E RAWA NI TUDEI NA VURAVURA?
Wasawasa
E VAKARAUTAKA na wasawasa e dua na iwase levu ni kakana eda kania, e tu tale ga kina eso na ka e caka me wainimate. E sivia ni veimama na cagi na oxygen e vu mai wasawasa. E kauta laivi tale ga na carbon dioxide, na cagi e vu mai ena levu na ka eda cakava. Kena ikuri, e vakatau tale ga kina na draki.
Leqataki na Wasawasa
Na veisau ni draki e rawa ni vakaleqa na cakau, vivili, kei na veika bula e waitui. Era kaya na saenitisi ni na rawa ni mate na cakau kece ena loma ni 30 na yabaki mai qo. Na cakau qori e vakatau kina na nodra bula e dua na ikava ni veika bula e waitui.
Era kaya na kenadau e rauta e 90 na pasede na manumanuvuka e waitui era rairai kania na palasitika. E vakabauti tale ga nira mate tale ga e veiyabaki e vica vata na milioni na manumanu ni waitui.
Ena 2022, e kaya o António Guterres na Vunivola levu ni Matabose kei Vuravura, “eda sega sara ga ni taqomaka na wasawasa. Nikua, sa tu ena dua na ituvaki e rui leqataki.”
Buli na Vuravura me Tudei
E buli na wasawasa kei na veika bula e tu kina me vakasavasavataki koya ga. Ia ena sega ni cakava vinaka qori ke sa sivia tale na noda benuca tiko. E kaya na ivola Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation, ke da sega ni benuca na wasawasa “ena rawa ni vakasavasavataki koya tiko ga.” Qo e vica na kena ivakaraitaki:
-
Na manumanu somidi na phytoplankton e dau ciri tu e delaniwai, e kania qai maroroya na cagi na carbon dioxide. E kena irairai na cagi qori e vakavuna vakalevu na katakata ni vuravura. Ke kumuni mada ga na carbon dioxide e tu ena vunikau, veico, se so tale na mataqali kau ena via tautauvata kei na kena e maroroya tu na phytoplankton.
-
Na manumanu somidi na microbe e dau kania na kuli kei na sui ni ika mate e dau vakadukara na wasawasa. Sa qai tiko eso tale na manumanu ni waitui era kania na microbe. E tabaki ena website na Smithsonian Institution Ocean Portal, na ituvatuva qo “e savasava qai makare kina na wasawasa.”
-
E levu na ika era kauta laivi mai waitui na waigaga (acid) e dau vakaleqa na cakau, vivili, kei na so tale na veika bula e waitui. Era cakava rawa qori ena nodra ivakarau ni kana.
Sasaga me Wali na Leqa
Vakayagataka na kato kei na tavaya ni wai e rawa ni vakayagataki tale. Qori ena vakalailaitaka na benuci ni wasawasa ena iyaya palasitika
Ena savasava tiko ga na wasawasa ke sega ni benuci. Era veiuqeti tiko gona na kenadau meda kua ni vakayagataka na iyaya palasitika e vakayagataki ga vakadua qai biu laivi. Ia meda vakayagataka na kena e rawa ni maroroi qai vakayagataki tale.
Ia se levu na ka e vinakati. Wale tiko ga qo, na isoqosoqo e taqomaka na veika bula e kumuna rawa ena loma ni dua na yabaki e rauta ni 9,200 na tani na benu e baravi ena 112 na vanua. Qori e dua ga na iwiliwili lailai ni benu e dau kolotaki e wasawasa e veiyabaki.
E kaya na National Geographic “na levu ni kena vagagai na [wasawasa] ena gauna qo ena rairai sega ni vakasavasavataki tale. Na levu ni waiwai (fossil fuel) e vakamai tiko ena veiyasa i vuravura e vakadredretaka nodra vakasavasavataka na wasawasa” na manumanu ni waitui.
Vuna Meda Nuidei Kina—Ka e Kaya na iVolatabu
“Sa sinai na vuravura ena ka oni cakava. E tiko na wasawasa, e levu qai raba, e sinai kina na veika bula e sega ni wiliki rawa, na ka lalai kei na ka lelevu.” —Same 104:24, 25.
E bulia na Dauveibuli na wasawasa me rawa ni vakasavasavataki koya ga vakai koya. Vakasamataka mada: E bulia na Dauveibuli na wasawasa kei na veika kece e bula kina. Eda vakadeitaka kina ni na rawa ni vakaotia na kena benuci tiko na wasawasa. Raica na ulutaga “Yalataka na Kalou ni na Tudei na Vuravura,” tabana e 15.
