Na Cava me Vakananumi Kina na iVakayakavi ni Turaga?

‘Au vakadewataka vei kemuni na ka au taura sara ga mai vua na Turaga.’​—⁠1 KORINICA 11:​23, VV.

1, 2. Na cava a cakava o Jisu ena bogi ni kanavata ni Lakosivia ena 33 S.K.?

A TIKO na Luve duabau i Jiova a vakatubura, kei iratou na le 11 na turaga eratou a ‘vosota vata kei koya na veivakatovolei.’ (Luke 22:28) E yakavi ni Lotulevu, 31 Maji, 33 S.K., qai sega ni vakabekataki ni serauni Jerusalemi na vula e taucoko tu. Eratou se qai vakacavara ga o Jisu Karisito kei na nona yapositolo na kanavata ni Lakosivia. Vakatalai sara o Jutasa Isikarioti na dauveidabui, ia e se sega ni kena gauna me ratou biubiu kina na kena vo. Na cava na vuna? E vakarau cakava o Jisu e dua na ka bibi. Na cava beka oya?

² Ena tukuna vei keda na dauvola Kosipeli o Maciu, ni a tiko sara ga e kea. E vola: “Sa taura na madrai ko Jisu, ia ni sa lotutaka oti, sa dovia, ka solia vei ira na tisaipeli, ka kaya, Taura, kania; oqo na yagoqu. Sa qai taura na bilo ko koya, ia ni sa vakavinavinaka oti, sa solia vei ira, ka kaya, Dou gunu kece kina; oqo na noqu dra ni veiyalayalati vou sa liviraki e na vukudra e lewe vuqa, me bokoci [kina] nai valavala ca.” (Maciu 26:​26-​28) A nakiti beka me vakayacori ga vakadua na soqo oqo? Na cava sara mada na kena ibalebale? E yaga beka vei keda nikua?

‘Dou Kitaka Oqo’

3. Na cava e rawa ni tukuni kina ni a bibi dina na ka a cakava o Jisu ena bogi ni 14 Naisani, 33 S.K.?

³ Na ka a cakava oya o Jisu Karisito ena bogi ni 14 Naisani, 33 S.K. a dua dina na ka bibi ena nona bula. Na kena bibi, e mai vakamacala kina o Paula ena nona ivola vei ira na lotu Vakarisito lumuti mai Korinica. Oqo ni oti e 20 vakacaca na yabaki na kena vakananumi tiko e kea na siga bibi oya. Dina ni o Paula a sega ni maliwai Jisu kei iratou na 11 na yapositolo ena 33 S.K., ia e rairai vulica vei iratou e so na yapositolo na veika a caka kina. Kuria, ni a vakadeitaki sara ga vakalou vei Paula na veika matailalai a yaco. A kaya o Paula: “Na i vakavuvuli au sa vakadewataka vei  kemuni, au a taura sara ga mai vua na Turaga, a ya ni a taura mai na madrai na Turaga ko Jisu e na bogi e a bukiveretaki kina, ia ni sa oti na nona vakavinavinakataka, sa qai dovia ka kaya, ‘Oqo na yagoqu, sa soli e na vukumudou. Dou cakava na ka oqo mo dou dau vakananumi au kina.’ A sa taura vaka tale ga kina na bilo ni sa oti na i vakayakavi, ka kaya, ‘Na bilo oqo na veiyalayalati vou e na noqu dra. E na gauna kece ga dou gunuva kina, dou kitaka mo dou dau vakananumi au kina.’ ”​​—⁠1 Korinica 11:​23-​25, VV.

4. Na cava mera vakananuma kina na lotu Vakarisito na iVakayakavi ni Turaga?

⁴ Na dauvola Kosipeli o Luke e vakadeitaka ni a vakarota o Jisu: “Dou cakava oqo mo dou vakananumi au kina.” (Luke 22:19) E vakadewataki tale ga na vosa oqo me: “Dou cakava oqo meu vakananumi kina” (Today’s English Version) kei na “Dou cakava oqo me kequ ivakananumi.” (The Jerusalem Bible) Na soqo oqo e dau vakatokai vakalevu me iVakananumi ni mate i Karisito. O Paula e vakatoka tale ga me iVakayakavi ni Turaga​​—⁠e veiganiti oqo ni a tauyavutaki ena bogi. (1 Korinica 11:20) Era vakaroti na lotu Vakarisito mera vakananuma na iVakayakavi ni Turaga. Ia na cava sara mada a tauyavutaki kina na ivakananumi oqo?

Vuna e Tauyavu Kina

5, 6. (a) Na cava e dua na vuna a tauyavutaka kina o Jisu na iVakananumi? (b) Tukuna e dua tale na vuna a tauyavutaki kina na iVakayakavi ni Turaga.

⁵ Dua na vuna a tauyavutaki kina na iVakananumi, e lakolako vata kei na dua na vuna a mate kina o Jisu. A mate baleta ni a tutaka na dodonu ni veiliutaki cecere i Tamana vakalomalagi. E vakadeitaka kina na Karisito ni o Setani na Tevoro e lasulasu, ni beitaka vakailasu nira qarava ga na Kalou na tamata mera rawaka kina. (Jope 2:​1-5) Na yalodina i Jisu me lai yacova nona mate e vakalasui kina na ile oya, ia e vakamarautaki Jiova.​​—⁠Vosa Vakaibalebale 27:⁠11.

⁶ Dua tale na vuna a tauyavutaki kina na iVakayakavi ni Turaga, oya meda nanuma lesu kina ni mate i Jisu ena yago e uasivi qai sega ni ivalavala ca, a “solia [kina] na nona bula me kedrai voli e lewe vuqa.” (Maciu 20:28) Ni valavala ca vua na Kalou na imatai ni tagane, a vakayalia na bula uasivi kei na veika kece e vauci kina. Ia e kaya o Jisu: “Sa lomani ira na kai vuravura vakaoqo na Kalou, me solia kina na Luvena e dua bauga sa vakatubura, me kakua ni rusa ko ira yadua era sa vakabauti koya, me ra rawata ga na bula tawa mudu.” (Joni 3:​16) Sa rauta, me “[i]sau ni valavala ca na mate: ia sai solisoli walega ni Kalou na bula tawa mudu, e na vuku i Jisu Karisito na noda Turaga.” (Roma 6:​23) Na iVakayakavi ni Turaga eda nanuma lesu kina na nodrau loloma levu o Jiova kei Luvena e salavata kei na mate vakaisoro i Jisu. Meda vakavinavinakataka na loloma oya!

Me Vakananumi e Naica?

7. Na cava na kena ibalebale ni tukuni nira na vakayagataka na lotu Vakarisito lumuti ena “gauna kecega” na madrai kei na waini ena iVakananumi?

⁷ Ena vuku ni iVakayakavi ni Turaga, e kaya o Paula: “E na gauna kecega dou sa kania kina na madrai oqo, ka gunuva na bilo oqo, dou sa vakatakila kina na nona mate na Turaga, ka yacova na nona lako mai.” (1 Korinica 11:26) Kena ibalebale nira na vakayagataka tiko ga na lumuti lotu Vakarisito yadua na madrai kei na waini ena iVakananumi me yacova nodra mate. Ena sala oqo era na vakatakila tiko ga kina vua na Kalou o Jiova kei ira na lewe i vuravura na nodra vakabauta na isoro ni veivoli i Jisu e vakarautaka mai na Kalou.

8. Me yacova na gauna cava era na vakananuma tiko kina na lumuti na iVakayakavi ni Turaga?

⁸ Me yacova na gauna cava era na vakananuma tiko kina na ilawalawa lotu Vakarisito lumuti na iVakananumi ni mate i Karisito? E kaya o Paula, me “yacova na nona lako tale mai.” Kena ibalebale nira na vakananuma tiko ga me yacova nona lesu mai o Jisu me vakaturi ira nona imuri lumuti i lomalagi, donuya nona “lako tale mai [se, “nona tiko tawarairai,” NW].” (1 Cesalonaika 4:​14-​17) E duavata oqo kei na vosa i Jisu vei iratou na 11 na yapositolo yalodina: “Kevaka ka’u sa lako ka vakarautaka na tikina me nomudou, au na lako tale mai, ka kauti kemudou vei au; mo dou tiko talega e na vanua ka’u sa tiko kina.”​​—⁠Joni 14:⁠3.

9. Na cava na ibalebale ni vosa i Jisu ena Marika 14:⁠25?

 ⁹ Ni tauyavutaka o Jisu na iVakananumi, e kaya me baleta na bilo waini vei iratou nona yapositolo yalodina: “Au na sega ni gunuva tale na vua ni vaini, ka malua me yaco mada na siga ka’u na gunuva vou kina e na matanitu ni Kalou.” (Marika 14:25) Ni sa na sega ni gunuva o Jisu na waini dina e lomalagi, e kena ibalebale ga ni vosa e cavuta oya e tukuna tiko na marau e dau vakatakarakarataka ena so na gauna na waini. (Same 104:15; Dauvunau 10:19) Sa na dua na ka marautaki na nona sa na duavata kei ira nona imuri ena Matanitu ni Kalou, ni veika oqo era sa vakanamata tu kina.​​—⁠Roma 8:​23; 2 Korinica 5:⁠2.

10. Me vakayacori vakavica ena veiyabaki na iVakananumi?

¹⁰ Ena vakananumi beka e veivula, e veimacawa, se veisiga na mate i Jisu? Sega. A tauyavutaka o Jisu na iVakayakavi ni Turaga qai vakamatei ena siga ni kanavata ni Lakosivia, na soqo e dau ‘ivakananumi’ ni nodra sereki mai Ijipita na Isireli ena 1513 B.S.K. (Lako Yani 12:14) E dau vakayacori ga vakadua e veiyabaki na Lakosivia, ena ika14 ni siga ni nodra vula na Jiu na Naisani. (Lako Yani 12:​1-6; Vunau ni Soro 23:⁠5) E vakaraitaka oqo ni dodonu ga me vakananumi vakadua e veiyabaki na mate i Jisu, me vaka ga na Lakosivia, sega ena veivula, veimacawa, se veisiga.

11, 12. Na cava e kaya na itukutuku makawa me baleta na iVakananumi?

¹¹ E veiganiti kina me vakayacori e veiyabaki na iVakananumi ena 14 Naisani. E kaya e dua na ivola: “Ra dau vakatokai na lotu Vakarisito mai Esia Lailai mera Quartodecimans [iKatinikava] nira dau nanuma lesu na pascha [iVakayakavi ni Turaga] ena ika14 ni Naisani . . . Na tikinisiga oya e rawa ni donuya na siga Vakaraubuka se dua ga na siga ena lomanimacawa.”​​—⁠The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, Volume IV, tabana e 44.

¹² Ni vakamacalataka tiko na veika e dau caka ena ikarua ni senitiuri S.K., e kaya kina na daunitukutuku makawa o J. L. von Mosheim, nira dau vakananuma na mate i Jisu ena ika14 Naisani na matalotu e vakatokai me iKatinikava, nira “ciqoma na ivakarau a kotora o Jisu me vaka sara ga e dua na lawa.” E kaya e dua tale na daunitukutuku makawa: “A tautauvata na nodra lotu na iKatinikava e Esia Lailai kei na isoqosoqo lotu e Jerusalemi. O ira na matalotu oqo ena ika2 ni senitiuri era vakananuma ena ika14 ni Naisani ena nodra Pascha na veivakabulai a rawati ena mate i Karisito.”​​—⁠Studia Patristica, Volume V, 1962, tabana e 8.

iBalebale ni Madrai

13. Na madrai cava a vakayagataka o Jisu ni tauyavutaka na iVakayakavi ni Turaga?

¹³ Ni tauyavutaka na iVakananumi, ‘e taura na madrai o Jisu, lotutaka, dovia, qai solia vei iratou nona yapositolo.’ (Marika 14:22) Na madrai a vakayagataki ena siga oya na kena ga a vakayagataki ena Lakosivia. (Lako Yani 13:​6-​10) Ni sega ni vakaleveni, e rabaraba, caquru, ena dovi tale ga me veisoliyaki. E vaka tale ga oya na madrai a vakalevutaka vakacakamana o Jisu me kedra e vica na udolu, ni a dovia me veisoliyaki. (Maciu 14:19; 15:36) E kena irairai gona ni sega ni vakaibalebale tu vakayalo na dovi ni madrai ena iVakananumi.

14. (a) Na cava e veiganiti kina me kua ni vakaleveni na madrai ni iVakananumi? (b) Na madrai cava e rawa ni taurivaki se vavi me vakayagataki ena iVakayakavi ni Turaga?

¹⁴ Ena vuku tale ga ni madrai a vakayagataki ena iVakananumi, e kaya o Jisu: “Oqo na yagoqu sa dovi e na vukumudou.” (1 Korinica 11:24; Marika 14:22) E veiganiti me kua ni vakalevenitaki. Na vuna? Ni leveni e rawa ni vakaibalebaletaka na ca, itovo ca, se ivalavala ca. (1 Korinica 5:​6-8) Na madrai e vakatakarakarataka na yago uasivi i Jisu, e sega ni ivalavala ca, a cabori me isoro ni veivoli. (Iperiu 7:​26; 10:​5-​10) Era nanuma vinaka na veika oqo na iVakadinadina i Jiova ra qai muria na kena icakacaka a cakava o Jisu nira vakayagataka na madrai sega ni vakaleveni ena iVakananumi. Ena so na ituvaki, era vakayagataka na matzos, na bisikete sega ni vakaleveni era dau kania na Jiu ena Lakosivia, e sega tale ga ni waki vata kei na dua tale na ka me vaka na varasa se yaloka. Ia,  e rawa ni buli na madrai sega ni vakaleveni mai na falawa e qaqi mai na witi qai vakawaitaki vakalailai. Me bali vakamamare qai vavi me yacova ni sa buta.

iBalebale ni Waini

15. Na cava a tu ena bilo e vakayagataka na Karisito ni tauyavutaka na iVakananumi ni nona mate?

¹⁵ Ni sa veisoliyaki oti na madrai sega ni vakaleveni, sa qai taura na bilo o Jisu, ‘Ia ni sa vakavinavinaka oti, sa solia vei iratou nona yapositolo; ratou sa gunu kece kina.’ Sa qai vakamacalataka o Jisu: ‘Oqo na noqu dra ni veiyalayalati vou, sa liviraki ena vukudra e lewe vuqa.’ (Marika 14:​23, 24) Na cava a tu ena bilo? Na waini. Ni kaya na iVolatabu na waini, e sega ni tukuna tiko na wai ni vaini e loba sara ga mai na vuana. Kena ivakaraitaki, na kaukaua ga ni waini dina, sega ni wai ni vaini vou ena rawa ni vakacabotetaka na “tavaya kuli-ni-manumanu madra” ke tawa kina, me vaka a kaya o Jisu. Era beitaki Karisito tale ga na kena meca ni “daugunu waini.” Sa na tawayaga dina na veibeitaki oya ke tukuni ni oqo na wai ni vaini e loba sara ga mai na vuana. (Maciu 9:​17; 11:19) A gunuvi na waini ena kanavata ni Lakosivia, qai vakayagataka tale ga oya na Karisito me tauyavutaka kina na iVakananumi ni nona mate.

16, 17. Na mataqali waini cava e veiganiti me vakayagataki ena iVakananumi? Baleta na cava?

¹⁶ Na waini damudamu duadua ga e ganita vinaka me livi ena bilo me ivakatakarakara ni dra i Jisu. E kaya sara ga o koya: ‘Oqo na noqu dra ni veiyalayalati vou, sa liviraki ena vukudra e lewe vuqa.’ E vola na yapositolo o Pita: “Dou sa kila dou a sega ni voli e na veika e caca wale, e na siliva se na koula, mai na nomudoui valavala sesewa dou sa rawata maivei ira na nomudou qase; e na dra talei ga i Karisito, me vaka na lami sa sega ni ca e dua na tikina.”​​—⁠1 Pita 1:​18, 19.

¹⁷ Macala vinaka ni vakayagataka o Jisu na waini damudamu ni tauyavutaka na iVakananumi. Ia ena sega ni veiganiti e so na waini damudamu nikua, nira veiwaki kei na siviriti se ra vakaisaluwaki. E savasava vakaoti na dra i Jisu, e sega ni gadrevi me waki tale kina e dua na ka. O koya gona, ena sega ni vakayagataki na waini era waki vata kei na so tale na ka. Me vakayagataki ena iVakananumi na waini damudamu e sega ni kamikamica qai sega ni vakaisaluwaki. E rawa ni vakayagataki na waini damudamu e sega ni kamikamica e caka ga e vale, kei na waini me vaka na red burgundy kei na claret.

18. Na cava a sega ni vukica vakacakamana kina o Jisu na madrai kei na waini?

¹⁸ Ni tauyavutaka na kanavata oqo o Jisu, a sega ni vukica vakacakamana na madrai kei na waini me yago kei na dra. Na laukana ni yago kei na gunuvi ni dra sa na rawa ni tukuni ni veikanikani, e sa na voroki kina na lawa ni Kalou. (Vakatekivu 9:​3, 4; Vunau ni Soro 17:10) A se tu vinaka sara tu ga na yago kei na dra i Jisu ena yakavi oya. Sa qai cabori na yagona me isoro uasivi, qai liviraki nona dra ena yakavi e tarava, se wili tiko ga me 14 Naisani ena nodra siga na Jiu. Kena ibalebale, na madrai kei na waini ni iVakananumi e vakatakarakarataka na yago kei na dra i Karisito. *

 Na Kanavata ni iVakananumi

19. Na cava ena sega ni vakayagataki ga kina e dua na veleti kei na bilo ena iVakayakavi ni Turaga?

¹⁹ Ni tauyavutaka o Jisu na iVakananumi, a sureti iratou nona yapositolo yalodina me ratou gunu vata ga ena dua na bilo. E kaya na Kosipeli i Maciu: “Sa qai taura na bilo ko koya [o Jisu], ia ni sa vakavinavinaka oti, sa solia vei ira, ka kaya, Dou gunu kece kina.” (Maciu 26:27) Na vakayagataki ni “[dua] na bilo,” sega ni vica vata na bilo ena sega ni vakaleqa na soqo, nira na vakayagataka ga e le 11 na waini kei na madrai, ra qai dabe kece tiko ga ena dua na teveli, ena rawarawa nodra veisoliyaka. Ia ena yabaki oqo, era na le vica vata na milioni era na soqovata ena iVakayakavi ni Turaga ena sivia na 94,000 na ivavakoso ni iVakadinadina i Jiova e vuravura raraba. Ni levu gona era na soqovata ena iVakananumi ena dua ga na bogi, ena via cakacaka levu toka me vakayagataki ga e dua na bilo. O koya gona ena ivavakoso lelevu ena vakayagataki kina e vica vata na bilo me rawa ni veisoliyaki totolo na waini. Na vakayagataki ni vica vata na bilo e sega ni veisautaka na ibalebale ni ivakatakarakara oqo. E rawa tale ga ni vakayagataki e vica na veleti ni madrai. E sega ni tukuni ena iVolatabu me duatani na ibulibuli ni bilo. Ia, na irairai ni bilo kei na veleti me dokai kina na soqo. Me kua tale ga ni vakasinaiti sara na bilo me lai rivarivabitaki kina de na tasova ni veisoliyaki.

20, 21. Na cava e rawa nida kaya kina ni gauna ni kanavata na iVakananumi?

²⁰ Na iVakananumi e gauna ni kanavata, dina ni na sega ni vakayagataki ga e dua na veleti kei na bilo. E Isireli makawa, e rawa ni vakarautaka na imadrali ena qai veivotayaki me laukana e dua na turaga, ni kauta ina vale ni Kalou e dua na manumanu me lai vakamatei. E tiko na tiki ni manumanu ena vakamai ena icabocabonisoro, e dua na kena iwase ena soli vua na bete e veiqaravi, kei na dua tale vei ira na luve i Eroni na bete, kei na kena vo vua e vakarautaka me ratou na kania vata kei na nona vuvale. (Vunau ni Soro 3:​1-​16; 7:​28-​36) E wili gona me kanavata na iVakananumi, ni vauci kina na vakayagataki vata ni ivotavota.

²¹ E okati ena kanavata oqo o Jiova ni vakarautaka sara ga. O Jisu na imadrali, ra qai votai tale ga kina na lotu Vakarisito lumuti nira vakayagataka na madrai kei na waini. Na nodra kana ena teveli i Jiova e dusia nira veisaututaki kei na Kalou o ira era vakayagataka na ivakatakarakara. A vola kina o Paula: “Na bilo ni vakavinavinaka eda dau vakavinavinaka kina, e sega li ni ka oqo eda veitokani vata kina e na dra i Karisito? Na madrai e da dau dovia, e sega li ni ka oqo eda veitokani vata kina e na yago i Karisito? Me vaka ni sa dua ga na madrai ko i keda kece dina ga eda sa lewe vuqa, eda dua ga na yago ni da sa vakaivotavota kece mai na dua ga na i buli madrai.”​​—⁠1 Korinica 10:​16, 17, VV.

22. Na taro cava me baleta na iVakananumi eda na qai veivosakitaka?

²² Na iVakayakavi ni Turaga e soqo vakalotu duadua ga era dau vakananuma e veiyabaki na iVakadinadina i Jiova. E veiganiti oqo baleta ni vakaroti ira nona imuri o Jisu: “Dou cakava oqo mo dou vakananumi au kina.” Ena iVakananumi, eda nanuma lesu kina na mate i Jisu, na mate e tutaki kina na dodonu ni veiliutaki cecere i Jiova. Me vaka eda sa raica mai ena kanavata oqo, na madrai e vakatakarakarataka na yago i Jisu e sorovaki kei na waini na nona dra liviraki. Ia, e vica ga era vakayagataka na madrai kei na waini. Na cava na vuna? E yaga beka na iVakananumi vei ira e vica vata na milioni era sega ni vakayagataka na madrai kei na waini? Na cava e dodonu me ibalebale ni iVakayakavi ni Turaga vei iko?

[iVakamacala e ra]

Na Cava na Nomu iSaunitaro?

• Na cava na vuna a tauyavutaka kina o Jisu na iVakayakavi ni Turaga?

• Me vakayacori vakavica e veiyabaki na iVakananumi?

• Na cava na ibalebale ni madrai sega ni vakaleveni ni iVakananumi?

• Na cava e vakaibalebaletaka na waini ni iVakananumi?

[Taro]

[iYaloyalo ena tabana e 15]

A tauyavutaka o Jisu na iVakayakavi ni Turaga