Mo Nuitaka Beka na ka ga o Raica se Rogoca?

A DABE toka ena nona lomanivale e dua na vuniwai qai sarava tiko e dua na porokaramu ena tivi a vakatarogi tiko kina e dua na minisita ni matanitu mai Ailadi. Ni vakaraica vinaka toka na matai minisita, a raica sara o vuniwai e dua na ka e nanuma ni ivakatakilakila ni dua na ka e tubu tiko ena nona mona. A vakasalataki minisita sara me lai laurai vakavuniwai ena gauna totolo duadua.

A donu na ka a nanuma o vuniwai me baleti minisita. A tiko vua na rai vakavuniwai, me raica ga na tauvimate, qai tukuna sara na mate e tauvi koya. Ia eso era nanuma nira rawa ni cakava qori mera kila kina na ivakarau ni yalodra eso tale, na nodra itovo, kei na nodra rawa ni nuitaki se sega.

Era sa saga voli mai ena veisenitiuri me dua na ivakamacala vakasaenisi, ni rawa ni kilai na nona itovo e dua ena kena irairai. Era vakatoka qori me physiognomy, qai vakamacalataki ena Encyclopædia Britannica “me nanuma ga vakasaenisi me baleta na kena kilai na nona itovo e dua ena kena irairai se kena ibulibuli.” Sa rairai guilecavi sara nikua, ia era vakatututaka na vakasama kei na iwalewale vata ga qori o ira na dau dikeva na veika me baleta na tamata ena ika19 ni senitiuri me vakataki Francis Galton e wekai Charles Darwin, kei ira era dau dikeva na basulawa me vakataki Cesare Lombroso mai Itali.

Era vakabauta e levu ni rawa ni nuitaki na ka era vakatulewataka me baleta e dua nira raica ga na irairai e sau. Ia e rawa beka ni nuitaki na ka e vakatulewataki ena imatai ni gauna?

Vakatulewa e Yavutaki ena iRairai

Dua na ivakaraitaki vinaka ni vakatulewa e yavutaki ga ena ka e raici se rogoci vaka kina na nanuma cala, e volai ena iVolatabu ena iMatai ni Samuela. Na Kalou o Jiova a dusimaka na parofita o Samuela me lai lumuta e dua na lewe ni vuvale i Jese me qai tui e Isireli. E tukuni ena iVolatabu: “Ni ratou sa lako mai, [na luvei Jese] sa raici Iliapi ko koya, ka kaya, sa tu vakaidina beka e na mata i Jiova na nona lumuti. A sa kaya vei Samuela ko Jiova, mo kakua ni raica na matana, se na kena balavu; ni’u sa sega ni digitaki koya: ni sa sega ni raica ko Jiova me vaka sa raica ko ira na tamata; ni sa raica na ka esau ko ira na tamata, ia sa raica na yalo ko Jiova.” A tukuni tale ga qori me baleti ratou na ono tale na luvenatagane o Jese. Na Kalou a qai digitaka me tui ena dua na gauna e muri na ikawalu ni gone—o Tevita na cauravou a sega mada ga ni nanumi me bau kacivi. Qori e veicalati sara kei na ka erau nanuma na parofita kei Jese.—1 Samuela 16:6-12.

E dau yaco tale ga qori nikua. Ena vica na yabaki sa oti mai Jamani, a vakayacora e dua na vakadidike e dua na parofesa ni basulawa vei ira na 500 na gonevuli ni lawa. Eratou gole yani e 12 na “vulagi,” ia era sega ni kila na gonevuli na kedratou itukutuku. E dua e iliuliu ni ovisa, dua e dauveibeitaki ena mataveilewai, na dauniyau ni univesiti, ivakalesilesi e qaravi ira na lewenivanua, eso na loya, ivakalesilesi ni mataveilewai, kei na tolu na kaivesu. Mera vakadeitaka na gonevuli se ratou cakacaka e vei na vulagi, o cei vei ratou na vulagi qori a bala i valeniveivesu, kei na cala cava e beitaki kina. Na macala ni nodra vakadidike me yavutaki ga ena kedratou irairai na vulagi kei na ka eratou tukuna ni ratou taleitaka.

Na cava e laurai ena vakadidike? E rauta na 75 na pasede na gonevuli a donu na nodra nanuma me baleti ratou na le tolu eratou kaivesu dina. Ia ena dua tale na kena ivakatautauvata, e 60 na pasede na gonevuli era tukuna ni ratou daubasulawa tale ga na le ciwa e sega na nodratou cala. Ena le 7 na gonevuli era vakatarogi,  a nanuma e dua vei ratou ni dau volitaka na wainimate gaga e vakatabui vakalawa na dauveibeitaki ena mataveilewai, e 1 mai na le 3 na gonevuli e nanuma ni daubutako na iliuliu ni ovisa! E rawa ni cala na vakatulewa e yavutaki ena ka ga e nanuma e dua. Na vuna?

Veivakacalai na iRairai

Nida sotava e dua ena imatai ni gauna, eda dau via vakasamataka sara eso na ka me baleti koya da qai yavutaka qori ena veika eda sotava ena veigauna sa oti. E dau kena ivakarau ga meda tukuna na ka eda nanuma ni rairai dina me baleti ira e levu, ia e sega ni dina ena levu na gauna. Eda dau veivakalewai tale ga ena ka eda sa vakatulewataka oti tu me baleta e dua. Me ikuri ni noda vakalewa na kena irairai e dua, e rawa nida vakalewai koya tale ga ena vanua kei na matatamata e cavutu mai kina, nona itutu vakavanua, se na nona lotu.

Ke donu na noda rai me baleta e dua, eda dau marau ni donu na noda nanuma, eda sa qai vakadeitaka ga nida rawa ni nuitaka na ka ga eda raica se rogoca. Ia nida liaca ni cala na noda rai me baleti koya, na cava eda dau cakava? Ke da vakasamataka vinaka, e dodonu meda biuta laivi na noda rai da qai saga meda kila na ka dina. Ke sega, eda na rairai vakayacora e dua na cala levu vei ira tale eso baleta ga nida dokadoka da qai nanuma ni vinaka cake na noda rai.

Ke vakalewai e dua ena kena irairai, e sega wale ga ni vakaleqai koya e vakalewai, ia o koya tale ga e veivakalewai. Kena ivakaraitaki, e levu na Jiu ena imatai ni senitiuri era sega sara ga ni via vakasamataka ni rawa ni Mesaia yalataki o Jisu. Na vuna? Nira yavutaka na nodra rai ena irairai ga e sau, era raici Jisu kina me luve ga ni matai. Era qoroya na nona vosa vuku kei na nona cakacaka veivakurabuitaki, ia sa tiko rawa na nodra rai me baleti Jisu ra qai sega ni via veisautaka qori. Na nodra rai a vakavuna me lai vunau o Jisu vei ira eso tale, a tukuna: “E sega ni dau dokai na parofita ena nona vanua kei na nona vuvale.”​—Maciu 13:54-58.

O ira na Jiu qori era lewe ni matanitu sa waraka voli mai na Mesaia me vica vata na senitiuri. Nira dei toka ga ena nodra vakatulewa ena imatai ni gauna, era mani sega ni ciqoma na Mesaia ena gauna a basika kina qai sega ni vakadonui ira na Kalou. (Maciu 23:37-39) A cala tale ga na rai me baleti ira na imuri i Jisu. E levu era sega ni vakabauta ni bibi na ka eratou tukuna na ilala dauqoli eratou tauvanua, eratou beci tale ga vei ira na vuli vinaka kei ira na iliuliu ni lotu kilai levu ena gauna oya. Era kalouca o ira era nuitaka tiko ga na nodra vakatulewa ena imatai ni gauna, era sega ni vakadonui kina mera nona imuri na Luve ni Kalou.​—Joni 1:10-12.

 Veisau Nodra Rai Eso

Era yalomalumalumu eso era bula ena gauna i Jisu, era veisautaka na nodra rai nira raica na ka e cakava. (Joni 7:45-52) Qori e okati kina e vica vata na lewe ni vuvale i Jisu, era sega ni raica vakabibi sara e liu ni rawa ni Mesaia e dua na wekadra. (Joni 7:5) E vinaka ni a veisau na nodra rai ni toso na gauna ra qai vakabauti koya. (Cakacaka 1:14; 1 Korinica 9:5; Kalatia 1:19) E va tale ga qori na ka e yaco mai Roma ena vica na yabaki e muri, eso na nodra mata na Jiu era yalorawarawa mera rogoca sara ga na ka e tukuna na yapositolo o Paula, mera kua ni nuitaka ga na ka era tukuna na meca ni lotu vaKarisito. Eso era vakabauta sara ga na ka era rogoca.​—Cakacaka 28:22-24.

E levu tale ga nikua e cala na nodra rai me baleti ira na iVakadinadina i Jiova. Na vuna? Ena levu na gauna, e sega ni vakavuna qori na nodra sa dikeva oti na ka dina se ra sa vakadinadinataka ni sega ni yavutaki ena iVolatabu na ka era vakabauta se na ka era cakava na iVakadinadina. Ia era sega ga ni vakabauta e levu nira rawa ni vakavuvulitaka na ka dina na iVakadinadina i Jiova. Ke o nanuma lesu, a va tale ga qori na nodra rai e levu ena imatai ni senitiuri me baleti ira na lotu vaKarisito taumada.

E sega ni kurabuitaki na nodra dau vosataki vakaca ra qai beci o ira era saga mera muria na ivakaraitaki i Jisu. Na vuna? O Jisu a vakasalataki ira na nona imuri dina: “Era na cati kemudou na tamata kece ena vuku ni yacaqu.” Ia a vakayaloqaqataki ira ena nona tukuna: “O koya e vosota me yacova na icavacava ena vakabulai.”​—Maciu 10:22.

Era talairawarawa nikua ina ivakaro i Jisu na iVakadinadina i Jiova nira saga vagumatua mera vunautaka na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou vei ira na tamata e veiyasa i vuravura. (Maciu 28:19, 20) Era kalouca o ira era sega ni via vakarorogo, nira na sega ni kila na ka mera cakava mera rawata kina na bula tawamudu. (Joni 17:3) Vakacava o iko? O na nuitaka na ka ga o nanuma, raica se rogoca, se o na yalorawarawa mo dikeva na ka dina? Nanuma tiko: Na irairai e rawa ni veivakacalai qai rawa ni cala na noda nanuma, ia o na kurabuitaka na veika vinaka ena yaco ke o yalorawarawa mo dikeva na ka dina.​—Cakacaka 17:10-12.

[iYaloyalo ena tabana 11]

Na nodra vakatulewa ena imatai ni gauna e levu na Jiu a vakavuna mera sega ni ciqomi Jisu me Mesaia

[iYaloyalo ena tabana 12]

E yavutaki ena ka ga o nanuma se yavutaki ena ka dina na nomu rai me baleti ira na iVakadinadina i Jiova?