“NIU sa digitaka oti na tagane qo me tukuna na yacaqu ina veimatanitu, vei ira tale ga na tui.” (Caka. 9:15) Qori na ka e cavuta o Jisu me baleti Paula e dua na Jiu a veisau me lotu vaKarisito.

Dua vei ira na “tui” qori o Nero na Empara ni Roma. Vakacava ke vinakati mo valataka nomu vakabauta ni tiko na liuliu qori? Eda uqeti na lotu vaKarisito meda vakatotomuri Paula. (1 Kor. 11:1) Dua na sala meda cakava kina qori, oya noda vulica na ka e cakava o Paula ena veika vakalawa ena gauna ya.

E lawa ni vanua o Isireli na Lawa a soli vei Mosese, e idusidusi tale ga ni itovo savasava vei ira na Jiu ena veivanua. Ni oti na Penitiko 33 G.V., e sega ni vinakati mera muria na Lawa a soli vei Mosese na dausokalou dina. (Caka. 15:28, 29; Kala. 4:9-11) Ia e sega ni vosa beca na Lawa qori o Paula kei ira na lotu vaKarisito; era vunau ga ena levu na vanua era tiko kina na Jiu qai sega ni tarovi nodra cakacaka. (1 Kor. 9:20) Levu mada ga na gauna, e gole o Paula ena nodra valenilotu na Jiu me vunau vei ira era kila na Kalou i Eparama, vei ira tale ga era rogoca na nona ivakamacala e yavutaki ena iVolatabu vakaIperiu.—Caka. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Era digitaki Jerusalemi na yapositolo me tekivutaki kina na vunau. Era vunau wasoma ena valenisoro. (Caka. 1:4; 2:46; 5:20) Dua na gauna e gole e Jerusalemi o Paula qai kau vakavesu e kea. A tekivu sara ga e kea na kena valataki nona kisi me yaco i Roma.

Era raica vakacava na vakailesilesi kei Roma na ka e vunautaka o Paula? Me saumi qori, e vinaka meda dikeva na nodra rai na kai Roma me baleta na veimatalotu. Era sega ni vakasaurarataki ira na veimatatamata era qali e Roma mera biuta nodra lotu, vakavo ga ke nanumi ni rawa ni vakaleqa na Matanitu se itovo.

E soli tu na galala vei ira na Jiu ena vanua qali  vakaRoma. E tukuni ena ivola na Backgrounds of Early Christianity: “Qo na ka era marautaka tu na vakabauta vakaJiu ena vanua qali vakaRoma. . . . E soli tu vei ira na galala ni sokalou, era vagalalataki tale ga mai na sokalou vakaRoma. Rawa nira vakayagataka nodra lawa mera cakava kina na veiveisau ena nodra itikotiko.” Era sega tale ga ni curu ena mataivalu. * Ena vakayagataka o Paula na veitaqomaki ni lawa vakaRoma e soli vei ira na vakabauta vakaJiu me valataka tale ga kina nona vakabauta.

Dua na ka na levu ni sasaga era cakava na meca nira vakayagataki ira na lewenivanua kei ira na iliuliu mera tusaqati Paula. (Caka. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Kena ivakaraitaki, era rogoca na qase ni ivavakoso mai Jerusalemi nira veitukuniyaka na Jiu ni vunautaka tiko o Paula na ka e “veisaqasaqa kei na Lawa e vola o Mosese.” Era nanuma kina eso na Jiu era veisau mera lotu vaKarisito ni sega ni doka o Paula na ituvatuva ni Kalou. Sa rawa tale ga nira tukuna na Sanadrini mera vukitani mai na vakabauta vakaJiu na lotu vaKarisito. Ke yaco qori, era na totogitaki na Jiu era veimaliwai kei ira na lotu vaKarisito. Era na beci ena veivanua era tiko kina ra qai vakatabui mera vunau ena valenisoro se nodra valenilotu na Jiu. Ratou mani uqeti Paula na qase ni ivavakoso me vakadodonutaka na veibeitaki qo, me gole ina valenisoro, me cakava na ka e sega ni vakaroti koya kina na Kalou, ia e sega tale ga ni cala.—Caka. 21:18-27.

A cakava qori o Paula, a rawa kina ni ‘taqomaka na itukutuku vinaka qai tauyavutaki vakalawa.’ (Fpai. 1:7) Era vakacaca na Jiu ra qai via vakamatei Paula ena valenisoro. Sa qai vesuki Paula tu vakawawa na iliuliu ni mataivalu e Roma. Ni bera ni kuita, e vakatakila ni dua vei ira na kai Roma. E mani kau e Sisaria, na vanua era lewai Jutia tiko mai kina na kai Roma. E doudou sara ni vunau vei ira na liuliu e kea. Era kilai levu kina na lotu vaKarisito.

E vakamacalataki ena wase 24 ni Cakacaka na nona lewai o Paula ni rairai vei Filikesa na kovana ni Roma mai Jutia. Sa rogoca tale ga o Filikesa na ka era vakabauta na lotu vaKarisito. Era beitaki Paula na Jiu ena tolu na yavu e beca kina na lawa e Roma. Era kaya ni bukana na vakaduduile ena kedra maliwa na Jiu ena vanua kece vakaRoma; e liutaka tiko e dua na lotu vakadomobula; e saga me vosa beca na valenisoro ni se taqomaki tiko ga mai Roma. (Caka. 24:5, 6) Na veibeitaki qori e rawa ni totogi mate kina o Paula.

Bibi vei keda na lotu vaKarisito nikua meda vuli ena ka e cakava o Paula ni beitaki. E lewai koya vinaka qai veidokai. A vakamacalataka o Paula na Lawa a soli vei Mosese kei ira na Parofita, qai tukuna ni tiko vua na dodonu me sokaloutaka na ‘nodra Kalou na nona qase.’ Qori na nodra dodonu tale ga na Jiu ena lawa vakaRoma. (Caka. 24:14) Toso na gauna, a rawa ni valataka qai tukuna nona vakabauta vei Porisiu Fesito na kovana tarava, vaka kina o Tui Eroti Akaripa.

Ia me rawa ni rogoci vakadodonu nona kisi, e tukuna o Paula: “Au vinakata me rogoci au o Sisa!”—na iliuliu kaukaua ena gauna ya.—Caka. 25:11.

E muri e tukuna e dua na agilosi vei Paula, “O na lai tu ena mata i Sisa.” (Caka. 27:24) Ena itekitekivu ni nona veiliutaki o Empara Nero mai Roma, a kaya ni na sega ni rogoca kece na kisi. Ena imatai ni walu na yabaki ni nona veiliutaki, e lesi ira eso tale ena itavi qori. E tukuni ena ivola The Life and Epistles of Saint Paul ni gauna e vakadonuya kina o Nero me rogoca e dua na kisi, ena rogoci ena nona vale vakatui, era vukei koya o ira na daunivakasala era buta vinaka ena cakacaka qori, ra dau veivakamuai tale ga.

 E sega ni tukuni ena iVolatabu ni a rogoca qai vakatulewa o Nero ena veilewai i Paula, se me lesia e dua tale me rogoci Paula qai mai tukutuku vua. Se mani cava e yaco, e rairai vakamacalataka o Paula ni sokaloutaka na nodra Kalou na Jiu, e uqeti ira tale ga na lewenivanua mera rokovi ira na veiliutaki. (Roma 13:1-7; Taito 3:1, 2) A tini vinaka nona sasaga me valataka na itukutuku vinaka nira tiko na veiliutaki—ni a qai sereki Paula na mataveilewai i Sisa.—Fpai. 2:24; Fmon. 22.

E tukuna o Jisu vei ratou na tisaipeli: “Dou na qai kau ina matadra na kovana kei na tui ena vukuqu, me ivakadinadina vei ira kei ira tale ga na veimatanitu.” (Maciu 10:18) E ka dokai dina meda matataki Jisu ena sala qo. Nida valataka tiko na itukutuku vinaka, de dua eda na qaqa kina ena veilewai. Io, se mani cava era vakatulewataka na tamata ivalavala ca, ena sega ni taucoko sara na kena ‘vakadeitaki vakalawa’ na itukutuku vinaka. Na Matanitu ni Kalou duadua ga ena vakaotia taucoko na rarawa kei na veika tawadodonu.—Dauv. 8:9; Jere. 10:23.

Nikua, e se rawa ni vakalagilagi na yaca i Jiova nira valataka na lotu vaKarisito na nodra vakabauta. Me vakataki Paula, meda lewai keda vinaka, meda vosa vakadodonu qai veiuqeti. Tukuna o Jisu vei ira nona imuri nira na sega ni ‘vakatovotovotaka rawa na ka mera tukuna nira beitaki, ni na solia vei ira na ka mera tukuna kei na vuku era na sega ni vakacala vakadua o ira na dauveitusaqati.’—Luke 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pita 3:15.

Nira valataka nodra vakabauta na lotu vaKarisito nira rairai e matadra na tui, kovana, se vakailesilesi, era sa na vunau sara tiko ga vei ira e dredre meda sotavi ira. Eso na kisi ni veilewai eda qaqa kina e vakavuna me dikevi tale na veika vakalawa, e taqomaki kina na galala ni vosa kei na sokalou. Ia se mani lewa cava e tau, e marautaka o Jiova na noda yaloqaqa na nona dauveiqaravi nida beitaki.