1-2. Na cava eso na vuna vinaka meda vakaraitaka kina na dei ni loloma?

E TIKO na vuna vinaka meda vakaraitaka kina na dei ni loloma. Na cava soti qori? Dikeva mada eso ena vosa vakaibalebale e uqeti vakalou: “Me kua ni yali na dei ni nomu loloma kei na yalodina. . . . O na kunea na loloma kei na yalomatua levu ena mata ni Kalou kei na tamata.” “Na tamata e dei na nona loloma e caka vinaka ga vua.” “O koya e saga me cakadodonu qai dei na nona loloma ena raica na bula.”—Vkai. 3:3, 4; 11:17, vmr.; 21:21.

² E tukuni ena vosa vakaibalebale qori e tolu na vuna meda dau vakaraitaka kina na dei ni loloma. Kena imatai, eda na talei kina ena mata ni Kalou. Kena ikarua, nida vakaraitaka na loloma qori, ena yaga sara ga vei keda. Kena ivakaraitaki, ena dei noda veitokani kei ira eso tale. Kena ikatolu, nida saga meda vakaraitaka tiko ga na dei ni loloma eda na vakalougatataki kina ena gauna se bera mai, wili kina na bula tawamudu. Io, e tiko sara ga na vuna vinaka e kaya kina o Jiova meda muria na ivakasala qo: “Moni vakaraitaka na dei ni nomuni loloma kei na yalololoma ena kemuni maliwa.”—Saka. 7:9.

3. Na taro cava eda na veivosakitaka ena ulutaga qo?

³ Eda na sauma e va na taro ena ulutaga qo. Meda vakaraitaka vei cei na dei ni loloma? Na cava eda vulica ena ivola i Ruci ena vakaraitaki ni dei ni loloma? Eda na vakaraitaka vakacava nikua na dei ni loloma? Ena yaga vakacava na noda vakaraitaka na itovo qori?

4. Eda na vakatotomuria vakacava nona vakaraitaka o Jiova na dei ni loloma? (Mari. 10:29, 30)

⁴ Me vaka eda vulica ena ulutaga sa oti, o Jiova e dau vakaraitaka na dei ni nona loloma, ya na nona loloma e sega ni mudu vei ira na lomani koya, era qaravi koya tale ga. (Tani. 9:4) Eda vinakata meda “vakatotomuria na Kalou [nida] luvena lomani.” (Efeso 5:1) Koya gona, eda via vakaraitaka vei ira na tacida na dei ni noda loloma, ya na mataqali loloma e sega ni mudu.—Wilika Marika 10:29, 30.

5-6. Na cava na ibalebale ni vosa “yalodina”?

⁵ Nida kila vinaka na ibalebale ni dei ni loloma, ena rawarawa sara meda vakaraitaka vei ira na tacida. Me rawa nida kila vinaka sara na dei ni loloma, meda vakatauvatana mada kei na yalodina, na kena ibalebale vei ira e levu nikua. Dikeva mada qo e dua na kena ivakaraitaki.

 ⁶ Nikua ke dua sa dede nona cakacaka tu ena dua na kabani, eda na rawa ni kaya ni yalodina kina. Ia na gauna kece qori, ena rairai sega ni sotava e dua vei ira na boso ni kabani. De sega tale ga ni dau duavata kei na vakatulewa ni kabani. E sega ni taleitaka na kabani, ia e marau ga ni sa bau dua toka nona cakacaka saumi. Ena cakacaka tiko me yacova na gauna sa cegu kina, se dua na nona cakacaka saulevu ena dua tale na kabani.

7-8. (a) Na cava e uqeta e dua me vakaraitaka na dei ni loloma? (b) Cava eda na veivosakitaka ena vica na tikina mai na ivola na Ruci?

⁷ Na duidui ni yalodina e vakamacalataki ena  parakaravu 6 kei na dei ni loloma, e vakatau tiko ena nona inaki e dua. Na cava na nodra inaki na tamata ni Kalou ena gauna vakaivolatabu, nira vakaraitaka na dei ni loloma? Era sega ni vakaraitaka qori baleta ga ni dodonu mera cakava, ia e uqeta sara ga na lomadra. Dikeva mada na ivakaraitaki i Tevita. E uqeta na lomana me vakaraitaka na dei ni loloma vua na nona itokani o Jonacani ni via vakamatei Tevita mada ga o tamana. Ni oti e vica na yabaki nona mate o Jonacani, e vakaraitaka tiko ga o Tevita na dei ni nona loloma vei Mefiposeci na luvei Jonacani.—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ E levu na ka eda rawa ni vulica me baleta na dei ni loloma ena ivola vakaivolatabu na Ruci. Na cava o rawa ni vulica vei ira na talanoataki tiko kina? Eda na vakayagataka vakacava ena ivavakoso na ka eda vulica? *

9. Na cava e tukuna kina o Neomai ni saqati koya tiko o Jiova?

⁹ Eda wilika ena ivola i Ruci na italanoa me baleti Neomai, na vugona o Ruci, kei na turaga dau rerevaka na Kalou o Poasa, na wekai wati Neomai. A toki o Neomai, o watina, kei rau na luvena tagane i Moapi ena vuku ni dausiga e Isireli. Ni ratou tiko e kea, e mate o wati Neomai. Rau vakamau na luvena tagane, ia rau qai mate tale ga. (Ruci 1:3-5; 2:1) Na ka e sotava qori o Neomai e vakayalolailaitaki koya sara ga. Na vusolo ni lomana e tukuna kina ni saqati koya o Jiova. Dikeva mada na ka e tukuna me baleta na Kalou: “Ni totogitaki au na liga i Jiova.” “Ni vakararawataka vakalevu na noqu bula o koya e Kaukaua Duadua.” E tukuna tale ga: “Ni saqati au  o Jiova qai vakararawataki au o koya e Kaukaua Duadua.”—Ruci 1:13, 20, 21.

10. Na cava na rai nei Jiova ena ka e tukuna o Neomai?

¹⁰ Na cava na rai nei Jiova ena ka e tukuna o Neomai? E sega vakadua ni cudruva na nona dauveiqaravi e rarawa tiko qori vakalevu. Na kena veibasai ga ni kauaitaki koya. E kila o Jiova ni “veivakasaurarataki e rawa ni vukica na tamata vuku me lialia.” (Dauv. 7:7) Ia e vinakati me vukei o Neomai me kila ni tokoni koya tiko o Jiova. E vukei koya vakacava o Jiova? (1 Sam. 2:8) E uqeti Ruci me vukei Neomai qai vakaraitaka vua na dei ni loloma. E yalorawarawa o Ruci me vukei Neomai vakamalua me kua ni yalolailai tiko, me kila tale ga ni lomani koya tiko ga o Jiova. Na cava eda vulica vei Ruci?

11. Na cava era vukei ira kina na rarawa tu na mataveitacini dau yalololoma?

¹¹ Uqeti keda na dei ni loloma meda vukei ira na yalolailai. Me vaka ga nona kabiti Neomai tiko ga o Ruci, era cakava tale ga qori na mataveitacini dau yalololoma vei ira na yalolailai se rarawa tu ena ivavakoso. Era lomani ira na tacidra vakayalo ra qai tu vakarau ni veivuke ena ka kece e vinakati. (Vkai. 12:25, vmr.; 24:10) E salavata qo kei na nona ivakasala na yapositolo o Paula: “Vosa vakayalovinaka vei ira na yalolailai, vukei ira na malumalumu, vosoti ira na tamata kece.”—1 Ces. 5:14.

12. Na cava na sala vinaka duadua o rawa ni vukea kina e dua na tacida e yalolailai?

¹² Na cava na sala vinaka duadua o rawa ni vukea kina e dua na tacida e yalolailai? Oya nomu vakarogoci koya vinaka, o vakadeitaka tale ga vua ni o lomani koya. Nomu kauaitaka vakayalololoma e dua na sipi talei i Jiova e kila vinaka sara tu ga o koya. (Same 41:1) E tukuni ena Vosa Vakaibalebale 19:17: “O koya e lomana na dravudravua e soli ka tiko vei Jiova, ena saumi vua na ka e cakava.”

13. Na cava e duidui kina o Ruci vei Oripa? Cava e ivakaraitaki kina ni dei ni loloma na vakatulewa i Ruci? (Raica na iyaloyalo ena waqana.)

¹³ Eda na kila vinaka sara na dei ni loloma nida dikeva na ka e yacovi Neomai ni sa mate o watina kei rau na luvena tagane. Na gauna e kila kina o Neomai ni “kauaitaki ira na nona tamata o Jiova, ni solia vei ira na kakana,” e vakatulewa me lesu ina nona vanua. (Ruci 1:6) Rau muri koya ruarua na vugona ni se qai biubiu. Ni ratou lako tiko, e uqeti rau vakatolu o Neomai me rau lesu i Moapi. Cava e qai yaco? Eda wilika: “E reguci vugona o Oripa mani gole yani. Ia o Ruci e kabiti koya tiko ga.” (Ruci 1:7-14) Nona lesu qori o Oripa e muria kina na ivakasala i Neomai, e muria ga na ka e tukuni vua. A rawa tale ga ni cakava qori o Ruci ni tu vua na  galala me lesu, ia ena vuku sara ga ni dei ni nona loloma e vakatulewataka me tiko ga me vukei nona Nei. (Ruci 1:16, 17) E vakatulewataka o Ruci me kabiti Neomai tiko ga. Na vuna? Ni vinakata sara ga me cakava, sega ni baleta ni dodonu ga me cakava. E laurai ena nona vakatulewa na dei ni loloma. Na cava eda vulica kina?

14. (a) Era vakaraitaka vakacava nikua na mataveitacini na dei ni loloma? (b) Me vaka e tukuni ena Iperiu 13:16, na isoro cava e marautaka na Kalou?

¹⁴ Ni dei na noda loloma, eda na vakaliuliu meda veivuke. Nikua vaka kina ena gauna sa oti, e levu na mataveitacini era dau vakaraitaka na dei ni loloma vei ira era vakabauta vata, kei ira mada ga era sega ni veikilai. Kena ivakaraitaki, nira kila ni yaco na leqa tubukoso, sega ni bera nodra via kila na sala mera veivuke kina. Ni dredre na ka e sotava e dua ena ivavakoso, ena totolo ga nodra tu vakarau mera vukei koya. Era vakaliuliu sara ga me vakataki ira mai Masitonia ena imatai ni senitiuri. Era vakuai ira, na ka era solia “e sa levu sara ga ni vakatauvatani kei na ka era rawata” mera vukei ira na tacidra era dravudravua. (2 Kor. 8:3) E marautaka sara ga o Jiova na yalo ni soli ka va qori!—Wilika Iperiu 13:16.

15-16. E sasaga tiko ga vakacava o Ruci?

¹⁵ E vica na ka eda vulica nida dikeva nona vukei Neomai o Ruci. Meda raica sara mada.

¹⁶ Sasaga tiko ga. Ni tukuna o Ruci me tomani nona Nei i Juta, a sega sara ga ni vakadonuya o Neomai. Ia e sega ni soro o Ruci. Cava e qai yaco? “Ni raica o Neomai ni cike tiko ga o Ruci me tomani koya, sa qai cegu ni vakamasuti koya.”—Ruci 1:15-18.

17. Na cava ena vukei keda meda kua ni soro totolo?

¹⁷ Ka eda vulica: E vinakati na vosovoso mera vukei kina na yalolailai, ia meda kua ni soro. Ena rairai sega ni vinakata na noda veivuke e dua na tacida yalewa e yalolailai tiko. * Ia eda na saga meda kabiti koya tiko ga, ena vuku ni dei ni noda loloma. (Kala. 6:2) Eda nuitaka ni na vinakata na noda veivuke kei na veivakacegui.

18. Na cava e rairai rarawataka o Ruci?

¹⁸ Kua ni cudru. Ni rau yaco yani Peceliema o Neomai kei Ruci, e sotava sara eso na lewenikoro o Neomai. E kaya vei ira: “Au sinai tu niu gole yani, ia niu sa ligalala e qai vakalesui au mai o Jiova.” (Ruci 1:21) Vakasamataka mada na rai nei Ruci ni rogoca na ka e tukuna qori o Neomai! E vukei Neomai vakalevu o Ruci. E tagi vata kei koya, vakacegui koya, rau taubale vata tale ga me vica vata na siga. Ia se tukuna ga o Neomai: “Niu sa ligalala e qai vakalesui au mai o Jiova.” Nona cavuta qori, e sega mada ga ni vakavinavinakataka nona veitokoni o Ruci, a duri sara tu ga e yasana. A rairai rarawataka qori o Ruci! Ia e kabiti Neomai tiko ga.

19. Na cava ena vukei keda meda kabita tiko ga e dua e yalolailai?

¹⁹ Ka eda vulica: Nikua, e rawa tale ga ni vakararawataki keda na ka e tukuna e dua na tacida yalewa e rairai yalolailai tiko, ia eda dau saga meda vukei koya. Meda kua ni cudru. Eda na kabita tiko ga na tacida yalewa e yalolailai tiko da qai  kerei Jiova me vukei keda ena sala meda vakacegui koya kina.—Vkai. 17:17.

20. Na cava e vakayaloqaqataki Ruci me kua ni soro koso?

²⁰ Dau veivakayaloqaqataki ena gauna donu. A vakaraitaka o Ruci vei Neomai na dei ni loloma, ia qo me sa vakayaloqaqataki o Ruci. E uqeti Poasa gona o Jiova me vakayaloqaqataki koya. E kaya o Poasa vei Ruci: “Me vakaicovitaki iko mada ga o Jiova ena ka o cakava, me saumi iko vakavinaka tale ga o Jiova na Kalou ni Isireli, o mai qara ivakaruru e ruku ni tabana.” E vakacegui Ruci sara ga na vosa e tau qori ena yalololoma. E tukuna o Ruci vei Poasa: “Oni vakacegui au, oni vosa vakayalovinaka vua na nomuni dauveiqaravi.” (Ruci 2:12, 13) Ni tau ena gauna donu na vosa veiuqeti nei Poasa e vakayaloqaqataki Ruci me kua ni soro koso.

21. Me vaka e tukuni ena Aisea 32:1, 2, na cava era na cakava na qase ni ivavakoso dau veikauaitaki?

²¹ Ka eda vulica: E vinakati tale ga mera vakayaloqaqataki ena so na gauna o ira na dau vakaraitaka na dei ni loloma. Me vaka ga nona vakacegui Ruci o Poasa ni raica nona yalovinaka, era dau raica tale ga na qase ni ivavakoso nikua na nodra veivukei na mataveitacini ra qai vakavinavinakataki ira. Ni tau ena gauna donu na veiuqeti vakayalololoma qori kei na vakavinavinaka, e vakayaloqaqataki ira sara ga na mataveitacini mera kua ni soro.—Wilika Aisea 32:1, 2.

22-23. E veisau vakacava na rai nei Neomai? Na vuna? (Same 136:23, 26)

²² Ni oti toka e dua na gauna, e vakarautaka vakayalololoma o Poasa na kakana vei Ruci kei Neomai. (Ruci 2:14-18) Na  cava nona rai o Neomai ena yalovinaka i Poasa? E kaya: “Me vakalougatataki koya mada ga o Jiova, ni dei tu ga nona lomani ira na bula kei ira na mate.” (Ruci 2:20a) E veisautaka sara ga na bula nei Neomai! A tagi mada ena levu ni nona rarawa, e kaya: “[E] saqati au o Jiova,” ia qo e kaya ena levu ni nona marau: ‘O Jiova e dei tu ga nona loloma.’ Na cava e rairai veisautaka nona rai?

²³ Sa qai tekivu raica o Neomai ni sega ni biuti koya o Jiova. E vakayagataki Ruci o Jiova me vakacegui koya ena ilakolako i Juta. (Ruci 1:16) E raica tale ga o Neomai ni tokoni koya tiko ga ni vakarautaka vakayalololoma o Poasa na ka me rau bula kina, e dua e rawa ni ‘voli rau lesu.’ * (Ruci 2:19, 20b) E rairai vakasamataka, ‘Au sa qai kila qo ni sega ni biuti au o Jiova. E tokoni au tu ga!’ (Wilika Same 136:23, 26.) Dua na ka na marau nei Neomai ni rau sega ni soro na vukei koya o Ruci kei Poasa! Eda rawa ni raitayaloyalotaka sara ga na nodratou marautaka kece na veika totoka sa mai yaco qo.

24. Na cava eda na via vakaraitaka tiko ga kina na dei ni loloma vei ira na tacida?

²⁴ Na cava eda vulica ena ivola i Ruci me baleta na dei ni loloma? Meda kua ni soro koso ni vukei ira na tacida vakayalo era rarawa tiko. E uqeti keda tale ga meda vakuai keda meda rawa ni vukei ira. Mera veivakayaloqaqataki ena yalololoma na qase ena gauna donu vei ira na vakaraitaka na dei ni loloma. Dua na ka noda marau nida raica nira marautaka tale na nodra veiqaravi o ira na rarawa tu. (Caka. 20:35) Ia na cava e bibi duadua kina meda vakaraitaka tiko ga na dei ni loloma? Nida vinakata meda vakatotomuri Jiova, meda vakamarautaki koya tale ga ni “vuabale ena loloma e dei.”—Lako 34:6; Same 33:22.