Au a sucu ena 1927 ena dua na tauni lailai volekati Chicago e Illinois, e Merika. Keitou le lima na veitacini. O Jetha, o Don, o yau, o Karl, kei Joy. Keitou vakatulewataka me keitou qaravi Jiova mai vu ni loma i keitou. Ena 1943 a sureti o Jetha ena ikarua ni kalasi e Kiliati. Ena 1944 e sureti o Don me veiqaravi e Peceli e Brooklyn, Niu Yoka. Ena 1947 e sureti o Karl i Peceli, e sureti o Joy ena 1951. E uqeti au sara ga nodratou ivakaraitaki vinaka na taciqu kei rau noqu itubutubu.

Rau dau wili iVolatabu o Ta kei Na, rau lomana na Kalou, rau vakavulici keitou tale ga me keitou lomana na Kalou. Ia ni suka mai o Ta ena veiqaravi vakasotia e Urope ena iMatai ni iValu Levu, sa sega ni qai rokova na lotu. E marau o Na qai vakavinavinakataka ni sega ni mate o Ta ena ivalu. E kaya: “Karl, tou lako i lotu me vaka ga e liu.” E tukuna vua o Ta: “Au na kauti iko i kea, ia au na sega ni curu i loma.” E taroga o Na: “Baleta?” E kaya o Ta: “Ena gauna ni ivalu, e vakalougatataka o talatala na sotia kei na nodra iyaragi ena yasana ruarua! Vakacava e tovaka na yasana ruarua na Kalou?”

Dua na gauna, ni se lai lotu tu o Na, rau gole yani i vale e rua na iVakadinadina i Jiova. Rau solia vei Ta e rua na ivola ni vuli iVolatabu, e kena ulutaga na Light, e vakamacalataka na Vakatakila. E taleitaka o Ta na ivola, mani taura. Ni raica o Na na ivola, e tekivu wilika sara. Dua na siga e raica ena niusipepa na veisureti ni vuli iVolatabu ni vakayagataki na ivola na Light. E mani gole kina. Ni yaco yani, e dolava mai na katuba e dua na marama. E vakaraitaka o Na na ivola qai taroga: “Dou vulica tiko qo eke?” E kaya mai: “Io lewa, curu mai.” Ena macawa tarava keitou gole vakaveitinani, oti ya keitou sa sega ni dau calata.

Ena dua na soqoni e kerei au o koya e liutaka tiko na vuli meu wilika na Same 144:​15, e kaya nira marau o ira na sokaloutaki Jiova. Au taleitaka na tikinivolatabu qori, kei na rua tale​—1 Timoci 1:​11, e kaya ni o Jiova e “Kalou mamarau,” kei na Efeso 5:​1, e uqeti keda meda “vakatotomuria na Kalou.” Au qai  kila kina ni dodonu meu marautaka noqu qarava na Dauveibuli, meu vakavinavinakataka tale ga vua na isolisoli qori. Qori e rua na ka au saga meu cakava ena noqu bula taucoko.

Na ivavakoso voleka duadua e 32 na kilomita, ya i Chicago. E sega ni tarova qori neitou tiko ena soqoni, e vakalevutaka tale ga noqu kilaka vakaivolatabu. Au nanuma lesu nona digitaki Jetha o koya e taura tiko na vuli me saumitaro. Niu rogoca nona ivakamacala, au kila niu rawa tale ga ‘ni laveliga meu saumitaro.’ Tekivu ena gauna qori, au sa dau vakarautaka noqu ivakamacala, meu saumitaro tale ga. Koya e bibi sara, au toso vakayalo, me vakataki ratou na taciqu. Au mani papitaiso ena 1941.

Au nanuma vinaka na Soqo ni Veiwasewase e Cleveland, Ohio ena 1942. E sivia ni 50 na vanua e Merika era sema mai na talevoni. Keitou lai tiko vakavuvale ena valelaca volekata na vanua ni soqo. Ena gauna qori e katakata sara tu ga na iKarua ni iValu Levu, ra vakacacani tale ga vakalevu na iVakadinadina i Jiova. Ena bogi, au raica nira vakelea nodra motoka eso na tacida tagane me vuki tani mai na keba na kena cina. Ratou tuvanaka me dua e yadra tiko ena motoka yadua ena bogi taucoko. Ke yaco e dua na ka, era na waqara na cina ni motoka vei ira na dauvakavu ca qai vakatagica na kena sici. Era na cici yani eso tale mera lai veivuke. Au vakadeitaka, ‘Era dau vakavakarau vinaka na tamata i Jiova!’ Niu kila qori, au mocelutu ena bogi, e sega tale ga ni dua na leqa.

Oti e vica vata na yabaki, niu nanuma lesu na soqo qori, au liaca ni sega ni nuiqawaqawa o Na se rere. E nuitaki Jiova vakatabakidua kei na nona isoqosoqo. Au na sega ni guilecava vakadua nona ivakaraitaki vinaka.

Oti ga na soqo qori, e painia tudei o Na. E uqeti koya sara ga na ivunau e vakamacalataki kina na veiqaravi vakatabakidua. Ni keitou lesu tiko i vale, e kaya: “Au via painia tiko ga, ia au na sega ni rawa ni cakava qori au qai qarava tale ga na ka ni vale. Keitou duavata kina, e mani lesia vei keitou e dua se rua na rumu me keitou samaka ni bera na gunuti. Ni keitou sa gole i vuli, ena raica o Na me savasava tu na vale, oti qai lako ena cakacaka vakavunau. E marama osooso o tinaqu, ia e sega ni dau vakawaleni keitou na gone. Ni keitou mai vakasigalevu i vale se suka mai na vuli, e dau kauaitaki keitou. Eso na siga ni oti na vuli, keitou dau lai vunau vata, e vukei keitou qori me keitou kila na ibalebale ni veiqaravi vakapainia.

Au tekivu painia niu se qai yabaki 16. Se bera ni mai kila na dina o Ta, ia e dau kauaitaka noqu cakacaka vakaitalatala. Ena dua na yakavi, au kaya vua se mani vakacava noqu sasaga, au sega ni kunea rawa e dua me via vuli iVolatabu. Oti vakalailai au tarogi koya sara: “O vinakata me daru vulica vata na iVolatabu?” E vakasama qai kaya: “Io, sega ni dua na kena ca.” Na matai ni noqu  vuli iVolatabu o Ta. Qori e dua na ka dokai dina!

Keirau vulica na ivola “The Truth Shall Make You Free.” Ni toso tiko neirau vuli, au liaca ni sa vukei au tiko o Ta meu gonevuli vinaka, meu qasenivuli vinaka tale ga. Kena ivakaraitaki, dua na yakavi ni oti nona wilika e dua na parakaravu, e kaya: “Au kila na ka e tukuni ena ivola. O vakadeitaka vakacava ni donu na ka e tukuni kina?” Au sega ni sauma rawa nona taro, au mani kaya vua: “Au na sega ni rawa ni vakadeitaka ena gauna qo na kena isau, ia au na qai sauma ena nodaru vuli tarava.” Au cakava sara qori. Au qai kunea eso na tikinivolatabu e tokona na veika keirau veivosakitaka tiko mai. Tekivu mai na gauna qori, au sa vakavakarau vinaka ena vuli, au vulica tale ga meu dau vakekeli. E vukei au qori meu toso vakayalo, e yaga tale ga vei Ta. E muria sara na ka e vulica, mani papitaiso ena 1952.

Au biubiu mai vale niu se qai yabaki 17. E daukaulotu o Jetha, a e sureti e Peceli o Don. Rau marautaka nodrau veiqaravi, e uqeti au vakalevu qori. Au vakalewena na fomu ni veiqaravi e Peceli kei na vuli e Kiliati, qai waraki Jiova me talai au ena vanua ga e vinakata. Cava e yaco? Au sureti meu veiqaravi e Peceli ena 1946.

Ena veiyabaki sa sivi, e duidui na itavi au a lesi kina e Peceli, au vulica e levu sara na ka vou. Ena 75 na yabaki ni noqu veiqaravi e Peceli, au vulica kina na caka ivola kei na ka vakailavo. Au vulica tale ga na kena dau voli na iyaya kei na kena vakau. Koya e bibi sara, au marautaka na vuli vakayalo e caka tu ga e Peceli ni dikevi na tikinivolatabu e veisiga kei na ivunau yavutaki vakaivolatabu.

Au vuli tale ga vei taciqu gone o Karl, e mai veiqaravi e Peceli ena 1947. E gonevuli vinaka, e qasenivuli vinaka tale ga ni iVolatabu. Au a kerea nona veivuke ena dua na ivunau au a lesi kina. Au tukuna vei Karl ni levu na ka au vakelia mai ia e dredre meu tuvana. E vukei au ni taroga: “Joel, cava nomu ulutaga?” Au taura rawa na ka e via tukuna tiko. Meu vakayagataka ga na ka e yaga meu biuta tani na kena vo. Au sega ni guilecava vakadua ya.

Me marautaki na veiqaravi e Peceli, e vinakati meda gumatua ena cakacaka vakavunau, ena rawa ni veiuqeti na ka o  sotava kina. Au vakasamataka lesu ena dua na yakavi e Bronx ena siti o Niu Yoka. Keirau gole kei na dua na tacida tagane me keirau lai raica tale na marama e taura na Vale ni Vakatawa kei na Yadra! ena veisiko sa oti. Keirau vakamacalataki keirau vua, oti keirau kaya: “Ena yakavi nikua keirau vukei ira tiko na via vulica eso na ka veiuqeti mai na iVolatabu.” E kaya mai: “Ke baleta na iVolatabu, drau curu mai.” Keitou wilika qai veivosakitaka e levu na tikinivolatabu me baleta na Matanitu ni Kalou kei na vuravura vou se bera mai. E uqeti koya sara ga qori, mani sureta e vica nona itokani ena vuli ena macawa tarava. Toso na gauna, rau mai qaravi Jiova vakaveiwatini ena yalodina.

Au vaqara tiko e dua na watiqu me rauta ni 10 na yabaki, oti au sa qai sotava e dua. Na cava au cakava meu kunea e dua me watiqu vinaka? Au masulaka qai vakasamataka na taro qo: ‘Na cava au na via cakava kei watiqu ni oti neirau vakamau?’

Ni oti na soqo ni veiwasewase ena 1953 ena Yankee Stadium, au sotava e dua na tacida yalewa o Mary Aniol. E vuli vata kei ganequ o Jetha ena ikarua ni kalasi e Kiliati, rau veiqaravi vata tale ga vakadaukaulotu. E marau o Mary me talanoataka vei au nona veiqaravi vakadaukaulotu ena Caribbean kei na nona dau caka vuli iVolatabu ena veiyabaki sa sivi. Ni toso tiko na neirau veikilai, keirau liaca ni tautauvata na neirau isausau vakayalo. Keirau veitaleitaki vakalevu, keirau vakamau sara ena Epereli 1955. E vakaraitaka o Mary ena levu na sala ni soli koya mai o Jiova, e ivakaraitaki vinaka tale ga meda vakatotomuria. E marautaka na ilesilesi cava ga e soli vua. E dau cakacaka vakaukaua, e dau veikauaitaki, e dau vakaliuca tale ga na Matanitu ni Kalou. (Maciu 6:33) Tolu na yabaki nona tomani au o Mary ena veiqaravi vakaivakatawa ni tabacakacaka, ia ena 1958 keirau sureti i Peceli.

E levu na ka au vulica vei Mary. Kena ivakaraitaki, ni se qai tekivu na neirau bula vakawati, keirau vakatulewataka me keirau wili iVolatabu vata, keirau wilika e rauta ni 15 na tikina. Ni oti e dua na iwasewase, keirau na vakamacala qai veivosakitaka na sala me keirau muria kina. E levu na ka e dau tukuna vei au o Mary ena nona vuli e Kiliati kei na nona veiqaravi vakadaukaulotu. Na veivosaki va qo e vukei au meu vakavinakataka na noqu vunau kei na noqu dau vakauqeti ira na tacida yalewa.​—Vkai. 25:11.

E takali na noqu daulomani o Mary ena 2013. Au vakanamata tu meu na sotavi koya ena vuravura vou! Ena gauna mada ga qo, au na vuli tiko ga qai nuitaki Jiova ena lomaqu taucoko. (Vkai. 3:​5, 6) Au vakila na vakacegu kei na marau niu vakasamataka na ka era na cakava na tamata i Jiova ena vuravura vou. Qori e wili kina noda vulica na veika vovou me baleta na Dauveibuli kei na ka e vakarautaka! Io, dua na ka na levu ni noqu vakavinavinakataki Jiova kei na levu ni ka au vulica vua kei na nona ivakaraitaki ni loloma soli wale.