“Sa qai torocake ga na iyaya vakalivaliva, veika vakailavo, kei na veika vakasaenisi era vakayagataka tiko na itabatamata ena gauna qo . . . ia qo e imatai tale ga ni tabatamata me vakavuna na tiko yavavala ena veika vakapolitiki, leqa vakailavo kei na veikabula ni noda vuravura.”—The Global Risks Report 2018, World Economic Forum.

CAVA ERA KAUAITAKA KINA E LEVU NA VEIGAUNA SE BERA MAI KEI NA VURAVURA? DIKEVA ESO NA IVAKARAITAKI NI VEIKA DREDRE EDA SOTAVA TIKO.

• BASULAWA ENA INTERNET: E vakamacalataki ena niusipepa, The Australian: “Sa qai vakarerevaki ga na vakayagataki ni internet, nira vakayagataka vakalevu o ira na dau vaqaseni ira na gone, veivakasagai, vakaucaca kei ira na dau saga vakailoa mera kila na kemu itukutuku. Dua na kena mataqali sa tubu totolo tiko na butakoci ni kena itukutuku e dua. . . . Na internet e rawa ni vakavotui kina na nodra itovo eso—oya na yalo ca kei na tawayalololoma.”

• VEIVAKADUIDUITAKI ENA KA VAKAILAVO: E ripotetaka na Oxfam International, na levu ni iyau ratou taukena e le walu na vutuniyau e vuravura e tautauvata ga kei na nodra iyau e le 3.6 na bilioni era dravudravua. E qai kuria: “E tawadodonu na veika e vakayacori tiko e veivanua nira sa vutuniyau tiko ga na vetaicake ra qai dravudravua tiko ga na vetaira, e levu ga vei ira era yalewa.” Era leqataka eso ni rawa ni vakavuna na tiko yavavala.

• VEIVALUVALUTI KEI NA VEIVAKACACANI: Ena 2018 e ripotetaka na tabana e vukei ira na isenivalu na United Nations Refugee Agency: “Levu era sa biuta tiko na nodra vanua ena gauna qo.” Sa sivia e le 68 na milioni na tamata era sa biubiu ena vuku ni veivaluvaluti kei na veivakacacani. E kaya na ripote: “E voleka ni le dua na tamata era biuta tiko na nodra vanua ena veiyarua na sekodi.

• LEQATAKI NA VEIKABULA: E kaya na The Global Risks Report 2018: “Sa yali totolo tiko yani na veimataqali kau kei na manumanu. E leqataki tale ga vakalevu noda bula ni vagagai tiko na cagi kei na waitui ena noda vuravura.” Sa lailai tiko na kedra iwiliwili na manumanu lalai ena so na vanua. Nira dau veivuke ena vakamautaki ni kau, era veivakasalataki tiko na saenitisi ni rawa ni vakaleqa noda veikabula. E leqataki tale ga na noda cakau. Era kaya na saenitisi ni rauta e veimama na cakau e vuravura sa vakaleqai oti ena 30 na yabaki sa sivi.

Vakacava eda rawa ni veivuke ena maroroi kei na taqomaki ni noda vuravura? Era nanuma eso ni iwali ni leqa mera vakavulici na tamata. Ia na cava mera vakavulici kina me veisautaka nodra rai kei na nodra itovo? Ena saumi qori ena vica na ulutaga e tarava.