NA DINAU e rawa ni vakavuna na tiko yavavala ena vuvale, se rawa sara mada ga ni vakaleqa. Kena ivakaraitaki, a raica na dauvakadidike o Jeffrey Dew ni o ira na veiwatini era dau dinau era sega ni dau vakayagataka vata e levu na gauna, era dau veiba vakalevu, ra qai sega ni marau. Ni vakatauvatani kei na so tale na ulutaga e dau veibataki, e laurai ni dauveibataki vakalevu na veika me baleta na dinau kei na veika vakailavo, e vakavuna me levu kina na karakara kei na veituki, kena irairai ni dau vakavuna me lai veivosakitaki kina eso tale na ka. E sega ni kurabuitaki gona ni vakavuna tiko e levu na veisere e Merika na veibataki ni ilavo.

Ni sivia na dinau e vakavuna tale ga me leqataki kina na bula, me vaka na lailai ni moce, mosi ni ulu, mosi ni kete, mateniuto, kei na lomabibi. E kaya o Marta e dua na yalewa vakawati: “Na watiqu o Luís e dau lomabibitaka vakalevu na neitou dinau, e vakavuna kina me moce tu ga ena levu na gauna. Na tagane au dau nuitaka tu e sa sega ni cakava rawa na nona itavi.” Eso tale era sa sega ni vosota rawa na levu ni nodra lomaocaoca. Kena ivakaraitaki, a ripotetaki ena nius na BBC ni a vakamatei koya ga vakataki koya e dua na yalewa vakawati ena tokalau ni ceva kei Idia, baleta ni bera tiko na nona sausaumi e rauta ni $840 na ilavo ni Merika. A dinautaka na ilavo qori me saumi kina na nodratou qaravi vakavuniwai na luvena.

 Vakacava ke vakavuna na tiko yavavala ena nomu vuvale na dinau? Meda raica mada eso na veika dredre era dau sotava na veiwatini e tiko nodra dinau kei na ivakavuvuli vakaivolatabu e rawa ni vukei iko mo walia kina na leqa qori.

E kaya o Lukasz: “Au dau beitaki watiqu ni dau vakasabusabutaka na ilavo, ia e dau vosakudrukudrutaka o koya ni na levu na neirau ilavo ke dua na noqu cakacaka tudei.” Na cava me cakava e dua na veiwatini me kua ni yavalata na nodrau bula vakawati na dinau?

iVakavuvuli yaga: Cakacaka vata me saumi kina na dinau.

Ena sega ni wali na leqa ke o cudruvi watimu​—dina ga ke o sega ni vakavuna na dinau. De vinaka mo muria ga na ivakasala vakaivolatabu e tiko ena Efeso 4:31: “Me kau tani vei kemuni na yaloca, na cudrucudru, na yalokatakata, na karakara, na vosavakacaca kei na ka ca kece va ya.”

E bibi mo drau cakacaka vata me wali kina na dinau. A vakamacalataka e dua na tagane vakawati o Stephanos na sala rau cakacaka vata kina vakaveiwatini: “Keirau raica na dinau me keirau meca.” Na cakacaka vata va qori e salavata sara ga kei na Vosa Vakaibalebale 13:10, e kaya: “A yaloviavialevu ga sa tubu kina na veileti: Ia ko ira sa vakavulici vinaka sa nodra ga na vuku.” Kua ni saga mo walia ga vakataki iko, drau veivosakitaka vakaveiwatini na nomudrau leqa vakailavo drau qai cakacaka vata.

E rawa nira vakaitavi tale ga na luvemu ena sasaga qori. A vakamacalataka e dua na tama mai Argentina o Edgardo, na veika e sotava na nona vuvale: “A vinakata o luvequ tagane lailai me dua na nona basikeli vou, ia keirau vakamacalataka vua na vuna keirau sega ni rawa ni volia kina. Ia keirau solia vua na basikeli nei tukana, e taleitaka dina o koya. Au vulica kina na yaga ni cakacaka vata vakavuvale.”

E nanuma lesu o Enrique: “E levu na noqu dinau niu vakabisinisi, sa qai dredre ga na kena saumi ena gauna e vakilai kina na leqa vakailavo e Argentina. E vinakati tale ga me sele o watiqu. Au vakila niu sega ni sauma rawa na dinau, e vaka ga au coko tu ena dua na viritalawalawa.” E dua na turaga o Roberto mai Brazil, a vakalusia na ilavo kece a maroroi tu ena dua na sasaga vakabisinisi qai dinau ena 12 na baqe. E kaya: “Au madua mada ga na sotavi ira na noqu itokani. E vaka au tamata tawayaga.”

Na cava o rawa ni cakava ke o vakila na yalolailai, ora voli na lomamu se o maduataka na nomu dinau?

iVakavuvuli yaga: Lewa vinaka na nomu ilavo. *

1. Dikeva nomu ituvatuva vakailavo. Vola na ilavo kece e rawata na vuvale kei na kena e vakayagataki, cakava qori me rua na macawa se dua na vula ke gadrevi. Vola tale ga na iwiliwili ni ilavo e vakayagataki me vaka na saumi ni ivakacavacava, inisua, se isulu, de dua qori e sega ni dau vakayagataki wasoma kina na ilavo. Mo qai biuta vakatikitiki na ivakatautauvata ni ilavo o rawata ena dua na vula mera saumi kina.

2. So tale na ivurevure ni ilavo. So tale na ka o rawa ni cakava me ikuri ni cakacaka o sa cakava tiko me vaka na cakacaka vagauna, vakavulica e dua na gonevuli, kumuna na iyaya me kau ena vanua me vakayagataki tale kina, se me dua na nomu bisinisi ni cakacaka ni liga mai vale. Me Qarauni: Me kua ni vakaleqa na veika e bibi cake nomu cakacaka qori, me vaka na nomu ituvatuva vakayalo.

3. Lailai na ilavo mo vakayagataka. Mo volia ga na iyaya ke o gadreva dina, kua ni volivoli baleta ga ni sau rawarawa. (Vosa Vakaibalebale 21:5) E kaya o Enrique, a vakamacalataki mai cake: “E vinaka mo kua ni dau volivoli vakariri, qori ena vukei iko mo vakatulewataka na iyaya o gadreva dina kei na kena o vinakata wale ga.” Qo eso tale na vakatutu.

• Veivakavaletaki: Ke rawa, toki ena dua na vale e lailai na kena rede. Qarauna nomu vakayagataka na  livaliva, wai kei na misini e dau vakatakatataka na loma ni vale mo kua kina ni sausaumi vakalevu.

• Kakana: Vakarautaka na vakasigalevu se kakana mamada mai na nomu lai kana wasoma ina dua na valenikana. Vakayagataka na kuponi ni iyaya se waraka na gauna e lutu sobu kina na isau ni iyaya ena so na sitoa. E kaya o Joelma mai Brazil: “Keu volivoli ena gauna e vakarau sogo kina na makete, au na maroroya tiko eso na ilavo meu voli vuanikau kina kei na kakanadraudrau.”

• Sala ni veitosoyaki: Ke o vakamotoka, vakasamataka vinaka ke o gadreva dina. Ke o nanuma mo na maroroya, mo vakavinakataka tiko ga na kena ituvaki mai na nomu lai volia e dua tale na ka vou. Vakayagataka na sala ni veitosoyaki e vakarautaki me baleti ira na lewe ni vanua se taubale ke rawa.

Ni sa lailai na ilavo o vakayagataka, sa qai rawa ni o vakayagataka vinaka na ilavo e bula.

4. Vakalewa vinaka ni bera ni o dinau. Kena imatai, vakadeitaka mada na ikuri ni ilavo ena lavaki vei iko ena gauna o na dinau kina, na ilavo e dau saumi rawa ni o dinau, na ka ena yaco ni bera nomu sausaumi, kei na ka e rawa ni caka ke sa oti na gauna e dodonu me saumi kina na nomu dinau. Dikeva vinaka na ka e volai tu ena ivola ni kere dinau, baleta e rawa nira lawaki o ira na dausoli dinau. Kena ivakaraitaki, e dua na taba ni veiqaravi e dausoli dinau vakarawarawa mai Merika e vakamacalataka ni 24 na pasede na tubu o na sauma ena gauna o dinau kina, ia na kena dina ni sivia e 400 na pasede.

Kena ikarua, vakasamataka na veika mo cakava me rawa ni saumi kina na nomu dinau. Dua oya na nomu sauma rawa e liu na ikuri ni ilavo e levu duadua e lavaki vei iko. Dua tale na kena iwalewale oya mo sauma rawa e liu na kena e lailai duadua, baleta na lailai ni bili o taura e veivula o na sega ni lomaocaoca kina vakalevu. Ke tiko e dua na nomu dinau e levu kina na ilavo e lavaki mo sauma, de dua ena vinaka mo lai dinau tale mai ena dua na vanua e lailai na tubu e lavaki me rawa ni saumi kina na kena sa tiko rawa.

Kena ikatolu, ke o sega ni sauma rawa na nomu dinau, tovolea mo veivosakitaka kei koya e dausoli dinau na ka o lalawataka me baleta e dua tale na ituvatuva ni nomu sausaumi. O rawa ni kerea me toso na tikinisiga me vakacavari kina na nomu sausaumi, se me vakalailaitaki na tubu ni ilavo e lavaki mo sauma. Eso vei ira na dausoli dinau era na rairai tu vakarau mera vakalailaitaka na levu ni ilavo e gadrevi mo sauma ke o rawa ni sauma kece na tubu ni ilavo e lavaki. Tukutuku vakadodonu qai vakamacalataka ena yalovinaka na kemu ituvaki vakailavo. (Kolosa 4:6; Iperiu 13:18) Vakaivolataka na veidinadinati e caka. Ke sega mada ga ni vakadonui na imatai ni nomu kerekere, kerea tiko ga ke rawa ni caka kina e dua na ka.​—Vosa Vakaibalebale 6:1-5.

Me donu tiko ga na nomu rai ena gauna o vakasamataka kina na sala o na vakayagataka kina na nomu ilavo. Na nomu ituvatuva mada ga ni vakayagataki ilavo vinaka duadua e rawa ni leqa baleta ni dau yaco eso na ituvaki tawanamaki, me vaka ni ilavo e ‘cakava na tabana me vaka na ikeli qai vuka yani i lomalagi.’​—Vosa Vakaibalebale 23:4, 5.

Na sasaga ni kena saumi na dinau e rawa ni vakavuna me guilecavi kina na veika e bibi cake ena noda bula. E kaya e dua na turaga o Georgios: “Na leqa levu duadua oya ni sa neitou ivakarau ni bula tu na kena sagai me saumi na dinau. Na veika e dodonu me vakabibitaki e sa biu vakatikitiki.”

iVakavuvuli yaga: Rai donu me baleta na ilavo.

Se mani vakacava na levu ni nomu sasaga, kena irairai o na sausaumi tiko me vica vata na yabaki. Ena gauna mada ga qo, vakadikeva mada na kemu ituvaki. Mai na nomu dau vakasamataka vakalevu ke lailai se levu na ilavo, e ka vakavuku meda muria na ivakasala vakaivolatabu: “Ke sa tiko na ka meda kania, na isulu meda tokara, kei na vanua meda tiko kina, meda lomavakacegu.”​—1 Timoci 6:8.

Ni o lomavakacegu ena kemu ituvaki vakailavo o na “vakadeitaka kina na veika era bibi sara.” (Filipai 1:10) E okati ena veika “era bibi sara” na nomu veitokani kei na Kalou kei na nomu vuvale. E kaya o Georgios, sa cavuti oti mai: “E sega ni ka bibi duadua ena neitou bula na dinau, dina ga ni se bera ni saumi kece. E marautaki na neirau bula vakawati ni levu na gauna keirau dau cakava vata kina na ka, e levu tale ga na gauna keirau dau vakayagataka vei ratou na gone kei na veika vakayalo.”

E vakavu lomaocaoca na dinau qai gadrevi kina meda vakuai keda mai na so na ka me saumi kina, ia ena yaga na sasaga qori. A kaya e dua na tagane vakawati o Andrzej, mai Poladi: “Ena gauna au kila kina ni a kerei watiqu e dua na nona itokani vakacakacaka me dinau ena vukuna​—a sega ni sauma rawa qai dro, qori e vakavuna me keitou sega ni veimaliwai vinaka kina e vale.” Ia ni raica lesu na ituvaki rau sotava vakaveiwatini, e kaya: “Keirau sa qai duavata ga vakalevu​—sega ni vakaduavatataki keirau na leqa e basika, ia ena neirau cakacaka vata me keirau walia na leqa.”