A VAKAYACORI e dua na vakadidike ena 2015 vei ira na tamata cakacaka ena walu na vanua. Era kaya e levu nira sega ni taqea rawa na ka e namaki vei ira e vanua ni cakacaka kei na nodra vuvale. E va qori nodra rai ni levu na itavi era vakacolati kina e vale kei na vanua ni cakacaka, saulevu na iyaya, qai levu na gauna era sa cakacaka tu ga. Kena ivakaraitaki e Merika, era cakacaka eso me 47 na aua e veimacawa. E rauta ni 1 mai na 5 vei ira qori e cakacaka me 60 na aua se sivia!

Ena dua tale na vakadidike a caka ena 36 na vanua, era kaya e sivia e dua na ikava ni tamata cakacaka ni sa sega ni levu na nodra gauna galala! E dau tarai ira tale ga na gone ke sega ni veiraurautaki vinaka na ka e caka.

Ke sivia tale na ka eda via cakava, sa na lailai na gauna meda cakava kece kina. Qori ena vakavu lomaocaoca ga vei keda. Eda na veiraurautaka gona vakacava na ka eda cakava? Ena veivuke vakacava na ka eda vakabauta, na noda vakatulewa, kei na noda isausau? Meda dikeva mada e liu e va na vuna e dau sivia tale kina na ka era cakava eso.

E kaya e dua na tama o Gary: “Au cakacaka me vitu na siga e veimacawa, niu via qaravi ratou vinaka na luvequ. Au vinakata me ratou marautaka na veika au sega ni marautaka.” Ke donu mada ga na nodra inaki na itubutubu, e bibi mera dikeva na veika era vakaliuca. E kaya e dua na vakadidike ni levu na uabula kei na gone era vakaliuca na ilavo kei na iyau. O ira qori era sega ni marau, era sega ni lomavakacegu, era tautauvimate ni vakatauvatani kei ira e sega ni levu na nodra iyau.

E dau sivia tale na ka era tuvanaka eso na itubutubu ena vuvale nira vinakata mera rawaka vinaka na luvedra ena veigauna se bera mai. E kaya me baleti ira na itubutubu va qori na ivola Putting Family First: “Na ka era cakava e sega wale ga ni vakaleqai ira, e tarai ira tale ga na luvedra.”

Era kaya na dauveivoli ni na sega ni taucoko na bula ke da sega ni volia na iyaya vou. E kaya na mekesini The Economist ni sa bini kasauru nikua na iyaya qai sega ni dau dede na kena volitaki. E lailai kina na gauna mera digia na lewenivanua na ka mera volia, sarava se kania.

Ena 1930, e kaya e dua e dau dikeva na veika vakailavo ni na levu nodra gauna galala na tamata cakacaka ke vakayagataki na iyaya vovou. E sega ni dina na ka e kaya! E tukuna o Elizabeth Kolbert e dua vei ira na dauvola na mekesini na New Yorker, nira sega ni via cegu totolo mai na nodra cakacaka e levu nira vinakata na ka vovou. Na ka vovou qori e vinakati kina na ilavo kei na gauna.

Eso era cakacaka vakaukaua mera vakalomavinakataki ira kina na boso. Eso tale era rawai ena nodra veivakamuai na nodra itokani mera dau ovataimi. Ena vuku tale ga ni dredre ni bula vakailavo, era vakadonuya eso mera cakacaka ena levu na gauna se wawa kacivi tu ga mera lai cakacaka.

Era dau saga eso na itubutubu mera muria na nodra ivakarau ni bula eso tale na vuvale. Ke sega ni rawa qori, e dau ca na lomadra nira nanuma era sega ni qaravi ira vinaka na luvedra.

E kaya o Tim mai Merika: “Au taleitaka noqu cakacaka, au solia kina noqu vinaka kece niu nanuma era na kilai au kina eso tale kei na ka au rawa ni cakava.”

Me vakataki Tim, era nanuma e levu ni vakatau na kedra irogorogo ena levu ni ka era cakava ena nodra bula. Ni vakamacalataka na ivakarau ni rai va qori, e kaya o Elizabeth Kolbert sa cavuti oti mai: “Sa semai vakalevu nikua na osooso ina rogo kei na itutu. Na levu ga ni nomu osooso, na levu tale ga ni nomu dokai.”

E veiuqeti na iVolatabu ena gugumatua kei na cakacaka vakaukaua. (Vosa Vakaibalebale 13:4) E cavuti tale ga kina me veiraurautaki na ka. E kaya na Dauvunau 4:6: “E vinaka me sinai e dua na liga ena vakacegu, e ca ni sinai ruarua na liga ena cakacaka kaukaua qai tautauvata kei na cemuria na cagi.”

Nida veiraurautaka na ka eda cakava, eda na bulabula vakayalo, vakayago tale ga. Vakacava e rawa nida veiraurautaka dina na ka eda cakava? Io, meda dikeva mada e va na sala eda rawa ni cakava kina qori:

Eda vinakata kece na ilavo ni yaga ena noda bula. Ia me vakacava na levu ni ilavo meda rawata? E vakatau beka na rawaka ena  nomu iyau kei na levu ni nomu ilavo? Ni sivia tale na gauna ni vakacegu se veivakamarautaki, qori tale ga e rawa ni vakavu lomaocaoca.

E kaya o Tim sa cavuti oti mai: “Keirau dikeva tale vakaveiwatini na neirau ivakarau ni bula, qai vakatulewataka me keirau bula rawarawa ga. Keirau vakavola na veika keirau sa cakava tiko, kei na neirau isausau vou. Keirau veitalanoataka na neirau vakatulewa ena veigauna sa oti, kei na ka me keirau cakava me baleta na neirau isausau vou.”

E vakasalataki keda na iVolatabu meda qarauna “na gagadre ni mata.” (1 Joni 2:15-17) E vakabulabulataki na gagadre qori ena buturara ni veivoli, qai rawa ni vakavuna me cakacaka vakalevu e dua se qara na ka ni veivakamarautaki saulevu. Eda sega ni lewa na itukutuku ni veivoli, ia eda rawa ni lewa vinaka na matada. E bibi tale ga meda vakasamataka vinaka na veika e gadrevi dina ena noda bula.

Nanuma tiko ni dau kaukaua na nodra veivakamuai na noda ilala. Kua gona ni vakailala kei ira era vinakata vakalevu na iyau se ra kaya ni vakatau na rawaka ena levu ni iyau o taukena. E vinaka mo qarai ira na itokani e donu na ka era vakaliuca. E kaya na iVolatabu: “O koya e vakailala kei ira na vuku ena vuku.”—Vosa Vakaibalebale 13:20.

Veivosakitaka kei nomu boso na nomu gauna ni cakacaka, kei na ka o vakaliuca. Kua ni nanuma ni dodonu mo bobula ena nomu cakacaka. E kaya na ivola Work to Live: “O ira era veiraurautaka vinaka na nodra cakacaka kei na  nodra vuvale era vakabauta ni na sega ni oti na cakacaka. Ke ra yali mada ga o ira, ena toso ga na cakacaka.”

A dau rawaka vinaka tu vakailavo o Gary sa cavuti oti mai, ia a vakatulewataka me vakalailaitaka nona gauna ni cakacaka. E kaya: “Keitou veitalanoataka vakavuvale me keitou bula rawarawa ga. Keitou cakava sara na veiveisau e gadrevi. A vakadonuya tale ga na noqu boso meu cakacaka ga ena vica na siga ena dua na macawa.”

E bibi me tiko na gauna me rau marautaka vata na veiwatini, o ira tale ga na gone me tiko na gauna mera marautaka kei na nodra itubutubu. Kua gona ni vakatauvatana na nomu vuvale ina so tale na vuvale era dau vakaogai ira ena levu na ka. E kaya o Gary: “Me tiko na gauna ni vakacegu kei na ka ni veivakamarautaki, qai kua ni vakaogai iko ena veika e sega soti ni bibi.”

Ni dou veimaliwai vakavuvale, e vinaka me boko na retioyaloyalo, mobail, se so tale na iyaya vakalivaliva e rawa ni veivakasosani. Saga mo dou bau kana vata mada ga vakavuvale vakadua ena dua na siga, qai vakayagataka na gauna qori mo dou veitalanoa kina. Nira cakava qori na itubutubu, era na marau vakalevu na gone ra qai rawaka vinaka e koronivuli.

E vinaka mo taroga: ‘Na cava mada au vinakata? Na bula vakacava au vinakata me ratou marautaka noqu vuvale?’ Ke o via marau qai vakainaki nomu bula, na ka o vakaliuca me salavata kei na ivakasala yaga ena iVolatabu.