1, 2. Na cava sa vakaleqa vakalevu na bula ni kawatamata, o cei e vakavuna?

Eso na ka e vakayagataki nikua e yaga vakalevu e veisiga, me vaka na talevoni, matanicina, motoka kei na katoniwaililiwa. Ia eso tale e leqataki kina na bula, me vaka na dakai, gasaukuro, tavako kei na iyaragi vakaniukilia. Ia e dua qo e sa dede sara na kena vakayagataki voli mai, e vakaleqa vakalevu na bula ni kawatamata. Na cava qori? Na lasu! Ya na kena tukuni na ka e kilai ni sega ni dina me vakacalai kina e dua tale. O cei a tukuna na imatai ni lasu? E tukuna vakamatata o Jisu ni “Tevoro” e “tama ni lasu.” (Wilika Joni 8:44.) Gauna cava e lasu kina?

² Ena vica na udolu na yabaki sa oti ena were o Iteni ni rau se bula o Atama kei Ivi. Dua na ka nodrau marautaka voli na Parataisi totoka e vakarautaka vei rau na Dauveibuli, oti e basika sara na Tevoro. E kila ni rau na mate ke rau talaidredre ina ivakaro ni Kalou, ya me rau kua ni kana mai “na vunikau e kilai kina na ka vinaka kei na ka ca.” Ia e vakayagataka e dua na gata me tukuna vei Ivi: “Drau na sega dina ni mate [na imatai sara ga ni lasu]. E kila na Kalou ni siga ga drau kana kina, ena rai na matamudrau, drau na vaka na Kalou, drau na kila na ka vinaka kei na ka ca.”—Vkte. 2:15-17; 3:1-5.

3. E laurai vakacava na inaki ca i Setani ena nona lasu, na leqa cava e vakavuna?

 ³ E laurai na inaki ca i Setani ena nona lasu ni kila vinaka tu ni na mate o Ivi ke vakabauti koya me kania na vuanikau. Erau talaidredre ina ivakaro i Jiova o Atama kei Ivi, rau mani mate. (Vkte. 3:6; 5:5) Na ivalavala ca qori e vakavuna me “dewa na mate vei ira na tamata kece ga.” “E veiliutaki voli o mate me vaka na tui . . .  vei ira sara mada ga era a sega ni valavala ca me vaka na ivalavala ca i Atama.” (Roma 5:12, 14) Eda sega gona ni marautaka nikua na inaki taumada i Jiova, oya meda bula uasivi me tawamudu, ia eda yacova ga na “70 na yabaki, se 80 ke kaukaua sara e dua.” Na noda bula tale ga e “vakasinaiti ena leqa kei na rarawa.” (Same 90:10) Sa vakaloloma dina, qori e vu kece mai na lasu i Setani!

4. (a) Na taro cava meda kila na kena isau? (b) O cei ena veitokani kei na Kalou me vaka e tukuni ena Same 15:1, 2?

⁴ Ni vakamacalataka o Jisu na ka e cakava na Tevoro, e kaya: “E sega ni dei ena dina, ni sega vua na dina.” Se sega tiko ga vei Setani na dina, ni se vakatetea tiko na lasu me ‘vakacala na vuravura taucoko.’ (Vkta. 12:9) Eda sega ni vinakata me vakacalai keda na Tevoro. Meda dikeva gona e tolu na taro qo: Sala cava e veivakacalai tiko kina o Setani? Na cava era lasu kina e levu? Rawa vakacava meda “dau vosa dina” ena veigauna, me kua kina ni vakaleqai noda veiwekani kei Jiova me vakataki rau o Atama kei Ivi?—Wilika Same 15:1, 2.

5. E veivakacalai tiko vakacava nikua o Setani?

⁵ E kila na yapositolo o Paula nida rawa ni qaqarauni me kua ni ‘rawai keda o Setani nida sega ni lecava na nona ilawaki.’ (2 Kor. 2:11) Eda kila ni lewa tiko na Tevoro na vuravura taucoko—qori e okati kina o lotu lasu, veiliutaki ca vakapolitiki, kei na ivakarau kocokoco vakabisinisi. (1 Joni 5:19) Eda kila gona ni rawa vei Setani kei ira na timoni mera vakamuai ira na iliuliu kaukaua mera “lasulasu.” (1 Tim. 4:1, 2) Qori sara ga na ka era cakava tiko na daunibisinisi lelevu e veivakacalai nodra itukutuku ni veivoli, mera volitaka kina na iyaya e veivakaleqai kei na so na sala veivakaisini ni rawailavo.

6, 7. (a) Na cava e ca sara kina nodra lasu na iliuliu ni lotu? (b) Cava eso na lasu o sa bau rogoca vei ira?

⁶ E ca sara nodra lasu na iliuliu ni lotu, ni na vakaleqa nodra rawata na inuinui ni bula o ira na rawai kina. Ke dua e vakabauta na ivakavuvuli lasu qai muria na ivakarau e cata na Kalou, ena sega ni rawata na bula tawamudu. (Osea 4:9) Ni se bula e vuravura o Jisu, e kila nira veivakacalai tiko na iliuliu ni lotu. E kaya vei ira: “Oni na rarawa na vunivola kei na Farisi, ni dau veivakaisini! Oni sokota na wasawasa, oni lakova na vanua mamaca moni veisautaka e dua, ia ni sa veisau, oni qai vakavuna tale me luvei Qiena [rusa vakadua], me torosobu sara vei kemuni.” (Maciu 23:15; vmr.) E vosataki ira sara ga na iliuliu ni lotu o Jisu. E ‘tamadra’ dina ga ‘na Tevoro, e daulaba.’—Joni 8:44.

⁷ Sa levu tu nikua na iliuliu ni lotu, era rairai vakatokai mera italatala levu, bete, rapai, ivakavuvuli se so tale na icavuti. Me vakataki ira ga na Farisi, era ‘tabonaka tiko na ka dina’ ena Vosa ni Kalou, era sosomitaka tale ga “na dina ni Kalou ena ka lasu.” (Roma 1:18, 25) Era vakatetea na ivakavuvuli lasu me vaka noda vakabulai ga vakadua, bula tiko na yalo ni  dua e mate, kei na sucu tale ni yalo (reincarnation). E ka vakalialia tale ga na ka era tukuna me baleta na Kalou, oya ni vakadonui ira na veimoceri se veiwatini vakatagane se vakayalewa.

8. Na lasu cava era na vakarau tukuna na iliuliu vakapolitiki, meda raica vakacava qori?

⁸ Era veivakacalai tale ga na daunipolitiki lasulasu. Dua na lasu levu era na vakarau tukuna oya nira vakavuna “na vakacegu kei na sautu!” Ia “ena qai yaco vakidacala vei ira na rusa.” Era na sega ni tukuna vakadodonu ni sa torosobu tiko ga na vuravura ca qo. Meda kua mada ga ni vakacalai! Eda “kila vinaka ni na yaco mai na siga i Jiova me vaka sara ga na daubutako ena bogi.”—1 Ces. 5:1-4.

9, 10. (a) Na cava era lasu kina e levu, cava na kena itinitini? (b) Cava meda nanuma tiko me baleti Jiova?

⁹ Ni takalevu e dua na iyaya se iwalewale vou, ena vakayagataki se buli sara ga vakalevu. E va tale ga qori na lasu. Sa takalevu nikua na vakatetei ni itukutuku lasu, era sega ni cakava ga qori o ira na iliuliu kaukaua. E tukuni ena dua na ulutaga “Why We Lie” (Vuna Eda Lasu Kina) e vola o Y. Bhattacharjee, “na lasu e dua na itovo sa vakawakana tu ena loma ni tamata.” Era dau lasu e levu mera taqomaki se rogo kina. Era lasu tale ga me kua ni kilai nodra cala, mera rawailavo se rawaka kina. Me vaka e tukuni ena ulutaga sa cavuti mai, eso era sa “doudou mera lasu ena ka lalai kei na ka lelevu vei ira na vulagi, cakacaka vata, itokani, kei ira na wekadra.”

¹⁰ Na cava na itinitini ni lasu qori? E sega kina na veinuitaki, vakaleqa tale ga na veiwekani. Kaya mada ke dua na yalewa e lasaituba qai lasutaki watina voli me kua ni kila nona veibutakoci. Sa dua dina na ka mosimosi. Se dua na tagane vakawati voravora e dau vakararawataki watina kei ratou na luvena ni ratou tiko ga vakavuvale, ia e cakava vakarairai na ka e matanalevu me nanumi ni ulunivuvale vinaka. Meda nanuma tiko ni o ira na dau veidabui va qori era sega ni vunia e dua na ka ena mata i Jiova, ni “luvawale qai laurai levu na ka kece” e matana.—Iper. 4:13.

11. Na cava eda vulica ena nodrau ivakaraitaki ca o Ananaiasa kei Savaira? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

¹¹ Kena ivakaraitaki, e tukuni ena iVolatabu ni o Setani e ‘vakadoudoutaka’ e dua na veiwatini lotu vaKarisito ena imatai ni senitiuri me rau lasu vua na Kalou. Rau nakita o Ananaiasa kei Savaira me rau dabui ratou na yapositolo ena dua ga na iwase ni isau ni qele rau volitaka. Rau via cakava vakarairai na ka mera nanuma kina na lewe ni ivavakoso ni rau lomasavu, ni rau sa solia kece na isau ni qele. Ia e raica tu o Jiova na ka rau cakava qai totogitaki rau.—Caka. 5:1-10.

12. Na cava ena yacovi ira kece na dau lasulasu era sega ni veivutuni, na vuna?

¹² Na cava na rai i Jiova me baleta na lasu? Ena rusa ena “drano bukawaqa” o Setani, kei ira kece na dau lasulasu era muri koya ra qai sega ni veivutuni. (Vkta. 20:10; 21:8; Same 5:6) Na vuna? Ni okati ira kece na dau lasulasu o Jiova mera vaka na “koli,” ni vakasisila nodra ivalavala.—Vkta. 22:15.

13. Na cava eda kila me baleti Jiova, ena uqeti keda vakacava qori?

¹³ Eda kila ni o Jiova “e sega ni tamata me vosa lasu.” Io, ‘e sega ni lasu rawa na Kalou.’ (Tiko 23:19; Iper. 6:18) “E cata o Jiova . . . na yame daulasu.” (Vkai. 6: 16, 17) Ke da vinakata me vakadonui keda, e dodonu meda muria nona ivakatagedegede, ya meda tukuna na ka dina e veigauna. Koya gona eda na sega ni “veilasutaki.”—Kolo. 3:9.

14. (a) Eda duatani vakacava vei ira na lotu lasu? (b) Vakamacalataka na ivakavuvuli ena Luke 6:45.

¹⁴ Sala cava eda duatani kina na lotu vaKarisito dina vei ira na lotu lasu? Nida “tukuna na ka dina.” (Wilika Sakaraia 8:16, 17.) E vakamacalataka o Paula: “Keitou vakadinadinataka ni keitou italatala ni Kalou, . . . ena vosa dina.” (2 Kor. 6:4, 7) Ni vakamacalataka o Jisu na ivakarau ni veivosaki, e kaya: “Ni na cavuta ga na gusuna na ka e sinai tu e lomana.” (Luke 6:45) Ni dua gona e dau dina mai vu ni lomana, ena tukuna ga na ka dina. Ena dina ena ka lalai kei na ka lelevu vei ira na vulagi, cakacaka vata, itokani, kei ira na wekana. Dikeva mada eso na sala eda vakaraitaka kina nida saga tiko meda dina ena ka kece.

15. (a) Na cava e sega ni ka vakavuku kina me rua tu noda ivakarau ni bula? (b) Era na vorata vakacava na itabagone na veimurimuri? (Raica na ivakamacala e ra.)

¹⁵ Vakacava ke o dua na itabagone? O na rairai vinakata mera taleitaki iko na nomu icaba. Mo kua ga ni muria nodra ivakaraitaki eso e rua tu nodra ivakarau ni bula. E dau vinaka nodra itovo nira maliwai ira nodra vuvale kei na ivavakoso, ia e duatani nodra ivakarau nira maliwai ira na sega ni qaravi Jiova se nira vakayagataka na sala ni veikilai ena Internet. De dua era dau vosavosa ca, sega ni rakorako nodra isulusulu, rogoca na sere vakasisila, gunu vakasivia se vakayagataka na wainimate gaga, veibuku lo, se dua na itovo e torosobu sara. Era veidabui, ra lasutaki ira nodra itubutubu, ira na mataveitacini, kei na Kalou. (Same 26:4, 5) E kila vinaka o Jiova ke da ‘vakarokorokotaki koya ga ena tebenigusuda, ia na lomada e yawa sara vua.’ (Mari. 7:6) E vinaka gona meda muria na ka e tukuni ena vosa vakaibalebale: “Me kua ni vuvutaki ira na ivalavala ca na lomamu, ia mo dokai Jiova ena siga taucoko.”—Vkai. 23:17. *

16. E vauci vakacava noda dau dina ena vakalewe fomu ni veiqaravi vakatabakidua?

¹⁶ O na rairai via painia tudei se mo  veiqaravi lavotaki vakatabakidua, de dua e Peceli. Ni o vakalewe fomu, e bibi mo dina qai sauma vakadodonu na taro kece me baleta na kemu ituvaki vakayago, ka ni veivakamarautaki, kei na itovo savasava. (Iper. 13:18) Vakacava ke o cakava e dua na itovo dukadukali se lomatarotarotaki, o sa vakaraitaka vei ratou na qase? Mo qara nodratou veivuke mo rawa ni veiqaravi ena lewaeloma savasava.—Roma 9:1; Kala. 6:1.

17. Na cava meda cakava nida vakatarogi me baleti ira na tacida?

¹⁷ Na cava mo cakava ke tarova na matanitu na noda cakacaka, o qai vesu mo vakatarogi me baleti ira na tacida? Vakacava mo tukuna na ka kece o kila? Na cava e cakava o Jisu ni vakatarogi koya na kovana ni Roma? E muria e dua na ivakavuvuli vakaivolatabu, oya ni tiko “na gauna ni tikolo kei na gauna ni vosa.” Eso na gauna e dau galu ga o Jisu! (Dauv. 3:1, 7; Maciu 27:11-14) E bibi dina na yalomatua ena ituvaki qori, meda kua kina ni vakaleqai ira na tacida.—Vkai. 10:19; 11:12.

18. Na cava meda cakava ke ra tarogi keda na qase me baleti ira na tacida?

¹⁸ Vakacava ke o kila tiko ni dua e cala bibi ena ivavakoso? E nodra itavi na qase mera raica ni savasava tiko ga na ivavakoso. Era na rairai tarogi iko gona. Na cava o na cakava ke drau veitokani se veiwekani kei koya e cala? “O koya e dau vosa dina ena tukuna na ka dodonu.” (Vkai. 12:17; 21:28) E nomu itavi gona mo tukuna na ka dina, mo kua ni vunitaka eso na ka se moica na itukutuku. E dodonu mera kila na qase na kena dina me rawa ni vukei o koya e cala me vakavinakataka nona veiwekani kei Jiova.—Jeme. 5:14, 15.

19. Na cava ena veivosakitaki ena ulutaga tarava?

¹⁹ Ni masuti Jiova na daunisame o Tevita, e kaya: “Oni marautaka na ka dina e tu e loma ni tamata.” (Same 51:6) E kila gona o Tevita ni vu mai lomada na noda dau dina. Eda na “dui tukuna na ka dina” na lotu vaKarisito e veigauna. Dua tale na sala eda duatani kina na dauveiqaravi ni Kalou oya nida vakavulica na ka dina ena cakacaka vakaitalatala. Ena veivosakitaki qori ena ulutaga tarava.