1, 2. (a) Na cava e bibi meda dau vakadikeva? Na vuna? (b) Cava eda na veivosakitaka ena ulutaga qo?

NIDA lotu vaKarisito dina, e bibi meda dau dikeva vinaka na itukutuku eda rogoca se wilika, meda qai kila na kena dina. (Vkai. 3:21-23; 8:4, 5) Na vuna? Eda na sega ni rawai totolo ena sasaga i Setani kei na nona vuravura me vakacala noda vakasama. (Efeso 5:6; Kolo. 2:8) Ke da kila na dina kece ni dua na itukutuku, sa na qai donu na ka eda rogoca se wilika. Me vaka e tukuna na Vosa Vakaibalebale 18:13: “O koya e tukuna na ka ni bera ni rogoca [na kena dina], e lialia qai vakamadua.”

² Eda na veivosakitaka ena ulutaga qo e vica na ka e dau vakadredretaka meda kila na dina kece ni dua na itukutuku, kei na noda vakadeitaka ni sa donu tiko. Eda na raica tale ga na ivakavuvuli yaga vakaivolatabu kei na so na ivakaraitaki me vakavinakataka noda dau dikeva na dina ni dua na itukutuku.

3. Na cava meda muria kina na ivakavuvuli ena Vosa Vakaibalebale 14:15? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

³ E levu na itukutuku eda dau wilika se rogoca nikua. Sa sega ni yalani rawa na levu ni itukutuku e laurai ena veilawa  (Internet), tivi, kei na so tale na vanua ni vakauitukutuku. Levu tale ga era wilika qori ena nodra talevoni, imeli, kei na so tale na itukutuku era vakauta yani na nodra itokani se veikilai. Ni sa takalevu tu nikua na kena dau vakatetei na itukutuku e sega ni dina kei na kena sa vakatanitaki, e bibi gona meda qaqarauni meda vakalewa vinaka na veika eda rogoca. Na ivakavuvuli vakaivolatabu cava e rawa ni vukei keda? E kaya na Vosa Vakaibalebale 14:15: “Na tamata yalowai e vakabauta na vosa kece, ia o koya e yalomatua e vakasamataka na nona ilakolako kece.”

4. E yaga vakacava na Filipai 4:8, 9 ena noda digia na ka meda wilika? Na cava e bibi kina me vakadeitaki na itukutuku eda kila? (Raica na kato “ iVukevuke Meda Vakadeitaka Kina na ka Dina e Yaco Tiko.”)

⁴ Meda vakatulewa vinaka, e bibi meda vakadeitaka na dina ni dua na itukutuku. Eda na digitaka gona vakavinaka da qai qarauna na ka eda wilika. (Wilika Filipai 4:8, 9.) Meda kua ni vakaoti gauna ni vakawilika na itukutuku e sega ni veiganiti ena veilawa se ra veikauyaki tiko ena imeli e sega ni vakadeitaki. E bibi sara meda kua ni vakaraica se wilika na nodra itukutuku na vukitani sa tu ena veilawa. E nodra inaki ga mera vakaucacataki ira na tamata ni Kalou, ra qai vakatanitaka na ka dina. Ke sega gona ni vakadeitaki e dua na itukutuku, ena cala ga na vakatulewa. E rawa ni vakaleqa na lomada kei na noda vakasama na itukutuku veivakacalai, kua vakadua ni raica vakamamada.—1 Tim. 6:20, 21.

5. Na itukutuku lasutaki cava era rogoca na Isireli? E tarai ira vakacava?

⁵ Na vakabauti ni itukutuku lasu e rawa ni veivakaleqai. Kena ivakaraitaki, vakasamataka na ka e yaco ena gauna i Mosese, nodratou talai e 12 na yamata me ratou lai raica na Vanua Yalataki, ia e le 10 eratou mai tukuna na itukutuku ca. (Tiko 13:25-33) Era yalolailai sara ga na tamata i Jiova ni ratou vakatubutaka na nodratou itukutuku qai vakavu taqaya. (Tiko 14:1-4) Cava e va kina qori nodra rai? De dua era nanuma ni levu vei ratou na yamata eratou kauta mai na itukutuku ca, era sa kila ga ni dina. Era sega ni via rogoca na itukutuku vinaka erau mai tukuna e rua na turaga nuitaki o Josua kei Kelepi. (Tiko 14:6-10) Era sega ni vakadeitaka na dina ni itukutuku qori se mera nuitaki Jiova, era vinakata ga mera rogoca na itukutuku ca. Dua dina na ka lialia!

6. Na cava meda kua ni kidroataka kina nodra vakaucacataki na tamata i Jiova?

⁶ E bibi meda qaqarauni nida wilika na kedra itukutuku na tamata i Jiova. Nanuma tiko ni o Setani e dau beitaki ira na dausokalou yalodina ni Kalou. (Vkta. 12:10) Oya na vuna e veivakasalataki kina o Jisu nira na “vosavakacacataki” keda na dauveitusaqati. (Maciu 5:11) Ke da raica vakabibi na ivakasala qori, eda na sega ni kidroataka na itukutuku era vakaucacataki kina na tamata i Jiova.

7. Na cava meda vakasamataka ni bera nida vakauta e dua na imeli se itukutuku?

⁷ Vakacava o dau taleitaka na vakau imeli kei na itukutuku vei ira na nomu itokani kei ira nomu veikilai? Ke o dau cakava qori, na gauna ga o wilika kina e dua na itukutuku se rogoca e dua na ka, o na vinakata sara mo kaburaka e liu na itukutuku butakatakata qori me vaka e dua na dauvolaitukutuku. Ia ni o se bera ni vakau itukutuku se imeli, taroga mada: ‘Au vakadeitaka ni dina na itukutuku au vakarau vakauta qo? Au sa kila na kena dina kece?’ Ke o sega ni vakadeitaka, o na rawa ni veikauyaka na itukutuku lasu vei ira na mataveitacini. Ke o lomalomarua, mo bokoca ga, kua ni vakauta.

8. Na cava era cakava eso na dauveitusaqati ena so na vanua? Eda na rawa vakacava ni coriti meda tokoni ira?

 ⁸ E tiko tale e dua na vuna e rerevaki kina na kena dau vakau vakatotolo na imeli se itukutuku eda wilika se rogoca. Ena so na vanua, e vakadredretaki se vakatabui tu kina na noda cakacaka. O ira na dauveitusaqati era tiko ena vanua qori, era rairai nakita nodra vakauta na itukutuku mera veivakarerei kina se vakavuna noda sega ni veinuitaki. Vakasamataka na veika e yaco ena matanitu makawa kei Rusia na Soviet Union. Era vakatetea na ovisa vakalecaleca era kilai mera KGB ni so vei ira na tacida tagane era liumuritaki ira na tamata i Jiova. * Levu era vakabauta na itukutuku lasu qori, era mani biuta na isoqosoqo i Jiova. E vakaloloma dina! Ia vinaka ni levu era lesu tale mai ina isoqosoqo, e vica ga e voca na nodra vakabauta. (1 Tim. 1:19) Eda na taqomaki vakacava ena ituvaki leqataki qori? Kua ni veikauyaka na itukutuku lasu se na kena e sega ni vakadeitaki. Kua ni yalowai se rawai totolo. Mo vakadeitaka ni o sa kila na kena dina kece.

9. Na cava e dua tale na ka e vakadredretaka noda kila na dina kece ni dua na itukutuku?

⁹ Dua tale ga na ka e vakadredretaka noda kila na dina kece ni dua na itukutuku, oya ni vakatikina ga na ka eda rogoca se wilika. Ni dua na italanoa eda kila ga e tini na pasede na kena dina, kena ibalebale ya ni sa sega tu ga ni dina. Ia eda na qaqarauni vakacava meda kua ni rawai ena itukutuku veivakacalai e rairai vakatikina ga na kena dina?—Efeso 4:14.

10. Era voleka ni valuti ira vakacava na tacidra na Isireli? Cava era qai cakava me kua ni yaco qori?

¹⁰ Vakasamataka mada na ka e yacovi ira na Isireli era tiko ena ra ni Uciwai na Joritani ena gauna i Josua. (Josua 22:9-34) Era rogoca ni o ira na tiko ena tokalau ni Joritani (qo o ira na yavusa i Rupeni, Kata, kei na veimama ni yavusa i Manasa) era tara tiko e dua na icabocabonisoro levu volekata na Joritani. Ia e dina ga vakatikina na itukutuku qori. Era nanuma kina o ira na tiko ena ra nira sa  talaidredre vei Jiova na tacidra, ra mani soqoni vata mera lai valuti na tiko mai na tokalau. (Wilika Josua 22:9-12.) E vinaka ga ni bera nira lai vala, era tala eso na tagane nuitaki mera vaqaqa mada na kena dina. Cava eratou qai kila? Era sega ni tara tiko na Isireli era yavusa i Rupeni, Kata, kei na veimama ni yavusa i Manasa na icabocabonisoro qori mera vakacaboisoro kina, ia me ivakananumi ga. Oya nira vinakata me kilai ena veigauna se bera mai nira sokaloutaki Jiova tale ga ena yalodina. Dua na ka nodra vakavinavinaka na Isireli ena ra nira sega ni vakamatei ira na tacidra ena vuku ga ni itukutuku vakatikina era rogoca, ia era saga mera kila mada na kena dina kece!

11. Na ituvaki tawadodonu cava e caka vei Mefiposeci? Cava a rawa ni cakava o Tevita me kua ni yaco kina qori?

¹¹ Ena so tale ga na gauna eda rarawataka na kena veitukuniyaki na ka e baleti keda, ia e sega ni itukutuku dina. Vakasamataka mada na ivakaraitaki i Tui Tevita kei Mefiposeci. E dau lomasoli qai yalovinaka o Tevita vei Mefiposeci, ni vakasuka vua na vanua kece i tukana, o Saula. (2 Sam. 9:6, 7) E rogoca ena dua na gauna o Tevita na itukutuku ca baleti Mefiposeci. E sega mada ga ni vaqaqa na kena dina, sa vakatulewataka me kau tani mai vei Mefiposeci na nona vanua kece. (2 Sam. 16:1-4) Ia ni rau veivosaki, sa qai kila o Tevita ni cala na ka e cakava, mani vakasuka vua na nona ivotavota ni vanua. (2 Sam. 19:24-29) Ena sega ni vakatulewa tu vakatawadodonu va qori o Tevita ke saga me kila mada na kena dina kece mai na nona vakatulewa tu ga vakariri ena itukutuku vakatikina.

12, 13. (a) Na cava e cakava o Jisu ni rogoca na itukutuku lasu? (b) Cava meda cakava ni dua e vakatetea na itukutuku lasu me baleti keda?

¹² Vakacava ke sega ni dina na ka o vakaucacataki kina? Qori na ka e yaco vei Jisu kei Joni na Dauveipapitaisotaki. (Wilika Maciu 11:18, 19.) Cava e cakava o Jisu ena itukutuku lasu qori? E sega ni vakaotia nona gauna se igu me vakamacalataka ni donu tiko. Ia e uqeti ira ga mera dikeva na kena dina kece, ena ka e cakava kei na ka e vakavulica. Me vaka e kaya o Jisu, “ena kilai na vuku ena ka e cakava.”—Maciu 11:19.

¹³ Eda vulica eke e dua na ka bibi. Ena so na gauna eda na rawa ni vakaucacataki se vakalewai. Eda na rairai vinakata na lewadodonu, da qai via cakava sara ga e dua na ka meda veisautaka na keda irogorogo. Ia e tiko na ka eda rawa ni cakava. Ke dua e vakatetea na itukutuku lasu me baleti keda, eda rawa ni vakaraitaka ena noda itovo ni sega ni dina na itukutuku qori. Me vaka na ivakaraitaki i Jisu, na noda itovo savasava vaKarisito ena vakalasui kina na itukutuku vakatikina, se sega ni dina eda beitaki kina.

14, 15. Na cava e rawa ni veivakaleqai kina na noda vakararavi ga ena noda yalomatua?

¹⁴ E dau dredre toka meda vakadeitaka na dina ni itukutuku eda wilika se rogoca. Dua tale na vuna qo, nida kawa ivalavala ca. Vakacava ke da sa qaravi Jiova tiko ena yalodina me vicasagavulu na yabaki? De dua eda bucina na ivakarau ni vakasama e vinaka, eda yalomatua tale ga. Eda na dokai nida dau vakatulewa vakayalomatua. Ia na cava e rawa ni vakavu leqa kina qori?

¹⁵ Eda na coriti meda vakararavi tale vakasivia ena noda yalomatua. Ena lewa noda ivakarau ni vakasama na lomada kei na ka eda nanuma. Eda na raica e dua na ituvaki da qai nanuma nida sa kila na ka kece e yaco, ia eda sega ni kila na kena dina. E vakarerevaki sara qori! E veivakasalataki vakamatata na iVolatabu  meda kua ni dau vakararavi ina noda yalomatua.—Vkai. 3:5, 6; 28:26.

16. Ena ivakaraitaki qo, na cava e yaco e valenikana? Lai tini sara e vei na vakasama i Tomu?

¹⁶ Vakasamataka mada na ivakaraitaki qo. Ena dua na yakavi, a tiko ena dua na valenikana o Tomu, sa dede toka nona veiqaravi vaqase ni ivavakoso. E kidroa ni raici Jone, e qase ni ivavakoso tale ga ni rau veitalanoa tiko ena dua tale na teveli kei na dua na marama e sega ni watina. E raica o Tomu ni rau veidredrevaki, rau marautaka nodrau veimaliwai, a raica tale ga ni rau veimokomoko. Sa qai vakavuna ga me vakasama ca. Vakacava sa na sereki watina o Jone? Na cava ena yacovi watina? Vakacava o ratou na gone? Sa vakadinadinataka oti o Tomu na kena dau yaco na ituvaki rarawataki va qori. Vakacava o iko, cava o nanuma ke o tiko tale ga e keri?

17. Na cava e qai kila o Tomu ena ivakaraitaki qo? Cava eda vulica kina?

¹⁷ Raica mada qo na ka e qai yaco. E nanuma sara ga o Tomu ni sega ni yalodina vei watina o Jone, ia vakacava e kila na kena dina? Ena yakavi tiko ga ya, e qiriti Jone o Tomu. Vakasamataka mada na levu ni marau nei Tomu ni qai kila ni ganei Jone na marama ya, e gole mai na dua tale na tauni. Sa dede rau qai sota. Ni lekaleka ga nona tiko, rau mani kana kina ena valenikana ya. A sega ni rawa ni gole mai o wati Jone. Sa vinaka mada ga ni sega ni vakatetea o Tomu na nona nanuma cala qori. Na cava eda vulica kina? Se mani vakacava na dede ni noda tiko ena dina, se bibi tiko ga meda vakadeitaka na dina ni dua na itukutuku.

18. Ena vakaleqai vakacava noda vakatulewa ni tiko na duidui kei na tacida?

¹⁸ Dua tale na ka e vakadredretaka noda dikeva na dina ni dua na itukutuku ke tiko na duidui kei na dua na tacida ena ivavakoso. Ke da vakasamataka tiko ga na duidui qori, eda na dau kasamitaki ira tu ga. Ni dua gona na itukutuku ca eda rogoca, ena totolo ga noda vakabauta. Na cava eda vulica kina? Nida katona na ca me baleta e dua na tacida, ena vakacala noda ivakarau ni rai qai sega ni yavutaki ena ka dina. (1 Tim. 6:4, 5) Eda rawa ni qarauna me kua ni yaco qori nida cavuraka mai lomada na vuvu kei na veisisivotaki. Meda kua ni rawai ena loma ca, ia meda kila tiko ni noda itavi meda lomani ira na tacida da qai vosoti ira mai vu ni lomada.—Wilika Kolosa 3:12-14.

19, 20. (a) Na ivakavuvuli vakaivolatabu cava ena vukei keda meda dikeva vinaka na dina ni dua na itukutuku? (b) Cava eda na veivosakitaka ena ulutaga e tarava?

¹⁹ E sega ni rawarawa nikua meda kila se vakadeitaka na dina kece ni dua na itukutuku, ni vakatikina ga na kena dina da qai kawa ivalavala ca. Na cava ena vukei keda? Meda kila da qai muria na ivakavuvuli vakaivolatabu. Dua na ivakavuvuli oya ni ka lialia qai vakamadua ni dua e tukuna na ka ni bera ni rogoca se kila na kena dina. (Vkai. 18:13) Dua tale na ivakavuvuli oya meda kua ni vakabauta na ka kece e tukuni vei keda ni bera mada nida vaqaqa. (Vkai. 14:15) Kena ilutua, se mani vakacava na dede ni noda tiko ena dina, meda kua ni vakararavi ena noda yalomatua. (Vkai. 3:5, 6) Ena taqomaki keda na ivakavuvuli vakaivolatabu ke da yavutaka na ka dina eda kila mai na itukutuku nuitaki, da qai vakatulewa vakayalomatua.

²⁰ Ia ena tiko ga eso tale na ka e vakadredretaka. Qo nida vakalewa na ka eda raica e sau. Eda na veivosakitaka ena ulutaga e tarava eso na ka va qori era dau coriti kina e levu, kei na ka meda cakava me kua kina ni yaco qori.