1-2. Na cava me cakava na itubutubu ni taroga o luvena eso na ka eda vakabauta mai na iVolatabu?

 LEVU era duavata ni cakacaka levu na susu gone. Ke o itubutubu, o vakavinavinakataki ni o gumatua mo vukei luvemu me dei nona vakabauta. (Vkru. 6:​6, 7) Ni tubu tiko o luvemu, ena rawa ni taroga eso na taro bibi me baleta noda vakabauta, wili kina na ivakatagedegede vakaivolatabu.

² O na rairai lomaleqataka na ka e taroga o luvemu. De o nanuma ni lailai nona vakabauta na Kalou kei na iVolatabu. Ia na ka e taroga ni tubu tiko, ena rawa ni vaqaqacotaka nona vakabauta. (1 Kor. 13:11) E sega na vuna mo lomaleqa kina. Ni taro o luvemu, o rawa ni vakayagataka na gauna qori mo vukei koya me vakasama vakatitobu, me rawa ni vaqaqacotaka nona vakabauta.

3. Na cava eda na veivosakitaka ena ulutaga qo?

³ Eda na veivosakitaka ena ulutaga qo na ka mera cakava na itubutubu mera vukei luvedra (1) me dei nona vakabauta, (2) me mareqeta na ivakatagedegede vakaivolatabu, kei na (3) me vulica me vakamacalataka nona vakabauta. Eda na dikeva tale ga na vuna e vinaka kina mera dau taro na gone, kei na so na ka mera cakava vata vakavuvale me rawa nira veivosakitaka na ka eda vakabauta.

VUKEI LUVEMU ME DEI NONA VAKABAUTA

4. Na cava ena rairai taroga o luvemu? Na vuna?

⁴ Mera kila tiko na itubutubu nira sega ni sucu kaya mai na gone na nodra vakabauta na Kalou. Oni sega ni sucu kaya mai nomuni vakabauti Jiova. E va tale ga qori o luvemu.  Ni toso na gauna, ena rairai taroga: ‘Au kila vakacava ni bula tiko na Kalou? Au rawa ni vakabauta na ka e kaya na iVolatabu?’ Ia e uqeti keda na iVolatabu meda vakayagataka noda “vakasama kei na yalomatua” qai “vakadeitaka na dina ni ka kece.” (Roma 12:1; 1 Ces. 5:21) O na vukei luvemu vakacava me vaqaqacotaka nona vakabauta?

5. Na cava me cakava na itubutubu me vukei luvena me vakabauta na iVolatabu? (Roma 12:2)

⁵ Vukei luvemu me vakadeitaka vakataki koya na ka dina. (Wilika Roma 12:2.) Ni taro o luvemu, vakayagataka na gauna qori mo vakaraitaka vua na sala me raica kina na kena isau ena ivukevuke ni vakekeli me vaka na Watch Tower Publications Index kei na iDusidusi ni Vakadidike ni iVakadinadina i Jiova. Ena iDusidusi ni Vakadidike, raica na ulutaga “Na iVolatabu,” oti raica “Uqeti vaKalou” me dikeva na ivakadinadina ni sega ni dua ga na ivola vinaka e vola na tamata na iVolatabu. Ia e “vosa . . . ni Kalou.” (1 Ces. 2:13) Kena ivakaraitaki, e rawa ni vakelia na itukutuku me baleta na koro makawa kei Asiria o Ninive. Ena gauna sa oti, era kaya eso na dauvakadidike ni sega ni dua dina na koro o Ninive. Ia ena rauta na 1850, era kunea na daukelikeli na irusarusa ni koro o Ninive, qori e vakadeitaka ni dina na ka e tukuna na iVolatabu. (Sefa. 2:​13-15) E rawa ni raica na ulutaga “O Bau Kila?” ena Vale ni Vakatawa ni Noveba 2021, me kila na sala e vakayacori kina na parofisai ni kena vakarusai o Ninive. Ni vakatauvatana o luvemu na ka e vulica ena noda ivola vakaivolatabu kei na so tale na ivola nuitaki, ena rawa ni vakabauta vakalevu na ka e kaya na iVolatabu.

6. Era na vukei luvedra vakacava na itubutubu mera raica vakataki ira ni dina na iVolatabu? Tukuna e dua na ivakaraitaki. (Raica tale ga na iyaloyalo.)

⁶ Vukei luvemu me raica vakataki koya na dina ni iVolatabu. E levu na gauna e rawa nira vakayagataka na itubutubu mera veivosakitaka kei luvedra na iVolatabu kei na nodra vakabauta na Kalou. Rawa ni wili kina nodra lako ena valeniyaya maroroi, ena basenikau, se valenivolavola ni iVakadinadina i Jiova. Kena ivakaraitaki ni o lai sarasara ena dua na valeniyaya maroroi se o sema ena Internet, o rawa ni vakaraitaka vei luvemu e dua na ka e raica e veisemati kei na iVolatabu. Qori ena vaqaqacotaka nona vakabauta ni dina na ka e tu ena iVolatabu. Vakacava e kila tiko o luvemu ni basika na yaca ni Kalou ena dua na Vatu ni Moapi (Moabite Stone) e 3,000 na yabaki na  kena dede? Na vatu qori e tiko ena Valeniyaya Maroroi e Louvre e Parisi, mai Varanise. E dua tale ga na ivakatakarakara ni Vatu ni Moapi e biu tiko ena vanua ni sarasara “The Bible and the Divine Name” ena iTikotiko Liu ni iVakadinadina i Jiova e Warwick, Niu Yoka. E volai tu kina ni a vorati Isireli o Mesa na tui Moapi. Qori e salavata kei na ka e tukuna na iVolatabu. (2 Tui 3:​4, 5) Ni raica o luvemu na ivakadinadina ni dina na ka e kaya na iVolatabu, ena vaqaqacotaka sara ga nona vakabauta.​—Vakatauvatana 2 Veigauna 9:6.

7-8. (a) Na cava eda vulica ena totoka kei na ibulibuli ni veikabuli? Tukuna e dua na kena ivakaraitaki. (Raica tale ga na iyaloyalo.) (b) Na taro cava ena rawa ni uqeti luvemu me vaqaqacotaka nona vakabauta na Dauveibuli?

⁷ Vukei luvemu me vakasamataka na veikabuli. Ni drau taubale vata ena lomanivanua se ni drau teitei tiko, vukei koya me raica na ibulibuli ni veikabuli. Na vuna? E vakaraitaka qori ni bulia e dua e vuku sara. Kena ivakaraitaki e levu na kabuli e laurai kina na ibulibuli ni viko. Sa vicasagavulu na yabaki nodra vulica tiko qori na saenitisi. E vakamacalataka e dua na saenitisi o Nicola Fameli, ni o wilika na levu ni viko ena dua na kabuli, o na raica ni tautauvata tiko ga na ituvatuva ni fika e kilai me Fibonacci sequence. E laurai na ibulibuli ni viko ena levu tale na ka, me vaka eso na isoso kalokalo, eso na qanivivili, ena draunikau, kei na senikau na matanisiga. a

⁸ Ni vulica o luvemu e koronivuli e levu na ka vakasaenisi, ena kila kina na lawa e vauca na ibulibuli ni levu tale na ka. Kena ivakaraitaki, e levu na vunikau e tautauvata na kedra ibulibuli. E tiko na tolona, na tabadra lelevu, sa qai basoga na tabadra lalai, e vakatokai qori me fractal pattern. E laurai tale ga qori ena so tale na veikabuli. Ia o cei e vakarautaka na lawa e vauca na veikabuli qori? O cei e bulia na ibulibuli totoka qori? Na levu ga ni nona vakasamataka vakatitobu o luvemu na taro qori, ena rawa sara ga ni vaqaqacotaka nona vakabauta ni bulia na Kalou na ka kece. (Iper. 3:4) Toso na gauna, o rawa tale ga ni tarogi koya: “Ke buli keda na Kalou, vakacava e ka vakavuku meda tukuna ni ganiti koya me vakasalataki keda meda marau kina?” Oti mo tukuna sara ni tu ena iVolatabu na ivakasala nuitaki.

VUKEI LUVEMU ME MAREQETA NA IVAKATAGEDEGEDE VAKAIVOLATABU

9. Na cava ena rairai taroga kina o luvemu eso na ivakatagedegede vakaivolatabu?

⁹ Ke taroga o luvemu na yaga ni kena muri na ivakatagedegede vakaivolatabu,  saga mo kila na vuna e taroga kina qori. Vakacava e sega ni duavata kei na ivakatagedegede vakaivolatabu, se sega ga ni kila me vakamacalataka vakacava na ka e vakabauta vei ira eso tale? Se mani cava na vuna, o rawa ni vukei luvemu me taleitaka na ivakatagedegede vakaivolatabu ni drau vulica vata na ivola Marau me Tawamudu!. b

10. O na vukei luvemu vakacava me vakasamataka nona veiwekani kei Jiova?

¹⁰ Vukei luvemu me mareqeta nona veiwekani kei Jiova. Ni o vuli iVolatabu kei luvemu, saga mo takiva mai na lomana ni o vakayagataka na taro vakavure vakasama kei na vosa vakatautauvata ena ivola Marau me Tawamudu!. (Vkai. 20:5) Kena ivakaraitaki, na lesoni 8 e vakatauvatani Jiova kei na dua na itokani dauloloma e vakasalataki keda meda taqomaki kina. Ni drau veivosakitaka oti na 1 Joni 5:​3, o rawa ni taroga: “Nida kila ni iTokani vinaka o Jiova, me vakacava noda rai ena ka e tukuna meda cakava?” E rairai taro rawarawa qori, ia ena rawa ni kila kina o luvemu ni nona vakarautaka o Jiova nona lawa, e vakaraitaka nona lomani keda.​—Aisea 48:​17, 18.

11. O na vukei luvemu vakacava me kila na yaga ni noda muria na ivakavuvuli vakaivolatabu? (Vosa Vakaibalebale 2:​10, 11)

¹¹ Veivosakitaka na yaga ni noda muria na ivakavuvuli vakaivolatabu. Ni dou wili iVolatabu se dikeva vata na tikinivolatabu ni dua na siga, dou veivosakitaka na yaga ni nomudou muria na ivakavuvuli vakaivolatabu. Kena ivakaraitaki, vakacava e raica o luvemu na yaga ni noda gumatua kei na noda dau dina? (Iper. 13:18) O rawa tale ga ni vakabibitaka ni noda muria na ivakavuvuli vakaivolatabu eda na bulabula kina, eda na marau. (Vkai. 14:​29, 30) Ni dou veivosakitaka na ivakavuvuli qori ena rawa ni uqeti luvemu me muria tale ga.​—Wilika Vosa Vakaibalebale 2:​10, 11.

12. E vukei luvena vakacava e dua na tama me kila na yaga ni noda muria na ivakavuvuli vakaivolatabu?

¹² E vakamacalataka e dua na tama mai Varanise o Steve, na ka rau cakava vakaveiwatini me rau vukei luvedrau itabagone o Ethan me kila ni vakarautaka o Jiova nona lawa ni lomani keda. E kaya: “Keirau taroga vua eso na taro me vaka, ‘Na cava e vinakata kina o Jiova meda muria na ivakavuvuli qo? E vakaraitaka vakacava qori ni lomani keda? Cava ena yaco ke o sega ni muria na ivakavuvuli qori?’” Na veivosaki va qori e uqeti Ethan me muria na ivakatagedegede i Jiova. E kaya tale o Steve: “E neirau isausau me keirau vukei Ethan me kila ni tu ena iVolatabu na ivakasala vuku e uasivia na vuku vakatamata.”

13. Era na vukei luvedra vakacava na itubutubu mera muria na ivakavuvuli vakaivolatabu? Tukuna e dua na ivakaraitaki.

¹³ Vakavulici luvemu me muria na ivakavuvuli vakaivolatabu. Dua na gauna vinaka mo cakava kina qori, ni lesi o luvemu ena dua na ka ni vuli me wilika e dua na ivola. Ena rairai tiko ena ivola ni vinaka me muri na nodra itovo dukadukali se nodra dau cudrucudru o ira na talanoataki tiko kina. O rawa ni vukei luvemu me vakasamataka na itovo qori kei na ka e kaya na iVolatabu. (Vkai. 22:​24, 25; 1 Kor. 15:33; Fpai. 4:8) Qo ena rawa ni uqeti koya me vunau  vei qasenivuli kei ira na lewe ni kalasi nira veivosakitaka na ivola qori.

VUKEI LUVEMU ME VAKAMACALATAKA NONA VAKABAUTA

14. Na ulutaga cava ena rairai dredre me veivosakitaka e dua na gone? Na vuna?

¹⁴ Eso na gauna era na rere na gone lotu vaKarisito mera vakamacalataka nodra vakabauta. Kena ivakaraitaki, era na rawa ni madua se rere mera tukuna nira sega ni vakabauta na bula vakaidewadewa (evolution). Na vuna? De dua ena tukuna nodra qasenivuli ni dina na bula vakaidewadewa, e sega ni dua ga na ile. Ke o itubutubu, o na vukei luvemu vakacava me nuidei ni dina na ka e vakabauta?

15. Na cava me cakava e dua na gone lotu vaKarisito me nuidei kina ni dina na ka e vakabauta?

¹⁵ Vukei luvemu me nuitaka na ka e vakabauta. Me kua ni maduataka o luvemu ni vakabauta na Dauveibuli. (2 Tim. 1:8) E levu mada ga na saenitisi era kila nira sega ni basika mai vakasauri na veikabuli. Era raica na ivakadinadina ni tiko e dua e vuku sara e bulia na veikabula vereverea. Oya na vuna era sega kina ni vakabauta na ile ni bula vakaidewadewa e vakavulici ena veikoronivuli e veiyasa i vuravura. E rawa tale ga ni vaqaqacotaka o luvemu nona vakabauta nira vakamacalataka na mataveitacini na vuna era vakabauta kina nida buli. c

16. O na vukei luvemu vakacava me vakamacalataka ni vakabauta na Dauveibuli? (1 Pita 3:15) (Raica tale ga na iyaloyalo.)

¹⁶ Vukei luvemu me vakamacalataka ni vakabauta na Dauveibuli. (Wilika 1 Pita 3:15.) De dua ena yaga mo drau dikeva vata ena jw.org na ulutaga “Ra Taroga na iTabagone​—Bulibuli se Bula Vakaidewadewa?” Oti drau veivosakitaka na ivakamacala e nanuma ni rawa ni uqeta eso tale mera kila na ka dina me baleta na Dauveibuli. Tukuna vua me kua ni veiba kei ira era vuli vata. Uqeti koya me rawarawa ga nona ivakamacala, me matata tale ga ke ra via veivosakitaka na ulutaga qori. Kena ivakaraitaki, ena rairai tukuna e dua: “Au vakabauta ga na ka au raica, au se bera ni raica na Kalou.” E rawa ni vakamacalataka e dua na gone lotu vaKarisito: “Kaya mada ni o taubale  tiko ena dua na veikau, e sega tale ni dua e voleka e kea nona vale, oti o donuya sara e dua na toevu e vinaka sara tu ga. Cava o na vakasamataka? Ke tiko na ivakadinadina ni dua na tamata vuku e cakava vinaka tu na toevu qori, e tiko tale ga e dua e bulia noda vuravura kei na kabula era tu kina.”

17. O na vukei luvemu vakacava me raica na sala me wasea kina na ka dina? Vakamacalataka.

¹⁷ Vukei luvemu me raica na sala me wasea kina na ka dina vakaivolatabu. (Roma 10:10) O rawa ni vakatauvatana nona sasaga kei na dua e vulica na qiriqiri. Ni se qai tekivu, ena vakatovotovotaka na sere se ivakatagi rawarawa. Toso na gauna sa na rawarawa nona qiriqiri. E va tale ga qori nona sasaga e dua na gone lotu vaKarisito me wasea na ka e vakabauta. Ni tekivu, me rawarawa ga na ka e wasea. Kena ivakaraitaki, e rawa ni taroga vua e dua nona lewe ni kalasi: “O kila tiko nira vakamurimuria na idinia na ka era raica ena veikabuli? Meu vakaraitaka mada vei iko e dua na vidio.” Ni saravi oti na vidio ena iwasewase Bula Vakaidewadewa se Buli?, e rawa ni kaya: “Ke vakacaucautaki na saenitisi ni vakamurimuria na ibulibuli sa tu rawa, o cei ga me vakacaucautaki ena veikabuli eda raica?” Na iwalewale rawarawa qori ena rairai uqeta e dua na gone me via vulica eso tale na ka.

VUKEI LUVEMU TIKO GA ME VAQAQACOTAKA NONA VAKABAUTA

18. Ena vukei luvena vakacava na itubutubu me vaqaqacotaka tiko ga nona vakabauta na Kalou?

¹⁸ Eda bula tu qo ena vuravura era sega ni vakabauti Jiova e levu. (2 Pita 3:3) Vei kemuni gona na itubutubu, ni oni vuli iVolatabu kei ira na luvemu, uqeti koya me vulica na ulutaga ena doka kina vakalevu na Vosa ni Kalou kei na ivakatagedegede vakaivolatabu. Vukei koya me dau vakasamataka na veika e bulia o Jiova, me kila tale ga na parofisai vakaivolatabu sa vakayacori oti. Koya e bibi sara mo masu vata kei luvemu, mo masulaki koya tale ga. Ni o cakava qori, mo nuidei ni na vakalougatataka o Jiova nomu sasaga mo vukei koya me vaqaqacotaka nona vakabauta.​—2 Vei. 15:7.