1-2. Na ka bibi cava mera vakatulewataka na Jiu e Papiloni? (Esera 1:2-4)

 DUA na ka e kacivaka na tui! Sa ra sereki na Jiu era vesu tu mai Papiloni me rauta ni 70 na yabaki mera lesu ina nodra vanua o Isireli. (Wilika Esera 1:2-4.) O Jiova duadua ga e rawa ni cakava qo. Na cava eda kaya kina qori? E sega ni kena ivakarau e Papiloni mera sereki na vesu tu kina. (Aisea 14:4, 17) Ia ni vakamalumalumutaki o Papiloni, e tukuna na iliuliu vou vei ira na Jiu ni rawa nira biuta na vanua. E vinakati gona vei ira kece na Jiu, vakabibi o ira na ulunivuvale mera vakatulewataka qo: mera biuti Papiloni se ra tiko ga. Sega ni rawarawa toka na vakatulewa qori. Na vuna?

² Kena irairai ni levu era sa qase sara mera lako ena ilakolako balavu qo. E levu vei ira na Jiu era sucu ga e Papiloni, qori ga na vanua era vakatoka me nodra itikotiko. Era raica tale ga na vanua o Isireli me nodra vanua na tukadra. Kena irairai nira sa vutuniyau sara eso na Jiu era tiko e Papiloni, ena dredre toka kina mera biuta nodra vale vinaka se bisinisi, mera lai tiko ena dua na vanua era sega ni kila.

3. Na veivakalougatataki cava era na marautaka na ivovo ni Jiu yalodina era na lesu i Isireli?

³ Era kila na Jiu yalodina ni yaga sara na nodra lesu i Isireli ni vakatauvatani kei na veika era vakuai ira kina. Dua na veivakalougatataki levu e vauca tiko na nodra sokalou. E tu mai Papiloni e rauta ni 50 na valenisoro ni lotu butobuto, ia e sega e kea na valenisoro i Jiova. E sega na icabocabonisoro  me rawa nira cabora na Isireli na isoro e vakaroti ena Lawa, vaka kina na matabete mera cabora na isoro qori. Kena ikuri, era lewe lailai na tamata i Jiova, era lewe levu na tagane kei na yalewa lotu butobuto era sega ni dokai Jiova se na nona ivakatagedegede. Era vakanamata tu gona e vica vata na udolu na Jiu era lomani Jiova, mera lesu ina nodra vanua me rawa nira sokaloutaka tale na Kalou dina.

4. Na cava e yalataka o Jiova vei ira na Jiu era lesu i Isireli?

⁴ E rawa ni va na vula na ilakolako dredre mai Papiloni i Isireli. Ia e yalataka o Jiova ni na caramaka na ka ena rawa ni vakadredretaka na ilakolako qori. E vola o Aisea: “Ni caramaka na sala i Jiova! Vakadodonutaka na gaunisala levu ni noda Kalou ena vanua dravuisiga. . . . Me vakatautauvatataki na vanua sukusukura, kei na vanua kikilo me buca.” (Aisea 40:3, 4) Raitayaloyalotaka mada qo: E dua na gaunisala levu ena vanua dravuisiga, e buca tautauvata. Era na marautaka mada ga na lakova na gaunisala qori! Ena rawarawa sara mera muria e dua na gaunisala tautauvata ni vakatauvatani kei na nodra cabe, siro, se wavokita na veiulunivanua, veidelana, se sirova na buca. Ena totolo wale ga.

5. Na yaca cava e vakatokai kina na gaunisala vakaivakatakarakara mai Papiloni i Isireli?

⁵ Nikua e levu na gaunisala e tiko na yacana se naba. Na gaunisala vakaivakatakarakara e vola qo o Aisea e tiko tale ga na yacana. Eda wilika: “Ena tu e kea e dua na gaunisala levu, io, na sala ena vakatokai me Sala Savasava. Ena sega ni muria o koya e dukadukali.”(Aisea 35:8) Na cava na ibalebale ni vosa ni yalayala qori vei ira na Isireli ena gauna ya? Cava na kena ibalebale vei keda nikua?

6. Na cava e vakayacani kina na gaunisala qo me savasava?

⁶ Na “Sala Savasava,” qori e dua na yaca totoka me vakayacani kina e dua na gaunisala! Na cava e tukuni kina ni savasava? Ena sega ni vakadonui me tiko e Isireli “o koya e dukadukali,” ya na Jiu e dau veiyacovi tawadodonu, qaravi matakau, se cakava eso tale na ivalavala ca bibi. O ira na Jiu era lesu qo era “matatamata tabu” vua na nodra Kalou. (Vkru. 7:6) Ia se vinakati tiko ga vei ira na biuti Papiloni mai mera cakava na veiveisau me rawa nira vakamarautaki Jiova.

7. Na veiveisau cava mera cakava eso na Jiu? Tukuna e dua na ivakaraitaki.

⁷ Me vaka sa tukuni oti, e levu vei ira na Jiu qori era sucu e Papiloni, kena irairai ni levu tale ga sa matau tu vei ira na rai vakaPapiloni kei na ka era dau vakabibitaka. Oti e vicasagavulu na yabaki nodra lesu i Isireli na imatai ni iwasewase Jiu, e qai kila o Esera ni so vei ira era vakawatitaka na yalewa lotu butobuto. (Lako 34:15, 16; Esera 9:1, 2) Toso na gauna, e kidroataka na Kovana o Niemaia nira sega tu ni kila na gone era sucu e Isireli na nodra vosa na Jiu. (Vkru. 6:6, 7; Niem. 13:23, 24) E rawa vakacava nira vulica na gone qori mera lomani Jiova qai sokaloutaki koya ke ra sega tu ni kila na vosa vakaIperiu, na vosa e volai kina vakalevu na iVolatabu? (Esera 10:3, 44) E vinakati gona mera cakava e levu na veisau na Jiu qori. Ena rawarawa sara nira cakava na veisau e Isireli ni sa vakalesui tale kina na sokalou dina.—Niem. 8:8, 9.

8. Na cava meda kauaitaka kina nikua na veika e yaco ena gauna makawa? (Raica na iyaloyalo ena waqana.)

 ⁸ De dua era na kaya eso, ‘Vakasama vinaka toka qori, ia e yaga vakacava vei keda nikua na ka me baleti ira na Jiu ena gauna makawa?’ Io, e yaga dina, e vaka sara ga eda muria tiko na “Sala Savasava.” Ke da lumuti se ‘so tale na sipi,’ e vinakati meda muria tiko ga na “Sala Savasava.” Eda na qaravi Jiova tiko ga ena gauna qo kei na gauna se bera mai ni sa veisautaka na vuravura na Matanitu ni Kalou me dua na vanua totoka. b (Joni 10:16) Tekivu ena 1919 G.V., vica vata na milioni na tagane, yalewa kei na gone era sa biuti Papiloni na Ka Levu, se na lotu lasu kece e vuravura, mera muria na gaunisala vakaivakatakarakara ya. Kena irairai ni o dua vei ira. Sa dola na gaunisala ena rauta na 100 na yabaki sa oti, ia se caramaki sara na sala qori ena vica vata na senitiuri yani e liu.

9. Me salavata kei na Aisea 57:14, e vakarautaki vakacava na “Sala Savasava”?

⁹ Nira biuti Papiloni na Jiu, e raica o Jiova me kau tani na ka e vakalatilati. (Wilika Aisea 57:14.) Ia vakacava na “Sala Savasava” ena gauna qo? Ena vica vata na senitiuri me yacova na 1919, o Jiova e vakayagataki ira na tagane era dokai koya vakalevu mera vukea e levu tale mera biuti Papiloni na Ka Levu. (Vakatauvatana Aisea 40:3.) Era qarava na itavi vakayalo e dodonu ga me caka me rawa kina nira biuta mai na lotu lasu e levu era yalomalumalumu mera mai tomani ira na tamata ni Kalou mera qaravi Jiova. Na cava e okati ena cakacaka qo? Dikeva mada eso na cakacaka sa qaravi rawa.

10-11. E yaga vakacava na tabaivola kei na vakadewa mera kila kina e levu na iVolatabu? (Raica tale ga na iyaloyalo.)

¹⁰ Tabaivola. Rauta na yabaki 1450 se loma ni ika15 ni senitiuri, e dau volai ga e liga na iVolatabu. E caka tiko qori me dua na gauna balavu, e dredre me kunei na ilavelave ni iVolatabu, e saulevu tale ga. Ia ni vakayagataki na misini me tabaka e levu na ilavelave ni iVolatabu, sa rawarawa sara na kena tabaki qai veisoliyaki.

¹¹ Vakadewa. Vica vata na senitiuri na kena tabaki na iVolatabu ena vosa vakaLatina, o ira ga na vuli vinaka e rawa nira wilika. Ia ni sa levu era tabaivola, era cakacaka kina vakaukaua na tagane era doka vakalevu na Kalou mera vakadewataka na iVolatabu ena levu tale na vosa era kila na lewenivanua. O ira na wilika na iVolatabu ena gauna qo, sa rawa nira vakatauvatana na ka era vakavulica na iliuliu ni lotu kei na ka e vakavulica dina na iVolatabu.

12-13. Tukuna e dua na ivakaraitaki ni nodra vakavotuya na ivakavuvuli lasu na gonevuli yalodina ni iVolatabu ena ika19 ni senitiuri.

¹² iVukevuke ni vuli iVolatabu. E levu na ka era vulica eso na gonevuli gugumatua ni iVolatabu nira wilika na Vosa ni Kalou. Nira tekivu wasea na gonevuli qori na veika era vulica, era cudru sara ga na iliuliu ni lotu. Kena ivakaraitaki, ena ika19 ni senitiuri, era tekivu tabaka e vica na tagane yalodina eso na tikidua me vakavotui kina na ivakavuvuli ni lotu lasu.

¹³ Rauta na 1835, e tabaka e dua na turaga e lomana na Kalou o Henry Grew e dua na tikidua e vakamacalataka na kedra ituvaki na mate. Ena loma ni tikidua qori, e vakaraitaka kina mai na iVolatabu ni  noda rawa ni bula tu ga e isolisoli ni Kalou, eda sega ni sucu kaya mai me vaka era vakavulica e levu na lotu. Ena 1837 e kunea e dua na italatala o George Storrs na ilavelave ni tikidua qori ni vodo tiko ena sitimanivanua. E wilika qai vakadeitaka ni sa kunea na ka dina. E mani wasea na ka sa kila. Ena 1842, e vica na nona ivunau veiuqeti ena ulutaga “Na Vakadidike—Era Tawamate Rawa na Tamata iValavala Ca?” Na veika e vola o George Storrs e uqeta sara ga e dua na cauravou o Charles Taze Russell.

14. E yaga vakacava vei Brother Russell kei na nona ilawalawa na kena caramaki na sala ena gauna sa oti? (Raica tale ga na iyaloyalo.)

¹⁴ E yaga vakacava vei Brother Russell kei na nona ilawalawa, na kena caramaki na sala ena gauna sa oti? Ni ratou vakekeli, eratou vakayagataka na ivola ni vakekeli me vaka na ivolavosa, idusidusi ni vosa, kei na vica tale na vakadewa ni iVolatabu sa tu ena gauna ya. E yaga tale ga na ka era vakelia ena iVolatabu eso na tagane me vakataki Henry Grew, George Storrs, kei na vica tale. E vakaitavi o Brother Russell kei na nona ilawalawa ena caramaki ni gaunisala vakayalo nira tabaka e levu na ivola kei na tikidua e vakamacalataka na ulutaga vakaivolatabu.

15. Na ka bibi cava e yaco ena 1919?

¹⁵ Ena 1919, sa sega ni qai lewai ira tale tiko na tamata ni Kalou o Papiloni na Ka Levu. Ena yabaki qori, sa tekivu cakacaka kina na “dauveiqaravi yalodina e vuku,” me rawa nira muria na “Sala Savasava” o ira na yalomalumalumu. (Maciu 24:45-47) Na nodra caramaka na sala o ira na yalodina ena gauna sa oti, e yaga vakalevu vei ira na tekivu muria na sala qori mera vulica e levu tale na ka me baleti Jiova kei na nona inaki. (Vkai. 4:18) E rawa tale ga nira veisautaka na nodra bula me salavata kei na ivakatagedegede i Jiova. E sega ni namaka o Jiova  mera cakava na nona tamata na veiveisau ena dua na gauna lekaleka. Ia e vakasavasavataki ira tiko ga na nona tamata ni toso na gauna. (Raica na kato “ Vakasavasavataki Ira Tiko ga Nona Tamata o Jiova.”) Sa na wacava na noda marau ena gauna sa rawa kina nida vakamarautaka kece na noda Kalou ena ka eda cakava!—Kolo. 1:10.

16. Tekivu ena 1919, e vakavinakataki tiko vakacava na “Sala Savasava”? (Aisea 48:17; 60:17)

¹⁶ Na gaunisala kece e vinakati me vakavinakataki wasoma. Tekivu ena 1919, se caramaki tiko ga na “Sala Savasava” me rawa ni levu tale mera biuti Papiloni na Ka Levu. Sa cakacaka tiko na dauveiqaravi yalodina e vuku ni lesi oti ga. Ena 1921 e tabaka na ivukevuke ni caka vuli iVolatabu mera vulica kina e levu na ka dina vakaivolatabu. Na ivola qori, The Harp of God (Na Api ni Kalou), e veisoliyaki e voleka ni ono na milioni na ilavelave ena 36 na vosa, levu gona era vulica kina na ka dina. Wale tiko ga qo, e vakarautaki e dua na ivola vou me caka kina na vuli iVolatabu, ya na Marau me Tawamudu! Ena iotioti ni veisiga qo, e vakayagataka o Jiova na nona isoqosoqo me vakarautaka na kakana vakayalo me yaga vei ira na muria tiko na “Sala Savasava.”—Wilika Aisea 48:17; 60:17.

17-18. Eda na tini i vei nida muria tiko na “Sala Savasava”?

¹⁷ De dua eda na kaya ni o koya e vinakata me vuli iVolatabu, sa rawa ni muria na “Sala Savasava.” Eso era lako ga kina vakalekaleka sa ra biubiu tale. Eso tale era vakadeitaka mera muria tiko ga na sala qori mera yaco bula. Era na tini i vei?

¹⁸ Vei ira na nuitaka na bula i lomalagi, na “Sala Savasava” ena tini “ena parataisi ni Kalou” i lomalagi. (Vkta. 2:7) Vei ira na nuitaka na bula e vuravura, na sala qori ena kauti ira ina bula uasivi ni cava na 1,000 na yabaki. Ke o muria tiko nikua na sala qori, kua ni raivuki. Kua tale ga ni biuta mo rawa ni yaco ina vuravura vou! Keimami sa vakanuinui vinaka tu yani ena nomuni muria tiko na “Sala Savasava.”