1-4. Étɛ́wú Pɔ́lu ka yi Jeluzalɛ́mu? Étɛ́ ka ɖo te kpɔ́n ɛ ɖo dɔ̌n?

 ÉÐABƆ dídó nǔ yěɖée lɛ́ ɖo Milɛ kú wǔ nú yě bǐ tawun. Kpɔ́n lěe é ná ko vɛ́ wǔ nú Pɔ́lu kpó Luki kpó ɖɔ yě ní jó mɛxó agun tɔn Efɛ́zi tɔn e yě yí wǎn ná tawun lɛ́ é dó sɔ é! Mɛsɛ́dó we lɛ́ ɖo te ɖo tɔjíhún mɛ aga. Nǔ e sín hudó yě ɖó ɖo tomɛyiyi ɔ hwenu lɛ́ é ɖo agban yětɔn lɛ́ mɛ. Yě lɛ́ hɛn akwɛ́ e è xo kplé nú klisánwun e ɖo hudó mɛ ɖo Judée lɛ́ é, bɔ akpakpa ɖo yě sɔ́ wɛ bónú yě ná sɔ́ nǔníná énɛ́ jó nú nɔví lɛ́ ɖo dɔ̌n.

² Jɔhɔn flɛ́flɛ́ ɖé d’alɔ avɔ lɛ́ mɛ, bɔ tɔjíhún ɔ sún. Súnnu we lɛ́ kpó tomɛyitɔ́gbɛ́ yětɔn tɛ́nwe lɛ́ kpó ɖo nɔví yětɔn e ɖo xu ɔ tó bɔ wǔ kú lɛ́ é kpɔ́n sɛ́dó wɛ. (Mɛ. 20:4, 14, 15) Tomɛyitɔ́ lɛ́ kpo ɖo éɖabɔ dó nú nɔví yětɔn lɛ́ wɛ káká bo yi bǐ séé.

³ Pɔ́lu ko w’azɔ̌ alɔ ɖ’alɔ mɛ xá mɛxó agun tɔn Efɛ́zi tɔn lɛ́ nú xwe atɔn mɔ̌. Amɔ̌ din ɔ, gbigbɔ mímɛ́ xlɛ́ ali i, b’ɛ wlí ali ɖidó Jeluzalɛ́mu. É tuun nǔ e ɖo te kpɔ́n ɛ lɛ́ é kpɛɖé. É ko ɖɔ nú mɛxó agun tɔn énɛ́ lɛ́ wá yi ɖɔ: “Un xweyǐgbe Jeluzalɛ́mu, ɖó gbigbɔ mímɛ́ ɖɔ nyi ní yi dɔ̌n dandan, có un ka tuun nǔ e ná jɛ dó jǐ ce ɖo dɔ̌n é ǎ. Nǔ ɖokpó e un tuun é wɛ nyí ɖɔ sín toxo ɖé mɛ jɛ ɖěvo mɛ ɔ, gbigbɔ mímɛ́ gb’akpá nú mì azɔn mɔ̌kpán ɖɔ gan mɛ yiyi kpó wǔvɛ́ lɛ́ kpó ɖo te kpɔ́n mì.” (Mɛ. 20:22, 23) Awǒvinú ɖo fínɛ́ có, Pɔ́lu mɔ ɖɔ émí ɖó ná mlɛ́ ali e gbigbɔ ɔ xlɛ́ émí ɖɔ émí ní yi Jeluzalɛ́mu é bo ka ná wa mɔ̌ kpó jlǒ kpó, ɖó “gbigbɔ mímɛ́ ɖɔ . . . dandan.” Gbɛ tɔn xɔ akwɛ́ n’i, amɔ̌, jlǒ Mawu tɔn wiwa wɛ nyí nǔ e ɖo tají hú gǎn nǔ bǐ n’i é.

⁴ Nǔ ka nɔ cí mɔ̌ nú hwi lɔ a? Hwenu e mǐ sɔ́ mǐɖée jó nú Jexóva é ɔ, mǐ dó akpá n’i dó nǔjɔnǔ mɛ ɖɔ jlǒ tɔn wiwa wɛ ná nyí nǔ e ɖo tají hú gǎn nǔ bǐ ɖo gbɛzán mǐtɔn mɛ é. Kpɔ́ndéwú gbejíninɔ tɔn e mɛsɛ́dó Pɔ́lu sɔ́ ɖ’ayǐ é gbígbéjé kpɔ́n ná hɛn le wá nú mǐ.

5. Fítɛ́ Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó ka gbɔn bo yi Tíi?

⁵ Tɔjíhún e Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó dó é “zɔn tlélé.” É wɛ nyí ɖɔ jɔhɔn  ɖěbǔ wá dó tagba nú yě ǎ, yě ka lɛ́ zɛ ali ɖěbǔ káká cóbó jɛ Kɔ́si gbe nɛ́ gbe ǎ. (Mɛ. 21:1) É cí ɖɔ tɔjíhún ɔ nɔ glǐnglín ɖo fínɛ́ zǎn ɔ mɛ cóbó wá ɖidó Hlodɛ́si kpó Patála kpó ayǐhɔ́ngbe tɔn. Ée nɔví lɛ́ wá Patála ɖo tofɔligbé Azíi Kpɛví ɔ tɔn sín xutó é ɔ, yě dó tɔjíhún ɖaxó ɖé sín fínɛ́ b’ɛ bɛ́ yě tlɔlɔ yi Tíi ɖo Fenisíi. Ée yě ɖo yiyi wɛ é ɔ, yě jó “tɔtɛ́ntinto Cíplu tɔn . . . dó nyi amyɔ mɛ” ɖo tɔjíhúnglíntɛn ɔ sín awa xwé. (Mɛ. 21:3) Étɛ́wú Luki, mɛ e wlán wěma Mɛsɛ́dó tɔn é ka ɖe gǒflɛ́mɛ énɛ́ tɔ́n?

6. (a) Étɛ́wú Cíplu kpínkpɔ́n sɛ́dó ka ná ko dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú Pɔ́lu? (b) Ée a lin tamɛ dó lěe Jexóva ko kɔn nyɔ̌ná dó jǐ towe bo lɛ́ d’alɔ we gbɔn é jí é ɔ, gbeta tɛ́ kɔn a ka wá?

⁶ Pɔ́lu sixú ko dlɛ́n alɔ sɛ́dó tɔtɛ́ntinto ɔ bo ɖɔ nǔ e jɛ dó jǐ tɔn ɖo fínɛ́ lɛ́ é nú nɔví lɛ́. Xwe tɛ́nnɛ mɔ̌ jɛ nukɔn, ɖo tomɛyiyi mɛsɛ́dó tɔn Pɔ́lu tɔn nukɔntɔn ɔ hwenu ɔ, é kpó Baanabási kpó, gɔ́ nú Jaan Maki xo go Elimási azětɔ́ e klán gbe xá wɛn e jlá wɛ yě ɖe é. (Mɛ. 13:4-12) Tɔtɛ́ntinto énɛ́ kpínkpɔ́n sɛ́dó kpó tamɛ linlin dó nǔ e jɛ wá yi ɖo fínɛ́ lɛ́ é kpó jí ná ko dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú Pɔ́lu, bo lɛ́ ná ɛ hlɔ̌nhlɔ́n nú nǔ e ɖo te kpɔ́n ɛ é. Tamɛ linlin dó lěe Mawu ko kɔn nyɔ̌ná dó mǐ jí, bo lɛ́ d’alɔ mǐ bɔ mǐ dɛ ɖo wǔvɛ́ lɛ́ mɛ gbɔn é jí sixú hɛn le wá nú mǐ lɔmɔ̌. Tamɛ linlin mɔ̌hun sixú d’alɔ mǐ bɔ mǐ  ná yí xó nú Davídi nú xó élɔ́ e é ɖɔ é: “Adǎn gěgé nɔ gbo gbejínɔtɔ́, Mawu Mavɔmavɔ ka nɔ hwlɛ́n ɛ sín bǐ mɛ.”—Ðɛh. 34:20.

7. Étɛ́ tomɛyitɔ́ lɛ́ ka wa, hwenu e yě wá Tíi é?

⁷ Pɔ́lu tuun ɖɔ kpɔ́ninɔ xá klisánwun hǎtɔ́ lɛ́ ɖo tají tawun, énɛ́ wú ɔ, akpakpa ɖo sísɔ́ ɛ wɛ bónú é ná nɔ kpɔ́ xá mɛ ɖěɖěe ɖi nǔ nú nǔ ɖokpó ɔ éɖɔhun lɛ́ é. Ée yě jɛ Tíi é ɔ, Luki wlán ɖɔ: “Mǐ ba ahwanvú lɛ́ bo mɔ yě.” (Mɛ. 21:4) Ée tomɛyitɔ́ lɛ́ tuun ɖɔ nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ émítɔn lɛ́ ɖo Tíi fínɛ́ é ɔ, yě ba yě mɔ bo sixú ko nɔ gɔ̌n yětɔn. Nú è ɖo nǔgbó ɔ mɛ ɔ, nyɔ̌ná ɖaxó e ɖ’é mɛ lɛ́ é ɖokpó wɛ nyí ɖɔ mǐ yi fí ɖěbǔ ɔ, mǐ sixú mɔ nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ lɛ́ bɔ yě ná yí mǐ. Mɛ ɖěɖěe yí wǎn nú Mawu bo nɔ sɛn ɛ lěe é ba gbɔn lɛ́ é nɔ ɖó xɔ́ntɔn gbɔn gbɛ ɔ bǐ mɛ.

8. Étɛ́ ɖɔ wɛ Mɛsɛ́dó 21:4 ka ɖe?

⁸ Ée Luki ɖo nǔ e jɛ ɖo azǎn tɛ́nwe e yě bló ɖo Tíi é xó ɖɔ wɛ é ɔ, é ɖɔ nǔɖé bɔ tlóló ɔ, é sixú kpácá mɛ: “Gbɔn gbigbɔ mímɛ́ gblamɛ ɔ, [nɔví e ɖo Tíi lɛ́ é] ɖɔ nú Pɔ́lu azɔn mɔ̌kpán ɖɔ é ní ma t’afɔ Jeluzalɛ́mu ó.” (Mɛ. 21:4) Jexóva húzú linlin wɛ a? Biba wɛ é ka ɖe din ɖɔ Pɔ́lu ní ma sɔ́ yi Jeluzalɛ́mu ó a? Éǒ. Gbigbɔ ɔ ko ɖe xlɛ́ ɖɔ è ná dó ya nú Pɔ́lu ɖo Jeluzalɛ́mu, é ɖe xlɛ́ ɖɔ é kún ɖó ná yi dɔ̌n ó ǎ. É cí ɖɔ gbɔn gbigbɔ mímɛ́ gblamɛ ɔ, nɔví e ɖo Tíi lɛ́ é wá gbeta e sɔgbe é kɔn ɖɔ è ná dó ya nú Pɔ́lu ɖo Jeluzalɛ́mu. Énɛ́ wú ɔ, ɖó nǔ Pɔ́lu tɔn ɖo ayi mɛ ɖu nú yě wɛ wútu ɔ, yě sa vo n’i ɖɔ é ní ma yi toxo ɔ mɛ ó. Jlǒ e yě ɖó bo ná nya xɛ ɖo Pɔ́lu jí sín awǒvinú e ko ɖo kɛ́nnɛ́kɛ́nnɛ́ é sí é sɔgbe. É ɖo mɔ̌ có, ɖó Pɔ́lu kán ɖ’é jí bo ná wa jlǒ Jexóva tɔn wútu ɔ, é wlí ali ɖidó Jeluzalɛ́mu.—Mɛ. 21:12.

9, 10. (a) Ée Pɔ́lu mɔ nǔ jɛ nǔ e ɖo ado hu nú nɔví e ɖo Tíi lɛ́ é wɛ é wú é ɔ, ninɔmɛ ɖokpó ɔ tɛ́ é ka sixú ko flín? (b) Linlin tɛ́ ka gba kpé gbɛ ɔ mɛ ɖo égbé? Nɛ̌ énɛ́ ka sɔ́ ta xó Jezu tɔn gbɔn?

⁹ Ée Pɔ́lu mɔ nǔ jɛ nǔ e ɖo ado hu nú nɔví lɛ́ wɛ é wú é ɔ, é sixú ko flín ɖɔ è gbɛ́ nǔ ɖokpó ɔ nú Jezu lɔmɔ̌, hwenu e é ɖɔ nú ahwanvú tɔn lɛ́ ɖɔ émí ná yi Jeluzalɛ́mu bɔ è ná dó ya gěgé nú émí bo hu émí gúdo é. Jezu sín nǔ byɔ́ lanmɛ nú Piyɛ́ɛ b’ɛ ɖɔ n’i ɖɔ: “Mawu ma lɔn ó, Aklúnɔ; nǔ mɔ̌hun ná jɛ dó jǐ towe gbeɖé ǎ.” Jezu ɖɔ n’i ɖɔ: “Wǎ yi gǔdo ce, Satáan! Afɔklɛ́nnú wɛ a nyí nú mì, ɖó linlin towe lɛ́ sɔgbe xá Mawu tɔn lɛ́ ǎ, loɔ, gbɛtɔ́ lɛ́ tɔn wɛ.” (Mat. 16:21-23) Jezu kán ɖ’é jí bo ná wa mɛɖée sísɔ́ dó sá vɔ̌ sín azɔ̌ e Mawu sɔ́ d’así n’i é. Mɔ̌ wɛ nǔ cí nú Pɔ́lu lɔ pɛ́ɛ́. É ɖo wɛn ɖɔ mɛsɛ́dó Piyɛ́ɛ ɖɔhun ɔ, linlin ɖagbe wɛ nɔví e ɖo Tíi lɛ́ é ɖó, amɔ̌ yě mɔ nukúnnú jɛ jlǒ Mawu tɔn wú ǎ.

¹⁰ Mɛ gěgé nɔ ɖó linlin Mawu ma lɔn ó tɔn alǒ nɔ ba ná mlɛ́ ali e bɔ wǔ hú gǎn é kɛ́ɖɛ́ ɖo égbé. Gěgé mɛ lɛ́ tɔn nɔ ba sinsɛn e mɛ è ma gbɛ́ nǔ ɖěbǔ ɖe ǎ, bo ma ka nɔ lɛ́ byɔ́ nǔ káká ɖé ɖo mɛ sí ǎ é. Amɔ̌, Jezu ɖɔ ɖɔ linlin vo sésé wɛ mǐ ɖó ná ɖó. É ɖɔ nú ahwanvú tɔn lɛ́ ɖɔ: “Ényí mɛɖé jló ná xwedó mì hǔn, é ní gbɛ́ éɖée bo sɔ́ yatín tɔn, lobo nɔ xwedó mì.” (Mat. 16:24) Nǔnywɛ́nú  wɛ é nyí ɖɔ è ní xwedó Jezu; ali ɖagbe ɔ nɛ́, amɔ̌, é nɔ bɔ wǔ ǎ.

11. Nɛ̌ ahwanvú e ɖo Tíi lɛ́ é ka xlɛ́ ɖɔ émí yí wǎn nú Pɔ́lu bo lɛ́ nɔ gǔdo n’i gbɔn?

¹¹ Hwe ɔ nu su nú Pɔ́lu, Luki kpó mɛ e zɔn xá yě lɛ́ é kpó din bɔ yě ná gbɛ kan dó tomɛyiyi yětɔn nu. Lěe Luki tínmɛ yiyi yětɔn gbɔn é byɔ́ lanmɛ tawun. Tínmɛ ɔ ɖe wǎn e nɔví e ɖo Tíi lɛ́ é yí nú Pɔ́lu é kpó gǔdo e yě nɔ n’i bǐ mlɛ́mlɛ́ ɖo sinsɛnzɔ́ tɔn mɛ é kpó xlɛ́. Súnnu lɛ́, nyɔ̌nu lɛ́ kpó yɔkpɔ́vú lɛ́ kpó xwedó Pɔ́lu kpó mɛ e zɔn xá ɛ lɛ́ é kpó jɛ xutó. Yě nɔ kpɔ́ bo jɛ kpo, bo xo ɖɛ lobo wá dó éɖabɔ nú yěɖée lɛ́. Énɛ́ gúdo ɔ, Pɔ́lu, Luki kpó tomɛyitɔ́gbɛ́ yětɔn lɛ́ kpó dó tɔjíhún ɖěvo bo ɖidó Putolemayísi. Yě mɔ nɔví lɛ́ ɖo fínɛ́ bo nɔ kpɔ́ xá yě nú azǎn ɖokpó.—Mɛ. 21:5-7.

12, 13. (a) Kpɔ́ndéwú tɛ́ Filípu ka sɔ́ ɖ’ayǐ? (b) Nɛ̌ Filípu ka nyí kpɔ́ndéwú ɖagbe ɖé nú vǐtɔ́ klisánwun égbé tɔn lɛ́ gbɔn?

¹² Énɛ́ gúdo ɔ, Luki tínmɛ ɖɔ Pɔ́lu kpó mɛ e zɔn xá ɛ lɛ́ é kpó yi Sezalée. Yě jɛ dɔ̌n é ɔ, yě “yi Filípu wɛnɖagbejlátɔ́ ɔ xwé.” a (Mɛ. 21:8) Mɔ e yě mɔ Filípu é ná ko víví nú yě tawun. Xwe 20 mɔ̌ ɖíe ɖo Jeluzalɛ́mu ɔ, mɛsɛ́dó lɛ́ sɔ́ ɛ bónú é ná ɖ’alɔ ɖo nǔɖuɖu mímá ɖo agun klisánwun tɔn yɔ̌yɔ́ e è ɖ’ayǐ é mɛ. Wɛnɖagbejlátɔ́ kanɖódónǔwútɔ́ hwenu línlín tɔn wɛ Filípu nyí. Flín ɖɔ hwenu e yadónúmɛ gba ahwanvú lɛ́ dó é ɔ, Filípu yi Samalíi bo jɛ wɛn ɔ jlá jí. Nukɔnmɛ ɔ, é jlá wɛn ɔ agooɖojǐe Etiopíinu ɔ bo bló batɛ́mu n’i. (Mɛ. 6:2-6; 8:4-13, 26-38) Sinsɛnzɔ́wiwa kpó gbejíninɔ kpó sín kpɔ́ndéwú nukúnɖéjí ɖé nɛ́!

¹³ Filípu jó kan e é nɔ ɖó dó sinsɛnzɔ́ ɔ wú é dó ǎ. Sezalée wɛ é wa xwé nyi din, bo kpo ɖo alɔnu tɔn hɛn ján wɛ ɖo wɛnjíjlázɔ́ ɔ mɛ; énɛ́ ɖe xlɛ́ wɛ Luki ɖe bo ylɔ́ ɛ ɖɔ “wɛnɖagbejlátɔ́.” Mǐ lɛ́ xa ɖɔ é ɖó vǐ nyɔ̌nu ɛnɛ bɔ yě nɔ wa gbeyíɖɔzɔ́, bɔ énɛ́ xlɛ́ ɖɔ yě sɔ́ afɔ dó tɔ́ yětɔn sín afɔdo mɛ. b (Mɛ. 21:9) Gǎn gěgé wɛ Filípu ná ko dó, dó bló bɔ xwédo tɔn lí dǒ ɖo gbigbɔ lixo. É ná nyɔ́ ɖɔ vǐtɔ́ klisánwun égbé tɔn lɛ́ ní xwedó kpɔ́ndéwú tɔn, bo nɔ nɔ nukɔn ɖo sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ bo lɛ́ d’alɔ vǐ yětɔn lɛ́ bónú yě ní tɛ́n kpɔ́n bo yí wǎn nú wɛnjíjlázɔ́ ɔ.

14. Ba e Pɔ́lu ba nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ tɔn lɛ́ kpɔ́n é ɔ, étɛ́ mɛ é ka ɖo wɛn ɖɔ é tɔ́n kɔ dó? Ali mɔ̌hun tɛ́ ka nɔ hun ɖo égbé?

 ¹⁴ Pɔ́lu jɛ fí ɖěbǔ ɔ, é nɔ ba nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ lɛ́ mɔ bo nɔ nɔ kpɔ́ xá yě. É ɖo wɛn ɖɔ akpakpa nɔ sɔ́ nɔví e ɖo xá énɛ́ lɛ́ mɛ lɛ́ é dó mɛsɛ́dó tomɛyitɔ́ énɛ́ kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó sín jǒnɔyíyí wú. É ɖo gaan ɖɔ mɛbakpɔ́n mɔ̌hun lɛ́ nɔ tɔ́n kɔ dó ‘akɔ́nkpinkpan níná mɛ’ mɛ. (Hlɔ̌. 1:11, 12) Ali mɔ̌hun lɛ́ nɔ hun ɖo égbé. A na bo ma ɖó xwé vɛnkpɛnvɛnkpɛn ǎ, bo ka nɔ yí nukúnkpénǔwútɔ́ lɛ̌dó tɔn kpó asi tɔn kpó dó xwégbe ɔ, le gěgé wɛ a ná mɔ ɖ’é mɛ.—Hlɔ̌. 12:13.

15, 16. Wɛn tɛ́ Agabúsi ka hɛn wá? Nɛ̌ nǔ ka cí nú mɛ e se lɛ́ é?

¹⁵ Hwenu e Pɔ́lu ɖo Filípu gɔ́n é ɔ, jǒnɔ tají ɖěvo wá, Agabúsi wɛ. Mɛ e kplé ɖo Filípu xwégbe lɛ́ é tuun ɖɔ gbeyíɖɔ wɛ Agabúsi nyí; é ko ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ adɔ ɖaxó ɖé ná tɔ́n ɖo acɛkpikpa Klódu tɔn hwenu. (Mɛ. 11:27, 28) Yě sixú ko kanbyɔ́ yěɖée ɖɔ: ‘Étɛ́wú Agabúsi ka wá? Wɛn tɛ́ é ka hɛn wá?’ Ée yě ɖo kpínkpɔ́n ɛ wɛ dáán é ɔ, é sɔ́ gǒjíblánú Pɔ́lu tɔn; avɔ gaga lɛ́ɛ́n ɖé wɛ bɔ è sixú sɔ́ akwɛ́ kpó nǔ kléwún kléwún ɖěvo lɛ́ kpó d’é mɛ bo sin d’alin. Agabúsi sɔ́ dó blá afɔ éɖésúnɔ tɔn lɛ́ kpó alɔ éɖésúnɔ tɔn lɛ́ kpó ná. Énɛ́ gúdo ɔ, é ɖɔ xó. Xó e é ɖɔ é syɛ́n tawun. É ɖɔ: “Nǔ e gbigbɔ mímɛ́ ɖɔ é ɖíe: ‘Jwifu lɛ́ ná blá nya e tɔn gǒjíblánú élɔ́ nyí é gbɔn lě ɖo Jeluzalɛ́mu, bo ná jó è nú mɛ e ɖo akɔta ɖě lɛ́ mɛ lɛ́ é.’”—Mɛ. 21:11.

¹⁶ Nǔɖɔɖayǐ ɔ dó zǒgbe jí ɖɔ Pɔ́lu ná yi Jeluzalɛ́mu. É lɛ́ xlɛ́ ɖɔ Jwifu e ɖo dɔ̌n lɛ́ é ná “jó è nú mɛ e ɖo akɔta ɖě lɛ́ mɛ lɛ́ é.” Nǔɖɔɖayǐ ɔ zɔ́n bɔ ahwi xo yě mɛ e ɖo fínɛ́ lɛ́ é bǐ. Luki wlán ɖɔ: “Ée mǐ se mɔ̌ é ɔ, mǐ kpó mɛ e ɖo fínɛ́ lɛ́ é kpó bǐ jɛ vo sa nú Pɔ́lu jí ɖɔ é ní ma yi Jeluzalɛ́mu ó. Pɔ́lu ka yí gbe ɖɔ: ‘Étɛ́wú mi ka ɖo avǐ ya wɛ, bo ɖo tíntɛ́nkpɔ́n wɛ bo ná dó kpo awa mɛ nú mì? Mi ní tuun ɖɔ un ɖo gbesisɔmɛ, bónú è ná blá mì, bo lɛ́ ɖo gbesisɔmɛ, bo ná kú ɖo Jeluzalɛ́mu, ɖó nyǐkɔ Aklúnɔ Jezu tɔn wú.’”—Mɛ. 21:12, 13.

17, 18. Nɛ̌ Pɔ́lu ka ɖe xlɛ́ ɖɔ émí kán ɖ’é jí bo ná wa jlǒ Mawu tɔn gbɔn? Nɛ̌ nɔví lɛ́ ka wa nǔ gbɔn?

 ¹⁷ Dǒ nukún ninɔmɛ ɔ mɛ kpɔ́n. Nɔví lɛ́, káká jɛ Luki jí sa vo nú Pɔ́lu ɖɔ é ní ma yi ó. Mɛ ɖé lɛ́ ɖo avǐ ya wɛ. Nǔ Pɔ́lu tɔn e ɖu ayi mɛ nú yě é sísɛ́ Pɔ́lu bɔ é ɖɔ nú yě kpó xomɛnyínyɔ́ kpó ɖɔ yě ɖo “tíntɛ́nkpɔ́n wɛ bo ná dó kpo awa mɛ nú [émí],” alǒ lěe Biblu ɖé lɛ́ ɖɔ gbɔn é ɔ, yě ɖo “ayi gba dó nú [émí] wɛ.” É ɖo mɔ̌ có, é jó gbe ǎ; bɔ lěe é nyí gbɔn hwenu e é xo go nɔví e ɖo Tíi lɛ́ é ɔ, é lɔn nú vosanúmɛ alǒ ɖasin zɔ́n bónú é húzú linlin ǎ. É nyɔ́ wa ɔ, é tínmɛ nǔ e wú é ɖó ná yi é nú yě. Akɔ́nkpinkpan ɖaxó wɛ é ɖe xlɛ́ bo lɛ́ kú dó nǔ jí! Lěe Jezu bló gbɔn jɛ nukɔn nú Pɔ́lu é ɖɔhun ɔ, Pɔ́lu kán ɖ’é jí bo ná yi Jeluzalɛ́mu. (Ebl. 12:2) Biba wɛ Pɔ́lu ɖe bo ná kú ɖó é ɖe kúnnu dó Jezu wú wútu ǎ, amɔ̌, nú nǔ mɔ̌hun jɛ ɔ, é ná mɔ ɖɔ yɛ̌yi wɛ é nyí nú émí ɖɔ émí kú ɖó émí nyí ahwanvú Klísu Jezu tɔn wútu.

¹⁸ Nɛ̌ nɔví lɛ́ ka wa nǔ gbɔn? È ná ɖɔ kpowun ɔ, yě wa nǔ kpó sísí kpó. Mǐ xa ɖɔ: “Ée mǐ wá mɔ ɖɔ mǐ kún sixú húzú linlin tɔn ó é ɔ, mǐ sɔ́ dɔn nǔ xá ɛ ɖě ǎ, bo ɖɔ: ‘Jlǒ Jexóva tɔn ní nyí wiwa.’” (Mɛ. 21:14) Yě mɛ ɖěɖěe tɛ́n kpɔ́n bo ná húzú linlin Pɔ́lu tɔn bónú é ná gɔn Jeluzalɛ́mu lɛ́ é sɔ́ zín jǐ tɔn ɖɔ é ní wa nǔ e émí ba é ɖě ǎ. Yě ɖótó Pɔ́lu bo gbɔ bo jó xó dó, lobo mɔ nǔ jɛ jlǒ Jexóva tɔn wú bo yí gbe ná, mɔ̌ wiwa ná bo tlɛ vɛ́ wǔ nú yě ɔ nɛ́. Pɔ́lu wlí ali e sixú wá tɔ́n kɔ dó kú mɛ n’i é. Ényí mɛ ɖěɖěe yí wǎn nú Pɔ́lu lɛ́ é ma ko tɛ́n kpɔ́n bo ná dó kpo awa mɛ n’i wɛ ǎ ɔ, é ná bɔ wǔ n’i hú gǎn.

19. Nǔkplɔ́nmɛ xɔ akwɛ́ tɛ́ ka ɖo nǔ e jɛ dó Pɔ́lu jí é mɛ nú mǐ?

¹⁹ Nǔkplɔ́nmɛ xɔ akwɛ́ ɖé ɖo nǔ e jɛ dó Pɔ́lu jí é mɛ nú mǐ: Mǐ ɖó ná tɛ́n kpɔ́n gbeɖé bo ná dó kpo awa mɛ nú mɛ ɖěvo lɛ́ bónú yě ná gɔn yěɖée sɔ́ dó sá vɔ̌ bá dó wa sinsɛnzɔ́ nú Mawu ǎ. Mǐ sixú zán nǔkplɔ́nmɛ énɛ́ ɖo ninɔmɛ gěgé mɛ, é nyí ɖo ninɔmɛ e kunkplá gbɛ kpó kú kpó lɛ́ é kɛ́ɖɛ́ mɛ ǎ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ényí mɛjitɔ́ klisánwun gěgé mɔ bónú vǐ yětɔn lɛ́ ná gosín yě kpá bo yi wa sinsɛnzɔ́ ɖo fí e lín lɛ́ é ɔ, é nɔ vɛ́ wǔ nú yě, yě ka nɔ lɔn bo nɔ dó kpo awa mɛ nú yě ǎ. Phyllis e nɔ nɔ Angleterre é flín lěe nú cí n’i, hwenu e vǐ nyɔ̌nu ɖokpó e é ɖó é wá Aflíka bo ná wa mɛsɛ́dózɔ́ é. É ɖɔ: “É dán mì tawun ɖo lěe nǔ nɔ cí nú mɛ é linu. É fá dó mì ǎ, ɖó é ná nɔ zɔ vwéé dó mì wútu. Wǔ nɔ kú mì bɔ hwe ɖokpó ɔ nu ɔ, un ka nɔ lɛ́ gó. Un xo ɖɛ gěgé dó ninɔmɛ ɔ wú. Amɔ̌ gbeta tɔn wɛ, un tɛ́n kpɔ́n gbeɖé bá bló bónú é ná dó gǔdofɔ ǎ. È ná ɖɔ ɔ, un kplɔ́n ɛ hwebǐnu ɖɔ é ní sɔ́ nǔ Axɔ́súɖuto ɔ tɔn lɛ́ ɖó tɛn nukɔntɔn ɔ mɛ! É ko wa sinsɛnzɔ́ ɖo gbě ɖěvo jí nú xwe 30, bɔ un nɔ dó kú nú Jexóva hwebǐnu ɖó gbejí e nɔ n’i wɛ é ɖe é wú.” É nyɔ́ tawun ɖɔ mǐ ní nɔ dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ e ɖo yěɖée sɔ́ dó sá vɔ̌ wɛ lɛ́ é!

20, 21. Étɛ́ ka xlɛ́ ɖɔ Pɔ́lu nɔ ba ná nɔ kpɔ́ xá nɔví tɔn lɛ́? Étɛ́wú é ka nɔ ba ná nɔ kpɔ́ xá yě?

²⁰ Yě sɔ́ nǔ, bɔ Pɔ́lu wlí ali ɖidó bɔ nɔví Sezalée tɔn ɖěɖěe xlɛ́ nyi wɛn ɖɔ émí ɖo gǔdo tɔn kpó ayi bǐ kpó lɛ́ é xwed’è. Ðo tomɛyiyi ɔ bǐ hwenu ɔ, Pɔ́lu  kpó tomɛyitɔ́gbɛ́ tɔn lɛ́ kpó ba nɔví súnnu kpó nɔví nyɔ̌nu yětɔn lɛ́ kpó mɔ bo nɔ kpɔ́ xá yě. Ðo Tíi ɔ, yě mɔ ahwanvú lɛ́ bo nɔ kpɔ́ xá yě nú azǎn tɛ́nwe. Ðo Putolemayísi ɔ, yě dó gbe nɔví súnnu yětɔn lɛ́ kpó nɔví nyɔ̌nu yětɔn lɛ́ kpó bo nɔ kpɔ́ xá yě nú azǎn ɖokpó. Ðo Sezalée ɔ, yě nɔ Filípu xwégbe nú azǎn nabí ɖé. Énɛ́ gúdo ɔ, ahwanvú e ɖo Sezalée lɛ́ é ɖé lɛ́ zɔn xá Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó yi Jeluzalɛ́mu, fí e Munasɔ́ɔn e ɖo ahwanvú nukɔntɔn lɛ́ mɛ é yí yě ɖe é. Ée tomɛyitɔ́ lɛ́ wá Jeluzalɛ́mu é ɔ, Luki ɖɔ ɖɔ “nɔví lɛ́ yí mǐ kpó xomɛhunhun kpó.”—Mɛ. 21:17.

²¹ É ɖo wɛn ɖɔ Pɔ́lu yí wǎn nú kpɔ́ninɔ xá mɛ ɖěɖěe kpó é kpó ɖi nǔ nú nǔ ɖokpó ɔ lɛ́ é. Kpɔ́ninɔ xá nɔví súnnu lɛ́ kpó nɔví nyɔ̌nu lɛ́ kpó nɔ dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mɛsɛ́dó ɔ, lěe é nɔ nyí gbɔn nú mǐ lɔ ɖo égbé é. É ɖo gaan ɖɔ wǔsyɛ́n dó lanmɛ nú mɛ énɛ́ ná hlɔ̌nhlɔ́n Pɔ́lu b’ɛ gbí dɔn ɖo gbeklánxámɛtɔ́ e ɖo xomɛsin jí bo ɖo biba ná hu i wɛ lɛ́ é nukɔn.