1, 2. (a) Awǒvinú tɛ́ ka wá ba jǒnɔ Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó ɖo Efɛ́zi? (b) Étɛ́ jí mǐ ka ná ɖɔ xó dó ɖo wěmata élɔ́ mɛ?

 È ÐO xósúsú mɛ wɔ̌búwɔ́bú ɖé tɔn gbe se wɛ ɖo Efɛ́zi sín ali lɛ́ jí bɔ yě ɖo wezun kán wɛ. Ahwan ɖé kplé bo tun adǎnfɔ te! È wlí tomɛyitɔ́gbɛ́ Pɔ́lu tɔn we bo dɔn yě ɖidó. Ali ɖaxó e tó dotín lɛ́ ɖe bɔ cɔ́fu lɛ́ lɛ́vɔ́ ɖe tó é kɛn xwe tlóló, hwenu e ahwan e ɖo adǎn jí é jɛ kpɔ́ su jí bo nyi ahwan ɖidó nǔkpɔ́ntɛn ɖaxó toxo ɔ tɔn e sixú hɛn nǔkpɔ́ntɔ́ 25000 é. Mɛ gěgé tlɛ tuun nǔ e dɔn gɔgɔ énɛ́ wá é ǎ, amɔ̌, yě vɛdó ɖɔ vodúnxwé yětɔn kpó nǔmɛsɛn Aatemísi e yě yí wǎn ná é kpó wɛ ɖo axɔ́ nu sín. Énɛ́ wú ɔ, yě jɛ xó sú jí magbokɔ bo nɔ ɖɔ: “Aatemísi Efɛ́zinu lɛ́ tɔn ɔ, nǔɖaxó wɛ!”—Mɛ. 19:34.

² Mǐ lɛ́ mɔ azɔn ɖěvo ɖɔ Satáan wɛ ɖo tíntɛ́nkpɔ́n wɛ bo ná zán ahwan e ɖo adǎn jí é dó ɖó wɛn ɖagbe Axɔ́súɖuto ɔ tɔn e ɖo kan vun wɛ é te. É ɖo wɛn ɖɔ é kún nyí adǎn gblɔ́n nú mɛ ɖɔ è ná wa alǎnnú mɛ wú kɛ́ɖɛ́ wɛ nyí wlɛnwín e Satáan nɔ zán é ó. Ðo wěmata élɔ́ mɛ ɔ, mǐ ná ɖɔ xó dó wlɛnwín ɖěɖěe Satáan zán ba dó gbo kpo nyi ali jí nú wɛnjíjlázɔ́ ɔ bo lɛ́ d’avaja bǔninɔ e ɖo klisánwun xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ tɛ́ntin é mɛ é wú. Tají bǐ ɔ, mǐ ná mɔ ɖɔ wlɛnwín tɔn lɛ́ bǐ cifo, ɖó “xó Jexóva tɔn fɔ́n bo ɖo gbigba kpé wɛ, bo lɛ́ ɖo ɖuɖéjí ɖó wɛ bɔ é jí wǔ.” (Mɛ. 19:20) Étɛ́wú klisánwun énɛ́ lɛ́ ka kpé wú bo kpo ɖo wɛn ɔ jlá wɛ? Hwɛjijɔ ɖěɖěe wú mǐ lɔ ɖ’é wú ɖo égbé lɛ́ é wú wɛ. É ɖo wɛn ɖɔ Jexóva tɔn wɛ nyí ɖuɖéjí ɔ, é nyí mǐdɛɛ lɛ́ tɔn ǎ. É ɖo mɔ̌ có, klisánwun xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ ɖɔhun ɔ, mǐ ɖó ná wa azɔ̌ e nyí mǐtɔn é. Kpó gbigbɔ Jexóva tɔn sín alɔdó kpó ɔ, mǐ sixú ɖó jijɔ ɖěɖěe ná d’alɔ mǐ bɔ sinsɛnzɔ́ mǐtɔn ná kpa mǐ lɛ́ é. Mǐ ní gbéjé kpɔ́ndéwú Apolósu tɔn kpɔ́n jɛ nukɔn.

3, 4. Étɛ́ ka hwe dó Apolósu bɔ Akilási kpó Plisílu kpó ka ɖ’ayi wú? Nɛ̌ yě ka d’alɔ ɛ gbɔn?

³ Hwenu e Pɔ́lu ɖo ali jí xwe Efɛ́zi ɖo tomɛyiyi mɛsɛ́dó tɔn tɔn atɔngɔ́ ɔ hwenu é ɔ, Jwifu e nɔ nyí Apolósu é wá toxo ɔ mɛ. Toxo nukúnɖéjí Ejípu tɔn Alɛsándli mɛ nu wɛ n’i. Apolósu ɖó jijɔ ɖagbe ɖagbe ɖé lɛ́. É nyɔ́ xó ɖɔ ganjí. Gbɔn vo nú xó e é nyɔ́ ɖɔ ganjí é ɔ, é lɛ́ “tuun Nǔwlánwlán mímɛ́ lɛ́ ganjí.” Gɔ́ ná ɔ, ‘gbigbɔ Mawu tɔn nɔ bló bɔ akpakpa nɔ sɔ́ ɛ.’ Kpó akpakpa sɔ́ mɛ kpó ɔ, Apolósu nɔ ɖɔ xó kpó adɔgbígbó kpó ɖo Jwifu lɛ́ nukɔn ɖo kplɔ́ngbasá ɔ.—Mɛ. 18:24, 25.

⁴ Akilási kpó Plisílu kpó ɖótó xóɖiɖɔ Apolósu tɔn. É ɖo wɛn ɖɔ wǔ yá yě hwenu e yě se bɔ é “[nɔ] kplɔ́n nǔ mɛ dó Jezu wú bɔ é nɔ sɔgbe” é. Nǔ e é ɖɔ dó Jezu wú é sɔgbe. Amɔ̌, asú kpó asi kpó klisánwun ɔ yá wǔ ɖ’ayi wú ɖɔ nǔ tají ɖé hwe ɖo nukúnnúmɔjɛnǔmɛ Apolósu tɔn mɛ. “Batɛ́mu Jaan tɔn kɛ́ɖɛ́ wɛ é tuun.” Xó e Apolósu nyɔ́ ɖɔ é, alǒ wěmasise tɔn zɔ́n bónú asú kpó asi kpó énɛ́ e nɔ sɔ́ yěɖée hwe bo lɛ́ nyí goxɔzɔ́watɔ́ é ɖi xɛsi n’i ǎ. É nyɔ́ wa ɔ, “yě dɔn ɛ dó wǔ bo tín ali Mawu tɔn mɛ n’i bɔ é sɔgbe hú gǎn.” (Mɛ. 18:25, 26) Nɛ̌ nya énɛ́ e nyɔ́ xó ɖɔ ganjí bo lɛ́ se wěma é ka wa nǔ gbɔn? É ɖo wɛn ɖɔ é ɖe jijɔ tají hú gǎn e klisánwun ɖé ɖó ná tɛ́n kpɔ́n bá ɖó lɛ́ é ɖokpó xlɛ́, é wɛ nyí mɛɖéesɔ́hwe.

5, 6. Étɛ́ ka zɔ́n bɔ Apolósu wá nyɔ́ zán nú Jexóva hú gǎn? Étɛ́ kpɔ́ndéwú Apolósu tɔn ka sixú kplɔ́n mǐ?

⁵ Ðó Apolósu yí gbe nú alɔdó Akilási kpó Plisílu kpó tɔn wútu ɔ, é húzú mɛsɛntɔ́ Jexóva tɔn e alɔ se kpɛ́n ná d’é jí é. É yi Akáyi, bo “d’alɔ” nǔɖitɔ́ lɛ́ “tawun.” É lɛ́ jlá wɛn ɔ Jwifu ɖěɖěe ɖo gbě énɛ́ jí bo nɔ kú d’é jí ɖɔ Jezu kún nyí Mɛsíya e sín akpá è dó é ó lɛ́ é. Luki wlán ɖɔ: “É nɔ ɖe xlɛ́ hlɛ́nhlɛ́n kpó agbɔ̌n kpó ɖɔ linlin Jwifu lɛ́ tɔn kún sɔgbe ó, lobo nɔ zán Nǔwlánwlán mímɛ́ lɛ́ dó xlɛ́ yě ɖɔ Jezu wɛ nyí Klísu ɔ.” (Mɛ. 18:27, 28) Nyɔ̌ná ɖé wɛ Apolósu nyí! Nǔgbó ɔ, Apolósu nyí hwɛjijɔ ɖěvo e wú “xó Jexóva tɔn” ɖo ɖuɖéjí ɖó wɛ é. Étɛ́ kpɔ́ndéwú Apolósu tɔn ka sixú kplɔ́n mǐ?

⁶ É ɖo tají tawun ɖɔ klisánwun lɛ́ ní nɔ tɛ́n kpɔ́n bo nɔ sɔ́ yěɖée hwe. Nǔníná tɛnmɛ tɛnmɛ wɛ mǐ mɛ ɖokpó ɖokpó ɖó. Mǐ sixú ɖó nǔwúkpíkpé ɖé lɛ́ ɖo jɔwámɔ linu, mɔ nǔ ɖé lɛ́ kpɔ́n, alǒ tuun nǔ ɖé lɛ́. É ɖo mɔ̌ có, mɛɖéesɔ́hwe mǐtɔn ɖó ná hú gǎn nǔníná e mǐ ɖó lɛ́ é. É ma nyí mɔ̌ ǎ ɔ, nǔwúkpíkpé mǐtɔn lɛ́ sixú wá dɔn tagba wá. Nú mǐ ma cɔ́ mǐɖée ǎ ɔ, mǐ sixú wá húzú goyítɔ́ ɖó nǔwúkpíkpé mǐtɔn lɛ́ wú. (1 Kɔ. 4:7; Ja. 4:6) Ényí mǐ nɔ sɔ́ mǐɖée hwe nǔgbó nǔgbó ɔ, mǐ ná dó gǎn bo ná mɔ ɖɔ mɛ ɖěvo lɛ́ hú gǎn mǐ. (Filí. 2:3) Nú mɛ ɖěvo lɛ́ gbɛ́ nǔ nú mǐ ɔ, mǐ ná nɔ sin xomɛ ǎ. Gɔ́ ná ɔ, mǐ ná nɔ yí gbe bɔ mɛ ɖěvo lɛ́ ná nɔ kplɔ́n nǔ mǐ. Ényí mǐ kplɔ́n ɖɔ gbigbɔ mǐmɛ́ ko xlɛ́ ali tutoblónúnǔ ɔ, b’ɛ ná bló nǔ lɛ́ ɖo ali ɖěvo nu ɔ, é ɖo wɛn ɖɔ mǐ kún ná yí go bo ná kú d’é jí ɖɔ linlin mǐdɛɛ lɛ́ tɔn lɛ́ wɛ sɔgbe ó. Nú mǐ kpo ɖo mǐɖée sɔ́ hwe wɛ jɛ́n wɛ ɔ, mǐ ná nyɔ́ zán nú Jexóva kpó Vǐ tɔn kpó.—Luk. 1:51, 52.

7. Nɛ̌ Pɔ́lu kpó Apolósu kpó ka sɔ́ mɛɖéesɔ́hwe sín kpɔ́ndéwú ɖ’ayǐ gbɔn?

 ⁷ Mɛɖéesɔ́hwe nɔ lɛ́ sú ali dó agbahwlɛ́nhwlɛ́n. Dǒ nukún lěe kínklán dindɔn wá klisánwun xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ tɛ́ntin nɔ sɔ́ akpakpa Satáan sɔ é mɛ kpɔ́n. Ényí Apolósu kpó mɛsɛ́dó Pɔ́lu kpó e nyí nǔkplɔ́nmɛtɔ́ alɔsekpɛ́nnánɔ bo nɔ lɛ́ kplɔ́n nǔ mɛ kpó agbɔ̌n kpó é jɛ wǔ hwan yěɖée lɛ́ jí bo ba ná nyí mɛ nukúnɖéjí hú gǎn ɔ ɖo agun ɔ mɛ ɔ, kpɔ́n lěe xomɛ ná hun Satáan sɔ é! É ná ko bɔ wǔ nú yě ɖɔ yě ní wa mɔ̌. Ðo Kɔlɛ́nti ɔ, klisánwun ɖé lɛ́ jɛ ɖiɖɔ jí ɖɔ “nyɛ ɔ, Pɔ́lu tɔn wɛ un nyí.” Bɔ mɛ ɖěvo lɛ́ nɔ ɖɔ “nyɛ ka nyí Apolósu tɔn.” Pɔ́lu kpó Apolósu kpó yí gbe nú kínklán sín walɔ énɛ́ wɛ a? Éǒ! É nyɔ́ wa ɔ, Pɔ́lu sɔ́ éɖée hwe bo yí gbe ɖɔ Apolósu d’alɔ ɖ’azɔ̌ ɔ kɔn, bo lɛ́ sɔ́ wǔjɔmɛzɔ́ sinsɛnzɔ́ tɔn ɖěvo lɛ́ d’así n’i. Apolósu ka wa nǔ e Pɔ́lu zɔ́n ɛ é. (1 Kɔ. 1:10-12; 3:6, 9; Ti. 3:12, 13) Nǔwaɖókpɔ́ kpó mɛɖéesɔ́hwe kpó sín kpɔ́ndéwú ɖagbe ɖé wɛ é nyí nú mǐ ɖo égbé!

8. Ali tɛ́ Pɔ́lu ka gbɔn bo lɛ́ kɔ yi Efɛ́zi? Étɛ́wú?

⁸ Pɔ́lu ko d’akpá ɖɔ émí ná lɛ́ kɔ yi Efɛ́zi. É ɖɔ gbe bo ka wa gbe. a (Mɛ. 18:20, 21) Amɔ̌, ɖ’ayi lěe é lɛ́ kɔ yi gbɔn é wú. Azɔn gǔdo tɔn e mǐ se xó dó wǔ tɔn é ɔ, Antyɔ́ci Silíi tɔn wɛ é ɖe. Bo ná dó yi Efɛ́zi ɔ, é hɛn ɔ, é ná ko zɔn ali kléwún jɛ Selesíi bá dó tɔjíhún sín fínɛ́ ɖidó fí e é xwe é tlɔlɔ. Amɔ̌, é gbɔn “xá ɖěɖěe ma yá xu ǎ lɛ́ é mɛ.” È lɛ́n fí ɖěɖěe Pɔ́lu zɔn ali gbɔn, bɔ Mɛsɛ́dó 18:23 kpó 19:1 kpó ɖɔ xó yětɔn lɛ́ é bo mɔ ɖɔ bǐ bló kilomɛ́tlu 1600 mɔ̌! Étɛ́wú Pɔ́lu ka jló bo wlí ali énɛ́ e ɖi ga bo vɛ́ gbɔn é? Ðó é ba ná ‘dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú ahwanvú lɛ́ bǐ.’ (Mɛ. 18:23) Tomɛyiyi mɛsɛ́dó tɔn tɔn we e wá yi lɛ́ é ɖɔhun ɔ, tomɛyiyi mɛsɛ́dó tɔn tɔn atɔngɔ́ ɔ ná byɔ́ nǔ gěgé ɖo así tɔn. Amɔ̌, é mɔ ɖɔ gǎndídó énɛ́ lɛ́ bǐ ɖó le. Nǔ ɖokpó ɔ wɛ nukúnkpénǔwútɔ́ lɛ̌dó tɔn lɛ́ kpó asi yětɔn lɛ́ kpó nɔ wa égbé. Wǎnyíyí mɛɖée sísɔ́ dó sá vɔ̌ tɔn yětɔn nɔ su nukún mǐtɔn mɛ ǎ cé?

9. Étɛ́wú é ka byɔ́ ɖɔ è ní vɔ́ batɛ́mu bló nú gbɛ̌ta ahwanvú lɛ́ tɔn ɖé? Étɛ́ kpɔ́ndéwú yětɔn ka sixú kplɔ́n mǐ?

⁹ Ée Pɔ́lu wá Efɛ́zi é ɔ, é mɔ gbɛ̌ta ɖé, bɔ Jaan Batɛ́mublónúmɛtɔ́ ɔ sín ahwanvú wěwe mɔ̌ ɖ’é mɛ. Batɛ́mu Jaan tɔn wɛ è bló nú yě, é ka sɔ́ kpo ɖo azɔ̌ wa wɛ ǎ. Gɔ́ ná ɔ, é cí ɖɔ yě kún tuun nǔ káká ɖé, alǒ nǔtí dó gbigbɔ mímɛ́ wú ó. Pɔ́lu kplɔ́n nǔ e yě ma ko tuun ǎ lɛ́ é yě, bɔ Apolósu ɖɔhun ɔ, yě sɔ́ yěɖée hwe bo ɖo gbesisɔmɛ bá kplɔ́n nǔ. Ée è bló batɛ́mu nú yě ɖo nyǐkɔ Jezu tɔn mɛ gúdo é ɔ, yě mɔ gbigbɔ mímɛ́ kpó nǔníná jí wǔ ɖé lɛ́ kpó yí. É ɖo wɛn ɖɔ xúsúxusu zinzɔn xá tutoblónúnǔ Jexóva tɔn e ɖo nukɔn yi wɛ é nɔ hɛn nyɔ̌ná gěgé wá.—Mɛ. 19:1-7.

10. Étɛ́wú Pɔ́lu ka gosín kplɔ́ngbasá ɔ bo yi kplégbasá ɖé? Kpɔ́ndéwú tɛ́ é ka sɔ́ ɖ’ayǐ nú mǐ gbɔn mɔ̌ ɖo sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ?

¹⁰ Nukɔnyiyi sín kpɔ́ndéwú ɖěvo bɔ dó énɛ́ wú tlóló. Pɔ́lu jlá wɛn ɔ kpó  adɔgbígbó kpó nú sun atɔn ɖo kplɔ́ngbasá. É nɔ “jlɛ́ xó dó xó wú xá yě dó Axɔ́súɖuto Mawu tɔn wú dó ɖu ɖo yě jí” có, yě mɛ ɖé lɛ́ xwe kɔ d’akún bǐ gbídígbídí ɖɔ émí kún ná ɖótó è ó, bo jɛ gbe klán xá ɛ jí. Pɔ́lu ba ná gú hwenu ɖo mɛ ɖěɖěe nɔ “nylá nu dó Ali nǔgbó ɔ wú” lɛ́ é gɔ́n ǎ, é nyɔ́ wa ɔ, é bló tito bo ná nɔ xwlé xóɖiɖɔ mɛ ɖo wěmaxɔmɛ sín kplégbasá ɖé. (Mɛ. 19:8, 9) É ná byɔ́ ɖɔ mɛ ɖěɖěe ba ná yi nukɔn ɖo gbigbɔ lixo lɛ́ é ní sɛ tɛn sín kplɔ́ngbasá ɔ yi kplégbasá ɔ. Pɔ́lu ɖɔhun ɔ, mǐ sixú ɖó nǔ xóɖɔɖókpɔ́ ɖé lɛ́ nu, hwenu e mǐ ɖ’ayi wú ɖɔ xwétɔ́ ɔ kún ba ná ɖótó mǐ ó, alǒ ba ná dɔn nǔ kpowun wɛ é. Ayijlɔ́jlɔ́nɔ gěgé ɖěvo lɛ́ kpo bo ɖó ná se wɛn wǔsyɛ́n dó lanmɛ nú mɛ tɔn mǐtɔn!

11, 12. (a) Nɛ̌ Pɔ́lu ka zé kpɔ́ndéwú ɖ’ayǐ ɖo gǎndídó syɛ́nsyɛ́n kpó alɔ húzúhúzú kpó kpáxwé gbɔn? (b) Nɛ̌ Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ ka nɔ tɛ́n kpɔ́n bo nɔ dó gǎn syɛ́nsyɛ́n lobo nɔ lɛ́ húzú alɔ ɖo sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ gbɔn?

¹¹ Pɔ́lu sixú ko nɔ ɖɔ xó ɖo wěmaxɔmɛ énɛ́ sín kplégbasá gbe bǐ gbe, bɛ́sín gan 11 mɛ zǎnzǎn mɔ̌ jɛ gan 4 mɛ hwelɛ́kɔ mɔ̌. (Mɛ. 19:9) É cí ɖɔ gan énɛ́ lɛ́ mɛ wɛ nɔ ɖo tóó hú gǎn ɖo kéze ɔ mɛ bɔ yǒzo nɔ lɛ́ gbɛ́ tawun, bɔ mɛ gěgé nɔ ɖó azɔ̌ yětɔn lɛ́ te bo nɔ wá ɖu nǔ lobo nɔ gbɔjɛ. Ényí Pɔ́lu xwedó tito énɛ́ tlélé nú xwe we kpíkpé ɔ, é ná ko zán ganxixo 3000 jɛjí dó kplɔ́n nǔ mɛ. b Hwɛjijɔ e wú xó Jexóva tɔn fɔ́n bo ɖo gbigba kpé wɛ, bo lɛ́ ɖo ɖuɖéjí ɖó wɛ é ɖěvo nɛ́. Pɔ́lu dó gǎn syɛ́nsyɛ́n bo lɛ́ húzú alɔ. É húzú tito tɔn bónú sinsɛnzɔ́ tɔn ná dó sú hudó mɛ e ɖo ayǐ énɛ́ jí lɛ́ é tɔn sín do. Étɛ́ mɛ é ka tɔ́n kɔ dó? “Mɛ e nɔ nɔ tokpɔn Azíi tɔn mɛ lɛ́ é bǐ se Aklúnɔ sín xó, Jwifu kpó Glɛ̌kinu kpó bǐ.” (Mɛ. 19:10) É ɖo wɛn ɖɔ Pɔ́lu ɖe kúnnu mlɛ́mlɛ́!

¹² Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn égbé tɔn lɛ́ lɔ nɔ dó gǎn syɛ́nsyɛ́n bo nɔ lɛ́ húzú alɔ. Mǐ nɔ tɛ́n kpɔ́n bo nɔ ba mɛ lɛ́ mɔ ɖo fí ɖěbǔ,  hweɖébǔnu e mǐ sixú mɔ yě é. Mǐ nɔ jlá wɛn ɔ mɛ lɛ́ ɖo ali lɛ́ jí, ɖo axi lɛ́ mɛ kpó fí ɖěvo e gbɛtɔ́ nɔ sukpɔ́ ɖe lɛ́ é kpó. Mǐ nɔ jlá wɛn ɔ mɛ lɛ́ gbɔn alǒkan jí, alǒ gbɔn wěmasɛ́dómɛ gblamɛ. Gɔ́ ná ɔ, nú mǐ ɖo wɛn ɔ jlá sín xwé ɖé gbe jɛ xwé ɖé gbe wɛ ɔ, mǐ nɔ dó gǎn bo nɔ ba mɛ lɛ́ mɔ, hwenu e mǐ ná mɔ yě ɖo xwégbe hú gǎn é.

13, 14. (a) Étɛ́ Jexóva ka d’alɔ Pɔ́lu bɔ é wa? (b) Étɛ́ vǐ súnnu Séva tɔn lɛ́ ka wa nyi do? Nɛ̌ klisánwun-nyíjɛtɔ́ gěgé ka nɔ wa nǔ ɖokpó ɔ nyi do ɖo égbé gbɔn?

¹³ Luki ɖɔ nú mǐ ɖɔ hwenu e sɔ́ akpakpa mɛ é ɖé bɔ d’é wú, bɔ kpó alɔdó Jexóva tɔn kpó ɔ, Pɔ́lu nɔ bló “nǔjíwǔ ɖaxó ɖaxó lɛ́.” È tlɛ nɔ hɛn avɔ kpó lɛ̌nsuví kpó e ɖo Pɔ́lu sí lɛ́ é yi jó nú mɛ e ɖo azɔn jɛ wɛ lɛ́ é, bɔ azɔn yětɔn nɔ gbɔ. È zé nǔ énɛ́ lɛ́ lɔ dó nya gbigbɔ nyanya lɛ́ ná. c (Mɛ. 19:11, 12) Ðu e è ɖu ɖo awǒvi lɛ́ jí gbɔn mɔ̌ é jí wǔ nú mɛ gěgé, amɔ̌, é víví nú mɛ bǐ ǎ.

¹⁴ “Jwifu e nɔ gosín fí ɖé jɛ fí ɖěvo, bo nɔ ɖo awǒvi lɛ́ nya wɛ lɛ́ é” ɖé lɛ́ lɔ ba ná bló nǔjíwǔ e Pɔ́lu bló lɛ́ é pɛ́pɛ́pɛ́. Yě mɛ énɛ́ lɛ́ ɖé lɛ́ ylɔ́ nyǐkɔ Jezu kpó Pɔ́lu kpó tɔn, bo ná tɛ́n kpɔ́n bá nya gbigbɔ nyanya lɛ́. Luki ná kpɔ́ndéwú Séva sín vǐ súnnu tɛ́nwe e tɛ́n kpɔ́n bá wa mɔ̌ lɛ́ é tɔn; vɔ̌sánúxwlémawutɔ́ sín xwédo ɖé mɛ wɛ yě jɔ ɖe. Gbigbɔ nyanya ɔ ɖɔ nú yě ɖɔ: “Un tuun Jezu, bo lɛ́ tuun Pɔ́lu; amɔ̌ midɛɛ lɛ́ ɔ, mɛ̌ mi ka nyí?” Nya e jí gbigbɔ nyanya ɔ ɖe é tɔ́ dó awonɔ énɛ́ lɛ́ wú, zɔn yě jí gběkanlin ɖé ɖɔhun, zun dó yě jí bɔ yě hɔn tɔ́n, gblé wǔ yě bo ɖe yě nyi mɛ̌. (Mɛ. 19:13-16) Ðuɖéjí nukúnɖéjí ɖé wɛ énɛ́ nyí nú “xo Jexóva tɔn,” ɖó nǔ e jɛ é ɖe xlɛ́ nyi wɛn ɖɔ hlɔ̌nhlɔ́n e awonɔ sinsɛn nǔvú tɔn énɛ́ lɛ́ ɖó é kún ɖó abi ɖěbǔ ɖo hlɔ̌nhlɔ́n e è ná Pɔ́lu é kpá ó. Égbé ɔ, gbɛtɔ́ lǐvi mɔ̌kpán nɔ ɖó linlin agɔ ɔ ɖɔ è vɛ́ ko nɔ ylɔ́ nyǐkɔ Jezu tɔn kpowun alǒ jɛ “klisánwun” nyí kpowun ɔ, é ko kpé. Amɔ̌, lěe Jezu xlɛ́ gbɔn é ɔ, mɛ e nɔ wa jlǒ Tɔ́ tɔn tɔn nǔgbó nǔgbó lɛ́ é kɛ́ɖɛ́ wɛ ɖó nukúnɖíɖó jɔ nukúnɖíɖó sɔgúdo tɔn.—Mat. 7:21-23.

15. Nú awǒvinúwiwa kpó nǔ e cá kan xá ɛ lɛ́ é kpó sín xó wá xwetɔ́n ɔ, nɛ̌ mǐ ka sixú xwedó kpɔ́ndéwú Efɛ́zinu lɛ́ tɔn gbɔn?

¹⁵ Winnyá e vǐ súnnu Séva tɔn lɛ́ ɖu é zɔ́n bɔ mɛ wɔ̌búwɔ́bú ɖó sísí nú  Mawu, bo sísɛ́ mɛ gěgé bɔ yě húzú nǔɖitɔ́ bo jó awǒvinúwiwa dó. Majíkinúwiwa lɛ́ jínjɔ́n ayǐ ɖo hwɛndonúwiwa Efɛ́zinu lɛ́ tɔn mɛ. Nǔnyíylɔ́númɛ kpó tílá zínzán kpó gba kpé fí bǐ, káká jɛ wěma e mɛ è sa bǒgbe dó lɛ́ é jí. Efɛ́zinu gěgé wá gbeta ɔ kɔn din bo bɛ́ majíkiwéma yětɔn lɛ́ tɔ́n, bo dó yě zo ɖo agbawungba; wěma énɛ́ lɛ́ xɔ ɖɔ̌la égbé tɔn afatɔ́n mɔ̌kpán có, yě ka wa mɔ̌. d Luki wlán ɖɔ: “Énɛ́ wú ɔ, xó Jexóva tɔn fɔ́n bo ɖo gbigba kpé wɛ, bo lɛ́ ɖo ɖuɖéjí ɖó wɛ bɔ é jí wǔ.” (Mɛ. 19:17-20) Nǔgbó ɔ ɖu ɖo adingban kpó awǒvinúwiwa kpó jí b’ɛ jí wǔ! Kpɔ́ndéwú ɖagbe ɖé wɛ gbejínɔtɔ́ énɛ́ lɛ́ sɔ́ ɖ’ayǐ nú mǐ ɖo égbé. Gbɛ e mɛ awǒvinúwiwa jínjɔ́n ayǐ ɖe é mɛ wɛ mǐ lɔ ɖe. Ényí mǐ ɖ’ayi wú ɖɔ nǔɖé ɖo mǐ sí bo cá kan xá awǒvinúwiwa ɔ, é ná nyɔ́ ɖɔ mǐ ní wa nú Efɛ́zinu lɛ́ ɖɔhun bo yá wǔ ɖe ta sín mɛ! Mi nú mǐ ní nɔ zɔ nú nǔwalɔ mɔ̌hun lɛ́ e xyɔ́ wǔ é, mɔ̌ wiwa ná bo tlɛ vɛ́ wǔ nú mǐ ɔ nɛ́.

16, 17. (a) Tínmɛ lěe Demɛtliwúsi fɔ́n hunnyahunnya nyi te ɖo Efɛ́zi gbɔn é. (b) Nɛ̌ nǔwiwa Efɛ́zinu lɛ́ tɔn ka xlɛ́ ɖɔ yě nɔ bló sinsɛnnɔ zɛ xwé wú gbɔn?

¹⁶ Din ɔ, mǐ ná ɖɔ xó dó wlɛnwín e Satáan zán bɔ Luki ɖɔ xó d’é wú hwenu e é wlán ɖɔ “hunnyahunnya ɖaxó ɖé fɔ́n, ɖó Ali nǔgbó ɔ wútu” é wú. Xó kpannyikpannyi wɛ wá. e (Mɛ. 19:23) Ayǎtɔ́ kpatágan tɔn e nɔ nyí Demɛtliwúsi é fɔ́n hunnyahunnya nyi te. Jɛ nukɔn hwɛ̌ ɔ, é to flín alɔlyɛnzɔ́watɔ́ gbɛ̌ tɔn lɛ́ ɖɔ bǒcyɔ sisa wɛ nɔ dó dɔkun nú yě. Énɛ́ gúdo ɔ, é xlɛ́ ɖɔ wɛn e jlá wɛ Pɔ́lu ɖe é ná zɔ́n bɔ ajɔ̌ yětɔn kún sɔ́ ná ɖi sa ó, ɖó klisánwun lɛ́ nɔ sɛn bǒcyɔ ǎ. Gǔdo mɛ ɔ, é fɔ́n gǒ e tóɖóetɔ́ lɛ́ nɔ gó ɖó toví e yě nyí é wú é kpó gǒ e yě nɔ gó ɖó to yětɔn wú é kpó nyi te, bo gb’akpá nú yě ɖɔ nǔmɛsɛn yětɔn Aatemísi kpó xɔ yětɔn nukúnɖéjí e yě ɖe ɖó vo n’i é kpó ɖo axɔ́ nu, ɖó mɛ lɛ́ sɔ́ “ná nɔ . . . mɔ . . . dó mɔ nǔɖéwanú ǎ.”—Mɛ. 19:24-27.

¹⁷ Nǔ e ba wɛ Demɛtliwúsi ɖe é jɛ. Ayǎtɔ́ kpatágan tɔn lɛ́ jɛ xó sú jí ɖɔ “Aatemísi Efɛ́zinu lɛ́ tɔn ɔ, nǔɖaxó wɛ!” bɔ toxo ɔ bǐ blú ɖa, lobɔ hunnyahunnya e xó è ɖɔ ɖo bǐbɛ́mɛ wěmata élɔ́ tɔn é fɔ́n. f Ðó Pɔ́lu nɔ sɔ́ éɖée dó sá vɔ̌ wútu ɔ, é ba ná yi nǔkpɔ́ntɛn ɔ bo ná ɖɔ xó nú ahwan ɔ, amɔ̌, ahwanvú lɛ́ gbɛ́ bǐ gbídígbídí ɖɔ é ní nɔ zɔ nú awǒvi. Nya ɖé nɔ nyí Alɛsándlu bo cí te ɖo ahwan ɔ nukɔn bo tɛ́n kpɔ́n bá ɖɔ xó. Ðó Jwifu wɛ n’i wútu ɔ, é sixú ko ba ná ɖe vogbingbɔn e ɖo Jwifu lɛ́ kpó klisánwun énɛ́ lɛ́ kpó tɛ́ntin é xlɛ́. Tínmɛ énɛ́ lɛ́ ɖɔ  nǔtí nú ahwan ɔ ǎ. Ée yě mɔ ɖɔ Jwifu wɛ n’i é ɔ, yě sú xó dó ta n’i, bo vɔ́ xó élɔ́ ɖɔ nú ganxixo we mɔ̌: “Aatemísi Efɛ́zinu lɛ́ tɔn ɔ, nǔɖaxó wɛ!” Sinsɛnnɔ blóbló zɛ xwé wú kpo ɖo te káká jɛ égbé. É kpo ɖo zǐnzɔ́n wɛ bɔ mɛ lɛ́ sɔ́ nɔ lin tamɛ ganjí ǎ.—Mɛ. 19:28-34.

18, 19. (a) Nɛ̌ toxo Efɛ́zi tɔn sín gǎn ɖokpó ka xo hwihwɛ́ ahwan ɔ gbɔn? (b) Nɛ̌ acɛkpatɔ́ lɛ́ ka nɔ nya xɛ ɖo Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ jí hweɖélɛ́nu gbɔn? Étɛ́ mǐ ka sixú wa bá dó ɖu xɛnyaɖomɛjí mɔ̌hun sín le?

¹⁸ Gǔdo mɛ ɔ, gǎn toxo ɔ tɔn ɖé wá xo hwihwɛ́ ahwan ɔ. Gǎn énɛ́ e kpé nǔ wú bɔ ayi tɔn lɛ́ ɖo te é ná gǎnjɛwú ahwan ɔ ɖɔ vodúnxɔ yětɔn kpó nǔmɛsɛn yětɔn kpó kún ɖo axɔ́ nu ɖó klisánwun énɛ́ lɛ́ wú ó, lé Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó kún wa nǔ ɖě dó vodúnxɔ Aatemísi tɔn wú ó, bo ɖɔ ɖɔ ali e nu è ná ɖe ɖɛ xó mɔ̌hun lɛ́ ɖe é ka ɖe. Bóyá flín e é flín ahwan ɔ ɖɔ yě táá ɖ’é wú bɔ Hlɔ̌ma ná sin xomɛ dó yě wú, ɖó kplé e yě kplé é sɔgbe xá sɛ́n ǎ, bo lɛ́ zun hannyahannya é wɛ nyí xó e é ɖɔ b’ɛ ɖó agbɔ̌n hú gǎn é. Énɛ́ gúdo ɔ, é nyi ahwan ɔ. Lěe xomɛ yá wǔ sin yě gbɔn é ɔ, mɔ̌ jɛ́n é lɛ́ yá wǔ yi xɔ gbɔn ɖó xó énɛ́ lɛ́ e gǎn ɔ ɖɔ bɔ yě xwe ali é wútu.—Mɛ. 19:35-41.

¹⁹ Azɔn nukɔntɔn e mɛ e ma nyí tagbanɔ ǎ, bo lɛ́ ɖo tɛn acɛkpikpa tɔn mɛ é ɖé cyɔ́n alɔ ahwanvú Jezu tɔn lɛ́ jí é nɛ́ ǎ, é ka ná lɛ́ nyí gǔdo tɔn ɔ ǎ. Nǔgbó ɔ, mɛsɛ́dó Jaan ko mɔ ɖo nǔmimɔ ɖé mɛ ɖɔ ɖo azǎn gǔdo gúdo tɔn lɛ́ mɛ ɔ, acɛkpatɔ́ gbɛ élɔ́ tɔn lɛ́ e ma nyí tagbanɔ ǎ, bɔ è sɔ́ yě jlɛ́ dó ayǐkúngban ɔ wú lɛ́ é ná mì yadónúmɛ syɛ́nsyɛ́n Satáan tɔn e è sɔ́ jlɛ́ dó tɔsisa wú, bɔ é tún dó ahwanvú Jezu tɔn lɛ́ é. (Nǔɖe. 12:15, 16) Kúnnuɖenú lɛ́ ka xlɛ́ ɖɔ nǔgbó wɛ nyí xó énɛ́. Ðo ninɔmɛ gěgé mɛ ɔ, hwɛɖɔtɔ́ e yí wǎn nú hwɛ jlɔ́jlɔ́ ɖiɖɔ lɛ́ é ko cyɔ́n alɔ acɛ e Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ ɖó, bo ná nɔ kplé bo sɛn Mawu bo lɛ́ jlá wɛn ɖagbe ɔ mɛ ɖěvo lɛ́ é jí. É ɖo wɛn ɖɔ walɔ ɖagbe mǐtɔn nyí ɖokpó ɖo hwɛjijɔ e wú hwɛɖɔtɔ́ lɛ́ nɔ nya xɛ ɖo acɛ mǐtɔn lɛ́ jí lɛ́ é mɛ. É cí ɖɔ walɔ ɖagbe Pɔ́lu tɔn wɛ zɔ́n bɔ acɛkpatɔ́ Efɛ́zi tɔn ɖé lɛ́ ɖó sísí n’i, bo ba bónú nǔɖé ní wa ɛ ǎ. (Mɛ. 19:31) Mi bo nú walɔ ɖagbe mǐ lɔmɔ̌ tɔn kpó sísí e mǐ nɔ ɖe xlɛ́ é kpó ní bló bónú mɛ e mǐ nɔ xo go lɛ́ é ní ɖó sísí nú mǐ. Mǐ sixú tuun bǎ e mɛ é ná wa ɖagbe yi ɖó é gbeɖé ǎ.

20. (a) Nɛ̌ nǔ ka cí nú we dó lěe xó Jexóva tɔn ɖó ɖuɖéjí ɖo xwe kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ bo lɛ́ ɖo ɖuɖéjí ɖó wɛ ɖo égbé gbɔn é wú? (b) Étɛ́ a ka kán ɖ’é jí bá wa ɖo ɖuɖéjí e ɖó wɛ Jexóva ɖe ɖo hwe mǐtɔn nu lɛ́ é kpáxwé?

²⁰ Lěe “xó Jexóva tɔn fɔ́n bo ɖo gbigba kpé wɛ, bo lɛ́ ɖo ɖuɖéjí ɖó wɛ” gbɔn ɖo xwe kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ bɔ mǐ gbéjé kpɔ́n é sɔ́ akpakpa mɛ ǎ cé? Lěe Jexóva ɖo gǔdo nú ɖuɖéjí mɔ̌hun lɛ́ ɖo égbé gbɔn é mimɔ lɔ nɔ sɔ́ akpakpa mǐ. A ka ba ná ɖó wǔjɔmɛ ɔ, bo ná wa azɔ̌ ɖé, é sixú nyí kpɛví ɖé vɔ́vɔ́ ɖo ɖuɖéjí énɛ́ lɛ́ mɛ a? Ényí mɔ̌ hǔn, kpɔ́ndéwú e mǐ gbéjé kpɔ́n lɛ́ é ní kplɔ́n nǔ we. Nɔ sɔ́ hwiɖée hwe, kpo ɖo xúsúxusu zɔn xá tutoblónúnǔ Jexóva tɔn e ɖo nukɔn yi wɛ é wɛ, kpo ɖo gǎn dó wɛ, nyi alɔ nú awǒvinúwiwa, bo wa nǔ e wú a kpé é bǐ bónú walɔ ɖagbe towe kpó sísí e a nɔ ɖe xlɛ́ é kpó ní ɖe kúnnu ɖagbe.