ENA 1870 e tekivu vulica na iVolatabu e dua na ilawalawa lailai ena korolevu o Pittsburgh (Allegheny), ena yasayasa o Pennsylvania, mai Merika. E liutaka o Charles Taze Russell na vuli qo, era mani vulica na veika me baleta na isoro ni veivoli i Karisito ra qai kila ni qo e tiki bibi ni kena vakayacori na inaki i Jiova. Era marau vakalevu mera vulica ni na rawati na bula ena vuku ni isoro ni veivoli, ena yaga mada ga vei ira era se bera ni rogoci Jisu! Qo e uqeti ira mera vakananuma e veiyabaki na mate i Jisu.—1 Kor. 11:23-26.

Toso na gauna e tabaka o Brother Russell na Vale ni Vakatawa vakavalagi e vakatokai na Zion’s Watch Tower, e dau vakabibitaka na ivakavuvuli ni isoro ni veivoli me ivakaraitaki levu ni loloma ni Kalou. E vakatoka na Vale ni Vakatawa na iVakananumi ni mate i Karisito me “gauna lavotaki dina,” e uqeti ira na dauwiliwili mera vakananuma vakailawalawa e Pittsburgh se na dua tale na vanua. “Ke tiko kina e rua se tolu era vakabauta vata,” se mani dua mada ga, ena vaka ga “e tiko kei ira na Turaga.”

Ni toso na yabaki e toso cake tiko ga na kedra wiliwili na tiko ena iVakananumi e Pittsburgh. E volai ena ivola ni veisureti: “Oni na ciqomi ena veikauaitaki dina.” Io era solia vakarawarawa na Gonevuli ni iVolatabu na nodra vale ra qai vakarautaka na kedra na mataveitacini. E vakayacori ena 1886 e dua na “Soqoni Raraba” me vica na siga donuya na gauna ni iVakananumi. E veisureti na Vale ni Vakatawa, “Ni gole mai, ni vakaraitaka na nomuni lomana na Turaga, o ira na tacina kei na ka dina.”

E vica na yabaki nodra vakarautaka na Gonevuli ni iVolatabu na soqo lelevu e Pittsburgh ena vukudra na vakabauta na isoro ni veivoli era gole yani ena iVakananumi. Ni tubu na kedra iwiliwili na Gonevuli ni iVolatabu, e tubu tale ga na kedra iwiliwili na tiko ena iVakananumi e veiyasa i vuravura. E nanuma lesu o Ray Bopp e lewe ni ivavakoso e Chicago na veiyabaki ni 1910 ina 1920, e taura toka e vica na aua me veisoliyaki na madrai kei na waini vei ira na vica na drau era tiko kina ni voleka ni o ira kece era vakayagataka.

Na cava e vakayagataki ena iVakananumi? E vakamacalataki ena Vale ni Vakatawa ni vakayagataka o Jisu na waini ena iVakayakavi ni Turaga, ia ena dua na gauna e vakatututaka na Vale ni Vakatawa me vakayagataki na wai ni vuanivaini se na vuanivaini saqa, mera kua kina ni temaki o ira e nodra malumalumu na gunu. E mani vakarautaki na waini vei ira era nanuma “ni dodonu me vakayagataki.” E muri era vulica na Gonevuli ni iVolatabu ni ivakatakarakara veiganiti ni dra i Jisu na waini damudamu e sega ni waki vata kei na dua na ka.

E rawa nira vakasama vakatitobu na mataveitacini  nira vakananuma na mate i Jisu. Ia ena so na ivavakoso, e vaka ga e caka na somate, ni cava na porokaramu era sega tale ni veivosaki ra qai biubiu. Ena 1934 e tukuni ena ivola Jiova (Jehovah), me kua ni “rarawataki” na mate mosimosi i Jisu, ia me “marautaki” ni sa veiliutaki vakatui o koya me tekivu ena 1914.

Ena yabaki 1935 e yaco e dua na veisau levu e veisautaka na kena vakayacori na iVakananumi, ni a vakamatatataki na ibalebale ni “isoqosoqo levu” ena Vakatakila 7:9. Ena gauna oya era dau nanuma na dauveiqaravi i Jiova ni ilawalawa qo e dusi ira na lotu vaKarisito yalayala era sega soti ni gugumatua. Na wiliwili levu qo e dusi ira na dauveiqaravi yalodina era nuitaka mera bula ena parataisi e vuravura. Ni sa matata na tikina qo vei Russell Poggensee, e vakasamataka na kena ituvaki qai kaya: “E sega ni uqeti au o Jiova ena nona yalo tabu ni noqu inuinui na bula i lomalagi.” O Brother Poggensee kei na levu tale na dauveiqaravi yalodina me vakataki koya era tagutuva nodra vakayagataka na waini kei na madrai, ia era lako tiko ga ena iVakananumi.

Ena “gauna lavotaki dina” oya, e tuvanaki na vunau lavotaki ra qai vakaitavi kina o ira era via vakaraitaka nodra vakavinavinakataka na isoro ni veivoli. Ena 1932 e uqeti ira na lotu vaKarisito na Bulletin mera kua ni vakayagataka ga na madrai kei na waini, ia mera saga mera vunautaka tale ga na itukutuku ni ka dina. Ena 1934 e uqeta na Bulletin mera “veivuke” na mataveitacini, e taroga: “Era na bole e 1,000 ena gauna ni iVakananumi?” E tukuna na Informant me baleti ira na lumuti: “Ena taucoko nodra marau nira vakaitavi ena vunautaki ni itukutuku ni Matanitu ni Kalou.” Ni toso na gauna, ena tukuni tale ga qori vei ira na nuitaka na bula e vuravura. *

Na bogi ni iVakananumi e bogi bibi duadua vei ira kece na tamata i Jiova. Era vakananuma mada ga na soqo qo ena gauna dredre. Ena 1930, rau taubaletaka e 80 na kilomita o Pearl English kei na tacina o Ora me rau tiko ena iVakananumi. Ni vesu tu e Jaina na daukaulotu o Harold King, e vola serekali kei na sere me baleta na iVakananumi, e cakava na waini mai na vuanivaini lalai loaloa mamaca kei na madrai mai na raisi. Ena Tokalau kei Urope, e Merika e Loma, kei Aferika era yaloqaqa na lotu vaKarisito mera vakananuma na mate i Jisu ena gauna ni ivalu kei na vakatatabu. E duidui na vanua eda tu kina, duidui tale ga na ituvaki eda sotava, eda soqoni vata ga meda rokova na Kalou o Jiova kei Jisu Karisito ena gauna ni iVakananumi.