AU SUCU e Kuinisiladi mai Ositerelia ena 1955. Ni oti vakalailai qori a tekivu vulica na iVolatabu kei ira na iVakadinadina i Jiova na tinaqu o Estelle. A papitaiso ni oti ga e dua na yabaki nona vuli, qai papitaiso o Ron na tamaqu ni oti e 13 na yabaki. Au papitaiso ena lomanivanua e Kuinisiladi ena 1968.

Niu se gone, au dau taleitaka na wilivola kei na ka e baleta na vosa. Ni keitou gade vakavuvale, erau dau rarawataka noqu itubutubu niu sega ni bau rai e tuba, au dabe toka ga e muri qai noqu cakacaka na wilivola. Ia e yaga vakalevu e koronivuli noqu dau taleitaka na wilivola. Au rawata e vica vata na icocovi ena koronivuli mai Glenorchy ena yanuyanu o Tasmania.

Ia ena vinakati meu vakatulewa. Vakacava au na ciqoma na sikolasivi meu vuli ena univesiti? Dua na ka noqu taleitaka na wilivola kei na vuli, ia au kalougata ni vukei au o tinaqu meu lomani Jiova vakalevu. (1 Kor. 3:18, 19) Ena nodrau veivakadonui noqu itubutubu, au biu vuli meu tekivu painia ena Janueri 1971 niu se yabaki 15, qori ni oti ga noqu rawata na sitivikiti e koronivuli.

Rauta ni walu na yabaki noqu painia voli e Tasmania. Au vakamautaka e dua na yalewa totoka ni  Tasmania o Jenny Alcock. E va na yabaki na neirau painia lavotaki ena vanua tuyawa o Smithton kei Queenstown.

Ena 1978 keirau gole e vanuatani ena imatai ni gauna me keirau lai tiko ena soqo ni veimatanitu e Port Moresby mai Papua Niu Kini. Au se nanuma vinaka tu ga nona vunau ena vosa vakaHiri Motu e dua na daukaulotu. Au sega ni kila na ka e tukuna tiko, ia e uqeti au nona ivunau meu dua na daukaulotu, meu vulica eso tale na vosa, meu vunau tale ga va ya. Au sa qai raica qo na sala meu vakaraitaka kina noqu lomani Jiova kei na noqu taleitaka na ka e baleta na vosa.

Ni keirau lesu i Ositerelia, keirau kurabuitaka na neirau sureti me keirau veiqaravi vakaulotu ena yanuyanu o Funafuti mai Tuvalu, e dau kilai tu me Ellice Islands. Keirau yaco yani ena Janueri 1979. E tolu ga na tacida papitaiso e Tuvalu ena gauna ya.

E sega ni rawarawa na vulica na vosa vakaTuvalu. Na ivola duadua ga e tabaki ena vosa qori na “Veiyalayalati Vou.” E sega tu na ivolavosa se dua na vuli e caka me baleta na vosa qo, keirau mani nanuma me keirau vulica e 10 ina 20 na vosa vovou ena dua na siga. Keirau qai liaca ni levu na vosa keirau vulica tiko, keirau sega mada ga ni kila na kena ibalebale. Kena ivakaraitaki, a dodonu me keirau tukuna vei ira na lewenivanua ni cala na vakatevoro, ia keirau sa lai tukuna mera kua ni vakayagataka na ivakarau ni bibi kei na ititoko! Ena vinakati me keirau vulica na kena vosa me rawa ni keirau cakava e levu na vuli iVolatabu sa tauyavutaki oti. Ia keirau sasaga tiko ga. Ni oti e vica na yabaki, tukuna e dua na neirau vuli iVolatabu: “Keimami marau ni drau sa rawa ni vosataka na neimami vosa. Keimami dau sega sara ga ni kila na ka drau tukuna tiko!”

Ena dua tale na yasana, e dua na ituvaki e vukei keirau me keirau vulica kina na vosa vou qo. Ni sega ni tiko e dua na vale me redetaki, keirau mani vakaitikotiko kei na dua na vuvale iVakadinadina ena dua na koro. Kena ibalebale sa na rawarawa me keirau kila na kena vosa kei na bula ena koro. Sa neirau vosa ni veisiga na vosa vakaTuvalu ni sa vakayabaki neirau sega tu ni vosa vakavalagi.

Sega ni bera nodra sa taleitaka e levu na ka dina. Ia na ivola cava mera vuli kina? Ni se sega ni dua noda ivola e tabaki ena nodra vosa. Era na vuli vakataki ira vakacava? Na sere cava mera lagata nira gole mai ena soqoni? Na ivola cava mera vakayagataka  ena soqoni? Era na vakavakarau tale ga vakacava? Era na toso vakacava mera lai papitaiso? Era vinakata na yalomalumalumu qo na kakana vakayalo ena nodra vosa! (1 Kor. 14:9) Keirau vaqaqa, ‘Ena tabaki rawa na ivola ena vosa vakaTuvalu, era vosataka na lewenivanua era lailai mai na 15,000?’ E sauma o Jiova na taro qori ena nona vakadeitaka e rua na ka: (1) e vinakata me kacivaki nona vosa ena “veiyanuyanu tu yawa” qai (2) vinakata mera vakaruru ina yacana o ira na raici tu e vuravura mera “yalomalumalumu, era yalomalua.”—Jere. 31:10; Sefa. 3:12.

E lesi keirau na valenivolavola ni tabana ena 1980 me keirau vakadewa—na cakacaka keirau nanuma ni sega sara ga ni ganiti keirau. (1 Kor. 1:28, 29) Keirau volia mai na matanitu e dua na misini makawa ni tabaivola e vakatokai na mimeograph, me tabaki kina na ivola ena vakayagataki ena soqoni. Keirau vakadewataka na ivola Na Ka Dina sa Basika ki na Bula Tawamudu ena vosa vakaTuvalu qai tabaki ena misini qo. Au se nanuma vinaka tu ga na kaukaua ni iboi ni iqi kei na sasaga me tabaki kece kina na ivola qo ena draki tunumaka e dau vakilai e Tuvalu. E se sega kina ena gauna qori na livaliva!

E sega ni rawarawa na vakadewa ena vosa vakaTuvalu ni lailai ga na ivola dusidusi me vukei keirau. Ia eso na gauna era dau veivuke o ira sara ga keirau sega ni namaka. Dua na mataka, au lai tukituki cala ena nona vale e dua na turaga e sega ni dau taleitaka na ka dina. Sa dua toka na itaba na turaga qo, e qasenivuli vakacegu. A tukuna vei au me kua tale ni keirau lai tukituki ena nona vale. Sa qai kaya: “Dua ga na ka au via tukuna. Ena nomu vakadewa, sa rui levu nomu vakayagataka e dua na ituvatuva ni vosa na passive. E sega ni dau vakayagataki vakalevu ena vosa vakaTuvalu.” Au tarogi ira eso tale, era kaya ni dina na turaga ya. Keirau mani cakava na veiveisau e veiganiti. Au kurabuitaka nona vakayagataka o Jiova e dua na dauveitusaqati e wilika noda ivola!

 Na ivola ni veisureti ni iVakananumi e imatai ni ivola me tabaki ena vosa vakaTuvalu me veisoliyaki vei ira na lewenivanua. E tabaki tarava na iTukutuku Vinaka Nb. 30, e veisoliyaki ena gauna vata ga e soli kina na vavalagi. E marautaki dina ni veisoliyaki na ivola e tabaki ena nodra vosa na lewenivanua! Ni toso na gauna, e tabaki eso na brochure kei na ivola ena vosa vakaTuvalu. Ena 1983 e tabaka ena veiya vula tolu na Valenivolavola ni tabana mai Ositerelia na Vale ni Vakatawa e 24 na tabana, rawa kina ni keimami vulica e vitu na parakaravu e veimacawa. Ia vakacava o ira na lewenivanua? Nira dau taleitaka na wilivola na kai Tuvalu, yaco me kilai levu na noda ivola. Ni yaco mai na ivola vou, e dau kacivaki ena nius ena siteseni ni retio ni matanitu, eso na gauna e dau ulu sara ga ni itukutuku! *

E tekivutaki na cakacaka ni vakadewa ena kena volai. Toso na gauna, e taipataki vakavica ni bera ni vakau me lai tabaki ena valenivolavola ni tabana e Ositerelia. Dua na gauna, e lesia na valenivolavola ni tabana e rua na tacida yalewa me rau vakacuruma na ka e vakadewataki ena kompiuta, erau sega mada ga ni kila na vosa vakaTuvalu. E lailai sara na cala ni vakacurumi vakarua ena kompiuta qai veidutaitaki vata. E vakau mai ena meli na drauniveva sa vakadewataki me dikevi tale qai vakau lesu ina valenivolavola me lai tabaki.

Ia sa veisau sara nikua! Era sa vakacuruma na timi ni vakadewa ena kompiuta na ka era vakadewataka. Levu na gauna, sa dau tabaki ga ena nodra dui vanua na drauniveva sa vakadewataki, ena biu ena dua na vanua ena kompiuta me vakau ina valenivolavola ni tabaivola ni vakayagataki na Internet. Sa sega ni vinakati me vakau tale tiko ena meli na ka sa vakadewataki.

Ni toso na gauna, e lesi vei keirau vakaveiwatini eso tale na ilesilesi ena Pasifika. Keirau biuti Tuvalu me keirau veiqaravi ena valenivolavola ni tabana e Samoa ena 1985. Keirau veivuke ena timi ni vakadewa ni vosa vakaSamoa, Toga, kei na Tokelau me ikuri ni cakacaka keirau se qarava tiko ena vosa vakaTuvalu. * Ena 1996 keirau lesi ena valenivolavola ni tabana e Viti, me keirau veivuke ena tabana ni vakadewa ena vosa vakaViti, Kiribati, Nauru, Rotuma, kei na Tuvalu.

Au dau qoroya na nodra gumatua na tacida era vakadewataka noda ivola. E rawa ni cakacaka levu qai veivakaocai. Era vakaraitaka na tacida yalodina qori ni vinakata o Jiova me vunautaki na itukutuku vinaka “vei ira na veimatanitu, na veiyavusa, na duivosavosa, kei na tamata kece.” (Vkta. 14:6) Kena ivakaraitaki, ni tuvanaki tiko me vakadewataki na imatai ni Vale ni Vakatawa ena vosa vakaToga, au veivosaki sara kei ratou kece na qase e Toga qai taroga se o cei vei ratou e rawa ni vakavulici me vakadewa. E bole sara e dua vei ratou, e cakacaka vinaka vakamekeniki. E biuta nona cakacaka ena siga tarava me tekivu vakadewa. E veiuqeti dina qori ni vakavuvale na tacida qo qai sega mada ga ni kila se na rawa ilavo vakacava. Ia e vakarautaka o  Jiova na ka me ratou bula kina vakavuvale, qai vica vata na yabaki nona vakadewa tiko.

O ira na daunivakadewa gumatua qori era vakaraitaka na nodratou rai na lewe ni iLawalawa Dauvakatulewa, ni ratou kauaitaka vakabibi na nodra bula vakayalo na veivanua era vosataka ga e le vica na kena vosa. Kena ivakaraitaki, a lomatarotarotaki ke veiganiti me vakarautaki na ivola ena vosa vakaTuvalu. E uqeti au nodratou isaunitaro na iLawalawa Dauvakatulewa: “Keitou sega ni raica e dua na vuna vinaka me sa mai cegu kina na cakacaka ni vakadewa ena vosa vakaTuvalu. Era le lailai era vosataka na vosa qori ni vakatauvatani kei na so tale na vosa, ia e vinakati mera rogoca na itukutuku vinaka ena nodra vosa ga.”

Ena 2003, keirau biubiu mai na Tabana ni Vakadewa e Viti me keirau toki ina tabana ni Translation Services e Patterson mai Niu Yoka. Sa yaco na ka keirau tatadrataka tu! Keirau sa mai lewena e dua na timi e raica na kena vakadewataki noda ivola ena so tale na vosa. Ena loma ni rua na yabaki tarava, e ka dokai me keirau sikova na veivanua mera vakavulici na timi ni vakadewa.

Meu lesu mada ina itekivu ni noqu ivakamacala mai cake. Ena 2000, e raica na iLawalawa Dauvakatulewa ni bibi mera vakavulici na timi ni vakadewa e veiyasa i vuravura. Ena gauna mada ga qori, e levu na daunivakadewa era sega ni vakavulici vinaka. Ni oti na neitou vakamacala vei ratou na Komiti ni Volavola, a vakadonuya na iLawalawa Dauvakatulewa na porokaramu ni nodra vakavulici na daunivakadewa ena veiyasa i vuravura. E okati ena porokaramu qo na nodra vulica na daunivakadewa na ituvatuva ni vosa vakavalagi, iwalewale ni vakadewa, kei na nodra cakacaka vata na lewenitimi.

E yaga vakacava na sasaga kece qori? Sa vinaka cake sara na vakadewa. E tubu tale ga na iwiliwili ni vosa e vakadewataki kina noda ivola. Ena imatai ni neirau ilesilesi vakaulotu ena 1979, e se tabaki na Vale ni Vakatawa ena 82 ga na vosa. Levu na vosa era qai tabaki ni oti e vica na vula na kena tabaki na vavalagi. Nikua e veisoliyaki na Vale ni Vakatawa ena sivia na 240 na vosa, levu vei ira qori era veisoliyaki kei na vavalagi. Ena gauna qo sa vakarautaki tu ena duidui sala na kakana vakayalo ena sivia na 700 na vosa. Qo e dua na ka keirau dau tatadrataka tu ena veigauna sa oti.

Ena 2004, e tauca e dua tale na vakatulewa vakairogorogo na iLawalawa Dauvakatulewa, qori me vakatotolotaki na vakadewataki ni iVolatabu. Ni oti ga e vica na vula, sa okati tale ga ena nodra ituvatuva na daunivakadewa na vakadewataki ni iVolatabu, sa na rawa kina ni tabaki ena levu tale na vosa na Vakadewa ni Vuravura Vou. Ena 2014, sa tabaki vakatikina se taucoko na iVolatabu ena 128 na vosa—okati kina e vica na vosa ena Ceva ni Pasifika.

Dua na gauna marautaki ena noqu bula noqu  tiko ena soqo ni veiwasewase e Tuvalu ena 2011. E vica na vula na kena vakilai voli mai ena yanuyanu qo na lauqa, e nanumi ni na daro na soqo. Niu yaco yani ena yakavi, e cegu na lauqa ni sa taubi na uca. Sa na sega ni daro na soqo! E ka dokai dina meu sevutaka na Vakadewa ni Vuravura Vou ena iVolatabu vaKirisi ena vosa vakaTuvalu—era ciqoma na isolisoli talei qo o ira na vosataka na vosa e sega ni kilai levu. Ni oti na soqo, e taubi tale na uca. Era marautaka kece na tacida na porokaramu, ni vuabale na wai vakayago kei na wai vakayalo!

E ka ni rarawa ni sega ni raica na watiqu yalodina o Jenny na gauna marautaki qori, sa 35 na yabaki neirau vakawati. E rauta ni 10 na yabaki na kena tauvi koya tiko na kenisa ni sucu, e mai takali ena 2009. Ni sa vakaturi o Jenny, ena marautaka me rogoca na kena sevutaki na iVolatabu vakaTuvalu.

E vakalougatataki au o Jiova ena dua tale na noqu itokani vinaka o Loraini Sikivou. Rau cakacaka vata tu ena Peceli e Viti o Loraini kei Jenny, a veiqaravi o Loraini ena tabana ni vakadewa ena vosa vakaViti. Sa dua tale na watiqu yalodina, keirau qaravi Jiova vata ni keirau taleitaka na ka e baleta na vosa!

Niu vakasamataka lesu na veiyabaki sa oti, e uqeti au na sala e vakarautaka tiko ga kina na Tamada vakalomalagi dauloloma o Jiova na ka era vinakata o ira era vosataka na vosa e kilai levu kei na kena e sega. (Same 49:1-3) Au raica ni vakavotui nona loloma ena matadra na lewenivanua nira marautaka ena imatai ni gauna na kena tabaki na noda ivola ena nodra vosa se mera sere ni vakacaucau vei Jiova ena nodra vosanisucu. (Caka. 2:8, 11) Au se nanuma vinaka tu ga na vosa nei Saulo Teasi, e dua na tacida itabaqase e Tuvalu. Na imatai ni gauna e lagasere kina ena nona vosa, e kaya: “Au nanuma mo tukuna vei ratou na iLawalawa Dauvakatulewa ni rogo vinaka cake na sere qo ni lagati vakaTuvalu, sega ni vakavalagi.”

Me tekivu mai na Seviteba 2005, e tawanamaki na itavi dokai au lesi kina meu dua na iLawalawa Dauvakatulewa ni iVakadinadina i Jiova. Sa sega niu vakadewa ena gauna qo, ia au vakavinavinakataki Jiova ni vakatara meu veiqaravi ena tabana e tokona na cakacaka ni vakadewa e veiyasa i vuravura. E marautaki meda kila ni kauaitaka o Jiova na nodra bula vakayalo na nona dauveiqaravi—o ira mada ga na tacida ena veiyanuyanu tuyawa ena Wasa Pasifika! Io, me vaka ga e tukuna na daunisame, “Sa yaco me Tui o Jiova! Me marau vakalevu o vuravura. Me marau vakalevu na veiyanuyanu.”—Same 97:1.