Etɛ Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ ka Nɔ Lin Dó Nǔnywɛ Xwitixwiti Wu?

Mǐ nɔ ɖó sísí nú nǔ e nǔnywɛ xwitixwiti wà lɛ é bo nɔ lɛ́ ɖi nǔ nú nǔnywɛ xwitixwiti sín nǔ ɖěɖee è mɔ, bɔ kúnnuɖenú nǔ enɛ lɛ tɔn ɖè lɛ é.

“Nǔnywɛ xwitixwiti wɛ nyí nǔ kplɔnkplɔn dó wɛkɛ ɔ kpo lee nǔ e ɖò wɛkɛ ɔ mɛ lɛ é nɔ wà nǔ gbɔn é kpo wu, bo lɛ́ nyí nǔnywɛ e mǐ nɔ yí ɖò ye gɔ́n é.” (Collins Cobuild Advanced Learner’s English Dictionary) Nǔgbo wɛ ɖɔ Biblu nyí nǔnywɛ xwitixwiti sín wema ɖé ǎ, amɔ̌, é nɔ dó wusyɛn lanmɛ nú gbɛtɔ́ lɛ ɖɔ ye ni kplɔ́n nǔ dó wɛkɛ ɔ wu bo lɛ́ ɖu lè nǔnywɛ xwitixwiti sín nǔ ɖěɖee mɛ ɖevo lɛ mɔ lɛ é tɔn. Kpɔ́ndéwú ɖé lɛ ɖíe:

Nǔnywɛ xwitixwiti sunví lɛ, planɛti lɛ, kpo jɔwamɔ sín nǔ ɖevo e ɖò jinukúnsin lɛ é kpo tɔn: “Mi kpɔ́n jixwé aga dɔ̌n sɛ́dó: Mɛ̌ ka bló sunví lɛ? Mɛ̌ ka nɔ na gbè ye bɔ ye nɔ ɖò yiyi wɛ, sɔja e ɖò ahwangbenu lɛ ɖɔhun? Mɛ e tuùn nyikɔ ye ɖokpo ɖokpo tɔn bo nɔ ylɔ́ ye ɔ wɛ.”—Ezayíi 40:26.
Nǔnywɛ xwitixwiti nǔɖogbɛ lɛ tɔn: Salomɔ́ɔ “ɖɔ xó dó atín tɛnmɛ tɛnmɛ lɛ wu, bɛ́sín atín ɖaxó ɖaxó sɛ́dlu Libáan tɔn lɛ jí, kaka jɛ atínvú izɔpu e nɔ wú ɖò dǒ wu lɛ jí. É lɛ́ ɖɔ xó dó kanlin lɛ wu; é ɖɔ xó dó xɛ lɛ wu, é ɖɔ xó dó hweví lɛ kpo kanlin e nɔ sá gbɔn kɔ́mɛ lɛ kpo wu.”—1 Axɔ́su lɛ 5:13.
Dotóozɔ́: “Mɛ e sín lanmɛ ɖò ganji lɛ é nɔ ɖó hudo dotóo tɔn ǎ, amɔ̌, mɛ e ɖò azɔn jɛ wɛ lɛ é nɔ ɖó hudo tɔn.”—Luki 5:31, nwt.
Ninɔmɛ ayǐ mɛ tɔn: “A yì fí e un kplé laglasi linfín ɖó ɔ kpɔ́n à? A mɔ fí e un kplé kɛ́njí ɖó ɔ à? . . . A tuùn fí e jɔhɔn zǎnzǎnhweji tɔn nɔ gbɔn bo nɔ nyi dó ayikúngban jí ɔ à?”—Jɔbu 38:22-24.

Wema mǐtɔn lɛ nɔ ɖó sísí nú nǔnywɛ xwitixwiti, gbɔn xóta ɖěɖee ɖɔ xó dó wɛkɛ ɔ kpo nǔ e nǔnywɛ xwitixwiti wà lɛ é kpo ɖiɖetɔ́n gblamɛ. Mɛjitɔ́ Kúnnuɖetɔ́ lɛ nɔ dó wusyɛn lanmɛ nú vǐ yetɔn lɛ ɖɔ ye ni sè wema, bo na dó sixu mɔ nukúnnú jɛ nǔ e lɛlɛ̌ dó ye lɛ é wu ganji. Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn gegě nɔ w’azɔ̌ ɖò nǔnywɛ xwitixwiti linu, kaka jɛ biochimie, mathématiques kpo physique kpo jí.

Nǔnywɛ xwitixwiti sín dogbó lɛ

Mǐ ɖi nǔ ɖɔ nǔnywɛ xwitixwiti kún sixu na sinkɔn nú nǔkanbyɔ gbɛtɔ́ tɔn lɛ bǐ ó. a Ði kpɔ́ndéwú ɔ, nǔnywɛ xwitixwitizɔ́watɔ́ ɖé lɛ nɔ gbéjé nǔ e ɖò ayikúngban lanmɛ lɛ é kpɔ́n, bɔ ɖevo lɛ nɔ kplɔ́n lee agbaza gbɛtɔ́ tɔn nɔ w’azɔ̌ gbɔn é. Amɔ̌, etɛwu nǔ e sín hudo è ɖó bo na nɔ gbɛ̀ lɛ é bǐ ka ɖò ayikúngban ɔ jí? Etɛwu agbaza gbɛtɔ́ tɔn sín wǔjɔnú lɛ bǐ ka nɔ w’azɔ̌ ɖó bǔ mɔ̌?

Mǐ wá mɔ ɖɔ Biblu kɛɖɛ wɛ na sinkɔn e sɔgbe é nú nǔkanbyɔ enɛ lɛ. (Ðɛhan 139:13-16; Ezayíi 45:18) Enɛ wu ɔ, mǐ ɖi nǔ ɖɔ nǔ kplɔnkplɔn ɖagbe ɖé wɛ nyí è ni kplɔ́n nǔ dó nǔnywɛ xwitixwiti kpo Biblu kpo bǐ wu.

Hweɖelɛnu ɔ, nǔnywɛ xwitixwiti sixu cí nǔ e sɔ́ ta Biblu ɔ é ɖɔhun. Amɔ̌, ɖé lɛ nɔ sín nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ e è ɖó dó nǔ e Biblu kplɔ́n mɛ nǔgbo nǔgbo é wu é wu. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, é kplɔ́n mɛ ɖɔ ganxixo 24 donu ayizɛ́n wɛ è zán dó dá ayikúngban ɔ na ǎ.—Bǐbɛ̌mɛ 1:1; 2:4.

Kúnnuɖenú kaka ɖé nɔ gudo nú nǔkplɔnmɛ e mɛ gegě nɔ kpɔ́n dó mɔ nǔnywɛ xwitixwiti tɔn é ɖé lɛ ǎ, lobɔ nǔnywɛ xwitixwitizɔ́watɔ́ e è nɔ sí ganji é ɖé lɛ yí gbè na ǎ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ɖó lee è bló wɛkɛ ɔ ɖó é jiwǔ wutu ɔ, nǔnywɛ xwitixwitizɔ́watɔ́ gegě lin ɖɔ nǔ lɛ kún jɔ nú yeɖée ó, bɔ mǐ lɔ yí gbè na.

a Nǔnywɛ xwitixwitizɔ́watɔ́ Erwin Schrödinger e gosin Autriche bɔ è lɛ́ dó ajɔ ɛ é wlan ɖɔ nǔnywɛ xwitixwiti “kún kɛnu dó nǔ ɖěɖee . . . nɔ ɖu ayi mɛ nú mǐ tawun lɛ é, [nǔ ɖěɖee] ɖò taji tawun nú mǐ lɛ é wu ó, b’ɛ ka blawǔ ɖesu.” Bɔ Albert Einstein ɖɔ: “Mǐ sɔ́ ta atín kaka cobo wá mɔ ɖɔ tamɛ linlin e xwè ali é kún ko kpé bonu è na ɖeɖɛ gbɛmɛ tagba lɛ ó.”