1, 2. Nǔ ɖěbɔdóɖěwú tɛ́ lɛ́ ka jɛ, hwenu e Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ɖo Lisítli é?

 LISÍTLI blú ɖa. Nya e è ji afɔkponɔ tɔn é ɖo jǐ lɔ́n yi wɛ kpó awǎjijɛ kpó, hwenu e jǒnɔ we gbɔ azɔn n’i gúdo é. É jí wǔ nú mɛ lɛ́ tawun, bɔ yě lin ɖɔ nǔmɛsɛn wɛ nya we énɛ́ lɛ́ nyí. Énɛ́ wú ɔ, hunnɔ Zewúsi tɔn ɖokpó hɛn folówa linlɔn wá nú nya énɛ́ lɛ́. Hunnɔ Zewúsi tɔn ɔ lɛ́ hɛn nyibúsú lɛ́ wá bɔ yě ɖo gbigbɔjɛ́ wɛ voovoo bo lɛ́ ɖo xó sú wɛ, hwenu e é ja yě hu gbé é. Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ɖo nǔ gbɛ́ nú ahwan ɔ wɛ kpó xósúsú kpó mɔ̌hunkɔtɔn. Yě vún awu dó kɔ nú yěɖée bo dó wezun byɔ́ ahwan ɔ mɛ, lobo byɔ́ yě vɛ́návɛ́ná ɖɔ yě ní ma sɛn émí ó; é ka fá cóbónú yě ɖó ahwan ɔ te ǎ.

² Énɛ́ gúdo ɔ, Jwifu gbeklánxámɛtɔ́ lɛ́ gosín Antyɔ́ci Pisidíi tɔn kpó Ikoniyɔ́mu kpó bo wá. Yě zé mɛhɛngbléxó baɖabaɖa lɛ́ dó klɔ́ tamɛ nú Lisítlinu lɛ́. Tlóló kpowun ɔ, ahwan énɛ́ e jló ná sɛn Pɔ́lu ɖ’ayǐ é húzú kpan nukɔn ɛ din lo, bo nyi awǐnnyaglo dó è káká bɔ é ba éɖée kpo. Xomɛsin e jí yě ɖe é syɛ́n sɔmɔ̌, bɔ yě dɔn Pɔ́lu e ko gblé wǔ gbɔn fí bǐ é tɔ́n sín toxo ɔ mɛ, bo jó è dó nyi beɖebeɖe.

3. Nǔkanbyɔ́ tɛ́ lɛ́ mǐ ka ná gbéjé kpɔ́n ɖo wěmata élɔ́ mɛ?

³ Étɛ́ ka zɔ́n bɔ nǔ baɖabaɖa énɛ́ jɛ? Étɛ́ nǔ énɛ́ e jɛ bo kunkplá Baanabási, Pɔ́lu kpó Lisítlinu e nu yětɔn nɔ ɖɔ akú bo nɔ lɛ́ ɖɔ sin lɛ́ é kpó é ka sixú kplɔ́n wɛnjlátɔ́ égbé tɔn lɛ́? Gɔ́ ná ɔ, nɛ̌ klisánwun mɛxó agun tɔn lɛ́ ka sixú xwedó kpɔ́ndéwú e Baanabási kpó Pɔ́lu kpó sɔ́ ɖ’ayǐ, hwenu e yě mɛ súnnu gbejínɔtɔ́ énɛ́ lɛ́ dɛ ɖo sinsɛnzɔ́ yětɔn mɛ bɔ “Jexóva ná yě acɛ bɔ yě nɔ ɖo xó ɖɔ wɛ kpó adɔgbígbó kpó” é gbɔn?—Mɛ. 14:3.

4, 5. Aniwú Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ka yi Ikoniyɔ́mu? Étɛ́ ka jɛ ɖo dɔ̌n?

⁴ É lín din ǎ bɔ gbeklánxámɛtɔ́ Jwifu lɛ́ fɔ́n ahwan dó Pɔ́lu kpó Baanabási kpó jí, bɔ mɛ lɛ́ nya yě sín toxo Hlɔ̌ma tɔn Antyɔ́ci Pisidíi tɔn mɛ. É ɖo mɔ̌ có, awakanmɛ kú yě ǎ, é nyɔ́ wa ɔ, yě mɛ we lɛ́ “xúxú afúntúntún e ɖo afɔ yětɔn lɛ́ é” bónú é ná nyí kúnnuɖiɖe ɖé nú toxo énɛ́ e gbɛ́ wɛn ɔ é. (Mɛ. 13:50-52; Mat. 10:14) Pɔ́lu kpó Baanabási kpó gosín fínɛ́ ɖo fífá mɛ, bo jó gbeklánxámɛtɔ́ énɛ́ lɛ́ dó nú tó e Mawu ná dɔn nú yě é. (Mɛ. 18:5, 6; 20:26)  Kpó awǎjijɛ ɖaxó kpó ɔ, mɛsɛ́dó we lɛ́ gbɛ kan dó wɛnjíjlázɔ́ yětɔn nu. Ée yě ɖi zɔnlin nú kilomɛ́tlu 150 mɔ̌ yi tofɔligbé zǎnzǎnhwe jí é ɔ, yě jɛ ayǐkúngban wɛnjɛ e ɖo sókan Taurus kpó Sultan kpó tɔn lɛ́ tɛ́ntin é jí.

⁵ Jɛ nukɔn hwɛ̌ ɔ, Pɔ́lu kpó Baanabási kpó nɔ te Ikoniyɔ́mu; fí ɖé wɛ bɔ nǔwalɔ Glɛ̌kinu lɛ́ tɔn jínjɔ́n ayǐ ɖe, bo lɛ́ nyí ɖokpó ɖo toxo nukúnɖéjí tokpɔn Hlɔ̌ma tɔn Galáti tɔn lɛ́ mɛ. a Jwifu kpó Kosi e wá húzú Jwifu lɛ́ é kpó gěgé wɛ nɔ nɔ toxo énɛ́ mɛ. Lěe Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ko nɔ bló gbɔn é ɔ, yě byɔ́ kplɔ́ngbasá bo jɛ wɛn jlá jí. (Mɛ. 13:5, 14) Yě “ɖɔ xó ɖo ali ɖé nu bɔ mɛ wɔ̌búwɔ́bú ɖé húzú nǔɖitɔ́, Jwifu kpó Glɛ̌kinu kpó bǐ.”—Mɛ. 14:1.

6. Étɛ́wú Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ka nyí nǔkplɔ́nmɛtɔ́ alɔsekpɛ́nnánɔ? Nɛ̌ mǐ ka sixú xwedó kpɔ́ndéwú yětɔn gbɔn?

⁶ Étɛ́wú ali e nu Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ɖɔ xó ɖe é ka w’azɔ̌ sɔmɔ̌? Pɔ́lu tuun Nǔwlánwlán mímɛ́ lɛ́ ganjí. É nɔ ɖe xó sín tan kpó nǔɖɔɖayǐ kpó Biblu tɔn lɛ́ mɛ, bo nɔ lɛ́ ɖe sín Mɔyízisɛ́n ɔ mɛ kpó azɔ̌ tuuntuun kpó dó xlɛ́ ɖɔ Jezu wɛ nyí Mɛsíya e sín akpá è dó é. (Mɛ. 13:15-31; 26:22, 23) Nǔ mɛ lɛ́ tɔn nɔ ɖu ayi mɛ nú Baanabási tawun. (Mɛ. 4:36, 37; 9:27; 11:23, 24) Yě mɛ we lɛ́ ɖě nɔ gán jɛ nukúnnúmɔjɛnǔmɛ yěɖésúnɔ tɔn wú ǎ, loɔ, yě nɔ ɖɔ xó gbɔn ‘acɛ e Jexóva ná yě é’ gblamɛ. Nɛ̌ a ka sixú xwedó kpɔ́ndéwú mɛsɛ́dó énɛ́ lɛ́ tɔn ɖo wɛnjíjlázɔ́ ɔ kɔn gbɔn? Gbɔn nǔ élɔ́ lɛ́ wiwa gblamɛ: Tɛ́n kpɔ́n bónú Xó Mawu tɔn ní má dó we. Nɔ cyán wěmafɔ ɖěɖěe sixú dɔn tóɖówetɔ́ lɛ́ hú gǎn lɛ́ é. Nɔ ba ali tawun tawun ɖěɖěe nu a ná dó gbɔ nú mɛ e jlá wɛn ɔ wɛ a ɖe lɛ́ é ɖe é. Gɔ́ ná ɔ, nɔ tɛ́n kpɔ́n bónú nǔkplɔ́nmɛ towe ní nɔ jínjɔ́n hlɔ̌nhlɔ́n e Xó Jexóva tɔn ɖó é jí hwebǐnu, ní ma nɔ jínjɔ́n nǔnywɛ́ hwiɖésúnɔ tɔn jí ó.

7. (a) Étɛ́ lɛ́ wɛn ɖagbe ɔ ka nɔ wa? (b) Ényí xwédo e mɛ a ɖe é klán, ɖó a yí gbe nú wɛn ɖagbe ɔ wútu ɔ, étɛ́ a ka ɖó ná flín?

⁷ Amɔ̌, ényí mɛ e ɖo Ikoniyɔ́mu lɛ́ é bǐ wɛ nɔ ba ná se nǔ e Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ɖó bá ɖɔ é ǎ. Luki gbɛ kan dó xó tɔn nu ɖɔ: “Jwifu e ma ɖi nǔ ǎ lɛ́ é fɔ́n mɛ e ɖo akɔta ɖě lɛ́ mɛ lɛ́ é dó nɔví lɛ́ jí, bo bló bɔ mɛ lɛ́ gbɛ́ wǎn nú yě.” Pɔ́lu kpó Baanabási kpó mɔ ɖɔ é byɔ́ ɖɔ émí ní nɔ fínɛ́ bá jɛ hun dó wɛn ɖagbe ɔ jí. Énɛ́ wú ɔ, yě “nɔ fínɛ́ nú hwenu gěgé” bo “nɔ ɖo xó ɖɔ wɛ kpó adɔgbígbó kpó.” Wǎgbɔ tɔn ɔ, “mɛ e ɖo toxo ɔ mɛ lɛ́ é sín gbe ɖo kpɔ́ ǎ; mɛ ɖě ɖo Jwifu lɛ́ jí, bɔ mɛ ɖě ɖo mɛsɛ́dó lɛ́ jí.” (Mɛ. 14:2-4) Égbé ɔ, nǔ mɔ̌hun lɛ́ wɛ nɔ jɛ ɖo wɛnjíjlázɔ́ ɔ kɔn. Mɛɖé lɛ́ nɔ ɖótó wɛn ɖagbe ɔ bo nɔ nɔ bǔ ganjí; é ka nɔ dɔn kínklán wá hwenu e mɛ ɖěvo lɛ́ klán gbe xá é. (Mat. 10:34-36) Nú xwédo e mɛ a ɖe é klán, ɖó a yí gbe nú wɛn ɖagbe ɔ wútu hǔn, nɔ flín ɖɔ adingbanxó alǒ mɛhɛngbléxó e è nɔ fúnfún kpé dó mǐ wú, bɔ mɛ lɛ́ nɔ ɖi nǔ ná lɛ́ é wú wɛ è nɔ klán gbe xá mǐ hwɛhwɛ. Walɔ ɖagbe towe sixú wá ɖé xlɛ́ ɖɔ xó énɛ́ lɛ́ é è nɔ fúnfún kpé dó mǐ wú é ɔ, adingban wɛ, bo sixú wá zɔ́n bɔ mɛ e nɔ klán gbe xa we lɛ́ é ná húzú linlin.—1 Pi. 2:12; 3:1, 2.

8. Aniwú Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ka gosín Ikoniyɔ́mu? Nǔkplɔ́nmɛ tɛ́ ka ɖo kpɔ́ndéwú yětɔn mɛ nú mǐ?

⁸ Hwenu ɖé gúdo ɔ, gbeklánxámɛtɔ́ e ɖo Ikoniyɔ́mu lɛ́ é blá gbě bo ná nyi  awǐnnyaglo dó hu Pɔ́lu kpó Baanabási kpó. Hwenu e mɛsɛ́dó we énɛ́ lɛ́ jɛ xó ɔ sín yɛ mɛ é ɔ, yě wá gbeta ɔ kɔn bá yi jlá wɛn ɖagbe ɔ ɖo fí ɖěvo. (Mɛ. 14:5-7) Wɛnɖagbejlátɔ́ Axɔ́súɖuto ɔ tɔn lɛ́ nɔ zán bǐbí yixa mɔ̌hun égbé. Nú è gblɔ́n adǎn nú mǐ ɔ, mǐ nɔ ɖɔ xó kpó adɔgbígbó kpó. (Filí. 1:7; 1 Pi. 3:13-15) Amɔ̌, nú dǎkaxomɛwúxó wá xwetɔ́n ɔ, mǐ nɔ nyi alɔ nú xlonɔnú e ná sɔ́ gbɛ mǐtɔn alǒ nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ mǐtɔn lɛ́ tɔn ɖ’axɔ́ nú fatáa lɛ́ é wiwa.—Nǔx. 22:3.

9, 10. Fítɛ́ Lisítli ka ɖe? Étɛ́ mǐ ka tuun dó to ɔ mɛ nu lɛ́ wú?

⁹ Pɔ́lu kpó Baanabási kpó tunta Lisítli; toxo ɖé wɛ bo ɖo Hlɔ̌ma sín acɛ glɔ́, bo ɖó kilomɛ́tlu 30 mɔ̌ dó tofɔligbé gbadahwe jí Ikoniyɔ́mu tɔn. Nǔ gěgé wɛ Lisítli kpó Antyɔ́ci Pisidíi tɔn kpó ɖó ɖo bǔ, amɔ̌, Jwifu káká ɖé ɖo fínɛ́ sɔ Antyɔ́ci Pisidíi tɔn ǎ. Nǔgbó wɛ ɖɔ é cí ɖɔ Glɛ̌kigbe wɛ mɛ e nɔ nɔ Lisítli lɛ́ é nɔ dó, amɔ̌, Likawoníigbe wɛ nyí anɔ̌nugbe yětɔn. Bóyá ɖó kplɔ́ngbasá ɖěbǔ ma ɖo toxo ɔ mɛ ǎ wútu ɔ, Pɔ́lu kpó Baanabási kpó bɛ́ wɛn ɔ jíjlá sín tokplétɛn ɖé. Hwenu e Piyɛ́ɛ ɖo Jeluzalɛ́mu é ɔ, é gbɔ azɔn nú nya e è ji afɔkponɔ tɔn é ɖé. Ðo Lisítli ɔ, Pɔ́lu gbɔ azɔn nú nya e è ji afɔkponɔ tɔn é ɖé. (Mɛ. 14:8-10) É sín nǔjíwǔ e Piyɛ́ɛ bló é wú bɔ ahwan wɔ̌búwɔ́bú ɖé húzú nǔɖitɔ́. (Mɛ. 3:1-10) Ée Pɔ́lu bló é ka tɔ́n kɔ dó nǔ vo sésé mɛ.

¹⁰ Lěe è ɖɔ gbɔn ɖo bǐbɛ́mɛ wěmata élɔ́ tɔn é ɔ, hwenu e nya afɔkponɔ ɔ lɔ́n sí te ɖo afɔ tɔn lɛ́ jí é ɔ, pagáwun Lisítlinu wɔ̌búwɔ́bú wá gbeta e ma sɔgbe ǎ é kɔn tlóló. Yě ylɔ́ Baanabási ɖɔ Zewúsi, nǔmɛsɛn lɛ́ sín gǎn, bo ylɔ́ Pɔ́lu ɖɔ Ɛɛmɛ́si, vǐ súnnu Zewúsi tɔn kpó ɖɛ̌mɛnu nǔmɛsɛn lɛ́ tɔn kpó. (Kpɔ́n gbǎví “ Nǔmɛsɛn Zewúsi kpó Ɛɛmɛ́si kpó sinsɛn ɖo Lisítli.”) É ɖo mɔ̌ có, Baanabási kpó Pɔ́lu kpó kán ɖ’é jí bá bló bónú ahwan ɔ ní mɔ nǔ jɛ wú ɖɔ é kún nyí nǔmɛsɛn lɛ́ wɛ ná acɛ émí bɔ  émí ɖo xó ɖɔ wɛ bo ɖo nǔ wa wɛ ó, loɔ, Jexóva, Mawu nǔgbó ɖokpó ɔ wɛ ná acɛ émí.—Mɛ. 14:11-14.

11-13. (a) Étɛ́ Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ka ɖɔ nú Lisítlinu lɛ́? (b) Nǔ nukɔntɔn tɛ́ xó e Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ɖɔ é ka sixú kplɔ́n mǐ?

¹¹ Ninɔmɛ lɛ́ nyɔ́ ǎ có, Pɔ́lu kpó Baanabási kpó kpo ɖo tíntɛ́nkpɔ́n wɛ bónú wɛn ɔ ná byɔ́ tóɖóyětɔ́ lɛ́ sín ayi mɛ ɖo ali ɖagbe hú gǎn ɔ nu. Wlɛnwín ɖagbe e è ná zán dó jlá wɛn ɖagbe ɔ mɛ e ma nyí klisánwun ǎ lɛ́ é ɖokpó tɔ́n ɖo tan énɛ́ e Luki wlán é mɛ. Ð’ayi lěe Pɔ́lu kpó Baanabási kpó zɔ́n tamɛ lin tóɖóyětɔ́ lɛ́ gbɔn é wú: “Mɛ ce lɛ́ mi, étɛ́wú mi ka ɖo nǔ énɛ́ lɛ́ wa wɛ? Gbɛtɔ́ wɛ nú mǐ lɔ, bo ɖó gǎnmaɖó ɖokpó ɔ lɛ́ miɖɔhun. Bɔ mǐ ɖo wɛn ɖagbe ɔ jlá mi wɛ, bónú mi ní lɛ́ kɔ sín nǔ yǎyá énɛ́ lɛ́ gúdo bo wá Mawu gbɛɖe ɔ gɔ́n, Mawu e bló jǐxwé, ayǐkúngban, xu kpó nǔ e ɖ’é mɛ lɛ́ é bǐ kpó é. Ðo jijimɛ e wá yi lɛ́ é mɛ ɔ, é jó akɔta lɛ́ bǐ dó bɔ yě mlɛ́ ali e jló yě lɛ́ é. É ɖo mɔ̌ có, é gɔn kúnnu ɖe nú éɖée ɖɔ émí nɔ wa ɖagbe ǎ; é nɔ ná mi jǐ sín jǐnukúnsin, bo nɔ bló bɔ ji nɔ jɛ nú mi ɖo hwenu e nyɔ́ é, lobo nɔ bló bɔ mi nɔ mɔ nǔɖuɖu bɔ é nɔ kpé mi, lobɔ awǎjijɛ nɔ gɔ́ ayi mitɔn mɛ.”—Mɛ. 14:15-17.

¹² Étɛ́ lɛ́ xó énɛ́ lɛ́ e zɔ́n tamɛ lin mɛ é ka sixú kplɔ́n mǐ? Nukɔntɔn, Pɔ́lu kpó Baanabási kpó mɔ ɖɔ émí hú gǎn tóɖóémítɔ́ lɛ́ ǎ. Yě xlɛ́ ɖɔ émílɛ́ nyí nǔɖé bɔ yědɛɛ lɛ́ kún nyí ó ǎ. É nyɔ́ wa ɔ, yě yí gbe kpó mɛɖéesɔ́hwe kpó ɖɔ émí ɖó gǎnmaɖó ɖokpó ɔ lɛ́ pagáwun tóɖóémítɔ́ lɛ́ ɖɔhun. Nǔgbó wɛ ɖɔ Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ko mɔ gbigbɔ mímɛ́ yí bɔ kan ko jó yě sín nǔkplɔ́nmɛ adingban tɔn lɛ́ sí. Yě lɛ́ ɖó nukúnɖíɖó ɔ bo ná kp’acɛ xá Klísu. Amɔ̌, yě tuun ɖɔ Lisítlinu lɛ́ lɔ hɛn ɔ, yě ná mɔ nǔníná ɖokpó énɛ́ ɔ lɛ́ yí gbɔn tónúsise nú Klísu gblamɛ.

¹³ Linlin tɛ́ mǐ ka nɔ ɖó dó mɛ ɖěɖěe mǐ nɔ jlá wɛn ɔ lɛ́ é wú? Mǐ ka nɔ mɔ ɖɔ mǐ  kpó yě kpó ɖo zɛ̌ɛ́n a? Nú mǐ ɖo alɔ dó mɛ ɖěvo lɛ́ wɛ nú yě ná kplɔ́n nǔgbó e ɖo Xó Mawu tɔn mɛ lɛ́ é ɔ, Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ɖɔhun ɔ, mǐ ka nɔ nyi alɔ nú susu xixɔ a? Charles Taze Russell e nyí nǔkplɔ́nmɛtɔ́ alɔsekpɛ́nnánɔ, bo nɔ nukɔn nú wɛnjíjlázɔ́ ɔ ɖo vivɔnu xwe kanweko 19gɔ́ ɔ tɔn kpó bǐbɛ́mɛ xwe kanweko 20gɔ́ ɔ tɔn kpó é sɔ́ kpɔ́ndéwú ɖagbe ɖé ɖ’ayǐ ɖo ali énɛ́ nu. É wlán ɖɔ: “Mǐ ba ɖɔ è ní xɔ susu ɖěbǔ nú mǐɖésúnɔ alǒ wěma mǐtɔn lɛ́ ǎ; mɔ̌ jɛ́n mǐ ma ka lɛ́ ba ɖɔ è ní ylɔ́ mǐ ɖɔ Agungán alǒ Hlabi ǎ é nɛ́.” Linlin mɛɖéesɔ́hwe tɔn e nɔví Russell ɖó é xo nǔ dó akpa ɖokpó ɔ mɛ xá Pɔ́lu kpó Baanabási kpó tɔn. Mɔ̌ ɖokpó ɔ, susu xixɔ wú wɛ mǐ ɖo wɛn ɔ jlá wɛ ǎ, loɔ, alɔ dídó mɛ lɛ́ bónú yě ná lɛ́ kɔ wá “Mawu gbɛɖe ɔ” gɔ́n gbé nya wɛ mǐ ɖe.

14-16. Nǔ wegɔ́ kpó atɔngɔ́ kpó tɛ́ xó e Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ɖɔ nú Lisítlinu lɛ́ é ka sixú kplɔ́n mǐ?

¹⁴ Mǐ ní kpɔ́n nǔ wegɔ́ e xó énɛ́ sixú kplɔ́n mǐ é. Pɔ́lu kpó Baanabási kpó nɔ húzú alɔ. Lisítlinu lɛ́ gbɔn vo nú Jwifu kpó mɛ e wá húzú Jwifu bo nɔ nɔ Ikoniyɔ́mu lɛ́ é kpó. Lisítlinu lɛ́ tuun nǔ káká ɖé alǒ tuun nǔtí dó Nǔwlánwlán mímɛ́ lɛ́ abǐ lěe Mawu wa nǔ xá togun Izlayɛ́li tɔn gbɔn é wú ǎ. Amɔ̌, glesi wɛ yě mɛ e ɖo tó ɖó Pɔ́lu kpó Baanabási kpó wɛ lɛ́ é nyí. Ayǐ mɛ nɔ nyɔ́ ɖo Lisítli, bɔ ayǐkúngban tɔn nɔ lɛ́ nyɔ́ jinukún tawun. Mɛ énɛ́ lɛ́ sixú mɔ jijɔ Gbɛɖótɔ́ ɔ tɔn lɛ́ sín kúnnuɖenú gěgé. Jijɔ énɛ́ lɛ́ nɔ tɔ́n ɖo nǔɖíɖó lɛ́ mɛ, ɖi ayǐkúngban ɖɛkpɛ ɖɛkpɛ yětɔn énɛ́ e nɔ ná jinukún tawun é. Mɛsɛ́dó lɛ́ gbɔn énɛ́ sín yɛkan mɛ dó jlá wɛn ɔ yě.—Hlɔ̌. 1:19, 20.

¹⁵ Mǐ lɔ ka sixú húzú alɔ gbɔn mɔ̌ a? Nǔgbó wɛ ɖɔ glesi ɖé sixú dó nǔkún ɖokpó ɔ dó gle tɛnmɛ tɛnmɛ e é ɖó é jí, amɔ̌, é ɖó ná húzú alɔ ɖo lěe é nɔ sɔ́ nǔ nú ayǐkúngban ɔ gbɔn é kpáxwé. Ayǐkúngban ɖé lɛ́ tíin bo sixú ko bɔ, bɔ è hɛn ɔ, è ná dó nǔ ɖ’é jí. Ðěvo lɛ́ ka ɖe bɔ é sixú byɔ́ ɖɔ è ní w’azɔ̌ ɖo yě wú hú gǎn. Nǔ ɖokpó ɔ wɛ é nɔ nyí nú nǔkún e mǐ nɔ dó hwebǐnu é, é wɛ nyí wɛn Axɔ́súɖuto ɔ tɔn e ɖo Xó Mawu tɔn mɛ é. Amɔ̌, nú mǐ cí Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ɖɔhun ɔ, mǐ ná tɛ́n kpɔ́n bo ná tuun ninɔmɛ mɛ ɖěɖěe mǐ nɔ jlá wɛn ɔ lɛ́ é tɔn kpó nǔ e yě ɖi nǔ ná ɖo sinsɛn kpáxwé lɛ́ é kpó. Énɛ́ tuuntuun ná d’alɔ mǐ, bɔ mǐ ná kpɔ́n lěe mǐ ná xwlé wɛn Axɔ́súɖuto ɔ tɔn yě gbɔn é.—Luk. 8:11, 15.

¹⁶ Nǔ atɔngɔ́ ɖé ɖe bɔ tan e ɖɔ xó dó Pɔ́lu, Baanabási kpó Lisítlinu lɛ́ kpó wú é sixú kplɔ́n mǐ. Mǐ nɔ dó gǎn e wú mǐ kpé lɛ́ é bǐ có, hweɖélɛ́nu ɔ, è nɔ hɔn nǔkún e mǐ dó é alǒ é nɔ jɛ awǐnnyakan mɛ. (Mat. 13:18-21) Nú nǔ mɔ̌hun jɛ hǔn, awakanmɛ ní ma kú we ó. Lěe Pɔ́lu wá flín ahwanvú e ɖo Hlɔ̌ma lɛ́ é ɖo nukɔnmɛ gbɔn é ɔ, “mǐ mɛ ɖokpó ɖokpó [káká jɛ mɛ e mǐ ɖɔ xó xá dó Xó Mawu tɔn jí lɛ́ é ɖokpó ɖokpó jí] wɛ ná ɖó gbe nǔ e mǐ wa lɛ́ é tɔn nú Mawu.”—Hlɔ̌. 14:12.

17. Hwenu e Pɔ́lu kpó Baanabási kpó gosín Dɛɛbée é ɔ, fítɛ́ yě ka yi? Étɛ́wú?

¹⁷ Ée Lisítlinu lɛ́ dɔn Pɔ́lu tɔ́n sín toxo ɔ mɛ bo jó è dó nyi beɖebeɖe gúdo é ɔ, ahwanvú lɛ́ wá lɛ́ lɛ̌ dó è, bɔ é fɔ́n sí te, lobɔ yě d’alɔ ɛ bɔ é mɔ fí e é ná dɔ́ ɖo toxo ɔ mɛ zǎn ɔ mɛ é. Ayǐhɔ́ngbe tɔn ɔ, Pɔ́lu kpó Baanabási kpó wlí ali bo bló  kilomɛ́tlu 100 yi Dɛɛbée. Mǐ sixú dó nukún lěe Pɔ́lu ná ko ɖo wǔvɛ́ se wɛ sɔ ɖo tomɛyiyi énɛ́ e ma fá ǎ é hwenu é mɛ kpɔ́n. È nyi awǐnnyaglo dó è kpɛ́ɖɛ́kpɛ́ɖɛ́ din é ɔ, ganxixo yɔywɛ ɖé bló wɛ jɛ́n é ɖe nɛ́. É ɖo mɔ̌ có, é kpó Baanabási kpó kpo ɖo didɛ wɛ, bɔ hwenu e yě wá Dɛɛbée é ɔ, yě bló bɔ “mɛ gěgé húzú ahwanvú.” Énɛ́ gúdo ɔ, yě ba ali e yá hú gǎn é bo lɛ́ kɔ yi fí e yě gosín ɖo Antyɔ́ci Silíi tɔn é ǎ, é nyɔ́ wa ɔ, “yě lɛ́ kɔ yi Lisítli, Ikoniyɔ́mu kpó Antyɔ́ci [Pisidíi tɔn] kpó.” Kpó linlin tɛ́ kpó? Bo ná dó dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú ‘ahwanvú lɛ́, lobo ná byɔ́ yě vɛ́návɛ́ná ɖɔ yě ní lí dǒ ɖo nǔɖiɖi mɛ.’ (Mɛ. 14:20-22) Kpɔ́ndéwú ɖagbe ɖé nɛ́ bɔ súnnu we énɛ́ lɛ́ sɔ́ ɖ’ayǐ! Ðagbemɛninɔ agun ɔ tɔn vɛ́ adɔ̌ yě jɛ nukɔn nú ganjíninɔ yěɖésúnɔ tɔn. Nukúnkpénǔwútɔ́ tomɛyitɔ́ égbé tɔn lɛ́ kpó mɛsɛ́dó égbé tɔn lɛ́ kpó nɔ xwedó kpɔ́ndéwú yětɔn.

18. Étɛ́ mɛxó agun tɔn lɛ́ sísɔ́ ka nɔ byɔ́?

¹⁸ Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ɖɔ xó bo lɛ́ sɔ́ kpɔ́ndéwú ɖ’ayǐ dó dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú ahwanvú lɛ́ kɛ́ɖɛ́ kpowun ǎ, loɔ, yě lɛ́ sɔ́ “súnnu ɖé lɛ́ mɛxó agun tɔn ɖo agun ɖokpó ɖokpó mɛ.” ‘Gbigbɔ mímɛ́ wɛ sɛ́ Pɔ́lu kpó Baanabási kpó dó’ nú tomɛyiyi mɛsɛ́dó tɔn énɛ́, é ɖo mɔ̌ có, yě ka lɛ́ xo ɖɛ lobo blá nu, cóbó “sɔ́ yě [mɛxó agun tɔn lɛ́] dó alɔ mɛ nú Jexóva.” (Mɛ. 13:1-4; 14:23) Afɔ mɔ̌hun wɛ è nɔ ɖe égbé dó sɔ́ mɛxó agun tɔn lɛ́. Cóbónú kplékplé mɛxó lɛ́ tɔn ná sɔ́ nɔví súnnu ɖé ɖó atɛ jí bónú è ná sɔ́ ɛ mɛxó agun tɔn ɔ, yě nɔ to xo ɖɛ bo nɔ gbéjé kpɔ́n ɖɔ nɔví ɔ ka wa nǔ sɔgbe xá nǔ e Nǔwlánwlán mímɛ́ lɛ́ byɔ́ lɛ́ é a jí. (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Ti. 1:5-9; Ja. 3:17, 18; 1 Pi. 5:2, 3) Mɛ ɔ nyí klisánwun é ɔ, táan nabí e é ko bló é wɛ nyí nǔ tají e jí è nɔ zɔn dó é ǎ. É nyɔ́ wa ɔ, xó ɖiɖɔ nɔví ɔ tɔn, nǔwalɔ tɔn kpó gbɛtɔ́ alɔkpa e é nyí é kpó wɛ ná xlɛ́ lě do é jó éɖée dó bɔ gbigbɔ mímɛ́ ɖo azɔ̌ wa wɛ ɖo gbɛzán tɔn mɛ sɔ é nyi wɛn. Nú é jɛxá bo ná nyí lɛ̌ngbɔ́nyitɔ́ lɛ̌ngbɔ́kpó ɔ tɔn kpó é gbɔ kpó ɔ, lěe é kpé nǔ e Nǔwlánwlán mímɛ́ lɛ́ byɔ́ ɖo nukúnkpénǔwútɔ́ lɛ́ sí é wú gbɔn é wɛ ná ɖɔ. (Ga. 5:22, 23) Nukúnkpénǔwútɔ́ lɛ̌dó tɔn sín ta wɛ mɛ sísɔ́ mɔ̌hun lɛ́ sín agban ɖe.—Sɔ́ jlɛ́ dó 1 Timɔtée 5:22 wú.

19. Étɛ́ sín gbe mɛxó agun tɔn lɛ́ ka tuun ɖɔ émí ná ɖó? Nɛ̌ yě ka nɔ xwedó kpɔ́ndéwú Pɔ́lu kpó Baanabási kpó tɔn gbɔn?

¹⁹ Mɛxó agun tɔn lɛ́ tuun ɖɔ émí ná ɖó lěe émí wa nǔ xá agun ɔ gbɔn é sín gbe nú Mawu. (Ebl. 13:17) Pɔ́lu kpó Baanabási kpó ɖɔhun ɔ, mɛxó agun tɔn lɛ́ nɔ nɔ nukɔn ɖo wɛnjíjlázɔ́ ɔ kɔn. Yě nɔ ɖɔ xó dó dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú ahwanvú hǎtɔ́ yětɔn lɛ́. Gɔ́ ná ɔ, yě nɔ ɖo gbesisɔmɛ bo ná nya ɖagbemɛninɔ agun ɔ tɔn gbé jɛ nukɔn nú ganjíninɔ yěɖésúnɔ tɔn.—Filí. 2:3, 4.

20. Ðagbe tɛ́ gbeɖíɖó e kunkplá azɔ̌ e nɔví mǐtɔn lɛ́ wa kpó gbejíninɔ kpó lɛ́ é xixa ka ná wa nú mǐ?

²⁰ Gǔdo mɛ ɔ, ée Pɔ́lu kpó Baanabási kpó lɛ́ kɔ wá Antyɔ́ci Silíi tɔn, fí e yě yi wa mɛsɛ́dózɔ́ káká ɔ yě nɔ wá nɔ é ɔ, yě ɖɔ “nǔ tobutóbú e Mawu wa gbɔn yě jí lɛ́ é kpó lěe é hun ali nú mɛ e ɖo akɔta ɖě lɛ́ mɛ lɛ́ é, bónú yě ní dó sixú ɖi nǔ gbɔn é kpó.” (Mɛ. 14:27) Mɔ̌ ɖokpó ɔ, ényí mǐ xa nǔ dó azɔ̌ e nɔví mǐtɔn klisánwun lɛ́ wa kpó gbejíninɔ kpó é jí, bo lɛ́ mɔ lěe Jexóva kɔn nyɔ̌ná dó gǎndídó yětɔn lɛ́ jí gbɔn é ɔ, é ná dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mǐ bɔ mǐ ná kpo ɖo ‘xó ɖɔ wɛ kpó adɔgbígbó kpó gbɔn acɛ Jexóva tɔn gblamɛ.’