1, 2. Étɛ́ ka zɔ́n bɔ tomɛ e ná yi wɛ Baanabási kpó Sólu kpó ɖe é ka nyí tomɛyiyi bǔnɔ? Nɛ̌ azɔ̌ yětɔn ka ná d’alɔ bɔ nǔɖɔɖayǐ e ɖo Mɛsɛ́dó 1:8 mɛ é ná jɛnu gbɔn?

 AWǍJIJƐZÁN ɖé wɛ azǎn élɔ́ nyí nú agun Antyɔ́ci tɔn. Ðo gbeyíɖɔ lɛ́ kpó nǔkplɔ́nmɛtɔ́ e ɖo fínɛ́ lɛ́ é kpó mɛ ɔ, gbigbɔ mímɛ́ sɔ́ Baanabási kpó Sólu kpó bónú yě ná hɛn wɛn ɖagbe ɔ yi fí e lín lɛ́ é. a (Mɛ. 13:1, 2) Nǔgbó wɛ ɖɔ è ko sɛ́ súnnu e jɛxá lɛ́ é dó ɖ’ayǐ. Amɔ̌, mɛ e è sɛ́ dó ɖ’ayǐ lɛ́ é ɔ, fí e sinsɛn klisánwun tɔn ko dó ɖɔ do ɖe lɛ́ é wɛ yě yi. (Mɛ. 8:14; 11:22) Gayɛnu tɔn ɔ, è ná sɛ́ Baanabási kpó Sólu kpó, gɔ́ nú Jaan Maki e ná nyí alɔgɔ́tɔ́ yětɔn é dó ayǐ ɖěɖěe jí gěgé mɛ lɛ́ tɔn ma ko se wɛn ɖagbe ɔ ɖe ǎ lɛ́ é.

² Jezu ko ɖɔ nú ahwanvú tɔn lɛ́ xwe 14 mɔ̌ ɖíe ɖɔ: “Mi ná nyí kúnnuɖetɔ́ ce ɖo Jeluzalɛ́mu, Judée kpó Samalíi kpó, káká yi fí e lín hú gǎn ɖo ayǐkúngban jí é.” (Mɛ. 1:8) Sɔ́ e è sɔ́ Baanabási kpó Sólu kpó bɔ yě ná wa mɛsɛ́dózɔ́ é ná d’alɔ bɔ xó énɛ́ e Jezu ɖɔ ɖ’ayǐ é ná jɛnu! b

3. Étɛ́ ka nɔ zɔ́n bɔ tomɛyiyi gaga lɛ́ nɔ vɛ́ wǔ ɖo xwe kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ?

³ Égbé ɔ, kpó alɔdó nǔ e gbɛtɔ́ lɛ́ ɖe tɔ́n lɛ́ é, ɖi mɔ̌to kpó jɔmɛhún kpó tɔn kpó ɔ, mɛ lɛ́ sixú yi fí e lín tawun lɛ́ é ɖo ganxixo ɖokpó alǒ we kpowun vlamɛ. Nǔ ka ɖo mɔ̌ ɖo xwe kanweko nukɔntɔn H.M. tɔn mɛ ǎ. Hwe ɔ nú ɔ, afɔ jɛ́n è nɔ sɔ́ dó yi tomɛ, bɔ hwɛhwɛ ɔ, ali lɛ́ nɔ nyí kpó ɖě do ɖě. Tomɛyiyi azǎn ɖokpó tɔn, bóyá nú kilomɛ́tlu 30 kpowun nɔ ci mɛ tawun! c Énɛ́ wú ɔ, hwenu e akpakpa ɖo Baanabási kpó Sólu kpó sɔ́ wɛ dó azɔ̌ e è sɔ́ d’así nú yě é bíbɛ́ wú é ɔ, é ɖo wɛn ɖɔ yě tuun ɖɔ é ná byɔ́ gǎndídó kpó vɔ̌sísá kpó ɖo émí sí tawun.—Mat. 16:24.

4. (a) Étɛ́ ka d’alɔ bɔ è sɔ́ Baanabási kpó Sólu kpó? Nɛ̌ nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ yětɔn lɛ́ ka wa nǔ gbɔn dó sɔ́ e è sɔ́ yě é wú? (b) Nɛ̌ mǐ ka sixú nɔ gǔdo nú mɛ ɖěɖěe è sɔ́ azɔ̌ d’así ná ɖo tutoblónúnǔ ɔ mɛ lɛ́ é gbɔn?

 ⁴ Amɔ̌, étɛ́wú gbigbɔ mímɛ́ ka zɔ́n ɖɔ è ní “ɖe” Baanabási kpó Sólu kpó “ɖó vo . . . nú azɔ̌”? (Mɛ. 13:2) Biblu ɖɔ ǎ. Mǐ tuun ɖɔ gbigbɔ mímɛ́ wɛ d’alɔ bɔ è sɔ́ súnnu énɛ́ lɛ́. Nǔ ɖěbǔ xlɛ́ ɖɔ gbeyíɖɔ lɛ́ kpó nǔkplɔ́nmɛtɔ́ e ɖo Antyɔ́ci lɛ́ é kpó gbɛ́ gbeta énɛ́ ǎ. É nyɔ́ wa ɔ, yě nɔ gǔdo ná bǐ mlɛ́mlɛ́. Dǒ nukún lěe nǔ ná ko cí nú Baanabási kpó Sólu kpó, hwenu e nɔví gbigbɔ tɔn yětɔn lɛ́ ma hwan wǔ yě ǎ, bo blá nu, xo ɖɛ lobo “sɔ́ alɔ ɖó yě jí, bo nyi yě” é mɛ kpɔ́n. (Mɛ. 13:3) Mǐ lɔmɔ̌ ɖó ná nɔ nɔ gǔdo nú mɛ ɖěɖěe e è sɔ́ azɔ̌ d’así ná ɖo tutoblónúnǔ ɔ mɛ lɛ́ é, káká jɛ súnnu ɖěɖěe è sɔ́ nukúnkpénǔwútɔ́ ɖo agun ɔ mɛ lɛ́ é jí. Mǐ ɖó ná nɔ hwan wǔ mɛ ɖěɖěe è sɔ́ wǔjɔmɛzɔ́ mɔ̌hun lɛ́ d’así ná lɛ́ é ǎ, é nyɔ́ wa ɔ, mǐ ɖó ná nɔ “wlí yɛ̌yi ɖaxó nú yě kpó wǎnyíyí kpó, ɖó azɔ̌ yětɔn wútu.”—1 Tɛ. 5:13

5. Tínmɛ nǔ e kúnnu ɖiɖe ɖo tɔtɛ́ntinto Cíplu tɔn mɛ byɔ́ é.

⁵ Ée Baanabási kpó Sólu kpó zɔn afɔ wá Selesíi, tɔjíhúnglíntɛn e sɛkpɔ́ Antyɔ́ci é ɔ, yě dó tɔjíhún bo yi tɔtɛ́ntinto Cíplu tɔn mɛ; tomɛyiyi kilomɛ́tlu 200 tɔn mɔ̌ wɛ. d Ðó Cíplunu wɛ Baanabási nyí wútu ɔ, é ɖo wɛn ɖɔ akpakpa ɖo  sísɔ́ ɛ wɛ dó wɛn ɖagbe ɔ jíjlá mɛ ɖěɖěe nɔ nɔ jɔtɛn tɔn lɛ́ é wú. Ée yě wá Salamínu, toxo e ɖo zǎnzǎnhwe jí tɔtɛ́ntinto ɔ tɔn é ɔ, yě gú hwenu ǎ. Tlóló ɔ, “yě jɛ xó Mawu tɔn jlá jí ɖo kplɔ́ngbasá Jwifu lɛ́ tɔn lɛ́.” e (Mɛ. 13:5) Baanabási kpó Sólu kpó xásá fí ɖěbǔ ɖó ɖo Cíplu gbé ɔ jí ǎ, bóyá bo nɔ ɖo wɛn ɔ jlá d’ali wɛ ɖo toxo ɖaxó ɖaxó lɛ́ mɛ. Nú mɛsɛ́dó énɛ́ lɛ́ mlɛ́ ali e yě ná mlɛ́ é ɔ, yě sixú ko zɔn afɔ nú kilomɛ́tlu 160 mɔ̌!

6, 7. (a) Mɛ̌ Sɛjiwúsi Polúsi ka nyí? Étɛ́wú Baa-Jezu ka tɛ́n kpɔ́n bo ná lɛ́ kɔ n’i sín wɛn ɖagbe ɔ li jí? (b) Nɛ̌ Sólu ka sú ali dó gbeklánxámɛ Baa-Jezu tɔn gbɔn?

⁶ Ðo xwe kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ ɔ, sinsɛn nǔvú kpa zinkpo ɖo Cíplu. Énɛ́ jɛ wě vaan, hwenu e Baanabási kpó Sólu kpó yi Pafɔ́si ɖo gbadahwe jí tɔtɛ́ntinto ɔ tɔn é. Ðo fínɛ́ ɔ, yě xo go “Baa-Jezu”; “azětɔ́ wɛ n’i, bo lɛ́ nyí gbeyíɖɔ-nyíjɛtɔ́.” “É nɔ wa azɔ̌ nú tokpɔngán Sɛjiwúsi Polúsi, éé nyí nya nǔnywɛ́tɔ́ ɖé é.” Ðo xwe kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ ɔ, Hlɔ̌manu nukúnɖéjí gěgé, káká jɛ “nya nǔnywɛ́tɔ́” Sɛjiwúsi Polúsi gbɛ́tɔ́ lɛ́ jí nɔ yi ba alɔdó ɖo azětɔ́ alǒ sunvíkpɔ́ntɔ́ ɖé gɔ́n, hwenu e yě ja gbeta tají lɛ́ kɔn wá gbé é. É ɖo mɔ̌ có, wɛn Axɔ́súɖuto ɔ tɔn dɔn Sɛjiwúsi Polúsi, bɔ ‘akpakpa ɖo sísɔ́ ɛ wɛ bónú é ná se xó Mawu tɔn.’ Énɛ́ ka jɛjí nú Baa-Jezu e è lɛ́ tuun kpó azɔ̌ nyíkɔ tɔn Elimási e tínmɛ tɔn nyí “Azětɔ́” é kpó é ǎ.—Mɛ. 13:6-8.

⁷ Baa-Jezu húzú kpan nukɔn wɛn Axɔ́súɖuto ɔ tɔn. È ná ɖɔ ɔ, wlɛnwín ɖokpó géé e é sixú zán bá dó kpo ɖo wěɖexámɛtɔ́ Sɛjiwúsi Polúsi tɔn nyí wɛ é wɛ nyí ɖɔ é ní “lɛ́ kɔ nú tokpɔngán ɔ sín nǔɖiɖi li ɔ jí.” (Mɛ. 13:8) Amɔ̌, Sólu ba ná ɖo majíkiblótɔ́ hɔnmɛ tɔn ɖé kpɔ́n wɛ, bónú é ná lílɛ́ jɔ nú jlǒ e Sɛjiwúsi Polúsi ɖó é ǎ. Énɛ́ wú ɔ, étɛ́ Sólu ka wa? Tan ɔ ɖɔ: “Énɛ́ ɔ, gbigbɔ mímɛ́ sísɛ́ Sólu e è nɔ lɛ́ ylɔ́ ɖɔ Pɔ́lu é, bɔ é kpɔ́n ɛ [Baa-Jezu] tlítlí, bo ɖɔ: ‘Hwi nya élɔ́ ɔ, ahizi alɔkpa bǐ kpó nǔbaɖabaɖa alɔkpa bǐ kpó wɛ gɔ́ ayi towe mɛ; Awǒvi sín vǐ wɛ nú we, bɔ a lɛ́ nyí kɛntɔ́ nǔjlɔ́jlɔ́wiwa bǐ tɔn; a ná gɔn tíntɛ́nkpɔ́n bo ná sɔ́ ali  jlɔ́jlɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ dó húzú adingban li ǎ cé? Éɖíe! Alɔ Jexóva tɔn jɛ wǔ we, bɔ a ná tɔ́n nukún, bɔ nú hwenu ɖé ɔ, a sɔ́ ná mɔ wěziza hwe tɔn ǎ.’ Tɛn tɔn mɛ ɔ, é cí n’i ɖɔ amǔ sú, bɔ zǐnflú lɛ́ dó ɖɔhun, bɔ é jɛ lɛ̌ lɛ́ jí bo nɔ tɛ́n kpɔ́n bá mɔ mɛɖé nú é ná hɛn alɔ tɔn, bo xlɛ́ ali i.” f Étɛ́ mɛ nǔjíwǔ énɛ́ ka tɔ́n kɔ dó? “Ée tokpɔngán ɔ mɔ nǔ e jɛ é ɔ, é húzú nǔɖitɔ́, ɖó nǔkplɔ́nmɛ Jexóva tɔn jí wǔ n’i.”—Mɛ. 13:9-12.

8. Nɛ̌ mǐ ka sixú xwedó adɔgbígbó Pɔ́lu tɔn sín kpɔ́ndéwú ɖo égbé gbɔn?

⁸ Pɔ́lu ɖi xɛsi nú Baa-Jezu ǎ. Mɔ̌ ɖokpó ɔ, mǐ lɔ ɖó ná ɖi xɛsi nú gbeklánxámɛtɔ́ lɛ́, hwenu e yě ná tɛ́n kpɔ́n bo ná vɔ́ da nú nǔɖiɖi mɛ ɖěɖěe jló ná se wɛn Axɔ́súɖuto ɔ tɔn lɛ́ é tɔn é ǎ. É ɖo mɔ̌ có, mǐ ní nɔ bló bónú xó mǐtɔn lɛ́ “ní nɔ nyɔ́ se hwebǐnu, bónú jɛ ní nɔ kpé.” (Koló. 4:6) Hwe ɖokpó ɔ nu ɔ, mǐ ná lɔn bo ná sɔ́ ganjíninɔ gbigbɔ tɔn jlǒɖótɔ́ ɖé tɔn ɖó axɔ́ nu, ɖó mǐ jló ná nyi alɔ nú tagba kpowun wútu ǎ. Mɔ̌ jɛ́n mǐ ma ka ɖó ná lɛ́ ɖi xɛsi bo ná gɔn sɛ kɔ́n sín sinsɛn nǔvú e kpo ɖo ‘ali jlɔ́jlɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ sɔ́ dó húzú adingban li’ wɛ Baa-Jezu ɖɔhun é jí ǎ é nɛ́. (Mɛ. 13:10) Pɔ́lu ɖɔhun ɔ, mi nú mǐ ní jlá nǔgbó ɔ kpó adɔgbígbó kpó, bo ba ayijlɔ́jlɔ́nɔ lɛ́ mɔ. Nǔgbó wɛ ɖɔ mǐ sixú gɔn alɔdó Mawu tɔn mɔ cɔɔ lě, lěe é nyí gbɔn ɖo ninɔmɛ Pɔ́lu tɔn mɛ é, amɔ̌, mǐ hɛn ɔ, mǐ ná kú d’é jí ɖɔ Jexóva ná zán gbigbɔ mímɛ́ tɔn dó dɔn mɛ e jɛxá lɛ́ é wá nǔgbó ɔ mɛ.—Jaan 6:44.

9. Nɛ̌ Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ka sɔ́ kpɔ́ndéwú ɖ’ayǐ nú mɛ ɖěɖěe nɔ nɔ nukɔn nú nǔ lɛ́ ɖo agun ɔ mɛ ɖo égbé lɛ́ é gbɔn?

⁹ É ɖo wɛn ɖɔ hǔzúhúzú ɖé xwetɔ́n, hwenu e Pɔ́lu, Baanabási kpó Maki kpó gosín Pafɔ́si bo dó tɔjíhún ɖidó Pɛɛjée, éé ɖo Azíi Kpɛví ɔ sín xutó é; tomɛyiyi kilomɛ́tlu 250 tɔn mɔ̌ wɛ gbɔn xu jí. Ðo Mɛsɛ́dó 13:13 mɛ ɔ, è ylɔ́ gbɛ̌ta énɛ́ ɖɔ “Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó.” Xógbe énɛ́ ɖo xlɛ́xlɛ́ wɛ ɖɔ din ɔ, Pɔ́lu wɛ ɖo nukɔn nú azɔ̌ e wa wɛ gbɛ̌ta énɛ́ ɖe lɛ́ é. É ɖo mɔ̌ có, nǔ ɖěbǔ xlɛ́ ɖɔ  Baanabási hwan wǔ Pɔ́lu ǎ. É nyɔ́ wa ɔ, súnnu we énɛ́ lɛ́ kpo ɖo azɔ̌ wa ɖó kpɔ́ wɛ, bá dó bló bónú jlǒ Mawu tɔn ná jɛnu. Kpɔ́ndéwú ɖagbe ɖé wɛ Pɔ́lu kpó Baanabási kpó sɔ́ ɖ’ayǐ nú mɛ ɖěɖěe nɔ nɔ nukɔn nú nǔ lɛ́ ɖo agun ɔ mɛ ɖo égbé lɛ́ é. Klisánwun lɛ́ ɖó ná hwlɛ́n agba bá dó nɔ tɛn bǔnɔ ɖé mɛ ǎ, é nyɔ́ wa ɔ, yě ɖó ná nɔ flín xó Jezu tɔn élɔ́: “Mi mɛ bǐ nyí nɔví nɔví.” É ɖɔ gɔ́ ná ɖɔ: “Mɛ ɖěbǔ e sɔ́ éɖée su é ɔ, è ná zé è hwe, bɔ mɛ ɖěbǔ e zé éɖée hwe é ɔ, è ná sɔ́ ɛ su.”—Mat. 23:8, 12.

10. Nɛ̌ tomɛyiyi sín Pɛɛjée yi Antyɔ́ci Pisidíi tɔn ka nɔ nyí gbɔn?

¹⁰ Ée yě wá Pɛɛjée é ɔ, Jaan Maki jó Pɔ́lu kpó Baanabási kpó dó bo lɛ́ kɔ yi Jeluzalɛ́mu. È ɖɔ hwɛjijɔ e wú é jó yě dó ajijimɛ mɔ̌ é ǎ. Pɔ́lu kpó Baanabási kpó gbɛ kan dó tomɛyiyi yětɔn nu, bo gosín Pɛɛjée yi Antyɔ́ci ɖo Pisidíi; toxo ɖé wɛ bo ɖo tokpɔn Galáti tɔn mɛ. Tomɛyiyi énɛ́ fá ɖěbǔ ǎ, ɖó Antyɔ́ci Pisidíi tɔn ɖó mɛ̌tlu 1100 mɔ̌ dó xu sín tanu. Bo ná dó yi dɔ̌n ɔ, yě ɖó ná gbɔn sókanmɛli e dó xɛsi lɛ́ é jí, ɖó ajotɔ́ lɛ́ nɔ gbo ali nú tomɛyitɔ́ lɛ́ hwɛhwɛ. Énɛ́ kɛ́ɖɛ́ ka wɛ ǎ, é cí ɖɔ ɖo hwe ɖokpó ɔ nu ɔ, lanmɛ ɖo ya dó nú Pɔ́lu wɛ. g

11, 12. Hwenu e Pɔ́lu ɖo xó ɖɔ wɛ ɖo kplɔ́ngbasá ɖo Antyɔ́ci Pisidíi tɔn é ɔ, nɛ̌ é ka bló gbɔn bɔ wɛn tɔn dɔn tóɖóetɔ́ lɛ́?

¹¹ Ðo Antyɔ́ci Pisidíi tɔn ɔ, Pɔ́lu kpó Baanabási kpó yi kplɔ́ngbasá ɖo gbɔjɛzángbe. Tan ɔ ɖɔ: “Ée è xa Sɛ́n ɔ kpó nǔwlánwlán gbeyíɖɔ lɛ́ tɔn lɛ́ kpó ɖo agbawungba gúdo é ɔ, nukɔntɔ́ kplɔ́ngbasá ɔ tɔn lɛ́ ɖɔ sɛ́dó yě ɖɔ: ‘Nɔví lɛ́ mi, ényí mi ɖó xó ɖěbǔ bo ná ɖɔ dó dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú togun ɔ hǔn, mi ɖɔ.’” (Mɛ. 13:15) Pɔ́lu sí te bo ná ɖɔ xó.

¹² Tlóló ɔ, Pɔ́lu bɛ́ xó ɖɔ nú tóɖóetɔ́ lɛ́ gbɔn lě: “Izlayɛ́li ví lɛ́ kpó mi mɛ e kpo bo nɔ ɖó sísí e gɔ́ngɔ́n é nú Mawu lɛ́ é kpó è mi.” (Mɛ. 13:16) Jwifu lɛ́ kpó mɛ e wá húzú  Jwifu lɛ́ é kpó ɖɔ xó ná wɛ Pɔ́lu ɖe. Nɛ̌ Pɔ́lu ka bló gbɔn bɔ wɛn tɔn dɔn tóɖóetɔ́ énɛ́ lɛ́ e ma tuun azɔ̌ e Jezu ɖó ɖo linlin Mawu tɔn sín jijɛnu mɛ é ǎ é? Jɛ nukɔn hwɛ̌ ɔ, Pɔ́lu sɛ sin xwe nú akɔta Jwifu lɛ́ tɔn sín tan. É tínmɛ lěe Jexóva “sɔ́ togun ɔ su, hwenu e yě nyí jǒnɔ ɖo Ejípu yíkúngban jí é” gbɔn é kpó lěe Mawu “dɛ ɖo nǔwalɔ yětɔn lɛ́ nu ɖo gbětótló mɛ” nú xwe 40, hwenu e è jó kan yě gúdo gbɔn é kpó. Pɔ́lu lɛ́ ɖɔ lěe Izlayɛ́li ví lɛ́ kpé wú bo yí Akpádídó yíkúngban ɔ gbɔn é, kpó lěe Jexóva “sɔ́ ayǐkúngban yětɔn jó nú [tɔ́gbó Izlayɛ́li ví lɛ́ tɔn lɛ́,] bɔ yě ɖu gǔ tɔn” gbɔn é kpó. (Mɛ. 13:17-19) Mɛɖé lɛ́ ɖɔ ɖɔ akpáxwé Nǔwlánwlán mímɛ́ lɛ́ tɔn e è xa d’aga zaanɖé wá yi ɖo gbɔjɛzán ɔ gbe lɛ́ é ɖé lɛ́ dó gesí wɛ Pɔ́lu ná ko ɖe. Nú mɔ̌ wɛ é nyí ɔ, kpɔ́ndéwú ɖěvo nyí wɛ énɛ́ ɖe bo xlɛ́ ɖɔ Pɔ́lu tuun lěe è ná ‘sɔ́ mɛɖée dó ɖó nǔ bǐ nú gbɛtɔ́ alɔkpa lɛ́ bǐ’ gbɔn é.—1 Kɔ. 9:22.

13. Nɛ̌ mǐ ka sixú bló gbɔn bɔ wɛn ɔ ná byɔ́ tóɖómǐtɔ́ lɛ́ sín ayi mɛ?

¹³ Mǐ lɔ ɖó ná tɛ́n kpɔ́n bɔ wɛn mǐtɔn ná nɔ dɔn mɛ e mǐ nɔ jlá wɛn ɔ lɛ́ é. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, nǔ e mɛɖé ɖi nǔ ná ɖo sinsɛn kpáxwé é tuuntuun sixú d’alɔ mǐ bɔ mǐ ná cyán xóta e ná dɔn ɛ tawun lɛ́ é. Gɔ́ ná ɔ, mǐ sixú nɔ ɖe xó sín akpáxwé Biblu ɔ tɔn e sixú ko má dó mɛ ɔ lɛ́ é mɛ. Hweɖélɛ́nu ɔ, é ná nyɔ́ tawun ɖɔ mǐ ní nɔ byɔ́ mɛ ɔ ɖɔ é ní xa wěmafɔ lɛ́ ɖo Biblu éɖésúnɔ tɔn mɛ. Nɔ ba ali e nu wɛn ɔ ná byɔ́ tóɖówetɔ́ lɛ́ sín ayi mɛ ɖe lɛ́ é.

14. (a) Nɛ̌ Pɔ́lu ka hun nǔ sín wɛn ɖagbe e kunkplá Jezu é nu gbɔn? Akpá tɛ́ é ka gba nú tóɖóetɔ́ lɛ́? (b) Nɛ̌ ahwan ɔ ka wa nǔ gbɔn dó xó Pɔ́lu tɔn wú?

¹⁴ Énɛ́ gúdo ɔ, Pɔ́lu ɖɔ xó dó lěe ‘mɛhwlɛ́ngántɔ́ Jezu’ e Jaan Batɛ́mublónúmɛtɔ́ ɔ jlá ali ɖó ná é wá tɔ́n sín kúnkan axɔ́sú Izlayɛ́li tɔn lɛ́ tɔn mɛ gbɔn é wú. Pɔ́lu wá tínmɛ lěe è hu Jezu gbɔn é kpó lěe e è fɔ́n ɛ sín kú gbɔn é kpó bɔ d’é wú. (Mɛ. 13:20-37) Pɔ́lu ɖɔ: “Hǔn nɔví lɛ́, mi ní tuun ɖɔ mɛ énɛ́ gblamɛ wɛ è ɖo hwɛsɔ́kɛmɛ jlá mi gbɔn wɛ. . . . Gbɔn mɛ énɛ́ gblamɛ ɔ, mɛ e ɖi nǔ lɛ́ é bǐ wɛ Mawu nɔ kpɔ́n dó mɔ nǔjlɔ́jlɔ́watɔ́.” Énɛ́ gúdo ɔ, mɛsɛ́dó ɔ gba akpá élɔ́ nú tóɖóetɔ́ lɛ́: “Mi cɔ́ miɖée bónú nǔ e è ɖɔ ɖo nǔwlánwlán gbeyíɖɔ lɛ́ tɔn lɛ́ mɛ é ní ma jɛ dó mi jí ó; è ɖɔ: ‘Yamakénúnǔtɔ́ è mi, mi kpɔ́n bónú é ní jí wǔ nú mi, bónú kún mitɔn ní sú dó, ɖó un ɖo nǔɖé wa wɛ ɖo hwe mitɔn nu; nǔɖé wɛ bɔ ényí mɛ ɖěbǔ ná bo wá ɖɔ xó tɔn nú mi tɛ́nwín lɛnwín ɔ, mi ná ɖi nǔ ná gbeɖé ǎ.’” Lěe mɛ lɛ́ wa nǔ gbɔn ɖo xóɖiɖɔ Pɔ́lu tɔn gúdo é jí wǔ. Biblu ɖɔ: “Togun ɔ sa vo nú yě ɖɔ yě ní wá ɖɔ xó dó nǔ énɛ́ lɛ́ jí ɖo gbɔjɛzán e ná bɔ d’é wú é gbe.” Gɔ́ ná ɔ, ée kplé e yě bló ɖo kplɔ́ngbasá ɔ é fó gúdo é ɔ, “Jwifu lɛ́ kpó mɛ e húzú Jwifu bo nɔ sɛn Mawu lɛ́ é kpó gěgé xwedó Pɔ́lu kpó Baanabási kpó.”—Mɛ. 13:38-43.

15. Étɛ́ ka jɛ ɖo gbɔjɛzángbe e bɔ dó xóɖiɖɔ Pɔ́lu tɔn wú é?

¹⁵ Ðo gbɔjɛzángbe e bɔ d’é wú é ɔ, “ɖibla nyí toxo ɔ bǐ” wɛ kplé ɖó kpɔ́ bá ɖótó Pɔ́lu. Énɛ́ ka vɛ́ Jwifu ɖé lɛ́ wú, bɔ yě “jɛ nǔ dɔn xá Pɔ́lu jí, bo nylá nu dó nǔ e ɖɔ wɛ é ɖe lɛ́ é wú.” É kpó Baanabási kpó ɖɔ nú yě kpó adɔgbígbó kpó  ɖɔ: “É ɖo dandan ɖɔ è ní to ɖɔ xó Mawu tɔn nú midɛɛ lɛ́ jɛ nukɔn. Ée mi ka gbɛ́ bo ɖe xlɛ́ gbɔn mɔ̌ ɖɔ émí kún jɛxá gbɛ mavɔmavɔ ó é ɔ, éɖíe, mǐ ná gbɔ bo yi mɛ e ɖo akɔta ɖě lɛ́ mɛ lɛ́ é gɔ́n. Ðó gbe e Jexóva ɖe nú mǐ é ɖíe: ‘Un sɔ́ we bónú a ná nyí wěziza nú mɛ e ɖo akɔta ɖě lɛ́ mɛ lɛ́ é, lobonú a ná jlá hwlɛngán ɔ káká yi fí e ayǐkúngban ɔ kponu ɖó é.’”—Mɛ. 13:44-47; Eza. 49:6.

16. Nɛ̌ Jwifu lɛ́ ka wa nǔ gbɔn dó xó agbɔ̌nnɔ e mɛsɛ́dó lɛ́ ɖɔ é wú? Ée Jwifu lɛ́ klán gbe xá Pɔ́lu kpó Baanabási kpó é ɔ, nɛ̌ yě ka wa nǔ gbɔn?

¹⁶ Kosi e ɖo tó ɖó è wɛ lɛ́ é jɛ awǎ jɛ jí, bɔ “mɛ e ɖó ninɔmɛ ayi mɛ tɔn e sɔgbe bo ná dó sixú mɔ gbɛ mavɔmavɔ lɛ́ é bǐ húzú nǔɖitɔ́.” (Mɛ. 13:48) Zaan kpowun ɔ, xó Jexóva tɔn gba kpé to ɔ bǐ mɛ. Lěe Jwifu lɛ́ ka wa nǔ gbɔn é gbɔn vo bǐ sésé. Énɛ́ wú ɔ, mɛsɛ́dó lɛ́ ɖɔ nú yě ɖɔ yědɛɛ lɛ́ wɛ è ɖó ná ɖɔ xó Mawu tɔn ná jɛ nukɔn có, yě ka wá gbeta ɔ kɔn bo gbɛ́ Mɛsíya ɔ, bɔ mɔ̌ mɛ ɔ, yě kún ná yi ɖo hwɛɖónúmɛ Mawu tɔn mɛ ó. Jwifu lɛ́ sísɛ́ nyɔ̌nu nukúnɖéjí kpó súnnu nukúnɖéjí toxo ɔ tɔn lɛ́ kpó, “bɔ yě jɛ ya dó nú Pɔ́lu kpó Baanabási kpó jí bo nya yě sín toxo yětɔn mɛ.” Nɛ̌ Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ka wa nǔ gbɔn? Yě “xúxú afúntúntún e ɖo afɔ yětɔn lɛ́ é, bónú é ná nyí kúnnuɖiɖe ɖé nú yě mɛ énɛ́ lɛ́, lobo ɖidó Ikoniyɔ́mu.” Fí e jɛ́n sinsɛn klisánwun tɔn sín xó fó ɖó ɖo Antyɔ́ci Pisidíi tɔn é nɛ́ a? Éǒ! Ahwanvú e yě jó dó nyi fínɛ́ lɛ́ é “kpo ɖo awǎ jɛ wɛ ɖésú, lobo kpo ɖo gbigbɔ mímɛ́ mɔ yí wɛ.”—Mɛ. 13:50-52.

17-19. Ali tɛ́ lɛ́ nu mǐ ka sixú xwedó kpɔ́ndéwú ɖagbe e Pɔ́lu kpó Baanabási kpó sɔ́ ɖ’ayǐ é ɖe? Nɛ̌ mɔ̌ wiwa ka ná gɔ́ so nú awǎjijɛ mǐtɔn gbɔn?

¹⁷ Nǔkplɔ́nmɛ xɔ akwɛ́ ɖé ɖo lěe gbejínɔtɔ́ énɛ́ lɛ́ wa nǔ ɖo gbeklánxámɛ nukɔn gbɔn é mɛ nú mǐ. Nú gbɛtɔ́ nukúnɖéjí gbɛ ɔ tɔn lɛ́ ná bo tlɛ tɛ́n kpɔ́n bónú mǐ ná ɖó wɛnjíjlázɔ́ mǐtɔn te ɔ, mǐ nɔ wa mɔ̌ ǎ. Lɛ̌ flín ɖɔ hwenu e Antyɔ́cinu lɛ́ gbɛ́ wɛn Pɔ́lu kpó Baanabási kpó tɔn é ɔ, yě “xúxú afúntúntún e ɖo afɔ yětɔn lɛ́ é.” Énɛ́ nyí xlɛ̌ xomɛsin tɔn ǎ, loɔ, xlɛ́xlɛ́ wɛ yě ɖe ɖɔ hun yětɔn kún sɔ́ ɖo kɔ nú émí ó. Mɛsɛ́dó énɛ́ lɛ́ tuun ɖɔ émí kún sixú ɖó acɛ dó lěe mɛ ɖěvo lɛ́ ná yí wɛn ɔ gbɔn é jí ó. Nǔ ɖokpó géé e jí yě sixú ɖó acɛ dó é wɛ nyí ɖɔ yě ná wá gbeta ɔ kɔn bo ná kpo ɖo wɛn ɔ jlá wɛ alǒ gbɔ. Wɛn ɔ jɛ́n ka nyí ɔ, yě jlá hwenu e yě yi Ikoniyɔ́mu é!

¹⁸ Nɛ̌ ahwanvú e yě jó dó nyi Antyɔ́ci lɛ́ é tɔn ka wá nyí gbɔn? Nǔgbó wɛ ɖɔ ayǐ e jí mɛ lɛ́ ma nɔ ba wɛn ɔ xó ɖe ɖěbǔ ǎ é wɛ yě ɖe. Amɔ̌, awǎjijɛ yětɔn nɔ sín mɛ nabí e yí wɛn yětɔn é wú ǎ. Jezu ko ɖɔ: “Awǎjijɛnɔ wɛ nyí mɛ e nɔ se xó Mawu tɔn, bo nɔ bló ɖ’é jí lɛ́ é!” (Luk. 11:28) Nǔ e ahwanvú e ɖo Antyɔ́ci Pisidíi tɔn lɛ́ é kán ɖ’é jí bá wa é pɛ́ɛ́ nɛ́.

¹⁹ Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ɖɔhun ɔ, mǐ ní nɔ flín hwebǐnu ɖɔ azɔ̌ mǐtɔn wɛ nyí ɖɔ mǐ ná jlá wɛn ɖagbe ɔ. Tóɖómǐtɔ́ lɛ́ ná yí wɛn ɔ alǒ gbɔ ɔ, yěɖésú sí wɛ é ɖe. Ényí mǐ mɔ ɖɔ mɛ ɖěɖěe mǐ jlá wɛn ɔ lɛ́ é kún yí ó ɔ, ahwanvú xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ sín kpɔ́ndéwú sixú kplɔ́n nǔ mǐ. Nú nǔgbó ɔ xɔ akwɛ́ nú mǐ, bónú mǐ nɔ lɛ́ jó gbigbɔ mímɛ́ dó nú é nɔ xlɛ́ ali mǐ ɔ, mǐ lɔ hɛn ɔ, mǐ ná ɖó awǎjijɛ, gbeklánxámɛ ná bo tlɛ xwetɔ́n ɔ nɛ́.—Ga. 5:18, 22.