“Mǐ bǐ wɛ ɖo biba wɛ ɖɔ gbɛ ní lɛ́ cí lěe é ɖe gbɔn ɖ’ayǐ é.”—Angela Merkel, acɛkpikpa Jǎnma tɔn sín gǎn.

 Ðó jɛmɛjí Covid-19 ɔ kpo ɖo nǔ gba wɛ gbɔn gbɛ ɔ bǐ mɛ wútu ɔ, mǐ lɔ sixú lin nǔ ɖokpó ɔ. Amɔ̌, étɛ́ ɖɔ gbé è ka ja bó ɖɔ “gbɛ ní lɛ́ cí lěe é ɖe gbɔn ɖ’ayǐ é”? Étɛ́ ɖó nukún wɛ mɛ lɛ́ ka ɖe bó ná wa?

•   Lɛ́ jɛ gbɛ zán jí lěe yě nɔ zán gbɔn ɖ’ayǐ é. Mɛɖé lɛ́ ɖo biba wɛ bó ná zán hwenu ɖó kpɔ́ xá mɛ ɖěvo lɛ́ d’é jí, kpé wú bó zunfán yě, ná alɔ yě, bó lɛ́ kpé wú bó yi tomɛ. Dotóogán Anthony Fauci a ɖɔ ɖɔ nú mɛ énɛ́ lɛ́ ɔ, “bónú gbɛ ná lɛ́ cí lěe é ɖe gbɔn jɛ nukɔn nú jɛmɛjí ɔ é ɔ,” é ná byɔ́ ɖɔ yě ní lɛ́ jɛ “nǔbaɖutɛn lɛ́, kantáta-blótɛn lɛ́ kpó fí mɔ̌hun lɛ́ kpó” yi jí.

•   Hɛn gbɛ yětɔn kpɔ́n te d’é jí. Mɛɖé lɛ́ mɔ ɖɔ ali wɛ hun nú émí bónú émí ná húzú gbɛzán émítɔn, énɛ́ wɛ nyí ɖɔ émí ná zán gbɛ e nyɔ́ hú gǎn ɖ’ayǐ tɔn é ɖé. Yě nɔ lin ɖɔ nǔɖé lɛ́ ɖó ná húzú, ɖi azɔ̌ e nɔ byɔ́ ɖɔ è ní zán hwenu kpó hlɔ̌nhlɔ́n kpó gěgé lɛ́ é, nǔ agɔ e è nɔ zɔn dó sinmɛ agbaza tɔn mɛtɔn alǒ tɛn e mɛ è ɖe é wú bó nɔ wa xá mɛ lɛ́ é, kpó nǔ e nɔ dɔn taglomɛzɔn wá lɛ́ é kpó. Klaus Schwab, éé nyí dǒwátɔ́ Forum économique mondial tɔn é ɖɔ ɖɔ “jɛmɛjí ɔ hun ali bǔnɔ ɖé nú mǐ bɔ mǐ ná lin tamɛ dó gbɛzán mǐtɔn kpó lěe mǐ ba ɖɔ gbɛ mǐtɔn ní cí é kpó jí, bɔ énɛ́ gúdo ɔ, mǐ ná bló hǔzúhúzú lɛ́ ɖo gbɛ ɔ mɛ. Bɔ ali énɛ́ e hun nú mǐ é ka ná nɔ ayǐ káká sɔ́yi ǎ.”

 Nú mɛ ɖé lɛ́ ɔ, jɛmɛjí ɔ dɔn wǔvɛ́ wá sɔmɔ̌ bɔ yě gbɔ bó nɔ lin ɖɔ gbɛ ɔ kún sɔ́ sixú wá cí “lěe é ɖe gbɔn ɖ’ayǐ é” gbeɖé ó. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, azɔ̌ gblé dó mɛ gěgé, yě sɔ́ ɖó xwé yětɔn ǎ, lanmɛ yětɔn gblé alǒ gblé d’é jí, bɔ mɛvívɛ́ yětɔn lɛ́ lɛ́ kú dó yě.

 É ɖo wɛn ɖɔ mɛ ɖěbǔ kún sixú ɖɔ lěe gbɛ ɔ ná cí hwenu e jɛmɛjí ɔ ná gba nǔ fó gúdo é pɛ́pɛ́pɛ́ ó. (Nǔnywɛ́tɔ́xó 9:11, nwt) É ɖo mɔ̌ có, Biblu sixú d’alɔ mǐ bɔ mǐ ná nɔ jlɛ̌ jí ɖo nǔ e mǐ ná ɖó nukún dó sɔgúdo wú é mɛ, bó ná lɛ́ ɖí xwi xá ninɔmɛ ɖěbǔ e ná wá xwetɔ́n é. Gɔ́ ná ɔ, Biblu ɖɔ xó dó sɔgúdo ɖé wú bɔ mǐ sixú gán jɛ wú ɖɔ é ná wá, sɔgúdo alɔkpa ɖé wɛ bɔ vlafo ɔ, a ko ɖó nukún kpɔ́n ǎ.

 É ko lín din bɔ, Biblu ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ azɔn e nɔ gba kpé fí lɛ́ bǐ lɛ́ é, alǒ “jɛmɛjí” lɛ́ ná tíin ɖo ‘azǎn gǔdo gúdo tɔn gbɛ élɔ́ tɔn lɛ́’ hwenu. (Luki 21:11; Matíe 24:3) Énɛ́ tuuntuun nɔ zɔ́n bɔ mǐ nɔ flín ɖɔ jɛmɛjí Covid-19 ɔ lɔ ɖo nǔ ɖaxó ɖaxó ɖěɖěe ná jɛ bɔ Biblu ɖɔ ɖ’ayǐ lɛ́ é mɛ, káká jɛ ahwan, ayǐkúngban dán wǔ, kpó adɔ kpó jí.

 Lěe énɛ́ tuuntuun nɔ d’alɔ mǐ gbɔn é: Ényí ninɔmɛ lɛ́ ná bó wá kpɔ́n te d’é jí ɖo lanmɛ ná nɔ ganjí linu ɔ, mǐ ɖó ná flín ɖɔ Biblu gb’akpá nú mǐ ɖɔ “hwenu vɛ́ wǔ lɛ́” mɛ nɔ gbɛ ɖe wɛ mǐ ɖe. (2 Timɔtée 3:1) Énɛ́ tuuntuun sixú d’alɔ mǐ bɔ mǐ ná ɖó linlin e ɖo jlɛ̌ jí lɛ́ é ɖo hwenu vɛ́ wǔ élɔ́ lɛ́ mɛ.

 Biblu zɔ́n bɔ mǐ mɔ nǔ jɛ nǔ e ɖo jijɛ wɛ lɛ́ é mɛ: Zaanɖé din ɔ, hǔzúhúzú ɖaxó ɖé ná tíin ɖo gbɛ élɔ́ e fɔ́n bó ɖo syɛ́nsyɛ́n d’é jí wɛ é mɛ. Étɛ́ ka ɖo nǎ húzú wɛ?

 Ényí tagba syɛ́nsyɛ́n e mɔ wɛ mǐ ɖe din lɛ́ é kɛ́ɖɛ́ xó wɛ Biblu ɖɔ ɖ’ayǐ ǎ, loɔ, é lɛ́ ɖɔ xó dó hwenu ɖagbe e mǐ sixú ɖó nukún ɖo malínmálín mɛ lɛ́ é wú. Sɔgúdo e wú é ɖɔ xó dó é nyɔ́ hú éé acɛkpikpa gbɛtɔ́ lɛ́ tɔn sixú lin ná ná mǐ é flaflá tɔn, bɔ Mawu kɛ́ɖɛ́ jɛ́n kpé wú bó ná ná mǐ sɔgúdo énɛ́. “[É] ná súnsún ɖasin bǐ sín nukún yětɔn mɛ; kú sɔ́ ná tíin ǎ, aluwɛ sɔ́ na tíin ǎ, alě níná sɔ́ ná tíin ǎ, wǔvɛ́ mimɔ sɔ́ ná tíin ǎ; nǔ xóxó lɛ́ ko bú.”—Nǔɖexlɛ́mɛ 21:4.

 Jehovah b Mawu d’akpá ɖɔ: “Din ɔ, un ɖo nǔ lɛ́ bǐ sɔ́ dó húzú nǔ yɔ̌yɔ́ wɛ.” (Nǔɖexlɛ́mɛ 21:5) É ná ɖe ɖɛ gbɛ élɔ́ sín tagba lɛ́, káká jɛ ɖěɖěe jɛmɛjí ɔ zɔ́n bɔ yě nylá d’é jí lɛ́ é jí. É ná bló nǔ élɔ́ lɛ́ nú mǐ:

•   Lanmɛ mǐtɔn ná nɔ ganjí bǐ mlɛ́mlɛ́, mǐ ná lɛ́ nɔ ganjí ɖo taglomɛ bǐ mlɛ́mlɛ́, bɔ azɔn kpó kú kpó sɔ́ ná ɖe ǎ.—Ezayíi 25:8; 33:24.

•   Azɔ̌ e mǐ ná wa é ná jɛmɛ nú mǐ, é sɔ́ ná nyí azɔ̌ e nɔ zɔ́n bɔ nǔ nɔ ci mɛ káká bɔ è ma sɔ́ nɔ ɖó gǎn ɖě ǎ lɛ́ é ǎ.—Ezayíi 65:22, 23.

•   Mɛ bǐ ná jɛ dɔkun bɔ ya kpó adɔ kpó sɔ́ ná tíin ǎ.—Ðɛhan 72:12, 13; 145:16.

•   Mɛ bǐ ná mɔ kɔ dó sa fún i sín wǔvɛ́ e è nɔ mɔ ɖo lěe nǔ nɔ cí nú mɛ é linu lɛ́ é sí, bɔ mǐ ná lɛ́ ɖó nukún bó ná mɔ mɛvívɛ́ mǐtɔn e ko kú lɛ́ é, bɔ yě ná lɛ́ wá nɔ gbɛ.—Ezayíi 65:17; Mɛsɛ́dó 24:15.

 Lěe énɛ́ tuuntuun nɔ d’alɔ mǐ gbɔn é: Biblu ɖɔ: “Nukúnɖíɖó énɛ́ ɔ nɔ hɛn lǐndɔ̌n mǐtɔn syɛ́nsyɛ́n, lěe gandótɔnu nɔ hɛn tɔjíhún syɛ́nsyɛ́n ɖó te gbɔn é.” (Eblée lɛ́ 6:19) Nukún ɖíɖó sɔgúdo ɖagbe mɔ̌hun sixú xo hwihwɛ́ mǐ. É sixú d’alɔ mǐ bɔ mǐ ná ɖí xwi xá ninɔmɛ vɛ́ wǔ égbé tɔn lɛ́, ɖe linkpɔ́n kpo nú mǐ, bɔ mǐ ná lɛ́ ɖó fífá ayi mɛ tɔn kpó awǎjijɛ kpó.

 Amɔ̌, a ka sixú ɖeji dó akpá Biblu tɔn lɛ́ wú dóó a? Kpɔ́n xóta “Biblu: Jɔtɛn nǔgbó tɔn ɖejidéwú ɖé” ɔ.

•   Gbɛ ní xɔ akwɛ́ nú we

   Wěmafɔ: “Mɛ e ɖó nǔnywɛ́ ɔ nɔ nɔ gbɛ.”—Nǔnywɛ́tɔ́xó 7:12.

   Lěe a sixú zán gbɔn é: Wǎ gbeta e nǔnywɛ́ kpé, bó ná zɔ́n bɔ a ma ná yá wǔ sɔ́ azɔn ǎ lɛ́ é kɔn. Tɛ́n kpɔ́n bó tuun lěe nǔ lɛ́ ɖe gbɔn ɖo xá towe mɛ lɛ́ é. Tɛ́n kpɔ́n bó tuun wlɛnwín xɛ nya ɖo mɛɖée jí tɔn lɛ́, lě do è sixú yá wǔ sɔ́ azɔn ɔ sɔ ɖo xá towe mɛ é, kpó mɛ nabí e ko gbo abǎhwɛ lɛ́ bǐ mlɛ́mlɛ́ lɛ́ é sín kɛ́n kpó.

•   Kpo ɖo acéjí nɔ wɛ

   Wěmafɔ: “Gbɛtɔ́ e ɖó nǔnywɛ́ ɔ nɔ ɖi xɛsi nú nǔ nyanya bó nɔ kpa kɛ́n ná; xlonɔ ka nɔ ɖo wǔyámɛsin dun wɛ bó nɔ́ jɛ nǔ nyanya mɛ.”—Nǔnywɛ́xó 14:16.

   Lěe a sixú zán gbɔn é: Kpo ɖo nǔ e é byɔ́ lɛ́ é wa wɛ bá dó sixú nya xɛ ɖo hwiɖée jí bó ná nɔ ganjí ɖo lanmɛ. Dobanúnǔtɔ́ lɛ́ ɖɔ ɖɔ coronavirus ná lɛ́ gba nǔ nú hwenu línlín.

•   Nɔ zán nǔ e wú è sixú ɖeji dó lɛ́ é

   Wěmafɔ: “Gbɛtɔ́ e ayivɔ vún ɔ nɔ́ ɖi nǔ nú nǔ e è ɖɔ n’i lɛ́ bǐ; mɛ e ayi tɔn ka ɖo te ɔ nɔ lin tamɛ cóbó nɔ wa nǔ.”—Nǔnywɛ́xó 14:15.

   Lěe a sixú zán gbɔn é: Nɔ cyán wěɖexámɛ e a ná xwedó lɛ́ é kpó sɔxwixwe kpó. Gbeta e kɔn a nɔ wá lɛ́ é ɖo tají. Nú a zɔ́n dó nǔ e ma sɔgbe ǎ lɛ́ é jí bó wá gbeta towe lɛ́ kɔn ɔ, a sixú wa nǔ dó hwiɖée wú.

•   Nɔ ɖó linlin ɖagbe lɛ́

   Wěmafɔ: “Ma nɔ kanbyɔ́ ɖɔ: ‘Étɛ́wú gbɛ ɖ’ayǐ tɔn ka nyɔ́ hú gbɛ din tɔn’ ó, ɖó mɛ e nyɔ́ nǔ i ɔ nɔ kan nǔ mɔ̌hun byɔ́ ǎ.”—Nǔnywɛ́tɔ́xó 7:10.

   Lěe a sixú zán gbɔn é: Kán ɖ’é jí bá wa nǔ e wú a kpé é bá zán gbɛ e nyɔ́ hú gǎn é ɖo ninɔmɛ towe din tɔn ɔ mɛ. Nyi alɔ nú linlin e a nɔ ɖó ɖɔ gbɛ nyɔ́ hú gǎn jɛ nukɔn nú jɛmɛjí ɔ lɛ́ é, bó ma nɔ ɖo tamɛ lin dó nǔ ɖěɖěe a ma kpé wú bó wa ɖó jɛmɛjí ɔ wútu ǎ lɛ́ é jí wɛ ó.

•   Nɔ ɖó sísí nú mɛ ɖěvo lɛ́

   Wěmafɔ: “Mi sí gbɛtɔ́ lɛ́ bǐ.”—1 Piyɛ́ɛ 2:17.

   Lěe a sixú zán gbɔn é: Lěe mɛ lɛ́ wa nǔ gbɔn ɖo jɛmɛjí ɔ kpó nǔ e é ji lɛ́ é kpó nukɔn gbɔn é gbɔn vovo. Ma tɛ́n kpɔ́n bó ná húzú linlin yětɔn ó, amɔ̌ tɛ́dó gbeta e kɔn hwiɖésúnɔ ko wá lɛ́ é wú. Nɔ ɖó sísí nú mɛ ɖěɖěe ma ko gbo abǎhwɛ ǎ lɛ́ é, mɛxómɔ lɛ́, kpó mɛ ɖěɖěe nɔ jɛ azɔn syɛ́nsyɛ́n lɛ́ é kpó.

•   Nɔ ɖó suúlu

   Wěmafɔ: “Wǎnyíyí nɔ kú hǔn; é nɔ nyɔ́ xomɛ.”—1 Kɔlɛ́ntinu lɛ́ 13:4.

   Lěe a sixú zán gbɔn é: Ényí ado ɖo mɛ ɖěvo lɛ́ hu wɛ dó nǔ e yě ko nɔ wa ɖ’ayǐ lɛ́ é vívɔ́ bɛ́ wú hǔn, nɔ nyɔ́ xomɛ dó yě wú. Hwenu e ninɔmɛ lɛ́ ná kpɔ́n te d’é jí, bɔ ali ná hun nú we bɔ a ná wa nǔ gěgé d’é jí é ɔ, nɔ ɖó suúlu dó hwiɖésúnɔ wú.

 Akpá ɖagbe ɖagbe e Biblu dó dó sɔgúdo wú lɛ́ é nɔ dó gbɔ nú Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ́, bɔ énɛ́ nɔ zɔ́n bɔ yě nɔ sɔ́ ayi ɖó jɛmɛjí ɔ jí ǎ. Yě nɔ lɛ́ nɔ gǔdo nú yěɖée lɛ́, gbɔn tónú e yě nɔ se nú gbe e Biblu ɖe nú yě ɖɔ yě ní nɔ kplé ɖó kpɔ́ hwɛhwɛ bó sɛn Mawu é gblamɛ. (Eblée lɛ́ 10:24, 25) Mɛ lɛ́ bǐ wɛ sixú wá kplé Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ́ tɔn domɛ. Visioconférence jí wɛ mǐ nɔ bló kplé lɛ́ gbɔn ɖo jɛmɛjí ɔ sín hwenu.

 Mɛ ɖěvo lɛ́ mɔ ɖɔ kplékplé bó sɛn Mawu ɖó kpɔ́ xá Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ́ ko d’alɔ yě ɖo hwenu vɛ́ wǔ élɔ́ lɛ́ mɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, nǎwe e sɔ́ Covid-19 ɔ ɖokpó yí gbe bó ná nɔ gɔ́ nú Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ́ ɖo kplé yětɔn lɛ́ hwenu gbɔn visioconférence jí. É kpo ɖo azɔn e é jɛ é sín wǔvɛ́ se wɛ có, kplé énɛ́ lɛ́ ka nɔ d’alɔ ɛ tawun. É wá ɖɔ ɖo nukɔnmɛ ɖɔ: “Un mɔ ɖɔ nyi lɔ ɖo xwédo énɛ́ mɛ. Biblu xixa nɔ d’alɔ mì bɔ un nɔ ɖó fífá ayi mɛ tɔn, bɔ ayi ce nɔ lɛ́ j’ayǐ. É nɔ d’alɔ mì bɔ un nɔ sɔ́ ayi ɖó nukúnɖíɖó ce sɔgúdo tɔn ɔ jí, b’ɛ nɔ nyí dó tagba ce lɛ́ jí ǎ. É ná cɛ́ nú mi nú alɔ e mi dó mì bɔ un sɛkpɔ́ Mawu é. Nǔ e ba wɛ un ɖe sín tɛgbɛ é nɛ́.”