1. Na cava era vakadinata e levu?

LEVU era vakadinata nira vakamareqeta e dua na ka ni sa yali vei ira. Vakacava o vakadinata tale ga qori ena so na gauna? Nida se gone eda sega ni kauaitaka vakalevu na ka e tu vei keda. Kena ivakaraitaki, o koya e susugi ena vuvale vutuniyau ena rairai raica tu ga vakamamada na ka e taukena. Rawa ni va qori na nodra rai na itabagone era se sega ni yalomatua, era sega ni kila se cava e bibi duadua ena nodra bula.

2, 3. (a) Na cava mera vakamareqeta na itabagone lotu vaKarisito? (b) Na cava ena vukei keda meda vakamareqeta na noda ivotavota?

² Ke o dua na itabagone se sa sivia toka na yabaki 20, na cava e bibi duadua vei iko? Levu e vuravura era kauaitaka ga na veika vakayago—me dua nodra cakacaka vinaka, vale totoka, se iyaya vovou. Ke da kauaitaka ga qori, eda sa vakawalena tiko e dua na ka bibi—na iyau vakayalo. Ka ni rarawa ni vica vata na milioni nikua era sega mada ga ni kauaitaka qori. O kemuni na itabagone e tiko ena dina na nomuni itubutubu, moni vakamareqeta na ivotavota vakayalo oni tuberi kina. (Maciu 5:3) Ke sega, oni na sotava na leqa ena vo ni nomuni bula.

³ Ia e rawa ni levei qori. Na cava ena vukei iko mo  vakamareqeta na nomu ivotavota vakayalo? Meda dikeva mada eso na ivakaraitaki vakaivolatabu ena vakadeitaka vei keda ni ka vakayalomatua meda vakamareqeta na noda ivotavota vakayalo. Qori ena yaga vei ira na itabagone kei keda kece na lotu vaKarisito meda vakamareqeta na noda ivotavota vakayalo.

4. Na cava e tukuni ena 1 Samuela 8:1-5 me baleti rau na luvei Samuela?

⁴ E tiko ena iVolatabu na kedra italanoa o ira era ciqoma na nodra ivotavota talei vakayalo, ia era sega ni vakamareqeta. Kena ivakaraitaki na vuvale i Samuela na parofita. E qaravi Jiova o Samuela ni se itabagone qai vinaka na nodrau veiwekani kei na Kalou. (1 Sam. 12:1-5) E ivakaraitaki vinaka o Samuela vei rau na luvena tagane o Joeli kei Epaiu, a dodonu gona me rau vakatotomuria. Ia erau sega ni vakamareqeta, erau qai ivakaraitaki ca. E tukuna na iVolatabu ni rau sega ni vakataki tamadrau, erau ‘vakatanitaka na lewadodonu.’—Wilika 1 Samuela 8:1-5.

5, 6. Na cava e laurai ena nodratou veiliutaki na luvei Josaia kei na makubuna?

⁵ E va tale ga qori na ka e yaco vei ratou na luvena tagane o Tui Josaia. E ivakaraitaki vinaka dina o Josaia ena nona sokaloutaki Jiova. Ni kune na ivola ni Lawa ni Kalou qai wiliki vei Josaia, e saga sara me muria na ivakaro i Jiova. E gumatua me kauta laivi na qaravi matakau kei na vakatevoro ena nona vanua, e uqeti ira tale ga na lewenivanua mera talairawarawa vei Jiova. (2 Tui 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) E talei dina na ivotavota vakayalo eratou tuberi kina na luvena tagane! Eratou qai veiliutaki vakatui na tolu na luvena tagane kei na dua na makubuna, ia ratou sega ni vakamareqeta na ka e tuberi ratou kina o Josaia.

⁶ A sosomitaki Josaia ena veiliutaki vakatui na luvena o Jioasi, ia e ‘vakayacora na ka ca ena mata i Jiova.’ E tolu ga na vula na nona veiliutaki o Jioasi sa kauti koya vakavesu na Fero ni Ijipita, qai mate ena vanua ya. (2 Tui 23:31-34) E mani veiliutaki me 11 na yabaki na tacina o Jioiakimi. A sega tale ga ni vakamareqeta na ka e vakavulici koya kina o tamana. Ni sega ni vinaka na nona ivakaraitaki, e parofisaitaka o Jeremaia: ‘Ena bulu ga vaka na asa.’ (Jere. 22:17-19) E rua tale na isosomi kei Josaia erau ivakaraitaki ca, o Setekaia na luvena kei na makubuna o Jioiakini. Erau sega ni via muria na ivalavala dodonu i Josaia.—2 Tui 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) E vakawalena vakacava o Solomoni na nona ivotavota vakayalo? (b) Na cava eda vulica ena kedra ivakaraitaki vakaivolatabu o ira era vakawalena na nodra ivotavota vakayalo?

⁷ Levu na ka e vakavulici Tui Solomoni kina o Tevita na tamana. E tuberi vinaka o Solomoni ena veika vakayalo ni se gone, a vinaka na nona ivalavala ni tekivu, ia e muri a sega ni vakamareqeta na sala dodonu. “Ia ni sa qase mai ko Solomoni, sa vukica na yalona ko ira na watina me muri ira na kalou tani: a sa sega ni dodonu na yalona vei Jiova na nona Kalou, me vaka na yalo i Tevita na tamana.” (1 Tui 11:4) E mani sega ni vakadonui Solomoni o Jiova.

⁸ E rarawataki dina nira vakawalena na tagane qori na nodra tuberi vinaka vakayalo kei na nodra rawa ni caka dodonu! Ia e sega ni o ira kece na itabagone era volai ena iVolatabu era cakava qori, me vaka ga nikua. Meda veivosakitaka mada na nodra ivakaraitaki vinaka na itabagone qori, kei na ka e rawa nira vulica na itabagone nikua.

9. Eratou ivakaraitaki vinaka vakacava na luvei Noa? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

⁹ Eratou ivakaraitaki vinaka na luvena tagane o Noa. A vakaroti o tamadratou me taya e dua na waqa, me ratou qai vodo kina nona vuvale. Macala ni ratou vakamareqeta na luvei Noa na vakayacori ni loma i Jiova. Eratou tokoni tamadratou kina. Ni toso na gauna, eratou vukei Noa ena ta waqa ratou qai vodo kina. (Vkte. 7:1, 7) Na cava ratou veitokoni kina? E tukuni ena Vakatekivu 7:3 ni ratou kauti ira na manumanu ena waqa ‘mera kua kina ni kawaboko mai vuravura.’ Me vakabulai tale ga na kawatamata. Ni ratou vakamareqeta na luvei Noa na ivotavota e solia o tamadratou, ratou vakaitavi kina ena noda vakabulai na kawatamata, ratou tauyavutaka tale na sokalou dina ena vuravura savasava.—Vkte. 8:20; 9:18, 19.

10. Eratou vakaraitaka vakacava na va na cauravou Iperiu ni ratou vakamareqeta na ka dina ratou vulica?

¹⁰ Ni oti e vica na senitiuri, eratou vakaraitaka e va na cauravou Iperiu ni ratou kila na ka e bibi duadua. Ratou kau e Papiloni o Enanaia, Misaeli, Asaraia kei Taniela ena 617 B.G.V. Eratou cauravou matavinaka, ratou vuku tale ga. A rawarawa sara me ratou muria na ivakarau ni bula e Papiloni. Ia eratou sega ni cakava qori. E laurai ena ka ratou cakava ni ratou nanuma vinaka tiko na nodratou ivotavota, na ka ratou vakavulici kina. Eratou vakalougatataki vakalevu ni ratou muria na ivakasala vakayalo ratou a vakavulici kina ni ratou se gone.—Wilika Taniela 1:8, 11-15, 20.

11. E yaga vakacava vei ira na lewenivanua na ka e vulica o Jisu vei Tamana?

¹¹ Ena yaga sara na noda vulica na ivakaraitaki vinaka e cavuti ena iVolatabu nida vulica tale ga na ivakaraitaki i Jisu na Luve ni Kalou. E levu na ka e vakarautaka vua o Tamana qai vakamareqeta dina o koya. E laurai ena malanivosa e cavuta o Jisu ni vakamareqeta na ka e vakavulici kina: “Au tukuna ga na ka e vakavulici au kina o Tamaqu.” (Joni 8:28) E vinakata dina o Jisu me yaga vei ira na kawatamata na ka e vulica vei Tamana. E tukuna vei ira na lewenivanua: “E dodonu meu tukuna tale ga na itukutuku vinaka ni matanitu ni Kalou ena veikoro tale eso, ni qo na ka au talai mai kina.” (Luke 4:18, 43) E vukei ira na vakarorogo mera kila ni bibi mera “sega ni vakavuravura,” ni sega ni dau vakamareqeta o vuravura na veika vakayalo.—Joni 15:19.

12. (a) E vakaibalebale vakacava vei ira na itabagone nikua na 2 Timoci 3:14-17? (b) Na taro cava mera vakasamataka tiko na itabagone lotu vaKarisito?

¹² Me vakataki ira ga na cauravou eda veivosakitaka mai, de dua erau susugi iko tale ga na nomu itubutubu erau lomani Jiova. Ke dina qori, ena rairai vakaibalebaletaki tale ga vei iko na ka e tukuni ena iVolatabu me baleti Timoci. (Wilika 2 Timoci 3:14-17.) Erau “vakavulici” iko na nomu itubutubu me baleta na Kalou dina kei na sala mo vakamarautaki koya kina. De dua rau tekivu cakava qori ni o se gone dramidrami. Qori e “vakavukui iko mo rawa kina ni vakabulai ena nomu vakabauti Karisito Jisu,” ena vukei iko tale ga mo ‘tu vakarau ni vakayacora’ na loma ni Kalou. Na taro bibi gona e basika, O na vakaraitaka ni o vakamareqeta na ka e soli vei iko? De dua ena vinakati mo dikevi iko tale mada. Vakasamataka e vica na taro qo: ‘Au raica vakacava noqu wili vata kei ira na ivakadinadina yalodina ena gauna  makawa? Au raica vakacava na noqu wili vata kei ira na le lailai nikua e kilai ira na Kalou? Au raica ni ka talei qai ka dokai duadua noqu kila na ka dina?’

13, 14. Na veitemaki cava era sotava eso na itabagone lotu vaKarisito? Na cava mera kua ni rawai kina ena veitemaki qori? Tukuna e dua na kena ivakaraitaki.

¹³ Eso na itabagone era susu ena dina, era na rairai sega ni raica na duidui levu ni parataisi vakayalo ena gauna qo kei na vuravura butobuto i Setani. Eso era temaki mera tovolea se vakacava tu na bula e vuravura. Vakacava o na bolea me coqai iko na motoka mo kila ga kina na kena mosimosi se na leqa ena yacovi iko? Sega! E sega tale ga ni vinakati meda muria na ‘sala e tini ina vanua lolovira ni bula torosobu’ ni vuravura qo meda kila kina na kena mosimosi.—1 Pita 4:4.

¹⁴ O Gener e dua na turaga e vakaitikotiko e Esia, e susu ena dina. E papitaiso ni se yabaki 12. Ni se itabagone e rawai ena veika vakavuravura. E kaya: “Au vinakata meu vakila na ‘galala’ e solia o vuravura.” Sa qai rua tu na nona ivakarau ni bula. Ni sa yabaki 15, e vakatotomuria na nodra ivakarau ni bula na nona ilala ca, e gunu qai dau vosavosa ca. Levu na gauna e bera i vale ni oti na nona qito biliati kei na qito voravora ena vidio kei na nona itokani. Ia ni toso na gauna, sa qai liaca ni sega ni veivakacegui dina na veika vakavuravura. E sega sara ga ni vakainaki na ivakarau ni bula oya. E tukuna me baleta na nona lesu mai ena ivavakoso: “E levu na ituvaki dredre au se sotava tiko, ia e sega ni tautauvata kei na levu ni veivakalougatataki i Jiova.”

15. Na cava mera vakasamataka na itabagone e sega ni tiko ena dina na nodra itubutubu?

¹⁵ Eso na itabagone ena ivavakoso e sega ni tiko ena dina na nodra itubutubu. Ke o dua vei ira qori, vakasamataka na ka totoka o sa marautaka tiko qo ni o kila na Dauveibuli, o qaravi koya tale ga! E vica vata na bilioni na lewe i vuravura. O kalougata gona ni o dua vei ira e vagolea mai o Jiova, e vakatakila tale ga vei iko na ka dina vakaivolatabu. (Joni 6:44, 45) E rauta ni dua mai na 1,000 na lewenivanua nikua era kila na ka dina vakaivolatabu, o qai dua vei ira. E dodonu me vakamarautaki keda qori, se mani sala cava eda kila kina na ka dina. (Wilika 1 Korinica 2:12.) E tukuna o Gener: “E se sara ga na votoqu niu vakasamataka qori. O cei o yau me kilai au tu o Jiova,  e Lewa na lomalagi kei na vuravura?” (Same 8:4) E tukuna e dua na tacida yalewa mai na vanua vata qori: “Era dau marautaka na gonevuli ni kilai ira nodra qasenivuli. Ia e ka dokai sara me kilai keda o Jiova, na Dauniveivakavulici Levu!”

16. Na vakatulewa vakayalomatua cava mera cakava na itabagone lotu vaKarisito nikua?

¹⁶ Ni o vakasamataka na ka talei e soli vei iko, vakacava mo gumatua sara mo dua vei ira na le lailai ga era cakava tiko na ka dodonu. Na nomu cakava qo, o tomani ira kina na dauveiqaravi nei Jiova ena veigauna sa oti. E ka vakavuku dina qori ni vakatauvatani kei na nomu muri ira e levu na itabagone nikua, e vaka me moce tu nodra vakasama mera muria na vuravura qo sa voleka ni vakarusai.—2 Kor. 4:3, 4.

17-19. Na cava ena vukei iko me donu na nomu rai ni o duidui vei ira e vuravura?

¹⁷ E sega ni kena ibalebale ni na rawarawa tu ga na bula nida duidui vei ira e vuravura. Ia ke o vakasamataka vinaka, na vuku ga ena dusimaki keda meda duidui. Kena ivakaraitaki: Vakasamataka mada e dua na dauqito ena Olympic. E dodonu me veisau me rawata na ivakatagedegede me lai qito ena Olympic. Ena rairai vakuai koya ena levu na ka e dau vakayagataka kina nona gauna kei na nona kaukaua, e lailai kina nona vakaukauayago. Ia ke yalorawarawa me duidui vei ira na nona icaba, ena vakaukauayago vakalevu qai rawata na nona isausau.

¹⁸ E lekaleka ga na rai ni vuravura qo me baleta na bula. Ia ke o raiyawa, oya mo duidui vei ira e vuravura qai galala mai na kena itovo vakasisila kei na cakacaka e veivakaleqai vakayalo, o na “taura matua kina na bula dina.” (1 Tim. 6:19) E tukuna na tacida yalewa sa cavuti oti mai: “O na marau vakalevu ke o tutaka na ka o vakabauta. E vakaraitaka qori ni tiko vei iko na kaukaua mo vorata na idre ni vuravura i Setani. Koya e bibi sara, e vaka ga o raici Jiova tiko ni marautaka na ka o cakava! Qori na gauna o na taleitaka kina ni o duidui vei ira e vuravura!”

¹⁹ Ena tawayaga na bula ke da vakasamataka tiko ga na ka eda na rawata ena gauna qo. (Dauv. 9:2, 10) Ke o itabagone o qai vakasamataka vakatitobu na inaki kei na balavu ni nomu bula, e ka vakavuku mo kua ni “vakaitovotaki [iko] ena nodra itovo na lewe ni veimatanitu,” ia mo saga me vakainaki na nomu bula.—Efeso 4:17; Mala. 3:18.

20, 21. Ke donu na noda vakatulewa, na cava eda na rawata? Na cava e vinakati meda cakava?

²⁰ Ke donu na noda vakatulewa, ena vakainaki na noda bula nikua da qai rawa ni “taukena na vuravura,” meda bula tawamudu. E levu dina na veivakalougatataki e waraki keda tu, eda sega ni bau katuma rawa. (Maciu 5:5; 19:29; 25:34) Na Kalou ena sega ni solia vakarawarawa tu ga vei keda. E vinakata o koya meda cakava eso na ka. (Wilika 1 Joni 5:3, 4.) Ia ena yaga sara vakalevu nikua na noda qaravi koya ena yalodina!

²¹ E ka dokai dina nona solia vei keda o Jiova e levu na ka! Eda sa mai kila na nona Vosa kei na ka dina me baleti koya kei na nona inaki. Eda marau nida vakatokai ena yacana meda nona iVakadinadina. E yalataka na Kalou ni na totaki keda. (Same 118:7) Koya gona ke da mani gone se qase, meda vakaraitaka nida vakavinavinakataki Jiova ena noda muria na ivakarau ni bula ena ‘vakalagilagi kina me tawamudu.’—Roma 11:33-36; Same 33:12.