1. Na itavi cava e lesia o Jiova vei rau na itubutubu?

NI BULI rau na imatai ni veiwatini o Jiova, e biuta vei rau na gagadre ni vakaluveni. Sa rauta me tukuna na iVolatabu: “Na gone era isolisoli nei Jiova.” (Same 127:3) Na cava na kena ibalebale? Vakasamataka mada ke dua nomu itokani voleka e kerei iko mo maroroya e dua na ilavo levu. Ena vakacava na nomu rai? De dua o na marau ni nuitaki iko. Ia o na rairai leqataka na sala me maroroi kina na ilavo qori. O Jiova tale ga na noda iTokani voleka duadua, e solia vei ira na itubutubu e dua na ka e talei sara mai na ilavo. E lesi rau me rau qarava na luvedrau, me rau vakadeitaka tale ga mera marau.

2. Na taro cava eda na veivosakitaka?

² O cei me vakatulewataka vei rau na veiwatini me rau vakaluveni se kua, kei na gauna me rau vakaluveni kina? Na cava me rau cakava na itubutubu me marau kina na luvedrau? Meda dikeva mada e vica na ivakavuvuli vakaivolatabu mera vakatulewa kina vakayalomatua na veiwatini lotu vaKarisito.

3. (a) O cei me vakatulewataka na nodrau vakaluveni na veiwatini? (b) Na ivakavuvuli vakaivolatabu cava mera nanuma tiko na lewenivuvale kei na itokani?

³ Ena so na vanua, e namaki vei rau na veiwatini vou me rau vakaluveni totolo. De dua era dau usuraka na rai qori na lewenivuvale se so tale. E dua na tacida tagane mai Esia o Jethro, e kaya, “Ena ivavakoso, eso era vakaluveni era uqeti ira na veiwatini e sega na luvedra mera vakaluveni.” E kaya e  dua tale na tacida mai Esia o Jeffrey, “Eso era kaya vei ira na veiwatini e sega na luvedra ni na sega ni dua ena qaravi ira nira qase mai.” Ia na vakatulewa me baleta na vakaluveni e nodrau sara ga na veiwatini. Qori na nodrau vakatulewa, na nodrau itavi. (Kala. 6:5, vmr.) E macala ga nira na vinakata na itokani kei na lewenivuvale me rau marau na veiwatini vou. Ia dua na ka meda nanuma tiko ni kena vakatulewataki na vakaluveni se sega e nodrau sara ga na veiwatini.—1 Ces. 4:11.

4-5. Na ka bibi cava me rau veivosakitaka na veiwatini? Gauna cava ena vinaka me rau veivosakitaka kina? Vakamacalataka.

⁴ Ke rau via vakaluveni na veiwatini, ena vinaka me rau veitalanoataka e rua na taro bibi: Kena imatai, ena gauna cava erau via vakaluveni kina? Kena ikarua, me vica na luvedrau? Gauna cava ena vinaka me rau veivosakitaka kina? Qori e rua na ka bibi me rau veivosakitaka.

⁵ E laurai ni vinaka me rau veivosakitaka na veiwatini na ka e vauca na vakaluveni ni bera ni rau vakamau. Na vuna? E bibi me duavata na nodrau rai. E bibi tale ga me rau kila ke rau sa tu vakarau ena itavi qori. Eso na veiwatini era vakatulewataka mera qai vakaluveni ni oti toka e dua se rua na yabaki nodra vakawati, ni vinakati na gauna kei na igu ena itavi vakaitubutubu. Era nanuma mera matau mada ena bula vakawati, mera veivolekati tale ga.—Efeso 5:33.

6. Na cava era vakatulewataka eso na veiwatini?

⁶ Eso tale na lotu vaKarisito era vakatulewataka mera vakatotomuri ratou na tolu na luvei i Noa tagane kei na dui watidratou. E sega ni totolo na nodratou vakaluveni. (Vkte. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Pita 2:5) E vakatauvatana o Jisu na noda gauna kei na “siga i Noa.” E macala ga ni sa “duatani sara” na bula ena gauna qo ni “vakilai kina e levu na ka dredre.” (Maciu 24:37; 2 Tim. 3:1) Qori na vuna era vakatulewataka kina eso na veiwatini mera kua tu mada ni vakaluveni mera vakaitavi vakalevu ena cakacaka vakaitalatala.

7. Ena yaga vakacava vei rau na veiwatini na Luke 14:28, 29 kei na Vosa Vakaibalebale 21:5?

⁷ Ni rau vakatulewataka na veiwatini yalomatua na vakaluveni se me vica na luvedrau, erau na ‘cakacakataka rawa na kena isau.’ (Wilika Luke 14:28, 29.) E levu na itubutubu era vakadinata ni vinakati na ilavo, gauna kei na igu ena nodra qaravi na gone. E bibi gona vei rau na veiwatini me  rau vakasamataka na taro qo: ‘Vakacava keirau na cakacaka ruarua me voli kina na ka ena yaga vakalevu e vale? Keirau kila na ka ena yaga dina e vale? Ke keirau cakacaka ruarua, o cei ena raici ratou na gone? O cei ena lewa na nodratou rai kei na itovo?’ O ira na veiwatini era veivosakitaka vinaka na taro qori, era muria na ka e tukuni ena Vosa Vakaibalebale 21:5.—Wilika.

8. Na ituvaki dredre cava mera namaka na veiwatini lotu vaKarisito? Cava ena cakava na tagane vakawati dauloloma?

⁸ Ena vinakati na gauna kei na igu vei rau na itubutubu me rau qaravi luvedrau, e bibi dina qori vei ira na gone. Ke ra veitaravi na gone, ena sega ni rawarawa me rau kauaitaki ira yadua. Eso mada ga na veiwatini era kaya nira oca. De dua ena oca vakalevu o tina, ena rawa ni vakaleqa nona vuli vakataki koya, masu kei na nona vakaitavi vakalevu ena cakacaka vakavunau. Ena ka ni sasaga tale ga vua me vakarorogo vinaka ena gauna ni soqoni, me yaga vua. Na cava gona ena cakava na tagane vakawati dauloloma? Ena solia na nona vinaka taucoko me tokoni watina ena nodratou qaravi na gone e vale se gauna ni soqoni. Kena ivakaraitaki, ena rawa ni vukei watina ena cakacaka e vale. Ena saga vagumatua me yaga vei ratou kece na Sokalou Vakavuvale e veimacawa. Ena wasoma tale ga nona tomani ratou na nona vuvale ena cakacaka vakavunau.

9-10. Na cava mera cakava na itubutubu mera vukei luvedra kina?

⁹ Na cava eso na ka mera cakava na itubutubu mera vukei luvedra mera lomani Jiova? Era na taqomaki luvedra vakacava mai na veika ca? Qo eso na ka e rawa nira cakava na itubutubu.

¹⁰ Kerea na veivuke i Jiova ena masu. Dikeva mada na ivakaraitaki nei Manoa kei watina, na itubutubu nei Samisoni. Na gauna e kila kina o Manoa ni na dua na luvedrau tagane, e cikevi Jiova me dusimaki koya ena sala me qarava kina na luvena.

11. Me vaka e tukuni ena Dauveilewai 13:8, era na vakatotomuri Manoa vakacava na itubutubu?

¹¹ Erau vuli ena ivakaraitaki i Manoa o Nihad kei Alma, e Bosnia kei Herzegovina. Erau kaya: “Me vakataki Manoa, keirau cikevi Jiova me dusimaki keirau ena sala me keirau dua kina na itubutubu vinaka. E levu na sala e sauma kina o Jiova na neirau masu ni vakayagataka na iVolatabu, ivola vakaivolatabu, soqoni ni ivavakoso kei na soqo ni veiwasewase.”—Wilika Dauveilewai 13:8.

12. Erau ivakaraitaki vinaka vakacava o Josefa kei Meri vei ratou na luvedrau?

 ¹² Mo ivakaraitaki vinaka. E bibi na ka o tukuna, ia na ka o cakava ena rawa ni uqeti ira vakalevu na luvemu. Eda rawa ni kaya ni rau ivakaraitaki vinaka sara o Josefa kei Meri vei ratou na luvedrau, wili kina o Jisu. O Josefa e cakacaka vakaukaua me tokona na nona vuvale, e uqeti ratou tale ga me ratou dau mareqeta na veika vakayalo. (Vkru. 4:9, 10) E sega ni tukuni ena Lawa me dau kauti iratou na nona vuvale o Josefa i Jerusalemi e “veiyabaki” ena soqo ni Lakosivia, ia e dau cakava ga qori. (Luke 2:41, 42) De dua era na kaya eso na tama ena gauna qori ni sa rui ilakolako balavu, e vakaoti gauna, e saulevu tale ga. Ia e laurai vei Josefa ni mareqeta vakalevu na veika vakayalo, e vakavulici ratou tale ga na luvena me ratou dau cakava qori. O Meri tale ga e kila vinaka na iVolatabu. E macala ga ni vakavulici ratou na luvena me ratou taleitaka na Vosa ni Kalou ena ka e tukuna kei na ka e cakava.

13. Erau muria vakacava e dua na veiwatini na ivakaraitaki nei Josefa kei Meri?

¹³ Erau via vakatotomuria tale ga na ivakaraitaki i Josefa kei Meri o Nihad kei Alma, rau sa cavuti mai cake. E yaga vakacava qori me rau susuga na luvedrau tagane me lomani Jiova, me qaravi koya tale ga? Erau kaya, “Ena neirau ivakarau ni bula, keirau via vakaraitaka sara ga vei luvei keirau tagane ni vinaka duadua na muri ni ivakavuvuli i Jiova.” E kaya o Nihad, “Me raica o luvemu ni o vakaraitaka tiko na ivakarau ni bula o vinakata me muria.”

14. Na cava mera kila kina na itubutubu na ilala i luvedra?

¹⁴ Vukei luvemu me digia vinaka na nona ilala. Me rau kila ruarua o tama kei tina na nodra ilala na luvedrau, kei na ka era dau cakava. Qo e okati kina na nodra ilala ena sala ni veikilai ena Internet, o cei tale ga era dau veiqiriti. Na vuna? Ni o ira na itokani qori era na uqeta na rai kei na itovo i luvedrau.—1 Kor. 15:33.

15. Ena yaga vakacava vei ira na itubutubu na ivakaraitaki nei Jessie?

¹⁵ Na cava mera cakava na itubutubu ke lailai ga na ka era kila me baleta na kompiuta kei na talevoni? E kaya e dua na tama mai na Yatu Filipaini, o Jessie: “Keirau sega ni kila vinaka sara kei watiqu na iyaya vakalivaliva. Ia e sega ni tarova na neirau vakavulici ratou na gone ena kena rerevaki.” E sega ni vakatabui ratou na luvena o Jessie ena vakayagataki ni yaya vakalivaliva ni sega ni kila. E vakamacalataka: “Au uqeti ratou na gone me ratou vakayagataka na iyaya vakalivaliva me ratou vulica kina e dua na vosa vou, vakavakarau ena soqoni, me ratou wilika tale ga e veisiga na iVolatabu.” Ke o itubutubu, vakacava o sa wilika, o veivosakitaka tale ga kei ratou na luvemu na ivakasala yaga ena iwasewase “iTabagone” ena jw.org^® me baleta na vakauitukutuku ena talevoni kei na biu itaba ena Internet? Dou sa sarava, veivosakitaka tale ga na vidio E Lewai Iko na iYaya Vakalivaliva?, kei na Qaqarauni ni o Vakailala ena Internet? * Ena yaga vakalevu na vidio qori mo vakavulici ratou kina na luvemu ena sala me ratou vakayagataka kina vakayalomatua na iyaya vakalivaliva.—Vkai. 13:20.

16. Na cava era cakava e levu na itubutubu? E yaga vakacava?

¹⁶ Era sasagataka e levu na itubutubu mera vakailala na luvedra kei ira na tacida ivakaraitaki vinaka ena  ivavakoso. Kena ivakaraitaki e dua na veiwatini mai Côte d’Ivoire o N’Déni kei Bomine, erau dau vakaicilitaka vakalevu na ivakatawa ni tabacakacaka. E kaya o N’Déni: “Qori e uqeti luvei keirau tagane. E tekivu painia sara, ena gauna qo sa veisosomitaki tiko vei ira na ivakatawa ni tabacakacaka.” Vakacava o rawa ni cakava tale ga eso na ka va qori mera vakailala vinaka kina na luvemu?

17-18. Na gauna cava mera tekivu vakavulici luvedra kina na itubutubu?

¹⁷ Me tekivu totolo na nomu veivakavulici. Ni totolo nodra vakavulici luvedra na itubutubu, ena vakilai na kena yaga. (Vkai. 22:6) Dikeva mada na ivakaraitaki nei Timoci, e tomani Paula ena gauna sa cauravou kina. Ni se “gone dramidrami,” e vakavulici koya o Unaisi na tinana kei Loi na buna.—2 Tim. 1:5; 3:15.

¹⁸ Dua tale na veiwatini mai Côte d’Ivoire, o Jean-Claude kei Peace, erau qarava rawa e ono na luvedrau me ratou lomani Jiova, me ratou qaravi koya tale ga. Na cava e vukei rau? Rau vakatotomuria na nodrau ivakaraitaki o Unaisi kei Loi. Erau kaya na veiwatini: “Keirau tugana na Vosa ni Kalou vei ratou na gone ni ratou se gone dramidrami, ni ratou se qai sucu ga.”—Vkru. 6:6, 7.

19. Ni tukuni mo “tugana” na Vosa i Jiova vei luvemu, na cava na kena ibalebale?

¹⁹ Ni tukuni mo “tugana” na Vosa i Jiova vei luvemu, na cava na kena ibalebale? Na vosa “tugana” e kena ibalebale “me vakavulici, me tokaruataki wasoma.” Mera cakava qori na itubutubu, e vinakati mera vakayagataka wasoma na nodra gauna vei luvedra. Eso na gauna, e rawa ni vakacudrui ira na itubutubu ni vuki tukuni na ka vei ira na gone. Ia mera raica qori ni dua na sala mera vukei luvedra kina mera kila na Vosa ni Kalou, mera muria tale ga.

20. E yaga vakacava na Same 127:4 ena nodra susugi na gone? Vakamacalataka.

²⁰ Kilai luvemu vinaka. Na Same 127 e vakatauvatani ira na gone kei na gasau. (Wilika Same 127:4.) E duidui na ka e caka mai kina na gasau, e duidui na kedra balavu. Era duidui tale ga va qori na gone. E bibi gona mera kila na itubutubu na sala mera vakavulici ira yadudua kina na luvedra.  E dua na veiwatini mai Isireli erau tuberi luvedrau me rau qaravi Jiova. Erau cakava vakacava? Rau kaya: “Keirau vakavulici rau yadudua ena iVolatabu.” Ia ena vakatau vei ira na ulunivuvale yadua ke veiganiti na iwalewale ni vuli qori, ke rawa ni muri se sega.

21. Ena tokoni ira vakacava na itubutubu o Jiova?

²¹ Eso na gauna, era na rairai nanuma na itubutubu ni sa rui dredre na nodra itavi ni veivakavulici. Ia era isolisoli nei Jiova na gone. Ena tokoni ira tu ga na itubutubu o Jiova. E yalorawarawa me rogoca na nodra masu. Ena sauma na nodra masu ni vakayagataka na iVolatabu, na ivola vakaivolatabu, na nodra ivakaraitaki tale ga kei na nodra ivakasala na itubutubu yalomatua ena ivavakoso.

22. Na ka vinaka cava e rawa nira solia na itubutubu vei luvedra?

²² E dau tukuni ni taura e 20 na yabaki me susugi e dua na gone, ia ena sega ni oti na nodra itavi na itubutubu. E levu na ka vinaka e rawa nira solia na itubutubu vei luvedra, e okati kina na nodra loloma, gauna, kei na nodra veivakavulici ena iVolatabu. Era duidui na gone, e duidui tale ga na sala era na ciqoma kina na veivakavulici. Ia levu na gone e lomani Jiova na nodra itubutubu era duavata kei na ka e kaya e dua na tacida yalewa mai Esia o Joanna Mae: “Niu vakasamataka lesu na nodrau veivakavulici na noqu itubutubu, au vakavinavinakataka na nodrau veituberi kei na nodrau vakavulici au meu lomani Jiova. Erau sega wale ga ni vakavuna noqu sucu mai, ia rau vukei au me vakainaki na noqu bula.” (Vkai. 23:24, 25) Qori tale ga na ka era vakila e levu na lotu Vakarisito nikua.