1-3. (a) Tínmɛ nǔ ɖěɖěe jɛ ɖo zǎn e mɛ Etíki kú é. (b) Étɛ́ Pɔ́lu ka wa? Étɛ́ nǔ énɛ́ e jɛ é ka ɖe xlɛ́ dó Pɔ́lu wú?

 PƆ́LU ɖo xɔ e ɖo síngbó jí bɔ gbɛtɔ́ sukpɔ́ ɖ’é mɛ é ɖé mɛ ɖo Tlowási. É ɖɔ xó gěgé nú nɔví lɛ́, ɖó gbadanu gǔdo gúdo tɔn e é ná nɔ kpɔ́ xá yě ná é nɛ́. Zǎn ko xwete din. Zogbɛ́n gěgé ɖo títá ɖo xɔ ɔ mɛ bo gɔ́ so nú yǒzo e ko ɖ’ayǐ é, bo sixú ko zɔ́n bɔ azɔ kpé xɔ ɔ mɛ bǐ. Dɔ̌nkpɛvú e nɔ nyí Etíki é ɖo ayǐjínjɔ́n ɖo flɛtɛ́li lɛ́ ɖokpó nu. Hwenu e Pɔ́lu ɖo xó ɖɔ wɛ é ɔ, Etíki byɔ́ amlɔ mɛ bǐ bo j’ayǐ sín síngbó atɔngɔ́ ɔ jí!

² Ðó Luki nyí dotóo wútu ɔ, é sixú ko ɖo mɛ nukɔn nukɔntɔn ɖěɖěe hwlɛndó kɔ́xo ɔ ta bo gbéjé dɔ̌nkpɛvú ɔ kpɔ́n lɛ́ é mɛ. Nǔ ɖě sɔ́ kpo nú è ná wa ɖo Etíki wú ǎ, “kúkú tɔn jɛ́n è wá sɔ́.” (Mɛ. 20:9) Amɔ̌, nǔjíwǔ ɖé jɛ. Pɔ́lu mlɔ́ dɔ̌nkpɛvú ɔ jí bo ɖɔ nú mɛ lɛ́ ɖɔ: “Mi ma sɔ́ ná alě ɖě ó, ɖó é ɖo gbɛ.” Pɔ́lu fɔ́n Etíki wá gbɛ!—Mɛ. 20:10.

³ Nǔ énɛ́ e jɛ é ɖe agbɔ̌n e gbigbɔ mímɛ́ Mawu tɔn ɖó é xlɛ́. Nǔgbó wɛ ɖɔ è kún sixú dó hwɛ Pɔ́lu ɖɔ é wɛ zɔ́n bɔ Etíki kú ó. É ɖo mɔ̌ có, é ba ɖɔ kú dɔ̌nkpɛvú ɔ tɔn ní d’avaja tuto tají énɛ́ mɛ alǒ ní nyí afɔklɛ́nnú nú mɛ ɖěbǔ ɖo gbigbɔ lixo ǎ. Pɔ́lu gbɔn fɔ́n e é fɔ́n Etíki sín kú é gblamɛ bo dó gbɔ nú agun ɔ, lobo dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú yě bǐ mlɛ́mlɛ́ bónú yě ná kpo ɖo sinsɛnzɔ́ yětɔn wa wɛ. É ɖo wɛn ɖɔ gbɛ mɛ ɖěvo lɛ́ tɔn nɔ vɛ́ nú Pɔ́lu tawun. Énɛ́ flín mǐ xó tɔn élɔ́: ‘Mɛ ɖěbǔ sín hun ɖo kɔ nú mì ǎ.’ (Mɛ. 20:26) Mǐ ní gbéjé lěe kpɔ́ndéwú Pɔ́lu tɔn sixú d’alɔ mǐ ɖo ali énɛ́ nu gbɔn é kpɔ́n.

4. Wǔvɛ́ syɛ́nsyɛ́n tɛ́ mɛ Pɔ́lu ka gbɔn?

⁴ Lěe wěmata e wá yi é xlɛ́ gbɔn é ɔ, Pɔ́lu gbɔn wǔvɛ́ syɛ́nsyɛ́n mɛ. Sinsɛnzɔ́ e é wa ɖo Efɛ́zi é dɔn hunnyahunnya nyi ayǐ. Nǔgbó ɔ, ayǎtɔ́ kpatágan tɔn e nɔ gbɔn Aatemísi sinsɛn gblamɛ dó mɔ akwɛ́ lɛ́ é ɖ’alɔ ɖo hunnyahunnya ɔ mɛ! Mɛsɛ́dó 20:1 ɖɔ: “Ée hunnyahunnya ɔ xwɛ é ɔ, Pɔ́lu sɛ́ wɛn dó ahwanvú lɛ́, bo dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú yě, lobo dó éɖabɔ nú yě; bɔ énɛ́ gúdo ɔ, é wlí ali tɔn bo ɖidó Masedwáni.”

5, 6. (a) Táan nabí Pɔ́lu ka nɔ Masedwáni ná? Étɛ́ é ka wa nú nɔví lɛ́ ɖo fínɛ́? (b) Nɛ̌ Pɔ́lu ka nɔ wa nǔ xá nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ tɔn lɛ́ gbɔn?

 ⁵ Ée Pɔ́lu ɖo ali jí xwe Masedwáni é ɔ, é nɔ te ɖo tɔjíhúnglíntɛn Tlowási tɔn bo nɔ fínɛ́ nú hwenu ɖé. Pɔ́lu ɖo nukún ɖó wɛ ɖɔ Titu e émí sɛ́ dó Kɔlɛ́nti é ná wá xo kpóɖó nú émí ɖo fínɛ́. (2 Kɔ. 2:12, 13) Amɔ̌, ée Pɔ́lu wá mɔ nǔ jɛ wú ɖɔ Titu kún jawě ó é ɔ, é ɖidó Masedwáni. É sixú ko bló xwe ɖokpó mɔ̌ ɖo fínɛ́, bo “ɖɔ xó gěgé dó dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú nǔɖitɔ́ lɛ́.” a (Mɛ. 20:2) Gǔdo mɛ ɔ, Titu yi xo kpóɖó nú Pɔ́lu ɖo Masedwáni, bo ɖó gbe ɖagbe n’i dó lěe Kɔlɛ́ntinu lɛ́ wa nǔ gbɔn dó wěmasɛ́dómɛ tɔn nukɔntɔn ɔ wú é wú. (2 Kɔ. 7:5-7) Énɛ́ sísɛ́ Pɔ́lu bɔ é wlán wěma ɖěvo sɛ́dó yě, é wɛ nyí 2 Kɔlɛ́ntinu lɛ́.

⁶ É jɛxá ɖɔ è ní ɖ’ayi wú ɖɔ Luki zán xógbe “dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú,” dó ɖɔ xó dó ba e Pɔ́lu ba nɔví Efɛ́zi tɔn lɛ́ kpó Masedwáni tɔn lɛ́ kpó kpɔ́n é wú. Xógbe énɛ́ ɖe lě do Pɔ́lu yí wǎn nú nɔví súnnu tɔn lɛ́ kpó nɔví nyɔ̌nu tɔn lɛ́ kpó sɔ é xlɛ́! Pɔ́lu cí Falizyɛn e nɔ gbɛ́ wǎn nú mɛ ɖěvo lɛ́ é ɖɔhun ǎ, é nyɔ́ wa ɔ, é nɔ mɔ nɔví tɔn lɛ́ dó mɔ azɔ̌watɔ́gbɛ́ tɔn lɛ́. (Jaan 7:47-49; 1 Kɔ. 3:9) Pɔ́lu kpo ɖo wǎnyíyí énɛ́ ɖe xlɛ́ wɛ, hwenu e é tlɛ byɔ́ ɖɔ é ní ɖe wě xá yě syɛ́nsyɛ́n é.—2 Kɔ. 2:4.

7. Nɛ̌ klisánwun nukúnkpénǔwútɔ́ lɛ́ ka sixú xwedó kpɔ́ndéwú Pɔ́lu tɔn ɖo égbé gbɔn?

 ⁷ Égbé ɔ, mɛxó agun tɔn lɛ́ kpó nukúnkpénǔwútɔ́ lɛ̌dó tɔn lɛ́ kpó nɔ tɛ́n kpɔ́n bo nɔ xwedó kpɔ́ndéwú Pɔ́lu tɔn. Yě ná bo tlɛ ɖo nǔ gbɛ́ nú mɛ wɛ ɔ, nǔ e gbé yě nɔ nya é wɛ nyí yě ná dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mɛ ɖěɖěe ɖó hudó alɔdó tɔn lɛ́ é. Nukúnkpénǔwútɔ́ lɛ́ nɔ ba ná dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mɛ kpó wǔvɛ́sexámɛ kpó, é nyí bo ná dó hwɛ mɛ ǎ. Nukúnkpénǔwútɔ́ lɛ̌dó tɔn e ko mɔ nǔ kpɔ́n é ɖé ɖɔ xó élɔ́: “Nɔví súnnu kpó nɔví nyɔ̌nu kpó mǐtɔn lɛ́ gěgé nɔ ba ná wa nǔ e sɔgbe é, amɔ̌, hwɛhwɛ ɔ, yě nɔ ɖí xwi xá nǔ e nɔ d’akpɔ nú mɛ lɛ́ é, xɛsi kpó linlin nǔwúmakpé tɔn kpó.” Nukúnkpénǔwútɔ́ lɛ́ sixú nyí jɔtɛn wǔsyɛ́n dó lanmɛ nú mɛ tɔn nú nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ énɛ́ lɛ́.—Ebl. 12:12, 13.

8, 9. (a) Étɛ́ ka d’avaja tito ɖěɖěe Pɔ́lu bló bo ná dó tɔjíhún yi Silíi lɛ́ é mɛ? (b) Étɛ́wú Jwifu lɛ́ ka sixú ko gbɛ́ wǎn nú Pɔ́lu syɛ́nsyɛ́n?

⁸ Pɔ́lu gosín Masedwáni bo yi Kɔlɛ́nti. b Ée é nɔ fínɛ́ nú sun atɔn gúdo é ɔ, akpakpa ɖo sísɔ́ ɛ wɛ nú é ná yi Sanklé, fí e é lin ná dó tɔjíhún sín yi Silíi é. Nú é gosín fínɛ́ ɔ, é ná kpé wú bo yi Jeluzalɛ́mu, bo ná sɔ́ nǔníná lɛ́ jó nú nɔví e ɖo hudó mɛ ɖo dɔ̌n lɛ́ é. c (Mɛ. 24:17; Hlɔ̌. 15:25, 26) Amɔ̌, nǔmaɖónukún ɖé zɔ́n bɔ tito e Pɔ́lu bló lɛ́ é húzú. Mɛsɛ́dó 20:3 ɖɔ: “Jwifu lɛ́ blá gbě tɔn”!

⁹ Wǎn e Jwifu lɛ́ gbɛ́ nú Pɔ́lu é kpácá mɛ ǎ, ɖó yě nɔ mɔ ɛ dó mɔ gǔfɔ́ndómawujítɔ́. É lín din ǎ, bɔ sinsɛnzɔ́ tɔn zɔ́n bɔ Klisipúsi e nyí mɛ nukúnɖéjí ɖo kplɔ́ngbasá Kɔlɛ́nti tɔn é húzú klisánwun. (Mɛ. 18:7, 8; 1 Kɔ. 1:14) Ðo ninɔmɛ ɖěvo mɛ ɔ, Jwifu e ɖo Kɔlɛ́nti lɛ́ é dó hwɛ Pɔ́lu ɖo Galinyɔ́ɔ e nyí tokpɔngán Akáyi tɔn é nukɔn. Amɔ̌, Galinyɔ́ɔ ɖɔ ɖɔ hwɛdómɛ énɛ́ lɛ́ kún jínjɔ́n nǔɖé jí ó. Gbeta ɖé wɛ bo ɖ’akpɔ nú kɛntɔ́ Pɔ́lu tɔn lɛ́ tawun. (Mɛ. 18:12-17) Jwifu e ɖo Kɔlɛ́nti lɛ́ é ná ko se alǒ mɔ ɖɔ Pɔ́lu ná dó tɔjíhún sín Sanklé e ma lín dó fínɛ́ ǎ é zaanɖé; énɛ́ wú ɔ, yě bló tito bo ná yi tɔwu n’i ɖo dɔ̌n. Étɛ́ Pɔ́lu ka ná wa din?

10. Xɛsi wɛ ka zɔ́n bɔ Pɔ́lu ma gbɔn Sanklé ǎ a? Tínmɛ.

¹⁰ Bónú Pɔ́lu ná dó nɔ ayijayǐ mɛ, lobonú nǔɖé ní ma lɛ́ wá tɔ́n fɛn nǔníná e è sɔ́ n’i lɛ́ é ó ɔ, é wá gbeta ɔ kɔn, bo sɔ́ ná yi Sanklé ǎ, lobo dó gǔdofɔ bo wá gbɔn Masedwáni. Nǔgbó wɛ ɖɔ tomɛyiyi gbɔn ali jí lɔ kún ba awǒvinú kpo ó. Hwɛhwɛ ɔ, jaguda lɛ́ nɔ tɔwu ɖo ali hwexónu tɔn lɛ́ jí. Nǔbaɖutɛn kpɛví kpɛví lɛ́ lɔ tlɛ nɔ ɖó jiɖe ǎ. É ɖo mɔ̌ có, Pɔ́lu mɔ ɖɔ awǒvinú e sixú wá xwetɔ́n ɖo ali dě tɔn ɔ jí lɛ́ é kpɔ́n te nú émí hú éé ɖo te kpɔ́n émí ɖo Sanklé lɛ́ é. Mawu ka bló bɔ é zɔn éɖokpó ǎ. Mɛ e zɔn xá Pɔ́lu ɖo tomɛyiyi mɛsɛ́dó tɔn tɔn élɔ́ hwenu lɛ́ é wɛ nyí Alisitáki, Gayiwúsi, Sekundúsi, Sopatlɔ́si, Timɔtée, Tlofímu kpó Ticíku kpó.—Mɛ. 20:3, 4.

11. Nɛ̌ klisánwun égbé tɔn lɛ́ ka nɔ ɖe afɔ e ɖo jlɛ̌ jí lɛ́ é dó nya xɛ ɖo yěɖée jí gbɔn? Kpɔ́ndéwú tɛ́ Jezu ka sɔ́ ɖ’ayǐ nú mǐ ɖo ali énɛ́ nu?

 ¹¹ Pɔ́lu ɖɔhun ɔ, klisánwun égbé tɔn lɛ́ lɔ nɔ ɖe afɔ ɖé lɛ́ dó nya xɛ ɖo yěɖée jí, hwenu e yě ɖo kúnnuɖegbé é. Ðo ayǐ ɖé lɛ́ jí ɔ, yě nɔ zɔn gbɛ̌ta mɛ, alǒ é hwe bǐ ɔ, yě nɔ zɔn webɔwebɔ, yě nɔ zɔn yěɖokpó ǎ. Bɔ ɖo yadónúmɛ kpáxwé ka lo? Klisánwun lɛ́ tuun ɖɔ émí kún sixú xo gló yadónúmɛ ó. (Jaan 15:20; 2 Tim. 3:12) É ɖo mɔ̌ có, yě nɔ lɔn bo nɔ sɔ́ yěɖée yi jó nú awǒvinú kpowun ǎ. Lin tamɛ dó kpɔ́ndéwú Jezu tɔn jí. Ðo ninɔmɛ ɖé mɛ ɔ, hwenu e gbeklánxámɛtɔ́ e ɖo Jeluzalɛ́mu lɛ́ é jɛ awǐnnya fɔ jí bo ná nyi dó Jezu é ɔ, “é hɔn bú, bo tɔ́n sín tɛ́npli ɔ mɛ.” (Jaan 8:59) Nukɔnmɛ, hwenu e Jwifu lɛ́ ɖo gbě blá wɛ bo ná hu Jezu é ɔ, é “sɔ́ nɔ gbɔn agbawungba ɖo Jwifu lɛ́ tɛ́ntin ɖě ǎ. Loɔ, é gosín fínɛ́ bo ɖidó xá e sɛkpɔ́ gbětótló . . . é mɛ.” (Jaan 11:54) Jezu ɖe afɔ e ɖo jlɛ̌ jí lɛ́ é dó nya xɛ ɖo éɖée jí, hwenu e mɔ̌ wiwa ma sɔ́ ta nǔ e Mawu ba ɖo así tɔn é ǎ é. Nǔ ɖokpó ɔ wɛ klisánwun lɛ́ nɔ wa égbé.—Mat. 10:16.

12, 13. (a) Étɛ́ fɔ́n e è fɔ́n Etíki sín kú é ka wa nú agun ɔ? (b) Nukúnɖíɖó jínjɔ́n Biblu jí tɛ́ ka nɔ dó gbɔ nú mɛ ɖěɖěe mɛ vívɛ́ kú dó ɖo égbé lɛ́ é?

¹² É cí ɖɔ ée Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó zɔn kpɔ́ bo gbɔn Masedwáni dín gúdo é ɔ, yě wá klán. É ɖo wɛn ɖɔ yě bǐ lɛ́ wá kplé ɖo Tlowási. d Tan ɔ ɖɔ: “Ðo azǎn atɔ́ɔ́n vlamɛ ɔ, mǐ wá yě gɔ́n ɖo Tlowási.” e (Mɛ. 20:6) Fínɛ́ wɛ è fɔ́n dɔ̌nkpɛvú Etíki sín kú ɖe, lěe mǐ mɔ gbɔn ɖo bǐbɛ́mɛ wěmata élɔ́ tɔn é. Dǒ nukún lěe nǔ ná ko cí nú nɔví lɛ́, hwenu e yě mɔ bɔ è fɔ́n hǎgbɛ́ yětɔn Etíki wá gbɛ é mɛ kpɔ́n! Lěe Tan ɔ ɖɔ gbɔn é ɔ, é “dó gbɔ nú yě titewungbe.”—Mɛ. 20:12.

¹³ Nǔgbó wɛ ɖɔ nǔjíwǔ mɔ̌hun lɛ́ kún sɔ́ nɔ jɛ ɖo égbé ó. É ɖo mɔ̌ có, mɛ ɖěɖěe mɛ vívɛ́ kú dó lɛ́ é ɔ, è nɔ “dó gbɔ nú yě titewungbe” gbɔn nukúnɖíɖó fínfɔ́n sín kú tɔn e jínjɔ́n Biblu jí é gblamɛ. (Jaan 5:28, 29) Lin tamɛ dó nǔ élɔ́ jí: Ðó Etíki nyí hwɛhutɔ́ wútu ɔ, é lɛ́ wá kú. (Hlɔ̌. 6:23) Amɔ̌, mɛ ɖěɖěe è ná fɔ́n sín kú ɖo gbɛ yɔ̌yɔ́ e sín akpá Mawu dó é mɛ lɛ́ é ná ɖó nukúnɖíɖó ɔ bo ná nɔ gbɛ káká sɔ́yi! Gɔ́ ná ɔ, mɛ ɖěɖěe è fɔ́n sín kú bɔ yě ná kpa acɛ xá Jezu ɖo jǐxwé lɛ́ é ná sɔ́ agbaza e ma sixú kú gbeɖé ǎ é dó. (1 Kɔ. 15:51-53) Égbé ɔ, klisánwun lɛ́ ɖó hwɛjijɔ ɖagbe e wú è ná “dó gbɔ nú yě titewungbe” tɔn é; yě sixú ɖó nukúnɖíɖó jǐxwé tɔn alǒ ɖo “lɛ̌ngbɔ́ ɖěvo lɛ́” mɛ.—Jaan 10:16.

14. Étɛ́ Pɔ́lu ka ɖɔ nú mɛxó agun tɔn Efɛ́zi tɔn lɛ́, hwenu e é xo go yě ɖo Milɛ é?

¹⁴ Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó gosín Tlowási yi Asɔ́si, énɛ́ gúdo ɔ, yě yi Mitilɛ́nu, Cíyo, Samɔ́si kpó Milɛ kpó. Linlin Pɔ́lu tɔn wɛ nyí ɖɔ é ná yá wǔ jɛ Jeluzalɛ́mu,  ɖó Pantekótuxwe ɔ wú. Ba e é ba ná yá wǔ jɛ Jeluzalɛ́mu, ɖó Pantekótuxwe ɔ wútu é ɖe nǔ e wú é dó tɔjíhún e ma ná gbɔn Efɛ́zi ǎ é ɖo kɔlílɛ́ tɔn élɔ́ hwenu é xlɛ́. Amɔ̌, ɖó Pɔ́lu ba ná ɖɔ xó xá mɛxó agun tɔn Efɛ́zi tɔn lɛ́ wútu ɔ, é byɔ́ yě ɖɔ yě ní wá xo go émí ɖo Milɛ. (Mɛ. 20:13-17) Ée yě wá é ɔ, Pɔ́lu ɖɔ nú yě ɖɔ: “Mi tuun lěe un zán gbɛ gbɔn ɖo tɛ́ntin mitɔn, sín azǎn nukɔntɔn e gbe un wá tokpɔn Azíi tɔn mɛ é ganjí; kpó mɛɖéesɔ́hwe ɖaxó kpó wɛ un wa mɛsɛntɔ́zɔ́ nú Aklúnɔ; un ya avǐ, bo lɛ́ gbɔn mɛtɛ́nkpɔ́n lɛ́ mɛ, ɖó gbě ce e Jwifu lɛ́ blá é wú. Mi lɛ́ tuun ɖɔ un kún gɔn nǔ ɖěɖěe ná nyí le nú mi lɛ́ é ɖěbǔ ɖɔ nú mi ó, un kún ka lɛ́ gɔn nǔ kplɔ́n mi ɖo agbawungba ó; bo lɛ́ wa mɔ̌ sín xwé ɖé gbe jɛ xwé ɖé gbe. Un ka lɛ́ ɖe kúnnu mlɛ́mlɛ́ nú Jwifu kpó Glɛ̌kinu kpó bǐ ɖɔ hwɛ yětɔn lɛ́ ɖó ná vɛ́ nú yě, bɔ yě ná lɛ́ kɔ wá Mawu gɔ́n, bo ɖó ná lɛ́ ɖi nǔ nú Aklúnɔ mǐtɔn Jezu.”—Mɛ. 20:18-21.

15. Ðagbe tɛ́ lɛ́ mɔ̌ ka ɖo wɛn ɔ jíjlá sín xwé ɖé gbe jɛ xwé ɖé gbe mɛ?

¹⁵ Égbé ɔ, wlɛnwín gěgé wɛ è sixú zán dó jlá wɛn ɖagbe ɔ mɛ lɛ́. Pɔ́lu ɖɔhun ɔ, mǐ nɔ tɛ́n kpɔ́n bo nɔ yi mɛ lɛ́ gɔ́n ɖo fí e yě ɖe é; é sixú nyí hǔnglíntɛn lɛ́, ali e jí gbɛtɔ́ nɔ sukpɔ́ ɖe lɛ́ é alǒ axi lɛ́ mɛ. É ɖo mɔ̌ có, wɛn ɔ jíjlá sín xwé ɖé gbe jɛ xwé ɖé gbe kpo ɖo wlɛnwín tají e mǐ mɛ Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ nɔ zán é nyí wɛ. Étɛ́wú? Hwɛjijɔ ɖokpó wɛ nyí ɖɔ wɛn ɔ jíjlá sín xwé ɖé gbe jɛ xwé ɖé gbe nɔ hun ali e jɛxá é nú mɛ lɛ́ bǐ, bónú yě ná nɔ se wɛn ɖagbe Axɔ́súɖuto ɔ tɔn ɖo gbesisɔmɛ. Énɛ́ nɔ xlɛ́ ɖɔ Mawu kún nɔ ɖe mɛɖé ɖo vo ɖo mɛɖé  mɛ ó. É nɔ lɛ́ zɔ́n bɔ è nɔ d’alɔ ayijlɔ́jlɔ́nɔ lɛ́ sɔgbe xá hudó yětɔn lɛ́. Gɔ́ ná ɔ, wɛn ɔ jíjlá sín xwé ɖé gbe jɛ xwé ɖé gbe nɔ ná hlɔ̌nhlɔ́n nǔɖiɖi mɛ ɖěɖěe nɔ ɖ’alɔ ɖ’é mɛ lɛ́ é tɔn kpó didɛ yětɔn kpó. Nǔgbó ɔ, wuntun e è nɔ dó tuun klisánwun nǔgbó lɛ́ ná ɖo égbé é ɖokpó wɛ nyí wɛnjíjlázɔ́ e yě nɔ wa kpó kanɖódónǔwú kpó ɖo ‘agbawungba kpó xwé ɖé gbe jɛ xwé ɖé gbe kpó’ é.

16, 17. Nɛ̌ Pɔ́lu ka ɖe xlɛ́ ɖɔ émí gbó adɔ gbɔn? Nɛ̌ klisánwun égbé tɔn lɛ́ ka nɔ xwedó kpɔ́ndéwú tɔn gbɔn?

¹⁶ Pɔ́lu tínmɛ nú mɛxó agun tɔn Efɛ́zi tɔn lɛ́ ɖɔ émí kún tuun awǒvinú ɖěɖěe ɖo te kpɔ́n émí, hwenu e émí ná lɛ́ kɔ xwe Jeluzalɛ́mu é ó. É ɖɔ nú yě ɖɔ: “É ɖo mɔ̌ có, gbɛ nyiɖésúnɔ tɔn nyí nǔɖéwanú nú mì ǎ; nǔ ɖokpó e myá nukún nú mì é wɛ nyí ɖɔ má kán wezun e Aklúnɔ Jezu sɔ́ dó afɔ nú mì é yi fó, lobo wa sinsɛnzɔ́ e é zɔ́n mì é yi fó; énɛ́ wɛ nyí ɖɔ má ɖe kúnnu mlɛ́mlɛ́ dó fɛ́nú Mawu tɔn sín wɛn ɖagbe ɔ wú.” (Mɛ. 20:24) Kpó adɔgbígbó kpó ɔ, Pɔ́lu lɔn nú nǔ ɖěbǔ gbo kpo nyi ali jí n’i bónú é gɔn azɔ̌ e è sɔ́ d’así n’i é wa yi fó ǎ, lanmɛ ma ɖo ganjí alǒ gbeklánxámɛ syɛ́nsyɛ́n ná bo ɖo fínɛ́ ɔ nɛ́.

¹⁷ Mɔ̌ ɖokpó ɔ, ɖo égbé ɔ, klisánwun lɛ́ nɔ dɛ ɖo wǔvɛ́ tɛnmɛ tɛnmɛ nu. Yě mɛ ɖé lɛ́ nɔ ɖí xwi xá azɔ̌ mǐtɔn e acɛkpikpa lɛ́ nɔ gbɛ́ é kpó yadónúmɛ kpó. Yě mɛ ɖěvo lɛ́ ɖo azɔn syɛ́nsyɛ́n jɛ wɛ, alǒ ɖo wǔvɛ́ se wɛ ɖo lěe nǔ nɔ cí nú mɛ é linu bo ka kpo ɖo didɛ wɛ kpó akɔ́nkpinkpan kpó. Klisánwun wínnyáwínnyá lɛ́ nɔ ɖí xwi xá cɔcɔ e gbɛ̌ yětɔn lɛ́ nɔ dó nú yě ɖo wěmaxɔmɛ é. Nú Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ ná bo wá mɔ yěɖée ɖo ninɔmɛ ɖěbǔ mɛ ɔ, yě nɔ gbí dɔn Pɔ́lu ɖɔhun. Yě nɔ kán ɖ’é jí bá “ɖe kúnnu mlɛ́mlɛ́ dó . . . wɛn ɖagbe ɔ wú.”

18. Nɛ̌ Pɔ́lu ma ka lɔn nú mɛ ɖěbǔ sín hun nɔ kɔ n’i ǎ gbɔn? Nɛ̌ mɛxó agun tɔn Efɛ́zi tɔn lɛ́ ka sixú wa nǔ ɖokpó ɔ gbɔn?

¹⁸ Din ɔ, Pɔ́lu zán kpɔ́ndéwú éɖésúnɔ tɔn dó gb’akpá e ɖo tlɔlɔ é nú mɛxó agun Efɛ́zi tɔn lɛ́. Jɛ nukɔn hwɛ̌ ɔ, é ɖɔ nú yě ɖɔ é cí ɖɔ azɔn gǔdo gúdo tɔn e yě ná mɔ émí é nɛ́. Énɛ́ gúdo ɔ, é ɖɔ: “Mɛ ɖěbǔ sín hun . . . ɖo kɔ nú mì [ǎ], ɖó un hwlá nǔ e nyí jlǒ Mawu tɔn é ɖě mi ǎ.” Nɛ̌ mɛxó agun tɔn Efɛ́zi tɔn lɛ́ ka sixú xwedó kpɔ́ndéwú Pɔ́lu tɔn, bɔ mɔ̌ mɛ ɔ, mɛ ɖěbǔ sín hun ma ná nɔ kɔ nú yě lɔ ǎ gbɔn? É ɖɔ nú yě ɖɔ: “Mi hɛn ayi dó miɖée wú, bo lɛ́ kpé nukún dó lɛ̌ngbɔ́hwan ɔ blěbú wú, ɖó gbigbɔ mímɛ́ sɔ́ mi, bɔ mi nyí nukúnkpénǔwútɔ́ lɛ̌ngbɔ́hwan énɛ́ tɔn, bónú mi ná nyí lɛ̌ngbɔ́nyitɔ́ nú agun Mawu tɔn e é xɔ kpó Vǐ éɖésúnɔ tɔn sín hun kpó é.” (Mɛ. 20:26-28) Pɔ́lu gb’akpá nú yě ɖɔ “adǎnkanlin hla lɛ́” ná lun byɔ́ lɛ̌ngbɔ́hwan ɔ mɛ, bo ná “sló kɔ nú nǔgbó ɔ, dó bló bɔ ahwanvú lɛ́ ná zɛ gbě, lobo xwedó yě.” Étɛ́ mɛxó agun tɔn lɛ́ ka ɖó ná wa? Pɔ́lu ɖe wě xá yě ɖɔ: “Mi ní nɔ acéjí, bo lɛ́ flín ɖɔ zǎn kéze káká nú xwe atɔn ɔ, un kún gɔn akpá gba nú mi mɛ ɖokpó ɖokpó kpó ɖasin kpó kpɔ́n ó.”—Mɛ. 20:29-31.

19. Étɛ́ ka jɛ ɖo vivɔnu xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn? Étɛ́ mɛ énɛ́ ka tɔ́n kɔ dó ɖo xwe kanweko e bɔ d’é wú lɛ́ é mɛ?

 ¹⁹ “Adǎnkanlin hla lɛ́” wá xwetɔ́n ɖo vivɔnu xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn. Ðo 98 H.M. tɔn mɔ̌ ɔ, mɛsɛ́dó Jaan wlán ɖɔ: “Kɛntɔ́ Klísu tɔn gěgé wɛ tlɛ ko xwetɔ́n din. . . . Gɔ̌n mǐtɔn wɛ yě gosín, amɔ̌, yě nyí mɛ mǐtɔn ǎ, ɖó ényí yě ko nyí mɛ mǐtɔn ɖ’ayǐ wɛ ɔ, yě ná ko nɔ kpɔ́ xá mǐ.” (1 Jaan 2:18, 19) Ðo xwe kanweko atɔngɔ́ ɔ mɛ ɔ, gǔfɔ́ndómawují zɔ́n bɔ gbɛ̌ta sinsɛngán sinsɛn klisánwun-nyíjɛtɔ́ lɛ́ tɔn wá xwetɔ́n, bɔ ɖo xwe kanweko ɛnɛgɔ́ ɔ mɛ ɔ, Dadá Constantin bló bɔ è tuun “sinsɛn klisánwun tɔn” blíblí énɛ́ ɖo sɛ́n linu. Nǔgbó ɔ, ɖó sinsɛngán lɛ́ yí gbe nú nǔwalɔ pagáwun tɔn lɛ́ bo sɔ́ “klisánwun“ sín awu dó ná wútu ɔ, yě “sló kɔ nú nǔgbó ɔ.” È kpo ɖo nǔ e gǔfɔ́ndómawují énɛ́ ji lɛ́ é mɔ ɖo sinsɛn klisánwun-nyíjɛtɔ́ lɛ́ tɔn sín nǔkplɔ́nmɛ lɛ́ kpó nǔwalɔ lɛ́ kpó mɛ wɛ.

20, 21. Nɛ̌ Pɔ́lu ka xlɛ́ ɖɔ émí nɔ sɔ́ émíɖée dó sá vɔ̌ gbɔn? Nɛ̌ mɛxó agun tɔn égbé tɔn lɛ́ ka sixú wa nǔ ɖokpó ɔ gbɔn?

²⁰ Lěe Pɔ́lu zán gbɛ tɔn gbɔn é gbɔn vo bǐ sésé nú mɛ ɖěɖěe wá ɖu lɛ̌ngbɔ́hwan ɔ tɔ́n ɖo nukɔnmɛ lɛ́ é tɔn. É w’azɔ̌ kpó alɔ éɖésúnɔ tɔn kpó bo ma wá nyí agban ɖo kɔ jí nú agun ɔ ó. É jɛ tagba dó nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ tɔn lɛ́ tamɛ, bo ná dó mɔ nǔɖé sín yě gɔ́n wú ǎ. Pɔ́lu dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mɛxó agun tɔn Efɛ́zi tɔn lɛ́ ɖɔ yě ní nɔ sɔ́ yěɖée dó sá vɔ̌ dó nɔví lɛ́ tamɛ. É ɖɔ nú yě ɖɔ: “Mi ɖó ná nɔ d’alɔ mɛ e ma ɖó gǎn ǎ lɛ́ é, bo ɖó ná lɛ́ hɛn Aklúnɔ Jezu sín xó lɛ́ ayi mɛ . . . ; éɖésúnɔ ɖɔ: ‘Nǔnámɛ nɔ ná awǎjijɛ mɛ hú nǔyíɖomɛsí.’”—Mɛ. 20:35.

²¹ Pɔ́lu ɖɔhun ɔ, klisánwun ɖěɖěe nyí mɛxó agun tɔn ɖo égbé lɛ́ é nɔ sɔ́ yěɖée dó sá vɔ̌. Sinsɛngán sinsɛn klisánwun-nyíjɛtɔ́ lɛ́ tɔn lɛ́ nɔ vɔ agunví yětɔn lɛ́, bɔ mɛ ɖěɖěe è sɔ́ azɔ̌ d’así ná ɖɔ yě ní nyí “nukúnkpénǔwútɔ́ . . . nú agun Mawu tɔn” lɛ́ é ka nɔ w’azɔ̌ e è sɔ́ d’así nú yě lɛ́ é ma ɖó nukún nǔtí. Goyíyí kpó susu xixɔ kpó ɖó tɛn ɖě ɖo agun klisánwun tɔn mɛ ǎ, ɖó mɛ ɖěɖěe nɔ ba ‘susu yěɖésúnɔ tɔn’ lɛ́ é ná j’ayǐ. (Nǔx. 25:27) Goyíyí ɔ, winnyá jɛ́n é nɔ dɔn wá.—Nǔx. 11:2, nwt.

22. Étɛ́ ka zɔ́n bɔ mɛxó agun tɔn Efɛ́zi tɔn lɛ́ ka yí wǎn nú Pɔ́lu titewungbe?

²² Wǎnyíyí adodwé e Pɔ́lu ɖó nú nɔví tɔn lɛ́ é zɔ́n bɔ yě lɔ yí wǎn n’i tawun. Nǔgbó ɔ, ée hwe ɔ nu su bɔ Pɔ́lu ná ɖidó é ɔ, “yě mɛ bǐ ya avǐ tawun, bɔ yě kplá así kɔ [n’i] bo kí si n’i kpó wǎnyíyí kpó.” (Mɛ. 20:37, 38) Mɛ ɖěɖěe nɔ zán yěɖée dó lɛ̌ngbɔ́hwan ɔ tamɛ, ma ɖó nukún nǔ ɖěbǔ ɖo mɛ sí Pɔ́lu ɖɔhun lɛ́ é sín nǔ nɔ su klisánwun lɛ́ nukúnmɛ tawun, bɔ yě nɔ lɛ́ yí wǎn nú yě. Ée mǐ gbéjé kpɔ́ndéwú ɖagbe Pɔ́lu tɔn kpɔ́n gúdo din é ɔ, a yí gbe ɖɔ é kún nyí nu flé wɛ é ɖe, alǒ sin dó xó jí wɛ é ɖe hwenu e é ɖɔ xó élɔ́ é ó ǎ cé: ‘Mɛ ɖěbǔ sín hun ɖo kɔ nú mì ǎ’?—Mɛ. 20:26.