E KILAI levu ni dau vakayagataki na kuta mera volavola kina e Ijipita makawa. Era vakayagataka tale ga na kuta * na kai Kirisi kei na kai Roma mera volavola kina. E sega ga ni kilai levu ni dau vakayagataki me caka kina na waqa.

Ena sivia na 2,500 na yabaki sa oti, e vola na parofita o Aisea ni o ira na tiko ena “yasayasa ni uciwai e Iciopea” era talai ira na “mata e wasawasa ena waqa kuta e delaniwai.” Dua na gauna e muri, e tukuna tale ga na parofita o Jeremaia ni gauna era kaba kina na koro o Papiloni na kai Mitia kei Perisia, era na vakamai “na waqa kuta” ni Papiloni mera kua kina ni dro.—Aisea 18:1, 2; Jere. 51:32.

Ni vakavuna na Kalou na iVolatabu, era sega kina ni kurabui na gonevuli ni iVolatabu ena ka era kunea na daukelikeli ni a vakayagataki na kuta ena caka waqa ena gauna vakaivolatabu. (2 Tim. 3:16) Cava e dikevi? Era kunea na daukelikeli na ivakadinadina matata ni a vakayagataki na kuta me caka kina na waqa e Ijipita.

E laurai ena droini kei na ka e ceuti ena qaravatu e Ijipita na iwalewale ni kena musu na kuta me caka kina na waqa. Era musuka na tagane na kuta, vesuvesu vata na tolona qai vakadre vinaka. Na tolo ni kuta e tolu na yasana. Ni vesuvesu vata gona, ena kaukaua vinaka na tolona. Me vaka e tukuni ena ivola A Companion to Ancient Egypt, na waqa kuta e rawa ni sivia na 17 na mita na kena balavu qai 10 se 12 na kena ivoce ena dua na yasana.

E levu na kuta ena Uciwai na Naile. E rawarawa tale ga na kena caka. Na gauna mada ga e vakayagataki kina na kau ena ta waqa lelevu, kena irairai nira se vakayagataka tiko ga na dauqoli kei na dauvakasasa na bilibili e caka ena kuta kei na waqa lalai.

Dua na gauna balavu na kena vakayagataki tiko na waqa kuta ni gauna makawa. E kaya e dua na dauvola ivola ni Kirisi o Plutarch, a bula ena imatai kei na ikarua ni senitiuri G.V., nira kila vinaka o ira na dauwiliwili ena nona gauna na bilibili e caka ena kuta.