1. Eda na kila vakacava ni rawa ni nuitaki e dua?

 O KOYA e nuitaki ena saga me dau dina ena nona vosa ni yalayala, ena tukuna tale ga na ka dina. (Same 15:4) Era na kila e levu ni rawa nira nuitaki koya. Eda vinakata mera nuitaki keda na tacida. Na cava meda cakava mera nuitaki keda kina?

2. Eda na vakaraitaka vakacava nida nuitaki?

² Eda na sega ni vakaukauataka e dua me nuitaki keda. E bibi meda vakaraitaka ena ka eda cakava nida nuitaki. E dau tukuni ni veinuitaki e vaka na ilavo. E dredre na kena rawati, e rawarawa na kena yali. E vakaraitaka sara ga o Jiova nida rawa ni nuitaki koya. Eda na nuitaki koya tu ga baleta ni “nuitaki . . . na ka kece e cakava.” (Same 33:4) E vinakata tale ga o Jiova meda vakatotomuri koya. (Efeso 5:1) Meda dikeva mada na nodra ivakaraitaki eso na dauveiqaravi i Jiova era vakatotomuri koya ra qai vakaraitaka nira nuitaki. Eda na vulica tale ga e lima na itovo eda na rawa ni nuitaki kina.

3-4. E vakaraitaka vakacava o Taniela ni nuitaki? Taro cava meda na taroga?

³ E ivakaraitaki vinaka na parofita o Taniela ena nona nuitaki. Era kauti koya vakavesu na kai Papiloni, e totolo wale ga na nona vakaraitaka ni rawa ni nuitaki. E nuitaki vakalevu ni vukei koya o Jiova me tukuna na ibalebale ni nona tadra na tui Papiloni o Nepukanesa. Dua na gauna e vinakati vei Taniela me tukuna vua na Tui ni sega ni taleitaka o Jiova na ka e cakava, qo na itukutuku ena sega ni  via rogoca na tui. E vinakati sara ga kina na yaloqaqa ni turaga cudrucudru o Nepukanesa! (Tani. 2:12; 4:20-22, 25) Oti e vica vata na yabaki, e vakaraitaka tale o Taniela ni nuitaki ni donu nona tukuna na ibalebale ni volavola e basika ena lalaga ni valenitui e Papiloni. (Tani. 5:5, 25-29) Toso na gauna e raica o Taraiasi na kai Mitia kei ira na nona vakailesilesi ni “duatani sara nona vakasama” o Taniela. Era kila ni “dau nuitaki o koya, e sega ni kune ni dau vakawelewele se lawaki.” (Tani. 6:3, 4) Io, era vakadinadinataka mada ga na iliuliu ni lotu butobuto ni rawa ni nuitaki na dauveiqaravi i Jiova qo!

⁴ Nida vakasamataka tiko na ivakaraitaki nei Taniela, e vinaka meda taroga: ‘E vakacava na kequ irogorogo ena taudaku ni ivavakoso? Au kilai niu dau qarava vinaka na noqu itavi, au nuitaki tale ga?’ Na cava me saumi kina na taro qori? Baleta nida vakacaucautaki Jiova nida nuitaki.

5. Na cava e nuitaki kina o Enanaia?

⁵ Ena 455 B.G.V., ni oti nona tara tale na bai kei Jerusalemi na Kovana o Niemaia, e raica o koya eso na tagane nuitaki mera qarava vinaka na koro. E dua gona vei ira e digia o Enanaia, na turaga ni Koronivalu. E vakamacalataki Enanaia na iVolatabu me “turaga nuitaki qai doka vakalevu na Kalou dina ni vakatauvatani kei na levu tale.” (Niem. 7:2) E raica vakabibi o Enanaia na nona itavi baleta ni lomani Jiova, e dokai koya tale ga vakalevu, e  sega ni via vakararawataki koya. Na rua na itovo qori ena uqeti keda tale ga meda nuitaki nida qarava na noda Kalou.

6. E vakaraitaka vakacava o Tikiko ni itokani nuitaki nei Paula?

⁶ Dikeva mada na ivakaraitaki nei Tikiko, na nona itokani nuitaki na yapositolo o Paula. Ni vesu tiko o Paula ena dua na vale, e nuitaki Tikiko, e vakamacalataki koya me “italatala yalodina.” (Efeso 6:21, 22) E nuitaki koya o Paula me dau kauta na ivola vei ira na mataveitacini e Efeso kei Kolosa, me vakayaloqaqataki ira, me vakacegui ira tale ga. Na nona ivakaraitaki ni yalodina o Tikiko, eda nanumi ira kina na tacida tagane nuitaki era qarava tiko na noda veika vakayalo nikua.—Kolo. 4:7-9.

7. Na cava o vulica ena nodra dau nuitaki na qase kei na dauveiqaravi ni ivavakoso?

⁷ Eda vakavinavinakataki ira vakalevu na qase kei na dauveiqaravi ni ivavakoso nuitaki nikua. Era raica vakabibi na nodra itavi me vakataki Taniela, Enanaia kei Tikiko. Kena ivakaraitaki, nida tiko ena soqoni ena lomanimacawa, eda kila ni sa lesi kece tu na itavi ena porokaramu. Era vakavinavinakataka tale ga na qase nira vakavakarau vinaka mai o ira na lesi mera mai qarava na nodra itavi! Kena ivakaraitaki, eda sega ni lomalomarua meda sureti ira noda vuli iVolatabu mera tiko ena soqoni ena muanimacawa nida leqataka ni guilecavi me lesi e dua me vunau. Eda nuitaka tale ga ni sa tiko na ivola meda vakayagataka ena cakacaka vakaitalatala. Era qarava vinaka na tacida yalodina qo nodra itavi mera qaravi keda. Eda vakavinavinakataki Jiova tale ga ena vukudra! Na sala cava eda na vakaraitaka kina nida nuitaki?

8. Eda na vakaraitaka vakacava na yalomatua nida kauaitaka nodra bula na tacida? (Vosa Vakaibalebale 11:13)

⁸ Eda lomani ira na tacida, eda kauaitaka tale ga nodra bula. Ia e vinakati na yalomatua meda doka na veika me baleti ira. Eso na lewe ni ivavakoso ena imatai ni senitiuri “era dau kakase . . . ra qai siova na ka e sega ni nodra, era talanoataka na ka e sega ni dodonu mera talanoataka.” (1 Tim. 5:13) Eda sega sara ga ni via vakataki ira. Kaya mada ke dua na tacida e tukuna vei keda e dua na ka meda kua ni lai talanoataka. Me kena ivakaraitaki, ena rairai tukuna vei keda e dua na tacida yalewa ni tauvimate tiko, se dua tale na ituvaki dredre e sotava tiko qai kerei keda meda kua ni talanoataka. E dodonu meda doka na nona kerekere. * (Wilika Vosa Vakaibalebale 11:13.) Meda dikeva sara qo e vica tale na ituvaki e bibi kina meda kua ni tukuna na ka vuni.

9. Era na vakaraitaka vakacava na lewenivuvale nira nuitaki?

⁹ Ena vuvale. E tiko na nodratou itavi na lewenivuvale yadua, ya mera maroroya na kedra itukutuku na lewenivuvale. Me kena ivakaraitaki, ena rairai lasa vei tagane vakawati na itovo nei watina. Vakacava ena talanoataka qori me rarawa kina o watina? Sega! Ni lomani yalewa ena sega sara ga ni via cakava e dua na ka me rarawa kina. (Efeso 5:33) Era vinakata na itabagone mera bau dokai. Mera nanuma tiko qori na itubutubu.  Era na sega ni via vakamadualaki luvedra nira tukuna na nodra malumalumu. (Kolo. 3:21) E vinakati tale ga mera vulica na gone mera yalomatua, nira sega ni talanoataka na ka ena rawa ni vakamadualaki ira na lewenivuvale. (Vkru. 5:16) Nira cakava na lewenivuvale yadua na nodra itavi, ya mera maroroya na kedra itukutuku na vuvale, era na veivolekati kina.

10. Na cava meda cakava meda dua kina na itokani dina? (Vosa Vakaibalebale 17:17)

¹⁰ Ira na noda itokani. Eso na gauna, levu vei keda eda dau via tukuna eso na ka vua na noda itokani voleka. Ena rairai dredre qori ena so na gauna. De dua e sega ni noda ivakarau meda talaucaka na lomada vua e dua tale nida na rarawa ke da kila ni lai talanoataka. Ia eda vakavinavinaka nira tu na itokani era dau maroroya na itukutuku eda tukuna! Qori “na itokani dina.”—Wilika Vosa Vakaibalebale 17:17.

11. (a) Era vakaraitaka vakacava na qase kei na watidra nira nuitaki? (b) Na cava eda vulica vua e dua na qase ni ivavakoso? (Raica na iyaloyalo.)

¹¹ Ena ivavakoso. Era kilai na qase ni ivavakoso era dau maroroya na itukutuku nira “vaka na ivunivuni mai na cagi, na ivakaruru mai na uca bi” vei ira na tacidra. (Aisea 32:2) Eda kila nida rawa ni tukuna vei ira na tagane qo eso na itukutuku nida nuitaka nira na sega ni lai talanoataka. Eda sega ni cikevi ira mera tukuna vei keda na itukutuku e dodonu ga mera kila. Kena ikuri, eda vakavinavinakataki ira na watidra na qase nira sega ni via siova na itukutuku e dodonu ga mera kila na watidra. E vinaka nira sega ni kila na watidra na itukutuku me baleti ira na mataveitacini. E tukuna e dua na wati ni qase: “Au vakavinavinaka ni sega ni dau talanoataka o watiqu na kedra itukutuku o ira e lai vakayaloqaqataki ena nona veivakatawani se o ira e vinakati mera vukei vakayalo,  e sega mada ga ni tukuna na yacadra. Au vakavinavinaka niu sega ni leqataka na ka au sega ni rawa ni veivuke kina. Au rawa kina ni veivosaki kei ira kece na lewe ni ivavakoso. Au nuidei tale ga niu tukuna vei watiqu na noqu leqa se ka me baleti au, ena sega ni talanoataka.” E macala nida vinakata kece meda nuitaki. Na itovo cava e vinakati me rawati kina qori? Meda veivosakitaka mada e lima.

12. Na cava eda kaya kina ni yavu ni veinuitaki na loloma? Tukuna e dua na kena ivakaraitaki.

¹² Na loloma e yavu sara ga ni veinuitaki. E tukuna o Jisu e rua na ivunau levu duadua, oya meda lomani Jiova, meda lomani ira tale ga na kainoda. (Maciu 22:37-39) Na noda lomani Jiova ena uqeti keda meda vakatotomuria na nona ivakaraitaki uasivi, ni dau nuitaki. Kena ivakaraitaki, ena uqeti keda noda lomani ira na tacida meda kua ni talanotaka na ka e baleti ira. Eda na sega sara ga ni via vakatakila e dua na ka ena rawa ni vakaleqai ira, vakamadualaki ira, se vakavuna nodra rarawa.—Joni 15:12.

13. E yaga vakacava na yalomalumalumu ena noda nuitaki?

¹³ Nida vakaraitaka na yalomalumalumu eda na nuitaki kina. Na lotu vaKarisito e yalomalumalumu ena sega ni dokadokataka ni kila e liu e dua na itukutuku. (Fpai. 2:3) Ena sega ni saga mera nanuma eso ni kila tiko eso na itukutuku bibi me kua ni vakatakilai. Nida yalomalumalumu, eda na sega tale ga ni tukuna na noda rai me baleta eso na ka e sega ni tukuni ena iVolatabu, se na noda ivola.

14. E uqeti keda vakacava na yalomatua meda nuitaki?

¹⁴ Na yalomatua ena uqeta na lotu vaKarisito me kila na “gauna ni tikolo kei na gauna ni vosa.” (Dauv. 3:7) E dau tukuni ena so na vanua ni “vaka na siliva na vosa, e vaka na koula na tikolo.” Kena ibalebale ga ni so na gauna e vinaka meda tiko lo, meda kua tu mada ni vosa. E veiganiti kina na ivakasala ena Vosa Vakaibalebale 11:12: “Na tamata e yalomatua dina e galu tiko ga.” Vakasamataka mada e dua na ivakaraitaki. E dau kerei e dua na qase matua me vukea eso tale ena ivavakoso ena so na ituvaki dredre. E tukuna sara e dua tale na qase, “E dau maroroya na kedra itukutuku vuni na vo ni ivavakoso.” Na nona yalomatua na tacida qori era dokai koya kina na vo ni tacina era lewe ni ilawalawa qase. Era nuidei ni na sega ni talanoataka na veika vuni vei ira eso tale.

15. Tukuna e dua na ivakaraitaki nira na nuitaki iko eso tale ke o dau dina.

¹⁵ Na noda dau dina, e dua tale na ka eda na nuitaki kina. Eda na nuitaka e dua e dau dina, nida kila ni sega ni dau lasu. (Efeso 4:25; Iper. 13:18) Me kena ivakaraitaki, kaya mada ke o via vakavinakataka na iwalewale ni nomu veivakavulici. O mani kerea e dua me vakarogoca na nomu itavi me qai vukei iko ena ka mo vakavinakataka. O cei o nuitaka me tukuna na ka dina? Vakacava o na digia e dua e dau tukuna ga na ka o via rogoca se dua e dau tukuna na ka dina? O sa na kila vinaka sara tu ga na kena isau. E kaya na iVolatabu: “E vinaka na veivunauci votu mai na loloma vuni. E vinaka na mavoa e vakavuna e dua na itokani.” (Vkai. 27:5, 6) Ena rairai dredre me rogoci na ka e  tukuna, ia na nona dau dina ena yaga tu ena veigauna.

16. E vakabibitaka vakacava na Vosa Vakaibalebale 10:19 meda lewai keda vinaka?

¹⁶ E bibi meda lewai keda vinaka mera nuitaki keda kina eso tale. Eda na qarauna na ka eda kaya nida temaki meda tukuna e dua na itukutuku vuni. (Wilika Vosa Vakaibalebale 10:19.) Ena rawa ni vakatovolei na noda lewai keda vinaka nida vakau itukutuku ena Internet. Ke da sega ni qaqarauni, eda rawa ni tukuna e dua na itukutuku vuni vei ira e levu. Nida vakaraitaka tu qori ena Internet eda na sega ni lewa rawa na kena vakayagataki kei na leqa ena vakavuna. Nida lewai keda vinaka tale ga eda na sega kina ni tukuna e dua na ka nira lawakitaki keda na dau veitusaqati meda tukuna na ka e rawa ni vakaleqai ira na tacida. E rawa ni yaco qori nida vaqaqai tiko ena vanua e vakatabui se vakadredretaki kina noda cakacaka. Eda na muria ena ituvaki qori kei na so tale na ivakavuvuli meda ‘taqomaka na gusuda ena itarovi.’ (Same 39:1) Ke da veimaliwai tiko kei ira na lewe ni noda vuvale, noda itokani, ira na tacida se dua tale, e bibi meda dau nuitaki. Meda nuitaki gona, e vinakati meda lewai keda vinaka.

17. Eda na uqeta vakacava na veinuitaki ena ivavakoso?

¹⁷ Eda vakavinavinaka vei Jiova ni vagolei keda mai vei ira na mataveitacini era dau veilomani, era nuitaki! E noda itavi kece meda saga mera nuitaki keda na tacida. Nida saga yadudua meda vakaraitaka na loloma, yalomalumalumu, yalomatua, dau dina kei na lewai keda vinaka, eda sa uqeta tiko na veinuitaki ena ivavakoso. Eda na sasaga tiko ga meda veinuitaki. Meda vakatotomuria mada ga na noda Kalou o Jiova qai vakaraitaka tiko ga nida nuitaki.