rau qaravi koya tiko. Na ka rau cakava na veiwatini qori e maroroi kina na yatukawa vakatui i Tevita. E yalodina vei Jiova, e sega ni rerevaki Acalaia.—Vkai. 29:25.

13. Ni sa yabaki vitu o Joasi, e vakaraitaka tale vakacava o Jioiata na nona yalodina?

¹³ Ni sa yabaki vitu o Joasi, e vakaraitaka tale o Jioiata nona yalodina vei Jiova. E tuvanaka e dua na ka. Ke rawa vinaka na sasaga qori, ena tui o Joasi me isosomi kei Tevita. Ke sega ni donu na ka e tuvanaki, ena rawa ni vakamatei o Jioiata. Ena veivakalougatataki i Jiova, e rawa vinaka na sasaga qori. Era tokoni Jioiata na turaga kei na Livai, era buli Joasi sara me tui, mani vakamatei o Acalaia. (2 Vei. 23:1-5, 11, 12, 15; 24:1) Oti, e cakava o Jioiata mera “veiyalayalati kei Jiova na tui kei ira na lewenivanua mera tamata i Jiova tiko ga.” (2 Tui 11:17) E “biuti ira tale ga na ivakatawa ni matamata” o Jioiata “volekata na matamata ni vale i Jiova, me kua ni curu kina e dua e sega ni savasava ena dua na ka.”—2 Vei. 23:19.

14. Na sala cava e rokovi kina o Jioiata baleta ni rokovi Jiova?

¹⁴ Sa tukuna oti o Jiova: “[Au] na rokovi ira era rokovi au.” Io, a vakalougatataki Jioiata. (1 Sam. 2:30) Kena ivakaraitaki, e raica o Jiova me volai ena iVolatabu na veika vinaka e cakava na bete levu qori meda vuli kina. (Roma 15:4) Ni sa mate o Jioiata, e vakayacori vua e dua na ka dokai, ya ni bulu “kei ira na tui ena Koro i Tevita ni caka vinaka e Isireli, vua na Kalou dina kei na nona vale.”—2 Vei. 24:15, 16.

15. Na cava eda vulica ena itukutuku me baleti Jioiata? (Raica tale ga na iyaloyalo.)

¹⁵ E yaga vei keda kece na itukutuku me baleti Jioiata me rawa nida vakaraitaka noda rerevaka na Kalou. Kena ivakaraitaki, mera vakatotomuri Jioiata na  ivakatawa lotu vaKarisito nira yadra tiko, mera yalodina tale ga nira taqomaka na qelenisipi ni Kalou. (Caka. 20:28) Mera vuli na itabaqase vei Jioiata, ya nira rerevaki Jiova qai yalodina tiko ga, e rawa ni vakayagataki ira mera vakayacora na lomana. Ena sega ni biuti ira. Mera vuli tale ga na gone ena ka e cakava o Jiova vei Jioiata ra qai vakatotomuri koya nira dokai ira vakalevu na itabaqase era yalodina, vakabibi o ira na qaravi Jiova tu mai me vica vata na yabaki. (Vkai. 16:31) Kena ilutua, eda vuli kece vei ira na turaga kei ira na Livai era tokoni Jioiata. Meda yalodina ni tokoni ira na ‘liutaki keda tiko’ nida talairawarawa vei ira.—Iper. 13:17.

16. E vakaraitaka vakacava o Tui Joasi ni malumalumu?

¹⁶ E yaga vei Tui Joasi na ivakaraitaki vinaka nei Jioiata. (2 Tui 12:2) Oya na vuna e vinakata kina na tui gone qori me vakamarautaki Jiova. Ia ni mate o Jioiata, e vakarorogo o Joasi vei ira na turaga era vukitani. Na kena itinitini? Era “qarava na duru ni sokalou kei na matakau” o Joasi kei ira na vakarurugi ena nona lewa. (2 Vei. 24:4, 17, 18) E rarawa vakalevu o Jiova, e “talai ira tiko ga na parofita . . . mera vakalesui ira” mai, ia “era sega ni vakarorogo.” Era sega mada ga ni vakarorogo vei luvei Jioiata o Sakaraia, e parofita  i Jiova, e bete, e tavalei Joasi. A sega sara ga ni vakaraitaka o Tui Joasi ni vakavinavinakataka na vuvale nei Sakaraia, ni ratou vukei koya vakalevu. E vakarota ga me vakamatei o Sakaraia.—2 Vei. 22:11; 24:19-22.

17. Na cava e qai yacovi Joasi?

¹⁷ A sega ni dokai Jiova tiko ga o Joasi, ya na vuna e sotava kina na veika ca. E tukuna o Jiova: “Era na beci o ira na beci au.” (1 Sam. 2:30) Kena ivakaraitaki, e dua na mataivalu lailai ni Siria e vakadruka na “mataivalu levu sara” nei Joasi, mani “mavoa vakaca” kina o koya. Nira biubiu na kai Siria, era qai vakamatei Joasi nona dauveiqaravi ni a vakamatei Sakaraia. Na ka e cakava na tui ca qori e sega mada ga ni veiganiti me bulu “ena nodra ibulubulu na tui.”—2 Vei. 24:23-25; raica “son of Barachiah” (luvei Parakaia) study note ena Maciu 23:35.

18. Me vaka e tukuni ena Jeremaia 17:7, 8, eda na qaqarauni vakacava meda kua ni vakataki Joasi?

¹⁸ Na cava eda vulica ena ivakaraitaki nei Joasi? O Joasi e vaka na vunikau e malumalumu na wakana, e vakararavi tu ga ena dua na kau me tauri koya tu. Ni biu tani na kau, ya ni sa mate o Jioiata, e liwa mai na cagi ni vukitani mani vakabalei Joasi, ya ni sega ni yalodina vei Jiova. Eda vulica ni noda rerevaka na Kalou, me kua ni vakatau ena nodra ivakaraitaki vinaka na tacida lotu vaKarisito, wili kina o ira na noda vuvale. Meda kaukaua tiko vakayalo, e vinakati meda lomani Jiova vakalevu, meda dokai koya tale ga nida vuli wasoma vakataki keda, vakasama vakatitobu kei na noda masu.—Wilika Jeremaia 17:7, 8; Kolo. 2:6, 7.

19. Na cava e vinakata vei keda o Jiova?

¹⁹ O Jiova e sega ni namaka vakasivia vei keda na ka. Na ka ga e vinakata e tukuni ena Dauvunau 12:13, vmr., e kaya: “Mo rerevaka na Kalou dina, mo muria nona ivakaro, ni qo na itavi taucoko ni tamata.” Nida rerevaka na Kalou, eda na rawa ni yalodina tiko ga me vakataki Opetaia kei Jioiata se mani cava e yaco ena gauna se bera mai. Ena sega ni dua na ka me vakaleqa na noda veitokani kei Jiova.