1. Na ka bibi cava e vakavulica o Jiova vei Eparama?

 ENA gauna makawa e tala na Kalou e dua na agilosi me tukuna vei Eparama ni sa vakarau vakarusa e rua na koro o Sotoma kei Komora. E dredre sara ga me vakabauta qori na turaga yalodina qo. E taroga: “Oni na taviraki ira laivi dina na tamata yalododonu kei na daucaka ca? ... Vakacava ena sega ni cakava na ka e dodonu na Turaganilewa ni vuravura taucoko?” E vosovoso gona o Jiova me vakavulica na nona itokani o Eparama ena dua na ka bibi e yaga vei keda, e vakacegui keda tale ga: Oya ni na sega sara ni vakarusai ira na yalododonu.—Vkte. 18:23-33.

2. Eda vakadeitaka vakacava ni dau dodonu tu ga na vakatulewa i Jiova qai yavutaki ena yalololoma?

² Eda vakadeitaka vakacava ni dodonu tu ga na vakatulewa i Jiova qai yavutaki ena yalololoma? Eda kila ni “o Jiova e raica na loma ni tamata.” (1 Sam. 16:7) Io, e “kila vinaka na lomadra na tamata kece.” (1 Tui 8:39; 1 Vei. 28:9) Qori e dua na ka dina talei. Sa rui Kalou vuku o Jiova, eda na sega tu ga ni kila vinaka na vuna e dau vakatulewataka kina eso na ka. Sa rauta me uqeti vakalou na yapositolo o Paula me tukuna me baleta na Kalou o Jiova: “E sega ni katumi rawa na titobu ni ka e vakananuma!”—Roma 11:33.

3-4. Na cava eda na rairai taroga ena so na gauna? Cava eda na veivosakitaka ena ulutaga qo? (Joni 5:28, 29)

³ Eso na gauna eda na rairai lomatarotarotaka tale ga na ka e kauai kina o Eparama. De dua eda na taroga: ‘E tiko na nodra inuinui o ira na vakarusai e Sotoma kei Komora? Vakacava e rawa nira tucake tale eso nira ‘vakaturi na sega ni yalododonu’?’—Caka. 24:15.

 ⁴ Meda veivosakitaka mada na ka eda kila me baleta na veivakaturi. Dua na gauna sa oti, e vakamatatataki na ka eda kila me baleti ira na “vakaturi mera bula,” kei ira “na vakaturi mera lewai.” a (Wilika Joni 5:28, 29.) Na ka e vakamatatataki qori e vakavuna me veisau eso tale na ka. Eda na veivosakitaka qori ena ulutaga qo kei na kena e tarava. Me baleta na vakatulewa dodonu i Jiova, eda na veivosakitaka e liu na ka eda sega ni kila, oti eda na qai dikeva na ka eda sa kila.

NA KA EDA SEGA NI KILA

5. Na cava e tukuni ena noda ivola ena gauna sa oti me baleti ira na vakarusai e Sotoma kei Komora?

⁵ Ena gauna sa oti e dau veivosakitaki ena noda ivola na ka e yacovi ira e vakatulewataka o Jiova mera sega ni yalododonu. Eda tukuna me baleti ira na vakarusai me vaka e Sotoma kei Komora, nira na sega ni vakaturi ena gauna se bera mai. Ia ni caka tale eso na vakekeli salavata kei na masu, e tarogi kina, Vakacava e dina qori?

6. Na cava eso na ivakaraitaki ni nona vakatulewa o Jiova me baleti ira na sega ni yalododonu? Cava eda sega ni kila?

⁶ Dikeva mada eso na ka eda dau via kila tu. Eso na itukutuku ena iVolatabu e vakamacalataka nona vakatulewa o Jiova me baleti ira na sega ni yalododonu. Qo eso na kena ivakaraitaki: o ira na sega ni kilai na kedra iwiliwili era mate ena Waluvu ena gauna i Noa, na vitu na matanitu ena Vanua Yalataki e vakaroti ira na Isireli o Jiova mera vakarusa, kei ira na le 185,000 na sotia ni Asiria e vakamatea e dua na agilosi ena dua ga na bogi. (Vkte. 7:23; Vkru. 7:1-3; Aisea 37:36, 37) Vakacava na ivakaraitaki qori, e tukuna na iVolatabu ni vakarusai ira vakadua o Jiova qai sega na nodra inuinui mera vakaturi? Sega. Na cava eda kaya kina qori?

7. Na cava eda sega ni kila me baleti ira na vakarusai ena Waluvu, se o ira na vakarusai e Kenani? (Raica ena waqana.)

⁷ Eda sega ni kila na sala e vakataulewa kina vua e dua o Jiova. Eda sega tale ga ni kila ke a soli na gauna vei ira na vakarusai mera vulica na veika me baleti Jiova ra qai veivutuni. Me baleta na gauna ni Waluvu, e kaya na iVolatabu ni o Noa “e dauvunautaka na ka dodonu.” (2 Pita 2:5) E sega ni tukuna ni gauna e taya tiko kina o Noa na waqa levu, e saga tale ga me vunau vei ira yadudua e vuravura ni bera na Waluvu. Ia me baleta na veimatanitu e Kenani, eda sega ni kila ke a soli tale ga na gauna vei ira na tamata ivakarau ca qori, mera vulica na veika me baleti Jiova ra qai veisautaka nodra ivalavala.

8. Na cava eda sega ni kila me baleti ira na vakarusai e Sotoma kei Komora?

⁸ Vakacava o ira na vakarusai e Sotoma kei Komora? A bula maliwai ira tiko na turaga yalododonu o Loti. Vakacava a vunau yadudua vei ira? Sega. Era tamata ca, ia kena ibalebale ya nira kila na duidui ni ka dodonu kei na ka ca? Vakasamataka mada ni a dua na ilala tagane ena koro qori era via kucuvi rau na vulagi nei Loti. E tukuna na iVolatabu nira wili kina “na gone yaco sara vei ira na qase.” (Vkte. 19:4; 2 Pita 2:7) Me vaka ni Kalou yalololoma o Jiova, vakacava eda vakadeitaka ni nona vakatulewataka mera vakarusai, sa ra na sega sara ga ni qai vakaturi? E vakadeitaki Eparama o Jiova ni sega mada ga ni tiko ena koro ya e tini na tamata yalododonu. (Vkte. 18:32) Era sega gona ni yalododonu, ya na vuna e vakarusai ira kina o Jiova ena vuku ni nodra ivalavala. Vakacava eda vakadeitaka ni na sega sara  ni dua vei ira ena tucake tale nira ‘vakaturi na sega ni yalododonu’? Eda sega gona ni vakadeitaka na tikina qori!

9. Na cava eda sega ni kila me baleti Solomoni?

⁹ Eda wilika tale ga ena iVolatabu na kedra itukutuku na yalododonu era qai veisau mera sega ni yalododonu. Dua na kena ivakaraitaki o Tui Solomoni. A vakavulici vinaka ena sala i Jiova qai vakalougatataki vakalevu. Ia ni toso na gauna e qarava na kalou lasu. E vakacudrui Jiova sara ga na nona ivalavala ca, era qai rarawa tu kina na Isireli me vica vata na drau na yabaki. Ni mate o Solomoni, e kaya na iVolatabu ni “davo vata kei ira na tukana,” wili kina o ira na turaga yalodina me vakataki Tui Tevita. (1 Tui 11:5-9, 43; 2 Tui 23:13) Ia ni tukuni ni bulu vata kei ira na tukana, kena ibalebale ya ni na vakaturi? E sega ni tukuna na iVolatabu. Era na rairai kaya eso ni na vakaturi o Solomoni ni tukuna na iVolatabu, “o koya sa mate sa bokoci na nona ivalavala ca.” (Roma 6:7) Ia e sega ni kena ibalebale qori ni o ira kece na mate era na vakaturi, me vaka ga e tukuni tiko nira sa na rawata na bula. Na veivakaturi e nona iloloma na Kalou dauloloma. Ena vakaturi ira ga e vinakata, me rawa nira qaravi koya me tawamudu. (Jope 14:13, 14; Joni 6:44) Vakacava ena vakaturi o Solomoni? Eda sega ni kila na kena isau, o Jiova ga e kila. Ia eda kila ni o Jiova ena cakava ga na ka e dodonu.

NA KA EDA SA KILA

10. Na cava na rai i Jiova me baleta nona vakarusai keda? (Isikeli 33:11) (Raica tale ga na iyaloyalo.)

¹⁰ Wilika Isikeli 33:11. Ni vakataulewa o Jiova me baleti keda, e dau tukuna vei keda na nona rai. E uqeti vakalou na yapositolo o Pita me tukuna na ka e vola na parofita o Isikeli. E kaya ni ‘o Jiova e sega ni vinakata me rusa e dua.’ (2 Pita 3:9) E veivakadeitaki na ka dina qori nida kila ni sega ni dau totolo o Jiova me vakarusa e dua, vakavo ke tiko na vuna vinaka. E levu nona yalololoma, e dau vakaraitaka na itovo qori ena gauna veiganiti.

11. O cei era na sega ni vakaturi? Eda kila vakacava?

¹¹ Na cava eda sa kila me baleti ira na sega ni vakaturi? E tukuni ena iVolatabu e vica ga na ivakaraitaki. b E tukuna o Jisu ni na sega ni vakaturi o Jutasa Isikarioti. (Mari. 14:21; Joni 17:12 c) E kila vinaka o Jutasa ni ka e cakava e saqati kina na Kalou o Jiova kei na Luvena. (Mari. 3:29) d E tukuna tale ga o Jisu ni so na iliuliu ni lotu era saqati koya era na sega ni vakaturi ena gauna era mate kina. (Maciu 23:33; Joni 19:11) Kena ikuri, e tukuna na yapositolo o Paula ni o ira na vukitani era sega ni veivutuni era na sega ni vakaturi.—Iper. 6:4-8; 10:29.

12. Na cava eda kila me baleta na yalololoma i Jiova? Tukuna eso na ivakaraitaki.

¹² Na cava mada eda sa kila me baleta na yalololoma i Jiova? E vakaraitaka vakacava qori ni “sega ni vinakata me rusa e dua”? Vakasamataka mada nona yalololoma vei ira eso era valavala ca bibi. Kena ivakaraitaki o Tui Tevita, e vica na ivalavala ca bibi e cakava, okati kina nona veibutakoci kei na laba. Ia e veivutuni o Tevita, ena yalololoma gona i Jiova e vosoti kina. (2 Sam. 12:1-13) Vakacava o Tui Manasa? Voleka ni nona bula taucoko  e cakava e levu na ka torosobu. Ia ena gauna mada ga qori e vakaraitaka o Jiova na nona yalololoma vei Manasa, e vosoti koya tale ga ni veivutuni. (2 Vei. 33:9-16) Eda kila ena rua na ivakaraitaki qori ni dau vakaraitaka o Jiova nona yalololoma ke tiko na yavu vinaka me vakaraitaka kina. Ena vakaturi rau qori ni rau kila ni rau valavala ca bibi, rau qai veivutuni.

13. (a) Na cava e yalololoma kina o Jiova vei ira mai Ninive? (b) Cava e qai tukuna o Jisu me baleti ira na kai Ninive?

¹³ Eda kila tale ga na yalololoma i Jiova vei ira mai Ninive. E tukuna vei Jona: “[Au] raica na ca ni nodra ivalavala.” Ia nira veivutunitaka na nodra ivalavala ca, e vosoti ira o Jiova ena vuku ni nona yalololoma. E yalololoma vakalevu ni vakatauvatani kei Jona. Ni cudru na parofita qori, e tukuna vua o Jiova ni o ira na kai Ninive era “sega mada ga ni kila na ka e donu mai na ka e cala.” (Jona 1:1, 2; 3:10; 4:9-11) E qai tukuna o Jisu na ivakaraitaki qori me vakavulica na lewadodonu kei na yalololoma i Jiova. E tukuna ni o ira na kai Ninive era veivutuni “era na vakaturi ... ena siga ni lewa.”—Maciu 12:41.

14. Na cava na kena ibalebale nira na “vakaturi mera lewai” na kai Ninive?

¹⁴ Na “siga ni lewa” cava era na “vakaturi” kina na kai Ninive? E vakavulica o Jisu nira tiko o ira “na vakaturi mera lewai” ena gauna se bera mai. (Joni 5:29) E vakaibalebaletaka tiko ga na Duanaudolu na Yabaki ni nona veiliutaki, era na vakaturi kina “na yalododonu kei ira na sega ni yalododonu.” (Caka. 24:15) Vei ira na sega ni yalododonu, era “na vakaturi mera lewai.” Kena ibalebale nira na vakaturi mai, rau na dikeva vinaka o Jiova kei Jisu nira talairawarawa ra qai muria na ka era vulica. Ke sega ni via veitomani ena sokalou dina e dua na kai Ninive e vakaturi mai, ena lewai me rusa. (Aisea 65:20) Ia o ira na vakatulewataka mera sokaloutaki Jiova ena yalodina, era na vakaturi mera bula. E rawa sara ga nira bula tu ga me tawamudu!—Tani. 12:2.

15. (a) Na cava meda kua ni tukuna kina ni sega ni dua e Sotoma kei Komora ena vakaturi? (b) Cava e rairai vakaibalebaletaka na ka e tukuni ena Juta 7? (Raica na kato “Na Cava na iBalebale ni ka e Vola o Juta?”)

¹⁵ Ni tukuni ira tiko mai Sotoma kei Komora o Jisu, e kaya ni na rawarawa vei  ira na “Siga ni Lewa” ni vakatauvatani kei ira na cati koya kei na nona ivakavuvuli. (Maciu 10:14, 15; 11:23, 24; Luke 10:12) Na cava e vakaibalebaletaka? De dua eda nanuma ni vakalevutaka tiko ga o Jisu na ka e kaya ena gauna qori. Ia e sega. O ira qori era vakataki ira sara ga mai Ninive. e Kena irairai ni dina tiko na ka e tukuna o Jisu. Na “Siga ni Lewa” e tukuna ena rua na gauna qori e tautauvata tiko ga. Me vakataki ira mai Ninive, era cakava tale ga na ka ca o ira mai Sotoma kei Komora. Ia o ira mai Ninive e soli vei ira na gauna mera veivutuni. Kena ikuri, vakasamataka ni a tukuna o Jisu nira na “lewai” o ira “na vakaturi.” Era okati kina o “ira na cakava na ka ca.” (Joni 5:29) Kena irairai gona ni tiko na nodra inuinui eso mai Sotoma kei Komora. Rawa ni so vei ira qori era na vakaturi, e rawa tale ga nida vakavulici ira me baleti Jiova kei Jisu Karisito.

16. Na cava eda sa kila me baleta nona vakatulewataka o Jiova o cei me vakaturi? (Jeremaia 17:10)

¹⁶ Wilika Jeremaia 17:10. Eda wilika ena tikinivolatabu qori na ka eda sa kila me baleta na vakatulewa i Jiova: O Jiova e dau “raica na loma ni tamata, [e] dikeva na vakanananu titobu.” Me baleta na veivakaturi se bera mai, o Jiova ena dau ‘sauma na tamata yadua me vaka na nona ivalavala.’ E dau dei o Jiova ke veiganiti, ia ena yalololoma ke vinakati. Meda kua gona ni tukuna ni na sega ni rawa ni vakaturi e dua, vakavo ke da kila se vakadeitaka mai na iVolatabu!

ENA “CAKAVA NA KA E DODONU NA TURAGANILEWA NI VURAVURA TAUCOKO”

17. Na cava ena yacovi ira na mate?

¹⁷ Me tekivu ena nodrau tokoni Setani o Atama kei Ivi me ratou talaidredre vua na Kalou o Jiova, era mate kina e vica vata na bilioni. E ravuravu sara tiko ga vakalevu ‘na meca o mate’! (1 Kor. 15:26) Na cava ena yacovi ira qori? Eso era na vakaturi ina  bula tawamate i lomalagi, qori e dua ga na iwiliwili lailai era le 144,000 na imuri yalodina i Karisito. (Vkta. 14:1) Ia e dua tale na iwiliwili levu ni tagane kei na yalewa yalodina era lomani Jiova, era na tucake tale nira ‘vakaturi na yalododonu.’ Ke ra yalodina tiko ga ena loma ni Duanaudolu na Yabaki ni Veiliutaki i Karisito kei na iotioti ni veivakatovolei, era na bula tawamudu e vuravura. (Tani. 12:13; Iper. 12:1) Ena loma ni gauna vata qori, o “ira na sega ni yalododonu,” wili kina o ira na sega ni qaravi Jiova se o “ira na cakava na ka ca,” ena soli vei ira na gauna mera veisautaka na nodra ivalavala mera yalodina vei Jiova. (Luke 23:42, 43) Ia eso tale era daucaka ca vakalevu, era vakadeitaka sara ga mera talaidredre vei Jiova kei na nona inaki, o ira gona qori ena vakatulewataka o koya mera kua ni vakaturi.—Luke 12:4, 5.

18-19. (a) Na cava meda nuitaka kina na vakatulewa i Jiova me baleti ira na mate? (Aisea 55:8, 9) (b) Cava eda na veivosakitaka ena ulutaga e tarava?

¹⁸ Vakacava e tiko na vuna vinaka meda nuitaka kina na vakatulewa kece i Jiova? Io! E kila vinaka o Eparama ni o Jiova e “Turaganilewa ni vuravura taucoko,” e uasivi, e vuku duadua, e yalololoma tale ga. O Jiova e vakavulici Luvena, e solia tale ga vua na lewa kece. (Joni 5:22) Rau kila vinaka na veitamani qori na ka e tu e lomada yadua. (Maciu 9:4) Ni rau vakataulewa gona vei keda yadua, erau na cakava tu ga “na ka e dodonu”!

¹⁹ Meda vakadeitaka mada ga meda nuitaki Jiova kei na nona vakatulewa. Eda kila ni sega ni ganiti keda meda vakatulewa, e ganiti koya ga! (Wilika Aisea 55:8, 9.) Oya na vuna meda nuitaki Jiova kina kei Luvena ena vakatulewa kece. Eda kila tale ga ni noda Tui o Jisu ena vakatotomuria vinaka na lewadodonu kei na yalololoma nei Tamana. (Aisea 11:3, 4) Ia na cava eda rawa ni tukuna me baleta na nodrau vakatulewa ena veivakararawataki levu? Na cava eda sega ni kila? Na cava eda sa kila? Ena saumi qori ena ulutaga e tarava.