1. Na ivakasala cava e vola o Paula vei ira na mataveitacini? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

E VOLA na nona imatai ni vola na yapositolo o Paula vei ira na lotu vaKarisito e Kolosa donuya na icavacava ni imatai ni nona vesu e Roma, se rauta na 60-61 G.V. E vakamacalataka vei ira ni bibi ‘mera kila na veika vakayalo.’ (Kolo. 1:9) E tomana: “Au tukuna tiko qo me kua kina ni dua e vakacalai kemuni ena vosa kamikamica. Ni qarauna de dua e tagavi kemuni bulabula ena vuku vakavuravura kei na vosa ni veicavilaki e yavutaki ena ivakavuvuli vakatamata kei na ivakavuvuli e vakabibitaki e vuravura, e sega ni salavata kei na ivakavuvuli i Karisito.” (Kolo. 2:4, 8) E vakamacalataka sara o Paula na vuna e cala kina eso na vakabauta sa takalevu tu, kei na kena rawa ni vakamuai keda nida ivalavala ca. Kena ivakaraitaki, ena rawa ni nanuma kina e dua ni vuku se uasivi ira na kena vo. Na inaki ni ivola qo me vukei ira na mataveitacini mera cata na rai ni vuravura kei na veika tawadodonu.—Kolo. 2:16, 17, 23.

2. Na cava meda dikeva kina na ivakaraitaki ni rai vakavuravura?

² Na rai vakavuravura e vakawaleni se beci kina na veidusimaki i Jiova, rawa tale ga ni luluqa kina vakamalua na noda vakabauta. Sa takalevu tu nikua na rai vakavuravura, e sega ni dua e  galala kina. Sa tu vakarawarawa ena tivi, Internet, valenicakacaka, se koronivuli. Ena ulutaga qo, eda na vulica kina na ka meda cakava me kua ni vakacalai noda vakasama ena rai vakavuravura. Eda na dikeva e lima na ivakaraitaki ni rai vakavuravura, kei na sala meda cata kina.

3. Na rai cava era taleitaka e levu, na vuna?

³ “Au rawa ni tamata vinaka, sega ni vinakati sara meu vakabauta na Kalou.” E dau rogoci ena levu na vanua nira sega ni vakabauta na Kalou e levu, era kaya nira sega ni lotu. Era rairai sega ni vaqaqa ke bula dina tiko na Kalou se sega, era taleitaka mera cakava ga na ka era vinakata. (Wilika Same 10:4.) Era nanuma eso na vuku ni vuravura qo, “Levu na ka vinaka au rawata, sega ni vinakati sara meu vakabauta na Kalou.”

4. Na cava eda na vakamacalataka vua e kaya ni sega na Dauveibuli?

⁴ Vakacava e tiko na yavu vinaka me vakabauti kina na ka era kaya na tawavakabauta ni sega na Dauveibuli? Ni vakadikevi vakasaenisi na itekitekivu ni bula, e rawa ni veilecayaki wale ga e dua ena vereverea ni kena itukutuku. Ia e rawarawa sara na kena ivakamacala. Ke vinakati me duri e dua na vale, ena vinakati me dua e tara, ena dina tale ga qori ena veika buli! E vereverea sara na ka e rawa ni cakava na sela somidi duadua mada ga ni vakatauvatani kei na dua na vale, oya ni rawa ni bulia e levu tale na sela. Na sela qori e rawa ni maroroya na keda itukutuku qai buli kina eso tale na sela. O cei e buli ira na sela qori? E sauma na iVolatabu: “E macala gona ni tiko o koya e tara na vale yadua, ia o koya e tara na ka kece ga na Kalou.”—Iper. 3:4.

5. Cava eda rawa ni tukuna ena rai ni o koya e sega ni vakabauta na Kalou e rawa ni kila na ka vinaka me cakava?

⁵ Vakacava na rai ni o koya e sega ni vakabauta na Kalou e rawa ni kila na ka vinaka me cakava? E tukuna na Vosa ni Kalou ni rawa ni laurai eso na ka vinaka vei ira na tawavakabauta. (Roma 2:14, 15) Kena ivakaraitaki, era na rairai dokai ira na nodra itubutubu ra lomani ira tale ga. Ia rawa vakacava nida kaya ni na savasava na nona itovo e dua e cakitaka na Dauveibuli, o koya e lewa na ivakatagedegede ni ka vinaka kei na ka e ca? (Aisea 33:22) Levu era dau vakasama nikua era vakadeitaka ni vinakati ga na veivuke ni Kalou ena torosobu ni ivakarau ni bula. (Wilika Jeremaia 10:23.) Meda kua gona ni vakacalai meda nanuma ni rawa ni kila e dua na ka vinaka me cakava ni sega ni vakabauta na Kalou se muria na nona ivakatagedegede.—Same 146:3.

6. Na cava nodra rai e levu me baleta na lotu?

⁶ “O se rawa tiko ga ni marau ke o sega ni lotu.” Era taleitaka na rai vakavuravura qo e levu, nira dau raica tu na lotu me ka vakavucesa, e sega ni yaga. E levu tale ga na lotu era vakavuna mera vakanadakuya na Kalou eso nira vakavulica na bukawaqa mai eli, duanaikatini, se veika vakapolitiki. Sa rauta ga mera nanuma eso nira se rawa tiko ga ni marau ke ra sega ni lotu! Era na rairai kaya, “Au taleitaka na veika vakayalo, ia au na sega ni lewena e dua na lotu.”

7. E uqeta vakacava na marau na lotu dina?

⁷ Vakacava e rawa ni marau tiko ga e dua ke sega ni lotu? Io ena rawa ni marau ke sega ni lewena na lotu lasu, ia ena qai vakila ga na marau dina ke rau veiwekani voleka kei Jiova, na “Kalou mamarau.” (1 Tim. 1:11) E yaga na ka kece e cakava na Kalou. Era marau na nona  dauveiqaravi nira dau veivuke. (Caka. 20:35) Kena ivakaraitaki, dikeva na kena rawati na marau ena sokalou vakavuvale. Na sokalou dina ena uqeta e dua me rokova se dokai watina, me raica vakabibi nona bubului ni vakamau, me kua ni veibutakoci, me susugi ira na gone mera dau veidokai, me dauloloma tale ga. Na sokalou va qori era na duavata kina ena marau na ivavakoso, ra marautaka tale ga nodra lewena na mataveitacini e vuravura raraba.—Wilika Aisea 65:13, 14.

8. Eda na vakayagataka vakacava na Maciu 5:3 meda sauma kina na taro, Cava e dau vakamarautaki ira e levu?

⁸ Vakacava na rai vakavuravura ni se rawa tiko ga ni marau e dua e sega ni qarava na Kalou? Vakasamataka mada na taro qo, Na cava e dau vakamarautaki ira e levu? So era marautaka nodra cakacaka, qito se cakava na ka era taleitaka ena nodra gauna galala. So tale era marau ena nodra veiqaravi e vale se vei ira na nodra itokani. Na ka kece qori e vu ni marau, ia e tiko na inaki ni noda bula ena rawati kina na marau e tawamudu. Ni vakatauvatani kei ira na manumanu, eda rawa ni vulica na veika me baleta na Dauveibuli, meda yalodina tale ga na qaravi koya. Eda buli ga meda marautaka qori. (Wilika Maciu 5:3.) Kena ivakaraitaki, eda marau da qai vakayaloqaqataki nida soqoni meda sokaloutaki Jiova. (Same 133:1) Eda duavata vakamataveitacini, e vinaka noda ivakarau ni bula, eda marautaka tale ga na noda inuinui.

9. (a) Na rai cava me baleta na veiyacovi sa takalevu tu nikua? (b) Cava e vakatabuya kina na Vosa ni Kalou na veiyacovi ena taudaku ni vakamau?

⁹ “Na cava e cala kina na veiyacovi ena taudaku ni vakamau?” Era na rairai kaya e levu: “Me marautaki noda bula. Sega ni dua na kena leqa na veiyacovi ena taudaku ni vakamau!” Ia e cala na kena tukuni mera vakadonuya na veiyacovi tawadodonu na lotu vaKarisito. Na vuna? Ni vakatabuya sara ga na Vosa ni Kalou. * (Wilika 1 Cesalonaika 4:3-8.) E tu vei Jiova na dodonu me vakaroti keda ena so na lawa ni buli keda. Ena ituvatuva ni Kalou me baleta na vakawati, e vakatarai duadua ga ena nona lawa na nodrau veiyacovi e dua na tagane kei na yalewa erau sa vakamau. E yavutaki na lawa qori ena nona lomani keda, e yaga tale ga. O ira na vuvale era muria era na veilomani, veidokai, ra qai taqomaki. E sega ni taleitaka na Kalou na kena nakiti me beci na nona lawa.—Iper. 13:4.

10. Ena yawaka vakacava na lotu vaKarisito na veiyacovi tawadodonu?

¹⁰ Eda vulica ena Vosa ni Kalou meda yawaka sara na veiyacovi tawadodonu. Dua na sala bibi eda rawa ni cakava kina qori oya na noda lewa vinaka na ka eda raica. E kaya o Jisu: “O koya e vakaraica tiko ga na yalewa ena nona garosa, e sa veibutakoci oti kei na yalewa ya e lomana. Ke vakacalai iko tiko na matamu imatau, leuta, kolotaka laivi.” (Maciu 5:28, 29) Ena qarauna gona na lotu vaKarisito me kua ni sarava na iyaloyalo vakasisila se rogoca na ivakatagi e vakasisila na qaqana. E vola o Paula vei ira na itokani lotu vaKarisito: “Moni vakamatea . . . na gagadre ni veitikiniyagomuni vakavuravura, na veiyacovi tawadodonu.” (Kolo. 3:5) Meda lewa vinaka tale ga na ka eda vakasamataka se veivosakitaka.—Efeso 5:3-5.

11. Na cava era vinakata kina eso na cakacaka saulevu?

¹¹ “Vakavumarau na qarai ni cakacaka saulevu.” Levu era uqeta me dua noda cakacaka saulevu. Ena rawati kina na itutu, veiliutaki, kei na iyau. Ni levu era qara na cakacaka va qori, ena rawa tale ga ni uqeti keda na lotu vaKarisito.

12. E vu ni marau duadua ga na cakacaka saulevu?

¹² Vakacava ena marautaki tawamudu na cakacaka e salavata mai na veiliutaki kei na rogo? Sega. Mo nanuma ni o Setani sara ga e uqeta tiko na noda dau via lewai ira eso tale, kei na noda vinakata meda vaqoroqoroi. Ia e cakava qori ena nona cudru, sega ni marau. (Maciu 4:8, 9; Vkta. 12:12) E lekaleka sara na yaga ni cakacaka saulevu ni vakatauvatani kei na noda marautaka na vukei ira eso tale mera kila na vuku vakalou, mera bula tawamudu kina. Na vuravura tale ga qo e laurai kina vakalevu na yalo ni veisisivi. E uqeta na veiqati kei na veivuvutaki, ena “tautauvata [ga] kei na cemuria na cagi.”—Dauv. 4:4.

13. (a) Me vakacava na noda rai me baleta na cakacaka saulevu? (b) Me vaka e vola o Paula vei ira e Cesalonaika, na cava e vakamarautaki koya vakalevu?

¹³ E dodonu ga meda cakacaka meda bula kina, sega ni cala tale ga ke da digia na kena eda taleitaka. Ia me kua ni bibi duadua ena noda bula na cakacaka. E kaya o Jisu: “E sega ni dua e rawa ni qarava e rua na turaga, ni na cata e dua qai lomana e dua, ena doka e dua qai beca e dua. Dou sega ni rawa ni qarava na Kalou kei na iYau.” (Maciu 6:24) Nida vakabibitaka na noda qaravi Jiova kei na noda veivakavulici ena nona Vosa, ena sega ni vakatauvatani rawa na noda marau. Qori na ka e vakila na yapositolo o Paula. A nona isausau taumada me rogo ena lotu vakaJiu, ia e vakila na marau dina ni veivakatisaipelitaki, e vakadinadinataka tale ga na nodra taleitaka na vosa ni Kalou e levu, ra qai veisautaki ira. (Wilika 1 Cesalonaika 2:13, 19, 20.) Sega tale ni dua na cakacaka me veivakacegui va qori.

14. Na cava e veirawai kina na rai nida rawa ni walia ga vakataki keda noda leqa?

¹⁴ “Eda rawa ni walia ga vakataki keda noda leqa.” Era na rairai taleitaka e  levu nikua na rai qori. Na vuna? Ke mani dina, sa na sega ni vinakati kina nona veidusimaki na Kalou, eda na cakava ga na ka eda vinakata. E rawa ni nuitaki tale ga kina na vakasama nida rawa ni walia ga noda leqa—me vaka e laurai ena so na vakadidike—ni sa lailai tiko na ivalu, basulawa, matetaka kei na dravudravua. E tukuni ena dua na ripote: “Sa qai vinaka tiko ga na noda bula baleta nida saga vakataki keda me sautu na noda vuravura.” Vakacava na ivakamacala qori, e kena ibalebale nida sa walia tiko na leqa e sotava tiko na kawatamata ena dua na gauna balavu? Me kilai na kena isau, meda dikeva mada eso na leqa qori.

15. Na ivakadinadina cava e laurai kina na levu ni leqa eda sotava?

¹⁵ iValu: Era mate ena rua na ivalu e rauta ni 60 na milioni se sivia. Me tekivu mai na iKarua ni iValu Levu, eda se veivaluvaluti tiko ga. Me yacova na 2015, e volatukutukutaki nira biuta na nodra vanua e 65 na milioni ena vuku ni ivalu se nira vakacacani. Ena 2015 mada ga, e rauta ni 12.4 na milioni era veiseyaki. Basulawa: Sa lailai tiko na basulawa ena so na vanua, ia so tale na kena mataqali sa qai ca sara e vakayagataki kina na Internet, itovo kaukaua e vale, kei na vakacaca ni batikadi. Levu tale ga era vakabauta ni sa qai torosobu tiko ga na veivaqumi e vuravura raraba. Eda sega gona ni walia rawa na basulawa. Matetaka: Sa vakalailaitaki rawa eso na mate. Ia e laurai ena dua na ripote ni 2013 nira mate e veiyabaki e ciwa na milioni ena mateniuto, mate e dua na yasa ni yagodra, kenisa, ceguoca, kei na matenisuka. O ira qo e lailai nodra yabaki mai na 60. Dravudravua: E tukuni mai na Baqe ni Vuravura, ni tubu na kedra iwiliwili na bula dravudravua sara e Aferika, mai na 280 na milioni ena 1990 ina 330 na milioni ena 2012.

16. (a) Na cava e rawa ni walia duadua ga kina na Matanitu ni Kalou na noda leqa? (b) Na veivakalougatataki cava ni Matanitu e parofisaitaka o Aisea kei na daunisame?

¹⁶ Sa lewai tu na bula vakailavo kei na politiki nikua ena nodra dui nanumi ira ga na veiliutaki. Ia ena sega sara ga ni vakaotia rawa na ivalu, basulawa, matedewa kei na dravudravua na kaukaua qori, na Matanitu ga ni Kalou ena rawata. Dikeva mada na ka ena cakava o Jiova. iValu: Ena vakaotia na Matanitu ni Kalou na ka e vakavuna tiko na ivalu me vaka na noda dau nanumi keda ga, veivaqumi, valataki vanua, lotu lasu, ena rusa tale ga o Setani. (Same 46:8, 9) Basulawa: Sa vakavulica tiko na Matanitu ni Kalou vei ira e milioni vakacaca mera dau veilomani, ra veinuitaki tale ga—na ka e sega ni cakava rawa e dua tale na matanitu. (Aisea 11:9) Matedewa: Ena vakalougatataki keda na Kalou ena bula e uasivi. (Aisea 35:5, 6) Dravudravua: Ena vakaotia o Jiova qai vakarautaka na kakana vakayalo, vakayago tale ga, qori na bula e uasivia sara na iyau kece.—Same 72:12, 13.

17. Eda na cata vakacava na rai vakavuravura?

¹⁷ Ke o rogoca e dua na rai vakavuravura e veicalati kei na nomu vakabauta, mo vakekeli ena Vosa ni Kalou me baleta na tikina qori, qai veivosakitaka kei na dua na tacida matua. Vakasamataka na vuna e rairai taleitaki kina na rai qori, cava e cala kina, kei na sala mo cata kina. Eda rawa ni taqomaki keda mai na rai vakavuravura nida muria na veiuqeti i Paula ina ivavakoso e Kolosa: “Moni lewa vakayalomatua na nomuni ilakolako ni oni maliwai ira e taudaku . . . moni kila kina na ka moni tukuna vua na tamata yadua.”—Kolo. 4:5, 6.