1. Na ituvaki cava e tu kina na yapositolo o Joni ena icavacava ni imatai ni senitiuri G.V.?

E TIKO na yapositolo o Joni ena dua na ituvaki dredre ena icavacava ni imatai ni senitiuri G.V. Sa kenaturaga sara, e vesu tiko ena yanuyanu o Patimo, e rairai iotioti tale ga ni yapositolo me bula tiko. (Vkta. 1:9) E kila nira tiko ena ivavakoso na dauveitusaqati, era veivakacalai ra qai vakavu veisei. Kena irairai ni toso na gauna sa na sega ni dua na lotu vaKarisito e vo.—Juta 4; Vkta. 2:15, 20; 3:1, 17.

2. Me vaka e tukuni ena Vakatakila 7:9-14, na raivotu vakatubuqoroqoro cava e raica o Joni? (Raica na iyaloyalo ena waqana.)

² Ni sotava tiko o Joni na ituvaki qori, e qai vakatakila vua na Kalou e dua na raivotu vakatubuqoroqoro. Oya ni tukuni vei ratou na agilosi me ratou tarova matua na cagi ni veivakarusai ena veivakararawataki levu me yacova nira sa dregati taucoko na dauveiqaravi ni Kalou. (Vkta. 7:1-3) Qo o ira na le 144,000 era na veiliutaki vata kei Jisu i lomalagi. (Luke 12:32; Vkta. 7:4) Oti e qai cavuta tale o Joni e dua na ilawalawa. Nira sa rui lewe levu, e kailavaka: “Raica!” Qori e rairai dusia ni kurabuitaka na ka e raica. Na cava e raica o Joni? “E dua na isoqosoqo levu, e sega ni dua na tamata e wilika rawa, mai na veimatanitu kece, veiyavusa, veimatatamata, kei na duivosavosa, era tucake tu ena mata ni idabedabe vakaturaga kei na mata ni Lami.” (Wilika Vakatakila 7:9-14.) Vakasamataka na levu ni nona marau o Joni me kila nira na lewe levu sara era na qarava na Kalou ena gauna se bera mai!

3. (a) Na cava me vaqaqacotaka kina na noda vakabauta na raivotu i Joni? (b) Cava eda na vulica ena ulutaga qo?

³ E vaqaqacotaka sara ga na vakabauta i Joni na raivotu qo. E dodonu me vaqaqacotaka sara na noda vakabauta nida  bula tiko ena iotioti ni veisiga e vakayacori kina na raivotu qori! Ena gauna qo, e vica vata na milioni era sa qaravi Jiova tiko, era nuitaka mera bula sivia na veivakararawataki levu, mera bula tawamudu tale ga e vuravura. Eda na vulica ena ulutaga qo na sala e vakatakila kina o Jiova vei ira nona tamata ena 80 vakacaca na yabaki sa oti na ka era kilai kina na lewe ni isoqosoqo levu. Oti eda na qai veivosakitaka e rua na ka era kilai kina: (1) na kedra lewe levu (2) kei na vanua era gole mai kina. Na rua na tikina qo ena vaqaqacotaka na nodra vakabauta o ira na nuitaka mera lewe ni ilawalawa qori.

4. Na ka dina vakaivolatabu cava e sega ni vakavulica o lotu ni Veivanua vaKarisito? Era duatani vakacava na Gonevuli ni iVolatabu?

⁴ E sega ni vakavulica o lotu ni Veivanua vaKarisito na dina vakaivolatabu mera bula tawamudu e vuravura o ira na talairawarawa. (2 Kor. 4:3, 4) Nikua, era vakavulica e levu na lotu ni tamata vinaka kece era na lako i lomalagi ena gauna era mate kina. Ia e duatani na ka era kila na ilawalawa lailai ni Gonevuli ni iVolatabu era tabaka na Watch Tower ena icavacava ni veiyabaki ni 1800. Oya ni na vakalesuya mai na Kalou na Parataisi e vuravura, era na bula tale ga e vuravura e vica vata na milioni na tamata talairawarawa, sega nira lako i lomalagi. Ia e taura na gauna mera qai kila vakamatata se o cei o ira na talairawarawa qori.—Maciu 6:10.

5. Na cava era vakabauta na Gonevuli ni iVolatabu me baleti ira na le 144,000?

⁵ Era kila tale ga ena Vosa ni Kalou na Gonevuli ni iVolatabu nira na “voli mai vuravura” eso mera veiliutaki kei Jisu i lomalagi. (Vkta. 14:3) Era lewe ni ilawalawa qori na le 144,000 na lotu vaKarisito yalayala era gumatua ni qaravi Jiova ena yalodina e vuravura. Vakacava o ira na lewe ni isoqosoqo levu?

6. Na cava era vakabauta na Gonevuli ni iVolatabu me baleti ira na lewe ni isoqosoqo levu?

⁶ E raivotutaka o Joni na ilawalawa qori nira “tucake tu ena mata ni idabedabe vakaturaga kei na mata ni Lami.” (Vkta. 7:9) Era nanuma gona na Gonevuli ni iVolatabu nira na lai bula tale ga i lomalagi na isoqosoqo levu me vakataki ira na le 144,000. Ia ke ra lako i lomalagi na le 144,000 kei na lewe ni isoqosoqo levu, ena qai kilai vakacava na kedrau duidui? Era nanuma na Gonevuli ni iVolatabu nira lewe ni isoqosoqo levu na lotu vaKarisito era sega ni talairawarawa vakaoti vua na Kalou nira tiko e vuravura. Era muria na ivakatagedegede savasava ena iVolatabu, ia eso e rairai lewe tiko ga ni lotu ni Veivanua vaKarisito. Era kaya kina na Gonevuli ni iVolatabu nira sa bau vakaraitaka toka nira lomana na Kalou, ia e sega ni ganiti ira mera veiliutaki kei Jisu. Nira sega ni lomana vakalevu na Kalou na lewe ni isoqosoqo levu, na gauna era lako kina i lomalagi era na tucake tu ga ena mata ni idabedabe vakaturaga, era na sega ni dabe kina.

7. Me vaka era nanuma na Gonevuli ni iVolatabu, o cei ena bula e vuravura ena loma ni Duanaudolu na Yabaki? Cava era vakabauta na Gonevuli ni iVolatabu me baleti ira na tagane yalodina ena gauna makawa?

⁷ O cei ga era na bula e vuravura? Era vakabauta na Gonevuli ni iVolatabu nira kumuni oti i lomalagi na le 144,000 kei na isoqosoqo levu, e vica vata na milioni era na bula e vuravura mera marautaka na yaga ni Duanaudolu na Yabaki ni Veiliutaki i Karisito. Era sega ni namaka na Gonevuli ni iVolatabu mera qaravi Jiova na vica vata na milioni qori ni bera ni tekivu na Veiliutaki i Karisito. Ia e nanumi nira na qai  vulica na veika me baleti Jiova ena loma ni Duanaudolu na Yabaki. O ira na muria na ivakatagedegede i Jiova era na vakalougatataki mera bula tawamudu e vuravura, ia o ira na talaidredre era na vakarusai. Era nanuma tale ga na Gonevuli ni iVolatabu nira na lai bula i lomalagi ni cava na Duanaudolu na Yabaki eso na “turaga” era veiqaravi tiko e vuravura ena gauna qori, wili kina o ira na “yalodina” ena gauna makawa (ira na tagane yalodina era mate ni bera na Karisito).—Same 45:16.

8. Na tolu na ilawalawa cava e rairai nanumi me vakayacori kina na inaki ni Kalou?

⁸ Era vakabauta gona na Gonevuli ni iVolatabu ni tolu tiko na ilawalawa: (1) o ira na le 144,000, era na veiliutaki vata kei Jisu i lomalagi; (2) na isoqosoqo levu era sega ni lomana vakalevu na Kalou era na tucake tu ga ena mata ni idabedabe vakaturaga nei Jisu e lomalagi; kei na (3) e vica vata na milioni era na vulica na veika me baleti Jiova e vuravura ena loma ni Duanaudolu na Yabaki ni Veiliutaki i Karisito. * Ia ena gauna lokuci i Jiova, sa qai serau cake tiko ga na rarama ni ka dina me baleta na ulutaga qo.—Vkai. 4:18.

9. (a) E rawa vakacava ni tucake tu na isoqosoqo levu ena “ena mata ni idabedabe vakaturaga kei na mata ni Lami”? (b) Na cava sa qai vakaibalebale kina na matata ni kila ena Vakatakila 7:9?

⁹ Era qai kila na iVakadinadina i Jiova ena 1935 o cei era lewe ni isoqosoqo levu e raivotutaka o Joni. Sa qai matata vei ira nira na sega ni lai bula i lomalagi na lewe ni isoqosoqo levu mera tucake tu “ena mata ni idabedabe vakaturaga kei na mata ni Lami.” Ia era na cakava qori ena vakasama vakayalo. Nira tiko e vuravura, e rawa nira tucake tu “ena mata ni idabedabe vakaturaga” nira kila ni o Jiova e iliuliu ni lomalagi kei na vuravura, era vakamalumalumu tale ga ena nona veiliutaki. (Aisea 66:1) E rawa nira tucake tu ena “mata ni Lami” nira vakaraitaka na nodra vakabauta na isoro ni veivoli nei Jisu. Qori tale ga na ka e tukuni ena Maciu 25:31, 32, nira na “soqoni” ena mata ni idabedabe vakaturaga lagilagi nei Jisu na “veimatanitu kece,” wili kina o ira na tamata ca. E matata nira tiko ga e vuravura na veimatanitu qori, sega nira tiko mai lomalagi. E matata na veisau qo, nida kila kina na vuna e sega ni tukuni kina ena iVolatabu nira na lako i lomalagi na lewe ni isoqosoqo levu. E dua ga na ilawalawa e tukuni mera lai bula tawamudu i lomalagi, o ira na le 144,000 era na “veiliutaki vakatui” kei Jisu, mera “liutaka na vuravura.”—Vkta. 5:10.

10. Na cava mera vulica kina na veika me baleti Jiova na lewe ni isoqosoqo levu ni bera na Duanaudolu na Yabaki?

¹⁰ Sa qai matata vei ira na iVakadinadina i Jiova ena 1935, nira na bula tawamudu e vuravura na lotu vaKarisito yalodina era lewe ni isoqosoqo levu e raivotutaka o Joni. Me rawa nira bula sivia na veivakararawataki levu, mera vulica mada na veika me baleti Jiova ni bera ni tekivu na Duanaudolu na Yabaki. E vinakati mera vakaraitaka ni dei na nodra vakabauta mera “drovaka kina na ka kece ena yaco” ni bera na Duanaudolu na Yabaki ni Veiliutaki i Karisito.—Luke 21:34-36.

11. Na cava era rairai nanuma kina eso na Gonevuli ni iVolatabu nira na lai bula i lomalagi eso ni cava na Duanaudolu na Yabaki?

¹¹ Vakacava na rai nira na vakaturi i lomalagi eso era ivakaraitaki vinaka ni cava na Duanaudolu na Yabaki? Qori na ka e tabaki ena vica vata na yabaki sa oti ena  Watch Tower ni Feperueri 15, 1913. E rawa ni kaya e dua, ‘Na cava mera bula kina e vuravura na tagane yalodina ena gauna makawa, ia era qai bula i lomalagi na lotu vaKarisito era sega ni yalodina?’ E yavutaki na vakasama qori ena rua na rai cala: (1) nira na lai bula i lomalagi na lewe ni isoqosoqo levu, kei na (2) era lewe tale ga ni isoqosoqo levu na lotu vaKarisito era sega ni lomana vakalevu na Kalou.

12-13. Na cava era kila na lumuti kei na isoqosoqo levu me baleta na nodra icovi?

¹² Me vaka eda sa vulica mai, sa qai matata vei ira na iVakadinadina i Jiova ena 1935, ni o ira na bula sivia na Amaketoni era lewe ni isoqosoqo levu e raivotutaka o Joni. Era na “bula sivia na veivakararawataki levu” e vuravura, era na “kailavaka tiko ga ena domolevu: ‘E vakabulai keimami na neimami Kalou e dabe tiko ena idabedabe vakaturaga, na Lami tale ga.’” (Vkta. 7:10, 14) E vakavulica tale ga na iVolatabu ni o ira na vakaturi mera bula i lomalagi era nuitaka e “dua na ka e vinaka cake” ni vakatauvatani kei ira na tagane yalodina ena gauna makawa. (Iper. 11:40) Nira kila qori na tacida, era gumatua sara mera sureta e levu mera qaravi Jiova mera nuitaka na bula tawamudu e vuravura.

¹³ Dua na ka nodra marautaka na lewe ni isoqosoqo levu na nodra inuinui. E matata vei ira ni lewa o Jiova na vanua era na veiqaravi kina na nona tamata yalodina, oya i lomalagi se vuravura. Era kila na lumuti kei na isoqosoqo levu ni rawati ga na nodra icovi ena loloma soli wale i Jiova ena vuku ni isoro ni veivoli i Jisu Karisito.—Roma 3:24.

14. Ni cava na 1935, na cava era vaqaqa kina e levu na kena vakayacori na parofisai me baleta na isoqosoqo levu?

¹⁴ Ni matata vei ira na tamata i Jiova ena 1935 na kila me baleta na isoqosoqo levu, levu era vaqaqa ena tubu vakacava na kedra iwiliwili na nuitaka na bula e vuravura. Kena ivakaraitaki o Ronald Parkin, e yabaki 12 tiko ni vakamatatataki na kila me baleta na isoqosoqo levu. E kaya, “Ena gauna ya, e rauta ni 56,000 na dautukutuku e vuravura raraba, de dua e levu era lumuti. Kena irairai nira lewe lailai sara na isoqosoqo levu.”

15. E tubu tiko ga vakacava na kedra iwiliwili na lewe ni isoqosoqo levu?

¹⁵ Ena vica tale na yabaki e tarava, era lesi na daukaulotu ena levu na vanua mani tubu na kedra iwiliwili na iVakadinadina i Jiova. Ena 1968, e tekivutaki e dua na iwalewale ni vuli iVolatabu ni vakayagataki  na ivola Na ka Dina sa Basika ki na Bula Tawamudu. Ni rawarawa sara na ivakamacala ni ka dina vakaivolatabu ena ivola qori, era taleitaka e levu na yalomalumalumu. Ena loma ga ni va na yabaki, era papitaiso e sivia ni 500,000 na tisaipeli vou. E vica tale na milioni era papitaiso ni sa luluqa mai na Lotu Katolika ena yasayasa vakaLatina e Merika kei na so tale na vanua, e vakadonui tale ga na noda cakacaka ena Tokalau kei Urope, kei na vica na vanua e Aferika. (Aisea 60:22) Ena vica na yabaki sa oti, e vakarautaka na isoqosoqo i Jiova e levu tale na ivukevuke yaga mera vulica kina e levu na iVolatabu. E matata gona nira sa kumuni tiko na lewe ni isoqosoqo levu, na kedra iwiliwili ena gauna qo sa sivia na walu na milioni.

16. Era gole mai vei na lewe ni isoqosoqo levu?

¹⁶ Ni vola tiko o Joni na nona raivotu, e kaya nira na gole mai na lewe ni isoqosoqo levu mai na “veimatanitu kece, veiyavusa, veimatatamata, kei na duivosavosa.” Qori tale ga na ka e parofisaitaka na parofita o Sakaraia. E vola: “Ena gauna oya eratou na mai taura e tini na tamata eratou duivosavosa mai na veivanua kece, io, eratou na taura matua na nona isulu balavu e dua na Jiu, eratou kaya: ‘Keitou via lako vata  kei kemudou, ni keitou rogoca ni tiko vata kei kemudou na Kalou.’”—Saka. 8:23.

17. Era vukei vakacava na duivosavosa?

¹⁷ Eda kila na iVakadinadina i Jiova ni vinakati me vunautaki na itukutuku vinaka ena levu tale na vosa me rawa ni kumuni kina na lewe ni veivanua era duivosavosa. Sa 130 vakacaca na yabaki noda vakadewataka tiko na ivola vakaivolatabu, nikua sa vica vata na drau na vosa eda vakadewa kina. Qo na vakadewa levu duadua me bau vakayacori. Kena ibalebale ni sa cakamana tiko o Jiova ena gauna qo mera kumuni kina na lewe ni isoqosoqo levu mai na veimatanitu kece. Eda vakavinavinaka gona ni vakarautaki tiko ga na kakana vakayalo ena levu na vosa, eda mai qaravi Jiova kina ena duavata. Eda kilai na iVakadinadina i Jiova nida gumatua ena vunau kei na noda veilomani. Qo e vaqaqacotaka sara ga na noda vakabauta!—Maciu 24:14; Joni 13:35.

18. (a) Me vaka e tukuni ena Aisea 46:10, 11, na cava meda kua ni kurabuitaka kina na sala e vakayacora kina o Jiova na parofisai me baleta na isoqosoqo levu? (b) Na cava era lomavakacegu kina o ira na bula e vuravura?

¹⁸ Dua na ka na noda marautaka na parofisai me baleta na isoqosoqo levu! Eda sega ni kurabuitaka nona vakayacora o Jiova na parofisai qo. (Wilika Aisea 46:10, 11.) Era marautaka na lewe ni isoqosoqo levu na inuinui e vakarautaka vei ira o Jiova. Era lomavakacegu nira kila nira sega ni lumuti ena yalo tabu mera veiliutaki kei Jisu i lomalagi. Eda wilika ena iVolatabu na kedra itukutuku na tagane kei na yalewa vakabauta e dusimaki ira na yalo tabu ia era sega ni lewe ni 144,000. Dua na ivakaraitaki o Joni na Dauveipapitaisotaki. (Maciu 11:11) E dua tale o Tevita. (Caka. 2:34) Erau na vakaturi kei na levu tale ena parataisi e vuravura. Era na vakaraitaka o ira qori kei na lewe ni isoqosoqo levu na nodra yalodina vei Jiova kei na nona veiliutaki.

19. E kilai vakacava ena raivotu me baleta na isoqosoqo levu ni sa lekaleka na gauna eda bula tiko kina?

¹⁹ Qo na imatai ni gauna e kumuna kina na Kalou e vica vata na milioni mai na veivanua mera qaravi koya. Ke noda inuinui gona na bula i lomalagi se vuravura, e vinakati meda vukea e levu tale mera lewe ni isoqosoqo levu ni ‘so tale na sipi.’ (Joni 10:16) Sa voleka ni tekivu na veivakararawataki levu e yalataka o Jiova era na vakarusai kina na veimatanitu kei na lotu era vakararawataka na kawatamata. E dua dina na itavi dokai mera qaravi Jiova e vuravura na lewe kece ni isoqosoqo levu me tawamudu!—Vkta. 7:14.