E YACO vakacava qori? Meu talanoataka mada. Au sucu ena ika29 ni Julai 1929, au susu ena dua na koro ena yasana o Bulacan ena Yatu Filipaini. Keimami bula rawarawa ga ni donuya sara tu ga na leqa vakailavo. E tekivu na ivalu niu se itabagone nira kabai Filipaini na mataivalu ni Japani. Ia ni yawa sara noqu koro, keimami sega ni vakila na veiraravui. E sega na retio, retioyaloyalo, kei na niusiveva, ia keimami rogo italanoataka tu ga na ivalu.

Keitou le walu na veitacini, au ikarua ni qase. Niu sa yabaki walu, rau kauti au na itubutubu nei tinaqu me keitou lai tiko vata. Keitou lotu Katolika, ia e dau taleitaka o tukaqu me kila eso tale na lotu. E dau maroroya gona na ivola ni lotu era solia vua na nona itokani. Au nanuma vinaka nona vakaraitaka vei au na ivola lalai na Protection, Safety, kei na Uncovered ena vosa vakaTagalog, * vaka kina na iVolatabu. Au taleitaka na wili iVolatabu, vakabibi na va na Kosipeli. E uqeti au sara ga meu muria na ivakaraitaki i Jisu.—Joni 10:27.

E mai cava nodra ravuravu na mataivalu ni Japani ena 1945. Rauta na gauna qori, rau kerei au noqu itubutubu meu lesu yani i vale. E uqeti au o tukaqu meu lako, au mani lesu.

Sega ni dede, ena Tiseba 1945, era mai vunau ena neitou koro e vica na iVakadinadina i Jiova mai na tauni o Angat. E gole mai vale e dua na kenaturaga, e vakamacalataka na ka e cavuti ena iVolatabu me baleta na “iotioti ni veisiga.” (2 Tim. 3:1-5) E veisureti me keitou tiko ena vuli iVolatabu ena dua na koro voleka. Au mani lako, rau tiko ga mai na noqu itubutubu. Era gole yani e rauta ni 20, e vica era taroga eso na ka mai na iVolatabu.

Niu sega ni kila vinaka na ibalebale ni ka era veivosakitaka, au mani nanuma meu biubiu. Ia  gauna vata ya era tekivu lagata kina e dua na nodra sere. Au taleitaka sara ga, au mani tiko tale. Oti na sere kei na masu, keimami sureti kece ena soqoni ena Sigatabu tarava mai Angat.

Keimami taubale e le vica me rauta ni 8 na kilomita ina vanua ni soqoni, ena nodratou vale na Cruz. Keimami le 50, dua na ka noqu qoroqoro nira bau vakamacalataka tale ga na gone na veika titobu ena ulutaga vakaivolatabu. Oti e vica tale na soqoni, e sureti au meu moce o Brother Damian Santos, e dua na painia sa kenaturaga, a turaganikoro tu e liu. Keirau veivosakitaka tiko na iVolatabu ena bogi taucoko qori.

Ena gauna ya, keimami muria totolo e levu na ivakavuvuli rawarawa ni ka dina ena iVolatabu. Oti toka ga e vica na soqoni, eratou tarogi au na tacida tagane kei na so tale, “O sa via papitaiso?” Au sauma, “Io.” Au vakadeitaka niu via “bobula ni Turaga, o Karisito.” (Kolo. 3:24) Keimami lako voleka ga ena dua na uciwai, keirau mani papitaiso e le rua ena ika15 ni Feperueri 1946.

Keirau kila ni vinakati meda vunau wasoma na lotu vaKarisito papitaiso nida imuri i Jisu. Qori e vakararawataki tamaqu, e kaya, “Sega ni rawa ni o lai vunau, o se gone. Nomu tabadromuci tale ga ena wai e sega ni kena ibalebale mo sa dauvunau.” Au vakamacalataka ni inaki ni Kalou meda vunautaka na itukutuku vinaka ni nona Matanitu. (Maciu 24:14) Au kaya tale, “E vinakati meu vakayacora noqu bubului vua na Kalou.” Qori na gauna e vakarerei au kina o tamaqu me vaka e cavuti ena itekitekivu ni italanoa. E via tarova noqu lai vunau. Qori na ka au sotava niu sa biuta na ka kece meu vakaliuca noqu isausau vakayalo.

Eratou sureti au na vuvale na Cruz me keitou lai tiko vata e Angat. Rau uqeti au kei luvedrau yalewa gone duadua o Nora, me keirau painia. Keirau tekivu painia sara ena imatai ni Noveba, 1947. E lai veiqaravi o Nora ena dua tale na tauni, ia au tiko ga e Angat meu tokona na cakacaka vakavunau.

Ena ikatolu ni yabaki ni noqu painia, e mai vunau ena dua na valenisoqo e Angat o Earl Stewart, dua na tacida mai na valenivolavola ni tabana, keimami tiko kina e le 500 vakacaca. A vunau ena vosa vakavalagi, oti au qai vakamacalataka vakalekaleka ena vosa vakaTagalog. Au a yaco ga ena kalasi vitu, ia levu na gauna e vosa tu ga vakavalagi o noqu qasenivuli. Dua tale na ka e vukei au meu kila vinaka na vosa vakavalagi, oya ni vica wale na ivola e tabaki ena vosa vakaTagalog. Levu gona na ivola au vulica ga ena vosa vakavalagi. Niu kila toka vakalailai na vosa qori, au dau vakadewa vei ira na vunau kei na vica tale ena so na gauna.

Na siga au vakadewa kina vei Brother Stewart, e vakamacalataka vei ira ena ivavakoso ni vinakata na valenivolavola ni tabana me sureta i Peceli e dua se rua na painia tagane. Erau na lai veivuke nira lako na daukaulotu ena Soqo e vakayacori ena 1950 na Theocracy Increase e Niu Yoka, Merika. Au dua gona vei rau na sureti. Au mani biuta tale na vanua au veiqaravi kina meu lai veivuke i Peceli.

Au yaco i Peceli ena ika19 ni June 1950 ena noqu ilesilesi vou. E tiko o Peceli ena gauna ya ena rua veimama na eka na tikiniqele, e toka kina e dua na vale makawa levu, e wavokita na vunikau lelevu. Era veiqaravi kina e rauta ni 12 na cauravou. Au dau veivuke e valenikuro ena matakalailai. Ia rauta ni ciwa na kaloko, au veiqaravi ena vanua ni savasava meu yayani. Au na cakava tale ga qori ena yakavi. Nira lesu mai na daukaulotu ena soqo cokovata ni veimatanitu, au veiqaravi tiko ga e Peceli. Au dau tawana na mekesini me vakau, vakalewena na ikere, kidavaki ira tale ga na vulagi; au cakava ga na ka e tukuni vei au.

Ena 1952, au marau ni keitou sureti e le ono e Filipaini ena ika20 ni kalasi ni Koronivuli e Kiliati. E vou vei keitou e levu na ka e Merika. Io e duatani sara mai na ka au kila ena noqu koro lailai.

 Kena ivakaraitaki, keitou vulica na ivakavakayagataki ni misini kei na iyaya ni kana e vou vei keitou. E veisau tale ga na draki! Dua na mataka niu lako i tuba, sa vulavula wale ga qai rairai vinaka. Qo na imatai ni gauna au raica kina na ucacevata. Au qai kila ni batabata dina!

Ia e guilecavi totolo na veisau qori niu marautaka na yaga ni vuli e Kiliati. Era vakayagataka na dauniveivakavulici na iwalewale vinaka mera tuberi keimami kina. Keimami vulica me yaga neimami vakekeli kei na vuli. E yaga na vuli qo meu vakavinakataka kina noqu bula vakayalo.

Niu tuvaitutu oti, au lesi meu painia lavotaki vakalekaleka ena tauni o Bronx ena korolevu o Niu Yoka. Ena Julai 1953, au tiko ena Soqo na New World Society, e vakayacori ena tauni vata qori. Oti na soqo, au lesi tale i Filipaini.

Ratou tukuna na tacida ena valenivolavola ni tabana, “O sa na lai ivakatawa ni tabacakacaka.” Qo e dua na ilesilesi au na muria kina na weniyavai Jisu na noda Turaga, ni dau sikova na koro lelevu kei na koro lalai me vukei ira na sipi i Jiova. (1 Pita 2:21) Au lesi ena tabacakacaka e qarava e dua na vanua levu e loma i Luzon, na yanuyanu levu duadua ena Yatu Filipaini. E wili kina na yasana o Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, kei Zambales. Meu sikova e vica na tauni, au na takosova na veiulunivanua vatuvatu ena Sierra Madre. E sega ni lako ena vanua qori na basi se motoka. Au mani kerei ira na draiva ni lori ni usa kau meu dabe toka ga ena delanikau. Levu na gauna era vakadonuya, ia e sega ga ni dakoba.

Levu na ivavakoso lailai, kei na ivavakoso vou. Era marautaka gona na tacida tagane niu dau tuvanaka totolo na soqoni kei na cakacaka vakavunau.

Toso na gauna au lai veiqaravi ena tabacakacaka e kovuta na yasayasa taucoko o Bicol. E levu kina na iwasewase tu yawa, era lai vunau na painia lavotaki ena yalava se bera ni tarai. Dua na vale au lako kina, na kena valelailai e dua ga na qara qai vakababa e loma e rua na kau. Niu butu ena tolonikau qori mani lutu ina qara, au muri tale ga yani. Taura na gauna meu sili, meu vakarau ena katalau!

Ena noqu ilesilesi qori, au tekivu vakasamataki Nora, a painia tiko mai Bulacan. Ia qo sa painia lavotaki tiko ena korolevu o Dumaguete, au mani lai sikovi koya. Oti qori keirau veivolavolai tiko, keirau vakamau sara ena 1956. Na imatai ni macawa ni oti neirau vakamau, keirau lai veisiko ena dua na ivavakoso ena yanuyanu o Rapu Rapu. Levu neirau cabe ulunivanua kei na  taubale, ia keirau marautaka vakaveiwatini neirau sikovi ira na mataveitacini era tu vakayawa!

Oti e rauta ni va na yabaki neirau dau veisiko, keirau sureti ina valenivolavola ni tabana. E tekivu ena Janueri 1960 na neirau veiqaravi balavu e Peceli. Toso na gauna, au vulica e levu na ka niu cakacaka vata kei ira na tacida era qarava na itavi bibi, ia o Nora e levu tale ga na itavi e qarava e Peceli.

Niu tiko e Peceli, au kalougata niu raica na tubu vakasakiti ena Yatu Filipaini. Na imatai ni gauna au mai veiqaravi kina e Peceli niu se cauravou, e rauta ni 10,000 na dautukutuku e Filipaini taucoko. Ia qo sa sivia ni 200,000 na dautukutuku, vica tale na drau era lewenivuvale e Peceli mera tokona na cakacaka bibi ni vunau.

Ni toso tiko na cakacaka ena veiyabaki, sa lailai na Peceli. E kerea gona na iLawalawa Dauvakatulewa me vaqarai e dua na tikiniqele me tara kina e dua na Peceli levu. Keirau lako i veivale kei na tacida e raica tiko na vanua ni tabaivola, keirau taroga ke dua e via volitaka nona qele. E sega sara ga ni dua e via volitaka, e kaya mada ga e dua na itaukeiniqele: “Keimami sega ni dau volitaki qele na kai Jaina, keimami volia ga.”

Dua na siga, e vakasauri ga nona taroga e dua na itaukeiniqele ke keitou via volia nona qele, sa vakarau toki i Merika. Qori na itekitekivu ni ka e yaco qai guiguilecavi dredre. Dua tale na itaukeiniqele e via volitaka na nona, e tukuna vei ira na kena vo mera volitaka tale ga na nodra. E bau voli tale ga na nona tikiniqele na turaga a kaya, “Keimami sega ni dau volitaki qele na kai Jaina.” Dua ga na gauna lekaleka, sa vakatolutaki na levu ni valenivolavola. Au vakadeitaka ni loma i Jiova ga qori.

Ena yabaki 1950, au gone duadua vei ira na lewenivuvale e Peceli. Ia qo, keirau qase duadua vei ira vakaveiwatini. Au sega ni veivutunitaka noqu muria na Turaga ena veivanua e dusimaki au kina. Rau cemuri au mai vale na noqu itubutubu, ia o Jiova e vakarautaka e dua na noqu vuvale levu era lewena na taciqu vakayalo. Au vakadeitaka ni dau vakarautaka na ka eda vinakata ena ilesilesi cava ga e soli vei keda. Keirau vakavinavinakataki Jiova vakaveiwatini ena isolisoli vinaka kece e vakarautaka, keirau veiuqeti gona moni tovolea mada na nona vinaka.—Mala. 3:10.

Dua na gauna a sureti Maciu Livai o Jisu: “Muri au mai.” Na cava e qai cakava? “E biuta tu na ka kece, e tucake qai muri [Jisu].” (Luke 5:27, 28) E via tautauvata sara ga kei na ka au cakava, au uqeti kemuni tale ga moni cakava qori, ni oni na vakalougatataki kina vakalevu.