iVakamacala ni Roka kei na iSulu ena Gauna Vakaivolatabu

E VOLAITUKUTUKUTAKI vakalevu ena iVolatabu na iculacula, na roka, kei na veika e caka kina na isulu mera dara na tamata era bula ena veisenitiuri sa oti.

Na iVolatabu e sega ni ivola ni veimataqali iculacula ni isulu. Ia e volaitukutukutaki qori ena iVolatabu meda raitayaloyalotaka kina na veika eda wilika.

Me kena ivakaraitaki eda wilika na nodrau cula vata nodrau isulu o Atama kei Ivi me vunitaki kina na nodrau luvaiwale—rau cula vata na drau ni lolo me liku. A sosomitaki qori ena isulu a qai solia vei rau o Jiova—na ‘isulu balavu e caka mai na kulinimanumanu,’ ni na dede nodrau dara tiko.—Vakatekivu 3:7, 21.

Eda raica tale ga ena Lako Yani wase 28 kei na 39 na ivolatukutuku matailalai me baleta na isulu e dau dara na bete levu ni Isireli. E okati kina e dua na icurucuru e loma, dua na isulurabe vulavula, dua na ivau ni tolona e tali, dua na isulu balavu tabaleka karakarawa, dua na efoti ukutaki, na taube kei na dua na ivauniulu kei na kena veleti koula e caliva. Nida wilika na levu ni iyaya talei me caka kina na isulu qori, eda sa rawa ni raitayaloyalotaka na kena rairai totoka.—Lako Yani 39:1-5, 22-29.

Na isulu a dara na parofita o Ilaija a duatani dina ni rawarawa sara nodra kilai koya na tamata ke vakamacalataki mada ga na nona isulu: “A tamata sa vakaisulu e nai sulu vuti ka ni manumanu, ka sa vau na tolona e nai vau kuli-ni-manumanu.” Ni oti tale e vica na drau na yabaki, era rairai nanuma eso ni o Joni na Dauveipapitaisotaki o Ilaija ni via tautauvata na isulu erau dara.—2 Tui 1:8; Maciu 3:4; Joni 1:21.

 iSulu kei na Roka E vakamacalataki vakalevu ena iVolatabu na veika e caka kina na isulu, kena roka, na kena kesavi, na kena tali, kei na kena cula. * Na isulu e vakamacalataki vakalevu e caka mai na vuti ni manumanu susu kei na lineni mai na vu ni laino. A kilai o Epeli me “dauvakana sipi.” (Vakatekivu 4:2) E sega ni tukuna na iVolatabu ni susu sipi o Epeli me rawa ni vakayagataka na vutina. A tekivu cavuti ena iVolatabu na lineni matailalai ena ivolatukutuku ni nona vakaisulutaki Josefa o Fero ena ika18 ni senitiuri B.S.K. (Vakatekivu 41:42) Na iVolatabu e sega ni tukuna ni o ira na Jiu era dau dara na isulu e caka mai na isulu dina, ia a se vakayagataki makawa tu mai ena Tokalau e loma.

Na wa matailalai ni laino kei na vutinisipi, e dau tali vata me buli kina na waniculacula e duidui na kena vavaku. Na wa qo sa na qai tali ina tikitiki ni sulu. Na waniculacula kei na isulu e tali e dau kesavi ena veimataqali roka, qai koti na isulu me rauti koya e dara.  Na isulu e dau ukutaki qai cula ena waniculacula duiroka e vakarairaivinakataka na isulu qai vakatau kina na kena isau.—Dauveilewai 5:30.

E dau cavuti ena iVolatabu na roka karakarawa, lokaloka kei na kulakula me kesavi kina na isulu. Era vakaroti na Isireli mera biuta “na ka vakaiukuuku e na bele” ni nodra isulu mera nanuma kina na nodra veiwekani talei kei na Kalou o Jiova. (Tiko Voli Mai na Lekutu 15:38-40) Na vosa vakaIperiu na tekheʹleth, na roka karakarawa, kei na ‘ar·ga·manʹ, e dau vakadewataki me “lokaloka,” e dau vakayagataki ena isulu ni bete levu kei na so tale na iukuuku ena valeniveitavaki kei na valenisoro.

Valeniveitavaki kei na iUkuuku ni Valenisoro A nodra vanua ni sokalou na Isireli na valeniveitavaki ena vanualiwa kei na valenisoro e Jerusalemi ena dua na gauna e muri. Koya gona e levu na itukutuku ena iVolatabu e dusia na kena vakarautaki kei na kena ukutaki na valeniveitavaki kei na valenisoro a tara o Solomoni. E sega ni vakamacalataki wale ga na roka kei na iyaya e vakayagataki, e vakamacalataki tale ga na kena tali, kesavi kei na cula ni kena iubi kei na latilati.

A veiuqeti qai veidusimaki na Kalou vei rau na kenadau ena cakacaka vakamatai o Pisalieli kei Aoliapi kei na so tale na tagane kei na yalewa, era vakacavara vinaka kina na itavi dokai a lesi vei ira mera tara na valeniveitavaki me sokaloutaki kina o Jiova. (Lako Yani 35:30-35) E vakamatailalaitaki ena Lako Yani wase 26, na iyaya kei na itaratara ni valeniveitavaki. Kena ivakaraitaki na isulu raba duiroka ni valelaca me caka mai na “lineni matailalai ni wa muloci, kei na ka pelu, ka lokaloka, ka kulakula.” E levu na iyaya qori a kau mai Ijipita ena gauna era sereki kina na Isireli. E kauaitaki sara vakalevu na kena caka na latilati vavaku duiroka a cula tu kina na iyaloyalo ni jerupi qai latia “na tikina tabu mai na tikina tabu sara” e loma ni valeniveitavaki. (Lako Yani 26:1, 31-33) A tokaruataki na itukutuku matailalai qori vei ira na cula na isulu ni valenisoro mai Jerusalemi ena veidusimaki i Tui Solomoni.—2 Veigauna 2:1, 7.

Eda dikeva rawa ena itukutuku e maroroi tu ena iVolatabu nira vuku ra qai maqosa na Iperiu makawa,  nira vakayagataka ga na iyaya e tu vei ira. Era bula rawa tiko ena ilavo lailai e tu vei ira, e sega tale ga ni vakaloloma se rairai ca na nodra isulusulu. Ia na totoka kei na duiroka ni nodra isulu e vakatau ena duidui ituvaki se draki era donuya e veiyabaki, kei na ilavo ni vuvale.

E tukuna na iVolatabu ni a soli vei ira na Isireli e dua na vanua vinaka mera vakaitikotiko kina, “na vanua sa dave kina na wai-ni-sucu kei na oni.” (Lako Yani 3:8; Vakarua 26:9, 15) Nira tokona na sokalou dina vei Jiova, era marautaka na nona veivakalougatataki. E totoka na nodra bula, ra marau qai lomavakacegu. Kena ivakaraitaki, e tukuna vei keda na iVolatabu: “Sa tiko vakavinaka e na gauna kece i [Tui] Solomoni ko ira na Juta kei ira na Isireli, na tamata yadua e ruku ni nona vaini, kei na ruku ni nona lolo, mai Tani ka yacovi Pieri-sepa.”—1 Tui 4:25.

[iVakamacala e ra]

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 26, 27]

Vutinisipi kei na Lineni

Ena gauna vakaivolatabu, e dau susu na sipi me ivurevure ni sucu qai caka kina na isulu. E dua na ivakatawa ni sipi e rawa ni susuga e vica wale ga na sipi me rawa kina na nodratou isulu vakavuvale. Ia ke levu na sipi e susugi, sa na rawa ni volitaka o koya na ka e vo ena vanua ni caka isulu. So na tauni kei na koro e dui tu ga na nodra isoqosoqo ni caka isulu. Ena gauna makawa na koti vutinisipi e nodra cakacaka na lewenivanua ena dua na yabaki.—Vakatekivu 31:19; 38:13; 1 Samuela 25:4, 11.

E dau vakayagataki ena gauna ya me isulu na lineni e caka mai na wa ni vu ni laino. (Lako Yani 9:31) Na vu ni laino e dau tamusuki ni sa voleka ni matua. Na tolona e dau sigani qai toni ena wai me vakamalumutaka na uto ni kau. Ni sa vakamamacataki, e dau samuti qai wasewasei na kena wa me tali me waniculacula. O ira na kawa vakatui kei ira na vakailesilesi liu era dau taleitaka na isulu e caka mai na lineni.

[iYaloyalo]

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 27]

Kena Caka na Waniculacula

E sega ni yaga ke vakayagataki ga e dua na wa me vaka na vutinime, vutinisipi, kei na wa ni laino ni sa rui malumalumu qai lekaleka. Ena vinakati me muloci vata se tali e vicavata na wa me rawa ni vavaku se balavu na waniculacula. E kaya na iVolatabu ni “yalewa sa vinaka sara” e “dodoka na ligana ki nai vakawiri ni wa-ni-sulu, ka sa taura e na ligana nai tokatoka ni lineni.” (Vosa Vakaibalebale 31:10, 19) E dau vakayagataki e rua na kau ni caka na waniculacula, e dua me vivi kina na vutinisipi, na wa ni laino se vutinime, na kena ikarua me itokatoka ni waniculacula.

Na marama ena cakava na cakacaka qo, ena taura toka ena dua na ligana na kau e vivi toka kina na vutinisipi, vutinime, se wa ni laino. Ena wirica tiko ena ligana kadua na ka kece e vivi toka ena kau e taura tiko qai vakacuruma ena iqaso ni itokatoka ni wa. E tiko e dua na disi ena mua ni itokatokaniwa e ra, me kena ivakabi. Ena vakaduria na itokatokaniwa qai cowiritaka tiko me yacova ni sa vavaku na waniculacula. Ena vivi tu na waniculacula ena kena itokatoka me vaka e dau laurai ena itokatokaniwa ena misini ni culacula. Ena cakava tiko qori me yacova ni sa dua ga na waniculacula balavu na ka kece e vivi toka ena kau, sa rawa sara ni kesa se vakayagataki ena talitali.

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 28, 29]

Kesakesa

Ni tali qai vakasavasavataki oti na waniculacula e caka mai na vutinisipi kei na laino se na isulu e tali, e dau kesa ena veimataqali roka. Me buto vinaka na kena roka, e dau toni vakavica ena kesa. Ni kau tani mai na saqa na ka e toni tu kina, e dau lobaki me rawa ni vakayagataki tale na ivovo ni kesa ni sa rui sau levu. Sa qai dau vakamamacataki na wa se na isulu sa kesavi.

Era sega ni bulia rawa e dua na roka ni kesa o ira ena gauna makawa, era cakava kina na kesa e sega ni rawa ni taqusi e caka mai na kau kei na manumanu, qai kurabuitaki na veimataqali roka e rawa kina. Kena ivakaraitaki, na kesa dromodromo e caka mai na drau ni amodi kei na kuli ni pomekaraneti e qaqi, na kesa loaloa e caka mai na kuli ni vu ni pomekaraneti. Na kesa damudamu e caka mai na wakanikau na madder se na manumanu lailai na kermes, e via vaka na burogo. Na roka karakarawa e caka mai na dua na senikau lokaloka qai karakarawa. Ni waki vata tale ga na wai ni so na vivili, e rawa kina na veimataqali roka me vaka na lokaloka, karakarawa, kei na roka damu buto.

E vica na vivili e gadrevi me kesavi kina e dua na isulu? Ni lailai sara na wai e rawati ena vivili yadua me rawa kina na kesakesa, e tukuni ena dua na vakadidike ni vinakati e rauta ni 10,000 na vivili me kesavi kina e dua na isulurabe se iovi lokaloka. Donuya na gauna ni veiliutaki i Nabonidus na Tui Papiloni, a vakavasagavulutaki na isau ni vutinisipi lokaloka mai na vutinisipi e kesavi ena roka tale eso. E rogo o Taia ni dau volitaka na kesa saulevu qo, e kilai kina na roka lokaloka me lokaloka ni Taia.

[iYaloyalo]

Qa ni vivili

iKeli ni kesa lokaloka ena ika2 se na ika3 ni senitiuri B.S.K. mai Tel Dor, Isireli

[Credit Line]

The Tel Dor Project

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 29]

Talitali

Na loom (e dua na iyaya ni talitali) e dau vakayagataki me talia na waniculacula ina tikinisulu e veirauti me caka kina na isulu se so tale na ka. Ena tuvani vakaiwasewase na wa ra qai veicurumaki nira vakaliligi vakadodonu se dodo vakababa. Na wa e dodo vakababa ena qai tali ena dela kei na ruku ni wa e lili tiko.

Ena gauna vakaivolatabu na kau e vakayagataki me tali kina na wa e rawa ni biu vakababa ena fuloa se vakaduri vakadodonu. Ena so na kau e duri vakadodonu, e dau biu na ivakabi ena mua ni wa e ra. A kune ena levu na vanua e Isireli na ivakabi ni kau e dau tali kina na wa.

Na talitali e dau cakacaka ni vuvale, ia ena so na vanua sa cakacaka sara ga ni koro. Kena ivakaraitaki, ena 1 Veigauna 4:21, e cavuti kina ‘na vuvale ni kawa era cakava na isulu matailalai,’ o ira qori era rairai lewena e dua na isoqosoqo ni talitali.

[iYaloyalo ena tabana e 27]

‘Na waniculacula karakarawa kei na vutinisipi lokaloka.’—Lako Yani 26:1