iTalanoa ni Nona Bula

Au Marautaka Noqu Bula, Dina Niu Sotava na Veika Mosimosi

TALANOATAKA O AUDREY HYDE

Niu raica lesu na 63 na yabaki ni noqu cakacaka vakaitalatala vakatabakidua​—e 59 na yabaki ena itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova​—au rawa ni kaya niu marautaka dina na noqu bula. E mosimosi dina noqu a raica na kena sa malumu tiko ga yani vakamalua na nona bula na imatai ni watiqu ena vuku ni kenisa, qai mai tauva na ikarua ni watiqu na mate ni yalowai na Alzheimer. Ia meu vakamacalataka mada na vuna au marau tiko ga kina, e dina niu sotava na leqa.

NIU se gone au a susu ena dua na vanua ni teitei volekata na tauni lailai o Haxtun ena buca ni vuaicake kei Colorado, e Mereke, volekata na iyalayala kei Nebraska. Au ikarua ni iotioti vei keitou na le ono na luvedrau o Orille kei Nina Mock. Eratou a sucu o Russell, o Wayne, o Clara, kei Ardis ena maliwa ni yabaki 1913 ina 1920, au qai sucu ena yabaki e tarava. O Curtis, na taci keitou e gone sara, a sucu ena yabaki 1925.

A mai dua na iVakadinadina i Jiova o Nau ena yabaki 1913, ena gauna oya era se dau kilai tu kina mera Gonevuli ni iVolatabu. E muri keitou sa qai iVakadinadina i Jiova tale ga na vo ni vuvale.

Totoka Vakaoti na Bula ena Buca

E dau yalorawarawa o Tata me ciqoma na veivakasama vovou. Bau rawa kina me keitou vakalivaliva, e dina ni tutu yadua ena gauna oya era vakalivaliva. Keitou kana ga mai na neitou iteitei​​—⁠keitou kania na yaloka ni toa keitou susuga, vaka kina na bata kei na sucu ni neitou bulumakau. E dau vakayagataki na ose me siviyara, keitou tei strawberry, pateta, witi kei na sila.

E vakabauta o Tata ni dodonu me keitou vulica na luvena kece na dau cakacaka vinaka. Niu se bera mada ga ni tekivu vuli au dau vakavulici meu cakacaka ena iteitei. Au nanuma na noqu dau kutari laini ni itei ena katakata ni siga. ‘Au  dau kaya lo ga e lomaqu, e vaka sa qai balavu tiko ga na laini ni itei oqo.’ E tuturu na noqu buno, qai katilaki au na oni. So na gauna au dau vakalomalomani au, baleta niu raica e so tale na gone era sega ni cakacaka vakaukaua me vakataki au. Ia, niu raica lesu na gauna ni noqu gone au vakavinavinaka vakalevu niu a vakavulici meu dau cakacaka.

O keitou kece na gone e tiko na neitou itavi yadua. O Ardis e matai cake vei keirau na lobasucu ni bulumakau, sa qai noqu itavi meu dau samaka na vanua e dau vesu kina na ose, okati tale ga kina na vakasavasavataki ni deniose. Dina ni levu na gauna keitou dau cakacaka kina, ia keitou marau ni tiko tale ga na gauna ni neitou qito. Keirau bau lai lewena sara tu kei Ardis e dua na timi ni ta polo ena vanua keitou vakaitikotiko kina. Au dau tekataki polo ia ena so na gauna au na duri ena itutu naba tolu, qai duri o Ardis ena itutu naba dua.

E dau rairai vinaka na buca ena bogi ni draki vinaka. Niu sarava tu na vica vata na udolu na kalokalo e lomalagi au dau nanumi koya kina na Dauveibuli, o Jiova. Niu se gone sara mada ga, au dau vakasamataka na ka e kaya na Same 147:4: “Sa wilika ko koya [o Jiova] na kedrai wiliwili na kalokalo; sa vakayacani ira kecega.” Ena levu gona na bogi e draki vinaka vaka oqo e dau mai tomani au o Judge, na neitou koli ena nona mai vakali toka e dibiqu. Vakavuqa, ena yakavi, au dau dabe ena varada au qai dau qoroya tu na witi drokadroka ni liwava na cagi, na kena irairai e vaka tale na tatibi ni siliva ni cilava na siga.

iVakaraitaki Vinaka i Nau

E dua na radinivale gugumatua na marama na tinaqu. E vakavulici keitou gona me keitou dau rokovi Tata, ni o koya e ulunivuvale. A mai dua tale ga na iVakadinadina i Jiova o koya ena yabaki 1939. E dina ni dau vakacakacakataki keitou o Tata qai sega ni veivakamenemenei, ia keitou kila ni se lomani keitou tiko ga. Vuqa na gauna ena vulaililiwa, ena cakava o koya na qiqi sega ni vakayavana e dau dreta na ose me keitou vakasisisi kina. Keitou qai dau taleitaka na tatalivaliva ni waicevata!

O Nau sara ga a vakavulici keitou me keitou lomana na Kalou qai rokova na iVolatabu. Keitou vulica ni yaca ni Kalou o Jiova, o koya tale ga e iVurevure ni bula. (Same 36:9; 83:18) Keitou vulica tale ga ni o koya e vakarautaka vei keda na idusidusi ena sega ni vakuai keda mai na marau, ia ena yaga ga vei keda. (Aisea 48:17) E dau vakabibitaka o Nau ni tiko e dua na cakacaka bibi me keitou na vakayacora. Keitou vulica ni a kaya vei ratou na nona imuri o Jisu: “Ena vunautaki mada e vuravura taucoko nai tukutuku-vinaka oqo kei na matanitu, mei vakadinadina ki na veivanua kecega; sa na qai yaco emuri nai vakataotioti.”​​—⁠Maciu 24:⁠14.

Ena gauna au se gone kina, niu dau suka mai na vuli, ke sega ni tiko e vale o tinaqu au na vaqarai koya. Dua na siga niu se qai yabaki ono beka se vitu au kunei koya ena valeniyaya. Sa tekivu  tau e dua na uca bi. Keirau tiko ena kena tabarua e dau maroroi kina na kedra co na manumanu, au qai tarogi koya se na luvuca tale na vuravura na Kalou. E vakadeitaka vei au o Nau, ni Kalou e yalataka ni na sega tale ni vakarusa na vuravura ena Waluvu. Au nanuma tale ga na vica vata na gauna keitou dau cici kina ina vanua ni ivakaruru e lomaniqele, ni dau yaco na covulaca ena neitou yasayasa.

Niu se bera sara mada ga ni sucu, sa dau cakacaka vakavunau voli o Nau. E dua na ilawalawa lailai era dau sota e neitou vale, oqo o ira e nodra inuinui mera bula vata kei Karisito e lomalagi. Dina ni dredre toka vei tinaqu na vunau e veivale, ia na nona lomana na Kalou e valuta kina nona rere. A yalodina tiko ga me yacova sara nona mai takali ena 24 Noveba, 1969, ni sa yabaki 84. Au vakasolokakanataka vua, “Nau, o sa na lako i lomalagi, o sa na lai tiko vata kei ira oni veikilai.” Au marautaka dina niu a tiko kei Nau me yacova sara nona takali, au wasea kina vua na noqu nuidei ena inuinui oya! E kaya ga mai vakamalua, “O sa dau vinaka dina vei au.”

Keitou Tekivu Vunau

Ena 1939, sa tekivu o Russell me painia, na itavi e kilai levu vei ira na iVakadinadina i Jiova me cakacaka vakaitalatala vakatabakidua. E painia mai Oklahoma kei Nebraska me yacova na 1944, na gauna a sureti kina me lai veiqaravi ena itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova (e vakatokai o Peceli) mai Brooklyn, e Niu Yoka. Au tekivu painia ena 20 Sepiteba, 1941, qai veiqaravi ena duidui yalava e Colorado, Kansas, kei Nebraska. Na vica na yabaki au painia voli kina, au marautaka dina na noqu vukea e so tale mera kilai Jiova kei na noqu vulica meu dau nuitaki koya.

Gauna e tekivu painia kina o Russell, a se vuli tiko o Wayne ena dua na univesiti e tiko ena tokalau ni baravi kei Mereke ni oti nona cakacaka saumi voli ena dua na gauna. E muri sa qai sureti o Wayne i Peceli. A lai veiqaravi vakalekaleka ena iteitei ni isoqosoqo, e volekati Ithaca, Niu Yoka. E kea e tei kina na kedra kakana na cakacaka ena iteitei ni isoqosoqo, vaka kina o ira na le 200 era cakacaka e Peceli, e Brooklyn. E vakayagataka o Wayne na nona taledi kei na kila ena cakacaka i Jiova me yacova sara nona takali ena 1988.

Na tuakaqu o Ardis a vakamautaki James Kern, qai lima na luvedrau. A mai takali o Ardis ena yabaki 1997. E dua tale na tuakaqu o Clara, e se yalodina tiko ga vei Jiova me yacova mai nikua. Au dau sikovi koya ena nona vale mai Colorado ena gauna ni noqu gade. Na ganei keitou gone duadua o Curtis, a tekivu cakacaka e Peceli, e Brooklyn, ena 1947. O koya e dau draivataka na lori e usana na veimataqali iyaya kei na vuata mai na iteitei ni isoqosoqo me kauta i Peceli, e Brooklyn. A sega ni vakawati o Curtis, a mai takali ena yabaki 1971.

Noqu Gagadre Meu Veiqaravi e Peceli

Erau tekivutaka na lako i Peceli na ganequ qase, sa qai noqu gagadre meu veiqaravi tale ga e kea. Au kila na nodrau ivakaraitaki vinaka e vakavuna meu sureti tale ga kina i Peceli. Niu vakarogoca na nona dau talanoataka o tinaqu na itukutuku makawa ni isoqosoqo ni Kalou, kei na noqu raica sara ga na vakayacori ni veiparofisai ni iVolatabu me baleta na iotioti ni veisiga, au mani bucina kina na gagadre ni veiqaravi e Peceli. Au yalataka vei Jiova ena masu ni kevaka  ena vakatara meu veiqaravi e Peceli, au na sega ni biubiu vakavo sara ga ke tiko na noqu icolacola vakarisito e dodonu meu colata.

Ena 20 June, 1945, au sureti i Peceli, au lesi sara meu dausasamaki. E veisiga au dau samaka e 13 na rumu, lako vata kei na noqu vakarautaka e 26 na imocemoce, vaka kina na samaki ni pasese, ikabakaba kei na qua iloilo. E cakacaka kaukaua dina. Ena veisiga niu cakacaka tiko au dau kaya lo ga, ‘E dina niu oca, ia o Peceli oqo, na vale ni Kalou!’

Ena itekivu ni noqu veiqaravi e Peceli e dua na ka vakamadua au a cakava. Niu sega ni susu e tauni au sega gona ni kila na cava na dumbwaiter (dauveiqaravi galu), oya na liva lailai e dau vodo kina na iyaya ni kana se kakana mai na dua na tabavale ina dua tale. Ia dua na siga, e dua na tacida tagane a qiriti au mai ena tabavale au sasamaki tiko kina qai kaya, “Talai dumbwaiter sobu mada mai.” E totolo na nona biuta e ra na talevoni au mani sega gona ni kila na cava meu cakava. Ia, au nanuma mai e dua na tacida tagane a dau waiter tu e liu se dauveiqaravi e valenikana, e tiko ena tabavale au sasamaki tiko kina. Au mani tukituki e nona katuba qai kaya vua, “Eratou vinakata mai valenikuro mo lako sobu yani.”

Vakamautaki Nathan Knorr

Ena veiyabaki ni 1920, o ira na lewe i Peceli era vakawati ena gadrevi mera biubiu mera lai veiqaravi ena dua tale na vanua me vakatetei kina na Matanitu ni Kalou. Ia ena itekitekivu ni veiyabaki ni 1950, e vica eratou sa veiqaravi voli e Peceli ena loma ni dua na gauna a vakadonui me ratou tiko ga ni ratou vakamau oti. O Nathan H. Knorr a liutaka tiko ena gauna oya na cakacaka ni Matanitu ni Kalou e vuravura raraba, ena gauna gona e vakaraitaka kina nona vinakati au, a lako mai noqu vakasama, ‘o koya e dua vei ira ena tiko ga e Peceli!’

E levu sara na itavi e vakacolati vei Nathan ena kena qaravi na nodra cakacaka na iVakadinadina i Jiova e vuravura raraba. A vosa vakadodonu vei au, qai vakamacalataka e levu na vuna meu vakasamataka vinaka kina na nona vosaki au ni bera niu qai vakadonuya. Ena gauna oya e dau sikova vakalevu o Nathan na valenitabana kece ni iVakadinadina i Jiova, so na gauna e dau vakamacawa na nona veisiko. E vakamacalataka ni gauna gona vaka oya keirau na duitutu kina vakabalavu.

Niu se goneyalewa lailai au dau diva tu meu na vakamau ena vulaitubutubu, meu qai lai honeymoon i Hawaii. Ena vulaililiwa ni 31 Janueri, 1953, keirau vakamau kina kei Nathan, ia, keirau lai honeymoon i New Jersey ena yakavi ni Vakarauwai kei na Sigatabu. Keirau lesu tale i cakacaka ena siga Moniti. Dua tale na macawa e muri keirau sa qai lako dina ena neirau honeymoon me dua na macawa.

Noqu iTokani Mamakutu

Ena 1923 a tekivu cakacaka kina e Peceli o Nathan, oya ni se qai yabaki 18. E vuli vakalevu vei ira era sa qaseta na cakacaka i Jiova me vakataki Joseph F. Rutherford, o koya a liutaka tiko na cakacaka ni iVakadinadina, kei Robert J. Martin  na manidia ni tabana ni tabaivola. Ni mai takali o Brother Martin ena Sepiteba 1932, sa qai mai manidia ni tabana ni tabaivola o Nathan. Ena yabaki a tarava, a kauti Nathan o Brother Rutherford ena nona sikova na valenitabana ni iVakadinadina i Jiova mai Urope. Ni mai takali o Brother Rutherford ena Janueri 1942, sa qai vakacolati vei Nathan na itavi me qarava na cakacaka ni iVakadinadina i Jiova e vuravura raraba.

E turaga raiyawa o Nathan, e dau lalawataka tu na veika me na caka me baleta na tubu ena gauna mai muri. So era nanuma ni oqo e sega na betena baleta ni sa voleka sara na icavacava. Ni raica gona e dua na tacida tagane na ituvatuva i Nathan me baleta na tabaki ni ivola, e taroga: “Na cava na inaki ni ituvatuva oqo Brother Knorr? O sega ni vakabauta ni sa voleka na icavacava?” E sauma o Nathan: “Au vakabauta, ia ke sega ni cava na ituvaki ca ena gauna eda namaka tiko oqo, e sa tu na ka meda cakava.”

E dua na vakasama e vakabauta o Nathan ni dodonu me vakavatukanataki, oya me tauyavutaki e dua na nodra vuli o ira mera na kaulotu. O koya gona, ena 1 Feperueri, 1943, a tekivu kina na nodra vuli na daukaulotu ena vanua e tiko tale ga kina na iteitei levu ni isoqosoqo, oqo na vanua a veiqaravi tiko kina na ganequ o Wayne. E dina ni vuli oqo e vulici kina vakatitobu na iVolatabu, me rauta e lima na vula, ia a raica tale ga o Nathan me tiko e so na ka ni veivakamarautaki. Ena itekitekivu ni kalasi a curu tale ga ena qito ni ta polo o Nathan, ia e muri sa mani nanuma me kua ni qito de na mavoa qai sega ni tiko rawa ena soqo ni tikina a sa vakarau vakayacori tiko. Sa mani digia me vakatagi sici ga. Era dau marau na gonevuli ni veisautaka o Nathan na lawa ni qito me tovaki ira kina na gone vulagi.

Au Tomani Nathan ni Veisiko

Sa qai tekivu meu dau salavata kei Nathan ina veivanua tale e so. Au dau marau na rogoca nodra vakasavuirogorogo na bolecakacaka ena valenitabana kei ira na daukaulotu. Au vakila sara ga na nodra loloma kei na nodra yalodina, au vulica na veika e baleta na nodra ituvatuva kei na ivakarau ni bula ena vanua era lesi kina. Ena veiyabaki kece oqo, e so era se volavola tiko ga mai vei au ena nodra vakavinavinakataka na veisiko oya.

Niu raica lesu na veivanua keirau lakova au nanuma kina e levu sara na vakasavuirogorogo. Me kena ivakaraitaki, na gauna keirau sikovi Poladi kina, au a veitalanoa kei na rua na tacida yalewa, ia erau a vakasolokakana toka ga. Au mani tarogi rau, “Na cava drau vakasolokakana tiko kina?” Erau kere veivosoti, rau qai vakamacalataka ni sa matau vei ira na vakasolokakana baleta na gauna a vakatabui tu kina na nodra cakacaka na iVakadinadina i Jiova e Poladi, era dau mai vunitaka lo na gusunivosa lalai na vakailesilesi ni matanitu ena nodra dui vale me rawa nira rogoca na nodra veivosaki na tacida.

O Sister Adach a dua vei ira na vuqa a veiqaravi voli e Poladi ena gauna a vakatabui tu kina na cakacaka. E qiliqilica na uluna me ubia na yadrena. Dua na siga a wasea na drauniuluna me vakaraitaka kina vei au na mavoa levu e yadrena, ni a mokuti koya e dua na turaga dauvakacaca. Au kidroataka na noqu vakadinadinataka sara ga e mataqu na ca ni veivakatotogani era a vosota voli na mataveitacini e kea.

Na vanua au taleitaka duadua, oya o Peceli, qai tarava toka o Hawaii. Au nanuma lesu na soqo ni tikina a vakayacori ena korolevu o Hilo ena 1957. Oya e dua na soqo vakaitamera qai vakasakiti, e levu sara tale ga na kedra iwiliwili na vulagi era tokatu yani ni vakatauvatani kei na kedra iwiliwili taucoko na iVakadinadina e kea. Ni bau kidavaki Nathan sara mada ga na turaganikoro, ena nona solia vua e dua na ki. Levu era mai veitavaki ra qai vakataubeni keimami ena salusalu.

E dua tale na soqo ni tikina vakasakiti a vakayacori ena 1955, ena rara era a dau tuvani kina na sotia nei Itala mai Nuremberg, Jamani. E kilai levu tu ni a yalataka o Itala ni na vakawabokotaki ira na tamata i Jiova e Jamani, ia na raraniqito oqo era osota na iVakadinadina  i Jiova! Au sega ni tarova rawa na wai ni mataqu. Na buturara levu oqo e duduri tu mai dakuna e 144 na duru lelevu. Au a tiko ena buturara au qai raica yani na ilawalawa vakaitamera e sivia na 107,000. Ni dredre mada ga meu raica na iotioti ni iyatu ena kena sa rui yawa.

Eda vakila sara ga na nodra yalodina na tacida e Jamani kei na kaukaua e solia vei ira o Jiova, ena gauna era vakacacani voli kina mai na nodra veiliutaki na ilawalawa i Itala. E vakaukauataka tale ga na noda sasaga meda yalodina tiko ga vei Jiova. Na iotioti ni vunau a vosa kina o Nathan, ni sa cava sa qai yaloyalo ni vakamoce vei ira na vakarorogo. E totolo ga na nodra yalovaka na nodra itavoi mera vakamoce. Na dui roka ni tavoi e vaka tale na rairai vinaka ni veisenikau.

E guiguilecavi dredre tale ga na neirau veisiko i Potukali ena Tiseba 1974. Keirau a tiko ena imatai ni nodra soqoni na iVakadinadina e Lisbon ni oti na kena vakalawataki na noda cakacaka vakavunau e kea. A vakatabui tu na cakacaka e kea ena 50 na yabaki! Dina nira a lewe 14,000 wale ga na dautukutuku ni Matanitu ena gauna oya, ia e sivia na 46,000 o ira era a tiko ena rua na soqoni a vakayacori e kea. E tuturu na wai ni mataqu ena gauna era kaya kina na mataveitacini: “Eda na sega ni qai vuni tale tiko. Eda sa galala.”

Tekivu mai na siga au tomani Nathan voli kina ena nona veisiko me yacova mai nikua, au dau taleitaka na vunau tawalokuci​​—⁠ena waqavuka, valenikana​​—⁠kei na vunau ena salatu. Au dau tawana tu ena noqu kato na ivolatabaki meu na rawa kina ni vunau. Dua na gauna a bera na biubiu ni waqavuka me keirau vodo kina, a mani tarogi au e dua na marama se cava na noqu cakacaka. E tekivu sara ga e kea na neirau veivosaki ra qai vakarorogo tale tiko ga o ira na duri tikivi keirau tu. Na noqu ogaoga ena veiqaravi e Peceli kei na cakacaka vakavunau e vakamarautaki au vakalevu.

Tauvimate kei na Vosa ni Tatau e Veivakayaloqaqataki

Ena 1976, sa mai davo bibi koto o Nathan ena vuku ni kenisa, o yau kei ira na lewenivuvale e Peceli keimami sa qai veivuke ena nona qaravi. E dina ni tauvimate levu, ia keirau na sureti ira ina neirau rumu na lewe ni valenivolavola ni tabana mai na veiyasa i vuravura, era a mai tiko ena vuli e Brooklyn. Au nanuma na veisiko nei Don kei Earlene Steele, Lloyd kei Melba Barry, Douglas kei Mary Guest, Martin kei Gertrud Poetzinger, Pryce Hughes, kei na vuqa tale. E vakavuqa nodra dau talanoataka e so na irogo mai na vanua era dui cavutu mai kina. E tarai au dina na irogo me baleta na nodra tudei na mataveitacini ena vanua e vakatabui tu kina na cakacaka.

Ena gauna e vakila kina o Nathan ni sa voleka ni takali, sa qai tukuna vei au e so na ivakasala vivinaka sara ena ka meu na cakava ena noqu bula vakayada. E kaya: “Na nodaru bula vakawati e marautaki. Levu era sega ni marautaka na nodra bula vakawati.” Dua na ka e vakavuna na marau ni neirau bula vakaveiwatini oya na nona dau veinanumi o Nathan. Me kena ivakaraitaki, ni keirau sotava e so ena vanua keirau lako kina ena kaya vei au: “Audrey, ena so na gauna au na sega ni veikilaitaki iko vei ira baleta au sa guilecava na yacadra.” Au marautaka ni sa tukuna rawa tu vei au oqori.

E vakadreta vei au o Nathan: “Ni dua e mate, e rawa ni tukuni ni sa dei na nona inuinui, sa sega tale ni qai rarawa.” Sa qai vakauqeti au: “Mo vakanamata ena icovi sa tu e liu. Kua ni diva na veika sa sivi​​—⁠dina ni o na guiguilecava dredre. Ni toso na gauna ena seavu na rarawa. Mo kua ni yaloca se mo lomalomani iko kina. Ia vakavinavinaka ga ni a dulaki vei iko na veika marautaki sa sivi oqo, o a vakalougatataki kina. Ni toso na gauna, o na vakila ni na vakamarautaki iko na veika o nanuma lesu. E isolisoli ni Kalou na noda rawa ni nanuma lesu na veika vivinaka a yaco ena noda bula.” E tomana: “Vakaogai iko​​—⁠tovolea mo vakayagataka nomu bula mo cakava kina e so na ka yaga vei ira tale e so. Oqo ena rawa ni vukei iko mo marautaka tiko ga kina na bula.” Sa qai takali yani e vuravura o Nathan ena 8 June, 1977.

Vakamautaki Glenn Hyde

A kaya vei au o Nathan ni na sega ni yaga ina noqu bula keu diva voli ga na veika sa sivi, ia ena  vinaka meu tekivutaka tale e dua na bula vou. Ena 1978 au a toki ina Watchtower Farms e Wallkill, Niu Yoka, au mani vakamautaki Glenn Hyde, e dua na turaga totoka, sega ni dau vosa vakalevu, qai itovo vakaturaga. Ni se bera ni dua na iVakadinadina, a dau veiqaravi tu ena mataivalu e wai ena gauna erau veivaluvaluti kina o Mereke kei Japani.

O Glenn e dau tiko ena waqa ni topito qai lesi me cakacaka ena rumu ni idini. Ena vuku gona ni rogolevu ni idini, e voleka ni dudu vakadua kina na daligana. Ni oti na ivalu a lai cakacaka voli ena tabana ni bokobuka. E vakayabaki na nona dau mocemoce vakaca ni tadra na veika a sotava ena ivalu. A mai vulica na ka dina ena iVolatabu ni a vunau tawalokuci vua na nona vunivola.

E muri, ena 1968, sa qai sureti o Glenn i Peceli me lai veiqaravi ena tabana ni bokobuka e Brooklyn. Ia, ena gauna sa tiko kina na misini ni bokobuka ena Watchtower Farms, sa qai toki e kea ena 1975. A qai tauvi koya na mate ni yalowai na Alzheimer. Ni oti e tini na yabaki ni neirau vakawati sa qai mai takali o Glenn.

Au walia vakacava na ituvaki oqo? E vakacegui au dina na ivakasala vuku a tukuna o Nathan ni sa voleka ni leqa. Au dau wilika na ka a vola me baleta na veika au rawa ni cakava ena noqu bula vakayada. Au se dau wasea tiko ga na ivakamacala oqo vei ira e takali na kedra isa, e vakacegui ira tale ga na vakasala i Nathan. Io, e vinaka me da vakanamata ina veika e koto e liu me vaka ga a dau uqeti au kina.

Na Mataveitacini Vakamareqeti

E dua na ka e vakavuna meu marautaka noqu bula, oya o ira na noqu itokani lomani ena vuvale e Peceli. Dua vei ira o Esther Lopez, a tuvaitutu ena 1944 ena ikatolu ni kalasi ni vuli ni daukaulotu ena Watchtower Bible School of Gilead. A lesu tale mai i Brooklyn ena Feperueri 1950 me veiqaravi ena kena vakadewataki na ivola vakaivolatabu ena vosa vakasipeni. Levu na gauna ni lako o Nathan ena veisiko, e dau noqu itokani voleka sara o Esther. E vakaitikotiko tale ga e Watchtower Farms. Sa ciwasagavulu vakacaca oqo na nona yabaki ni bula, e sa malumalumu sara, sa qaravi tiko ena tabana era qaravi kina na malumalumu.

E rua ga na wekaqu vakayago erau se bula tiko, o Russell kei Clara. Sa yabaki 90 vakacaca o Russell, ia e se veiqaravi tiko ga ena yalodina e Peceli mai Brooklyn. O koya a dua vei ira na vakawati era a vakadonui ena imatai ni gauna mera tiko ga e Peceli. A vakamau ena 1952 kei Jean Larson, e dua tale ga e veiqaravi e Peceli. Ena 1939 a tekivu cakacaka kina e Peceli o Max na ganei Jean qai sosomitaki Nathan me liutaka na tabana ni tabaivola ena 1942. E levu sara na itavi se colata tiko ga o Max, vaka tale ga kina na nona qarava na watina lomani o Helen, e tauvi koya na mate e dau vakaleqa na mona kei na suitu na multiple sclerosis.

Niu raica lesu na 63 na yabaki ni noqu cakacaka vakaitalatala vakatabakidua vei Jiova, au rawa ni kaya niu marautaka dina na noqu bula. O Peceli e sa noqu vale sara ga qai vu dina mai lomaqu na noqu marautaka na veiqaravi kina. Au vakavinavinaka vei rau na noqu itubutubu ena nodrau vakavulici keitou ena dau cakacaka vinaka kei na neitou taleitaka na qaravi Jiova. Ia e vakamarautaka dina na bula na mataveitacini vakamareqeti kei na inuinui ni noda na bula vata ena vuravura parataisi, da qai qaravi koya tawamudu na noda Dauveibuli Levu, na Kalou dina duadua o Jiova.

[iYaloyalo ena tabana e 24]

O rau noqu itubutubu ena siga ni nodrau vakamau ena June 1912

[iYaloyalo ena tabana e 24]

iMawi ina imatau: Russell, Wayne, Clara, Ardis, o yau, kei Curtis ena 1927

[iYaloyalo ena tabana e 25]

Au tu ena kedrau maliwa o Frances kei Barbara McNaught, ena gauna ni noqu painia voli ena 1944

[iYaloyalo ena tabana e 25]

E Peceli ena 1951. iMawi ina imatau: O yau, Esther Lopez, kei dauvequ o Jean

[iYaloyalo ena tabana e 26]

Keirau kei Nathan kei rau nona itubutubu

[iYaloyalo ena tabana e 26]

Keirau kei Nathan ena 1955

[iYaloyalo ena tabana e 27]

Keirau kei Nathan mai Hawaii

[iYaloyalo ena tabana e 29]

Keirau kei Glenn, na ikarua ni watiqu