1-3. (a) Nɛ̌ gbigbɔ mímɛ́ ka xlɛ́ ali Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó gbɔn? (b) Étɛ́ lɛ́ mǐ ka ná gbéjé kpɔ́n?

 GBƐ̌TA nyɔ̌nu lɛ́ tɔn ɖé tɔ́n sín toxo Filípu tɔn mɛ ɖo Masedwáni. É ná nɔ zaan é ɔ, yě wá tɔsisa kpɛví e nɔ nyí Gangitès é tó. Lěe é ko nyí walɔ yětɔn gbɔn é ɔ, yě jínjɔ́n ayǐ ɖo tɔsisa ɔ tó bo ná xo ɖɛ sɛ́dó Mawu Izlayɛ́li tɔn. Jexóva ɖ’ayi yě wú.—2 Tan 16:9; Ðɛh. 65:3.

² Hwe ɖokpó ɔ nu ɔ, gbɛ̌ta súnnu lɛ́ tɔn ɖé gosín toxo Lisítli tɔn e ɖo tofɔligbé Galáti tɔn bo ɖó kilomɛ́tlu 800 jɛjí dó zǎnzǎnhwe jí Filípu tɔn é mɛ. Azǎn nabí ɖé gúdo ɔ, yě wá tɔ́n jɛ toligbó Hlɔ̌ma tɔn e è tɛ́ kpé ná b’ɛ tunta gbadahwe jí, xá e mɛ gbɛtɔ́ sukpɔ́ ɖe tawun ɖo tokpɔn Azíi tɔn mɛ é jí. Súnnu énɛ́ lɛ́ wɛ nyí: Pɔ́lu, Silási kpó Timɔtée kpó. Yě wlí ali énɛ́ bá dó yi Efɛ́zi kpó toxo ɖěvo lɛ́ kpó mɛ, fí e gbɛtɔ́ afatɔ́n mɔ̌kpán ɖó ná se xó dó Klísu wú ɖe é. Amɔ̌, cóbónú yě ná wlí tomɛyiyi li ɔ ɔ, gbigbɔ mímɛ́ nɔ ɖó yě te, Biblu ka tínmɛ lěe nǔ nɔ nyí mɔ̌ gbɔn é ǎ. Gbigbɔ mímɛ́ lɔn nú yě ná jlá wɛn ɔ ɖo Azíi ǎ. Étɛ́wú? Ðó gbɔn gbigbɔ Mawu tɔn gblamɛ ɔ, Jezu jló ná bló bɔ Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó ná xo Azíi Kpɛví ɔ bǐ zlɛ́, bo ná yi tɔ́n jɛ Égée xu jí lobo ná yi tɔsisa kpɛví énɛ́ e nɔ nyí Gangitès é tó.

³ Nǔkplɔ́nmɛ xɔ akwɛ́ lɛ́ ɖo lěe Jezu xlɛ́ ali Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó gbɔn, ɖo Masedwáni yiyi énɛ́ e ma kpé we ǎ é mɛ nú mǐ ɖo égbé. Énɛ́ wú ɔ, mi nú mǐ ní gbéjé nǔ ɖěɖěe jɛ ɖo tomɛyiyi mɛsɛ́dó tɔn Pɔ́lu tɔn wegɔ́ e bɛ́ ɖo 49 H.M. tɔn mɔ̌ é ɖé lɛ́ kpɔ́n.

4, 5. (a) Étɛ́ ka jɛ dó Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó jí, hwenu e yě ɖo Bitiníi sɛkpɔ́ wɛ é? (b) Gbeta tɛ́ kɔn ahwanvú lɛ́ ka wá? Étɛ́ mɛ é ka tɔ́n kɔ dó?

⁴ Ðó è ma lɔn nú Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó bónú yě ná jlá wɛn ɔ ɖo Azíi ǎ wútu ɔ, yě tunta totaligbé bo ná yi jlá wɛn ɔ ɖo toxo Bitiníi tɔn lɛ́ mɛ. Bo ná dó yi dɔ̌n ɔ, é ná byɔ́ ɖɔ yě ní zɔn afɔ nú azǎn gěgé gbɔn ali ɖěɖěe è ma tɛ́ kpé ná ǎ, bɔ yě gbɔn Flijíi kpó Galáti kpó tɛ́ntin lɛ́ é jí; mɛ nabí ɖé ɖo xá énɛ́ lɛ́ mɛ ǎ. Amɔ̌, ée yě ɖo Bitiníi sɛkpɔ́ wɛ é ɔ, Jezu  lɛ́ gbɔn gbigbɔ mímɛ́ gblamɛ bo sú ali dó yě. (Mɛ. 16:6, 7) Hwenɛ́nu ɔ, é ná ko bú vo dó yě. Yě tuun wɛn e yě ná jlá é, lěe yě ná jlá gbɔn é, amɔ̌, yě tuun fí e yě ná jlá ɖe é ǎ. Ali ɖé nu ɔ, yě xúxú hɔn e kplá mɛ yi Azíi é, amɔ̌, é ɖó bɛ̌nu ǎ. Yě xúxú hɔn e kplá mɛ yi Bitiníi é, é lɔ ka ɖó bɛ̌nu ǎ. É ɖo mɔ̌ có, Pɔ́lu kán ɖ’é jí bo ná kpo ɖo hɔn xúxú wɛ káká jɛ hwenu e hɔn ɖé ná hun é. Énɛ́ gúdo ɔ, yě wá gbeta e é cí ɖɔ é kún xwe ali ó é ɖé kɔn. Yě tunta gbadahwe jí bo ɖi zɔnlin nú kilomɛ́tlu 550, bo ɖo toxo lɛ́ xo zlɛ́ wɛ ɖěbɔdóɖěwú káká bo wá tɔjíhúnglíntɛn Tlowási tɔn, fí e yě sixú dó tɔjíhún sín yi Masedwáni é. (Mɛ. 16:8) Fínɛ́ ɔ, Pɔ́lu xúxú hɔn azɔn atɔngɔ́ ɔ, bɔ din tɔn ɔ, é hun gbaa.

⁵ Wɛnɖagbewémawlántɔ́ Luki e xo kpóɖó nú Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó ɖo Tlowási é ɖɔ nǔ e jɛ é gbɔn lě: “Zǎnmɛ ɔ, Pɔ́lu mɔ nya Masedwáninu ɖé ɖo te ɖo nukɔn tɔn ɖo nǔmimɔ ɖé mɛ; bɔ nya ɔ sa vo n’i ɖɔ: ‘Wǎ Masedwáni bá d’alɔ mǐ.’ Ée é mɔ nǔmimɔ ɔ gúdo tlóló é ɔ, mǐ tɛ́n kpɔ́n bo ɖidó Masedwáni, ɖó mǐ wá gbeta ɔ kɔn ɖɔ Mawu wɛ ɖo mǐ ylɔ́ wɛ ɖɔ mǐ ní yi jlá wɛn ɖagbe ɔ Masedwáninu lɛ́.” a (Mɛ. 16:9, 10) Gǔdo mɛ ɔ, Pɔ́lu tuun fí e yě ná jlá wɛn ɔ ɖe é. Kpɔ́n lěe xomɛ ná ko hun Pɔ́lu sɔ ɖɔ é kún jó gbe ɖo anǎgbánmɛ ɖo tomɛyiyi ɔ hwenu ó é! Tlóló kpowun ɔ, súnnu ɛnɛ lɛ́ dó tɔjíhún ɖidó Masedwáni.

6, 7. (a) Étɛ́ nǔ e jɛ ɖo tomɛyiyi Pɔ́lu tɔn hwenu lɛ́ é ka sixú kplɔ́n mǐ? (b) Gǎnjɛwú tɛ́ nǔ e mɛ Pɔ́lu gbɔn dín é ka sixú ná mǐ?

⁶ Nǔkplɔ́nmɛ tɛ́ ka ɖo tan énɛ́ mɛ nú mǐ? Ð’ayi nǔ élɔ́ wú: Pɔ́lu ko wlí ali ɖidó Azíi gúdo kɛ́ɖɛ́ cóbɔ gbigbɔ Mawu tɔn sú ali do è. Pɔ́lu ko ɖo Bitiníi sɛkpɔ́  wɛ gúdo kɛ́ɖɛ́ cóbɔ Jezu d’afɔ xó ɔ mɛ. Gɔ́ ná ɔ, Pɔ́lu ko wá Tlowási gúdo kɛ́ɖɛ́ cóbɔ Jezu ɖɔ n’i ɖɔ é ní yi Masedwáni. Jezu e nyí Ta agun ɔ tɔn é sixú wa nǔ mɔ̌hun xá mǐ lɔ ɖo égbé. (Koló. 1:18) Ði kpɔ́ndéwú ɔ, mǐ sixú ko ɖo linlin wɛ sín hweɖénu bá nyí gběxosín-alijítɔ́, alǒ bá sɛ tɛn yi xá e mɛ è ɖó hudó wɛnjlátɔ́ Axɔ́súɖuto ɔ tɔn lɛ́ tɔn ɖe hú gǎn é. Amɔ̌, é sixú nyí hwenu e mǐ ɖe afɔ tawun tawun lɛ́ bá kpé nǔ e gbé nya wɛ mǐ ɖe é wú é gúdo kɛ́ɖɛ́ jɛ́n Jezu ná gbɔn gbigbɔ Mawu tɔn gblamɛ bo ná xlɛ́ ali mǐ. Aniwú? Lin tamɛ dó kpɔ́ndéwú élɔ́ jí: Hwenu e mɔ̌to ɖé ɖo yiyi wɛ é jɛ́n kunkuntɔ́ ɔ sixú xá d’aɖisí alǒ amyɔ. Mɔ̌ ɖokpó ɔ, Jezu nɔ xlɛ́ ali mǐ ɖo ada gblógbló nú sinsɛnzɔ́ mǐtɔn kɔn. Amɔ̌, hwenu e mǐ ɖo tɛn sɛ wɛ, énɛ́ wɛ nyí hwenu e mǐ ɖo gǎn e wú mǐ kpé é bǐ dó wɛ, bá wa mɔ̌ é gúdo kɛ́ɖɛ́ jɛ́n é ná xlɛ́ ali mǐ.

⁷ É ɖo mɔ̌ có, ényí gǎn e dó wɛ mǐ ɖe lɛ́ é ma ka hɛn le wá tlóló ǎ ɔ lo? Mǐ ná jó gbe bo ná lin ɖɔ gbigbɔ Mawu tɔn kún ɖo ali xlɛ́ mǐ wɛ ó wɛ a? Éǒ. Mǐ ní flín ɖɔ é kún kpa Pɔ́lu lɔ tlóló ó. Amɔ̌, é kpo ɖo hɔn xúxú wɛ káká cóbɔ hɔn ɖé wá hun n’i. Mǐ sixú kú d’é jí ɖɔ gǎn e dó wɛ mǐ ɖe bá ba “sinsɛnzɔ́wiwa sín hɔn ɖaxó ɖé” é ɔ, è ná d’ajɔ tɔn mǐ ɖo ali ɖokpó ɔ nu.—1 Kɔ. 16:9.

8. (a) Ðɔ nǔ e a tuun dó toxo Filípu tɔn wú é. (b) Awǎjijɛ sín nǔ tɛ́ mɛ wɛn e Pɔ́lu jlá ɖo “ɖɛxotɛn” é ka tɔ́n kɔ dó?

⁸ Ée Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó wá tokpɔn Masedwáni tɔn mɛ gúdo é ɔ, yě yi Filípu; toxo ɖé wɛ bɔ mɛ e ɖ’é mɛ lɛ́ é nɔ gó ɖó toví Hlɔ̌ma tɔn e yě nyí é wú. Ðo ahwanfuntɔ́ xóxó Hlɔ̌ma tɔn e nɔ nɔ Filípu lɛ́ é nukúnmɛ ɔ, Italíi kpɛví ɖɔhun wɛ Filípu e nyí toxo bo ɖo Hlɔ̌ma sín acɛ mɛ é cí, énɛ́ wɛ nyí ɖɔ é cí Hlɔ̌ma kpɛví ɖɔhun ɖo Masedwáni mɛ. Hwenu e mɛsɛ́dó lɛ́ tɔ́n sín toxo ɔ mɛ, bo yi tɔsisa ɖé tó é ɔ, yě mɔ fí ɖé bo lin ɖɔ “ɖɛxotɛn” ɖé ɖo fínɛ́. b Ðo gbɔjɛzángbe ɔ, yě yi fínɛ́ bo mɔ nyɔ̌nu gěgé kplé ɖo fínɛ́ bo ná sɛn Mawu. Ahwanvú lɛ́ jínjɔ́n ayǐ bo ɖɔ mawuxó nú yě. Nyɔ̌nu e nɔ nyí Lidíi é ɖo ‘tó ɖó yě wɛ bɔ Jexóva hun ayi tɔn bǐ mlɛ́mlɛ́.’ Nǔ e Lidíi kplɔ́n ɖo mɛsɛ́dó lɛ́ gɔ́n é byɔ́ ayi mɛ n’i sɔmɔ̌ bɔ é kpó mɛ e ɖo xwé tɔn gbe lɛ́ é kpó bló batɛ́mu. Énɛ́ gúdo ɔ, é zín Pɔ́lu kpó tomɛyitɔ́ gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó jí ɖɔ yě ní wá nɔ xwé émítɔn gbe. c—Mɛ. 16:13-15.

9. Nɛ̌ mɛ gěgé ka ɖo kpɔ́ndéwú Pɔ́lu tɔn xwedó wɛ ɖo égbé gbɔn? Nyɔ̌ná tɛ́ lɛ́ hɛn wá wɛ é ka ɖe?

⁹ Dǒ nukún awǎjijɛ e batɛ́mu Lidíi tɔn hɛn wá é mɛ kpɔ́n! Kpɔ́n lěe xomɛ ná ko hun Pɔ́lu sɔ ɖɔ é yí gbe nú ylɔ̌ e è ylɔ́ ɛ ɖɔ é ní ‘wá Masedwáni,’ bɔ Jexóva mɔ ɖɔ é jɛxá ɖɔ émí ní zán é kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó dó se ɖɛ nyɔ̌nu énɛ́ lɛ́ e nɔ ɖó sísí nú Mawu é tɔn lɛ́ é! Égbé ɖésú ɔ, nɔví súnnu kpó nɔví nyɔ̌nu kpó gěgé nɔ sɛ tɛn yi xá ɖěɖěe mɛ è ɖó hudó wɛnjlátɔ́ Axɔ́súɖuto ɔ tɔn lɛ́ tɔn ɖe hú gǎn lɛ́ é mɛ; yě sixú nyí mɛ wínnyáwínnyá, mɛxómɔ, tlɛnnɔ alǒ mɛ e ko wlí alɔ é. Nǔgbó wɛ ɖɔ yě nɔ ɖí xwi xá wǔvɛ́ lɛ́, amɔ̌, nú yě mɔ gbɛtɔ́ Lidíi ɖɔhun  e nɔ yí gbe nú nǔgbó Biblu tɔn lɛ́ é ɔ, wǔvɛ́ énɛ́ lɛ́ nɔ sɔ nǔtí ɖo awǎjijɛ e yě nɔ ɖó é kpá ǎ. A ka sixú bló hǔzúhúzú lɛ́ bo ná kpé wú bo ná sɛ tɛn yi xá e mɛ hudó sukpɔ́ ɖe hú gǎn é ɖé a? Nyɔ̌ná gěgé ɖo te kpɔ́n we. Mǐ ní kpɔ́n kpɔ́ndéwú nɔví súnnu Aaron e ɖó xwe 20 mɔ̌, bo sɛ tɛn yi to ɖé mɛ ɖo Amérique centrale é tɔn. Lěe nǔ nɔ cí nú mɛ gěgé é pɛ́ɛ́ wɛ é cí nú é lɔ, hwenu e é ɖɔ xó élɔ́ é: “Sinsɛnzɔ́wiwa ɖo togúdo d’alɔ mì bɔ un yi nukɔn ɖo gbigbɔ lixo bo lɛ́ sɛkpɔ́ Jexóva d’é jí. Gɔ́ ná ɔ, un ɖo sinsɛnzɔ́ ɔ sín vǐví ɖu wɛ tawun ɖo fí. Mɛ tántɔn kplɔ́n Biblu xá wɛ un ɖe!”

10. Étɛ́ gbigbɔ nyanya lɛ́ ka wa dó bló bɔ mɛ lɛ́ húzú kpan nukɔn Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó?

¹⁰ É ɖo wɛn ɖɔ xomɛ sin Satáan tawun ɖɔ wɛn ɖagbe ɔ ɖo kan vun wɛ ɖo xá e mɛ é kpó awǒvi tɔn lɛ́ kpó kpa zinkpo ɖe é ɖé. Yǎyá wú wɛ ǎ, bɔ awǒvi lɛ́ bló bɔ mɛ lɛ́ húzú kpan nukɔn Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó! Ée yě xwe ɖɛxotɛn ɔ gbe ɖokpó é ɔ, mɛsɛntɔ́ nyɔ̌nu e jí gbigbɔ nyanya ɖe, bɔ é nɔ kan amɔɛ nú mɛ lɛ́ dó hɛn akwɛ́ wá nú gǎn tɔn lɛ́ é jɛ Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó gúdo, bo nɔ ɖo xó sú wɛ ɖɔ: “Kannumɔ Mawu Ajalɔ̌nlɔn ɔ tɔn wɛ nyí nya élɔ́ lɛ́, bɔ yě ɖo hwlɛngán li ɔ jlá mi wɛ.” Gbigbɔ nyanya ɔ wɛ sixú ko zɔ́n bɔ nyɔ̌nu ɔ ɖo xó énɛ́ lɛ́ ɖɔ wɛ kpó xósúsú kpó bo ná dó xlɛ́ ɖɔ nǔ e émí nɔ ɖɔ lɛ́ é kpó nǔkplɔ́nmɛ Pɔ́lu tɔn lɛ́ kpó ɔ, Mawu gɔ́n wɛ bǐ gosín. Mɔ̌ mɛ ɔ, ayi mɛ lɛ́ tɔn sixú fɛ́ sín mɛ e nyí ahwanvú Klísu tɔn nǔgbó lɛ́ é jí. Amɔ̌, Pɔ́lu nya gbigbɔ nyanya ɔ sín nyɔ̌nu ɔ jí dó xwe nu tɔn dó xɔ.—Mɛ. 16:16-18.

11. Ée è nya gbigbɔ nyanya ɔ sín nyɔ̌nu ɔ jí gúdo é ɔ, étɛ́ ka jɛ dó Pɔ́lu kpó Silási kpó jí?

¹¹ Ée mɛsɛntɔ́ nyɔ̌nu ɔ sín gǎn lɛ́ mɔ ɖɔ fí e émí nɔ mɔ akwɛ́ sín ma jɛ dɛ̌n é sú dó é ɔ, yě jɛ ma. Yě dɔn Pɔ́lu kpó Silási kpó ɖidó axi ɔ mɛ, fí e hwɛɖɔtɔ́ lɛ́ (gǎn e nɔ sɔ́ Hlɔ̌ma sín afɔ ɖó te lɛ́ é) nɔ ɖe ɖɛ xó lɛ́ ɖe é. Nyɔ̌nu ɔ sín gǎn lɛ́ fɔ́n wǎngbɛ́númɛ kpó gǒ e hwɛɖɔtɔ́ lɛ́ nɔ gó ɖó to yětɔn wú é kpó nyi te, bo ɖɔ xó gbɔn lě: ‘Jwifu élɔ́ lɛ́ ɖo toxo ɔ hɛn wlú wɛ gbɔn nǔwalɔ ɖěɖěe mǐ mɛ Hlɔ̌manu lɛ́ ma sixú yí gbe ná ǎ lɛ́ é kpínkplɔ́n mɛ gblamɛ.’ Tɛn tɔn mɛ jɛ́n xó yětɔn dɔn gɔgɔ wá. ‘Ahwan e ɖo axi ɔ mɛ é sí te dó Pɔ́lu kpó Silási kpó jí,’ bɔ hwɛɖɔtɔ́ lɛ́ ɖe gbe ɖɔ “è ní sɔ́ bǎ dó xo yě.” Énɛ́ gúdo ɔ, è sɔ́ Pɔ́lu kpó Silási kpó dó gankpá mɛ. Gantɔ́cɔ́tɔ́ ɔ bɛ́ súnnu énɛ́ lɛ́ e ko gblé wǔ é dó fí e è nɔ cɔ́ hú gǎn ɖo gankpá ɔ mɛ é bo ján afɔ yětɔn lɛ́ dó sókpo mɛ. (Mɛ. 16:19-24) Ée gantɔ́cɔ́tɔ́ ɔ sú hɔn ɔ é ɔ, gankpá ɔ mɛ dó wi sɔmɔ̌ bɔ é vɛ́ wǔ bɔ Pɔ́lu kpó Silási kpó ná mɔ yěɖée lɛ́. É ɖo mɔ̌ có, Jexóva ɖo nǔ lɛ́ bǐ mɔ wɛ. —Ðɛh. 139:12.

12. (a) Nukún tɛ́ ahwanvú Klísu tɔn lɛ́ ka nɔ dó kpɔ́n yadónúmɛ? Étɛ́wú? (b) Wlɛnwín yadónúmɛ tɔn tɛ́ lɛ́ Satáan kpó azɔ̌ví tɔn lɛ́ kpó ka kpo ɖo zǐnzán wɛ?

¹² Xwe ɖe lɛ́ jɛ nukɔn ɔ, Jezu ɖɔ nú ahwanvú tɔn lɛ́ ɖɔ: “Yě ná dó ya nú mi.” (Jaan 15:20) Énɛ́ wú ɔ, hwenu e Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó yi Masedwáni é ɔ, yě ko sɔ́ nǔ ɖ’ayǐ bo ná ɖí xwi xá gbeklánxámɛ. Ée yadónúmɛ bɛ́ é ɔ, yě mɔ ɖɔ nǔ émítɔn kún sɔ́ nyɔ́ Jexóva nukúnmɛ ó wú wɛ ǎ, loɔ, yě mɔ dó mɔ xomɛsin  Satáan tɔn sín xlɛ̌. Égbé ɖésú ɔ, azɔ̌ví Satáan tɔn lɛ́ kpo ɖo wlɛnwín e mɛ lɛ́ zán ɖo Filípu lɛ́ é ɖɔhun zán wɛ. Gbeklánxámɛtɔ́ mɛhɛngblétɔ́ lɛ́ nɔ hɛn nyǐkɔ mǐtɔn kwíji ɖo wěmaxɔmɛ kpó azɔ̌mɛ kpó dó flɔ́ zo dó glɔ̌ nú gbeklánxámɛ. Ðo to ɖé lɛ́ mɛ ɔ, sinsɛnnɔ gbeklánxámɛtɔ́ lɛ́ nɔ dó hwɛ mǐ ɖo hwɛɖɔxɔsá bo nɔ ɖɔ xó gbɔn lě: ‘Kúnnuɖetɔ́ énɛ́ lɛ́ ɖo to mǐtɔn hɛn wlú wɛ gbɔn nǔwalɔ e ma sɔgbe xá “hwɛndomɛnú mǐtɔn lɛ́” ǎ, bɔ mǐ ma sixú yí gbe ná ǎ lɛ́ é kpínkplɔ́n mɛ gblamɛ.’ Ðo fí ɖé lɛ́ ɔ, è nɔ xo mawusɛntɔ́ hǎtɔ́ mǐtɔn lɛ́ bo nɔ bɛ́ yě dó gankpá mɛ. É ɖo mɔ̌ có, Jexóva ɖo nǔ lɛ́ bǐ mɔ wɛ.—1 Pi. 3:12.

13. Étɛ́ ka zɔ́n bɔ gantɔ́cɔ́tɔ́ ɔ kanbyɔ́ ɖɔ: “Étɛ́ un ka ɖó ná wa bo ná gán?”

¹³ É ɖó ná ko byɔ́ hwenu ɖo Pɔ́lu kpó Silási kpó sí, bónú yě ná mɔ yěɖée mɛ ɖo tagba e è dó nú yě gbe nɛ́ gbe é sí. Amɔ̌, zǎn vlɔ́ ɖó we mɔ̌ ɔ, yě mɔ yěɖée mɛ sɔmɔ̌ káká “[bo] ɖo ɖɛ xo wɛ, bo ɖo han ji dó kpa susu nú Mawu wɛ.” Énɛ́ gúdo ajijimɛ ɔ, ayǐkúngban dán wǔ bo húnhún gankpá ɔ! Gantɔ́cɔ́tɔ́ ɔ fɔ́n, bo mɔ ɖɔ hɔn lɛ́ ɖo hunhun, lobɔ xɛsi jɛ jǐ tɔn ɖɔ gantɔ́ lɛ́ ko hɔn yi. É “sún hwǐ tɔn bo jló ná hu éɖée,” ɖó é tuun ɖɔ nú è ba yě kpo ɔ, è ná dɔn tó nú émí. Amɔ̌, Pɔ́lu sú xó syɛ́nsyɛ́n bo ɖɔ: “Ma hu hwiɖée ó, mǐ bǐ ɖo fí!” Gantɔ́cɔ́tɔ́ e ko bú dó éɖée bǐ é kanbyɔ́ ɖɔ: “Mɛɖaxó ce lɛ́, étɛ́ un ka ɖó ná wa bo ná gán?” Pɔ́lu kpó Silási kpó sixú hwlɛ́n ɛ gán ǎ; Jezu kɛ́ɖɛ́ jɛ́n kpé wú. Énɛ́ wú ɔ, yě ɖɔ n’i ɖɔ: “Ði nǔ nú Aklúnɔ Jezu, énɛ́ ɔ, [a] ná gán.”—Mɛ. 16:25-31.

14. (a) Alɔ tɛ́ Pɔ́lu kpó Silási kpó ka dó gantɔ́cɔ́tɔ́ ɔ? (b) Ðó Pɔ́lu kpó Silási kpó dɛ ɖo yadónúmɛ nu kpó awǎjijɛ kpó wútu ɔ, nyɔ̌ná tɛ́ yě ka mɔ?

¹⁴ Nǔ e gantɔ́cɔ́tɔ́ ɔ kanbyɔ́ é ka gosín ayi gɔngɔn tɔn mɛ a? Pɔ́lu xo nǔ ɖěbǔ kpɔ́n dó nya ɔ wú ǎ. Kosi wɛ gantɔ́cɔ́tɔ́ ɔ nyí, bo tuun nǔ káká ɖé dó Nǔwlánwlán mímɛ́ lɛ́ wú ǎ. Cóbónú é ná kpé wú bo húzú klisánwun ɔ, é ɖó ná kplɔ́n nǔgbó bǐbɛ́mɛ tɔn e ɖo Nǔwlánwlán mímɛ́ lɛ́ mɛ lɛ́ é bo ná yí gbe ná. Énɛ́ wú ɔ, Pɔ́lu kpó Silási kpó zán hwenu dó ɖɔ “xó Jexóva tɔn [n’i].” Bóyá, ɖó yě sɔ́ ayi yětɔn bǐ ɖó nǔ e ɖo Nǔwlánwlán mímɛ́ lɛ́ mɛ lɛ́ é kpínkplɔ́n mɛ jí wútu ɔ, yě wɔn wǔvɛ́ e se wɛ yě ɖe ɖó xo e è xo yě é wútu é. Amɔ̌, gantɔ́cɔ́tɔ́ ɔ ɖ’ayi akpa manyamanya e ɖo nɛgbé yětɔn lɛ́ é wú bo klɔ́ nú yě. Énɛ́ gúdo ɔ, “è bló batɛ́mu nú” é kpó xwédo tɔn kpó “azɔn ɖokpó.” Ðó Pɔ́lu kpó Silási kpó dɛ ɖo yadónúmɛ nu kpó awǎjijɛ kpó wútu ɔ, nyɔ̌ná ɖaxó ɖé wɛ énɛ́ nyí nú yě!—Mɛ. 16:32-34.

15. (a) Nɛ̌ Kúnnuɖetɔ́ gěgé ka nɔ xwedó kpɔ́ndéwú Pɔ́lu kpó Silási kpó tɔn gbɔn ɖo égbé? (b) Étɛ́wú mǐ ka ɖó ná kpo ɖo mɛ e nɔ nɔ fí e mǐ nɔ jlá mawuxó gbɔn lɛ́ é ba kpɔ́n wɛ?

¹⁵ Pɔ́lu kpó Silási kpó ɖɔhun ɔ, égbé ɔ, Kúnnuɖetɔ́ gěgé ko jlá wɛn ɖagbe ɔ hwenu e yě ɖo gankpá mɛ ɖó nǔɖiɖi yětɔn wú é bɔ é tɔ́n kɔ dó nǔ ɖagbe gěgé mɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, hweɖénu ɖo to e mɛ è gbɛ́ azɔ̌ mǐtɔn ɖe é ɖé mɛ ɔ, Kúnnuɖetɔ́ e nɔ nɔ fínɛ́ lɛ́ é 40 ɖo 100 jí wɛ kplɔ́n nǔgbó ɔ dó Jexóva wú hwenu e yě ɖo gankpá mɛ é! (Eza. 54:17) Lɛ̌ ɖ’ayi wú ɖɔ hwenu e ayǐkúngban dán wǔ gúdo é wɛ gantɔ́cɔ́tɔ́ ɔ byɔ́ alɔdó. Mɔ̌ ɖokpó ɔ, ɖo égbé ɔ, mɛ e ma yí  wɛn Axɔ́súɖuto ɔ tɔn kpɔ́n ǎ lɛ́ é ɖé lɛ́ sixú wá wa mɔ̌, hwenu e nǔ e hu ado é ɖé wá dán gbɛzán yětɔn ajijimɛ gúdo é. Ényí mǐ nɔ ba mɛ e nɔ nɔ fí e mǐ nɔ ɖɔ mawuxó gbɔn lɛ́ é kpɔ́n bo nɔ lɛ́ vɔ́ yě ba kpɔ́n hwɛhwɛ ɔ, xlɛ́xlɛ́ wɛ mǐ ɖe ɖɔ mǐ ɖo gbesisɔmɛ bo ná d’alɔ yě nɛ́.

16. Ée è xo Pɔ́lu kpó Silási kpó é ɔ, ayǐhɔ́ngbe tɔn ɔ, nɛ̌ xó ɔ ka húzú nukúnmɛ gbɔn?

¹⁶ Ée è xo Pɔ́lu kpó Silási kpó é ɔ, ayǐhɔ́ngbe tɔn ɔ, gǎn lɛ́ ɖe gbe ɖɔ è ní ɖe yě nyi te. Amɔ̌, Pɔ́lu ɖɔ: “Hlɔ̌manu wɛ nú mǐ, yě ka ɖó hwɛ nú mǐ cóbó xo mǐ ɖo agbawungba ǎ, bo lɛ́ bɛ́ mǐ nyi gankpá mɛ. Bɔ din ɔ, yě jló ná ɖe mǐ nyi te ɖo nǔglɔ́ wɛ a? Gbeɖé kpɔ́n! Yěɖésúnɔ ní wá bo wá kplá mǐ tɔ́n.” Ée gǎn lɛ́ se ɖɔ toví Hlɔ̌ma tɔn wɛ nya we lɛ́ nyí é ɔ, “xɛsi jɛ yě jí,” ɖó afɔ e yě tɛ acɛ yětɔn jí é wú. d Xó ɔ húzú nukúnmɛ. Agbawungba wɛ è xo ahwanvú lɛ́ ɖe; gǎn lɛ́ ɖó ná dó kɛnklɛ́n ɖo agbawungba din lo. Yě sa vo nú Pɔ́lu kpó Silási kpó ɖɔ yě ní gosín Filípu. Ahwanvú we lɛ́ yí gbe bo ná yi, amɔ̌, yě to zán hwenu dó dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú ahwanvú yɔ̌yɔ́ lɛ́ bǐ hwɛ̌. Énɛ́ gúdo wɛ yě ɖidó.

17. Dɛ e Pɔ́lu kpó Silási kpó dɛ é ɔ, nǔ tají tɛ́ é ka ná kplɔ́n ahwanvú yɔ̌yɔ́ lɛ́?

¹⁷ Ényí è ko wa nǔ sɔgbe xá toví Hlɔ̌ma tɔn sín acɛ e Pɔ́lu kpó Silási kpó ɖó lɛ́ é ɖo bǐbɛ́mɛ wɛ ɔ, è sixú ko gɔn yě xo. (Mɛ. 22:25, 26) Amɔ̌, énɛ́ sixú zɔ́n bɔ ahwanvú e ɖo Filípu lɛ́ é ná lin ɖɔ Pɔ́lu kpó Silási kpó zán acɛ e yě ɖó lɛ́ é dó nyi alɔ nú wǔvɛ́ se dó Klísu tamɛ. Nɛ̌ énɛ́ ka ná ko wa nǔ dó nǔɖiɖi ahwanvú e ma nyí toví Hlɔ̌ma tɔn ǎ lɛ́ é tɔn wú gbɔn? È ná ɖɔ ɔ, sɛ́n ɔ nya xɛ ɖo yědɛɛ lɛ́ jí bónú è ná gɔn yě xo ǎ. Énɛ́ wú ɔ, Pɔ́lu kpó Silási kpó dɛ ɖo tódɔnnúmɛ nu bo ná dó xlɛ́ nǔɖitɔ́ yɔ̌yɔ́ lɛ́ gbɔn kpɔ́ndéwú yětɔn gblamɛ ɖɔ ahwanvú Klísu tɔn lɛ́ hɛn ɔ, yě ná gbí dɔn ɖo yadónúmɛ nukɔn. Gɔ́ ná ɔ, Pɔ́lu kpó Silási kpó byɔ́ ɖɔ gǎn lɛ́ ní ɖó sísí nú acɛ toví tɔn e émí ɖó é, dó sísɛ́ yě bónú yě ná yí gbe ɖo agbawungba ɖɔ émí kún wa nǔ xwedó sɛ́n ó. Énɛ́ sixú zɔ́n bɔ yě sɔ́ ná xo dǎka nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ Pɔ́lu tɔn lɛ́ wú ǎ, bo ná lɛ́ nya xɛ ɖo yě jí ɖo sɛ́n linu ɖo ali ɖé nu sín yadónúmɛ mɔ̌hun lɛ́ sí ɖo nukɔnmɛ.

18. (a) Nɛ̌ klisánwun nukúnkpénǔwútɔ́ lɛ́ ka nɔ xwedó kpɔ́ndéwú Pɔ́lu tɔn ɖo égbé gbɔn? (b) Nɛ̌ mǐ ka nɔ jɛ hun dó wɛn ɖagbe ɔ jí, lobo nɔ lɛ́ ɖó ayǐ ɖo sɛ́n linu ɖo hwe mǐtɔn nu gbɔn?

¹⁸ Égbé ɔ, nukúnkpénǔwútɔ́ e ɖo agun klisánwun tɔn mɛ lɛ́ é lɔ nɔ gbɔn kpɔ́ndéwú yěɖésúnɔ lɛ́ tɔn gblamɛ dó kplɔ́n nǔ mɛ. Nǔ ɖěbǔ e klisánwun lɛ̌ngbɔ́nyitɔ́ lɛ́ ba ɖɔ nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ émítɔn lɛ́ ní wa é ɔ, yě lɔ nɔ ɖo gbesisɔmɛ bá wa. Mɔ̌ ɖokpó ɔ, Pɔ́lu ɖɔhun ɔ, mǐ nɔ gbéjé lěe mǐ ná zán acɛ e mǐ ɖó lɛ́ é dó nya xɛ ɖo mǐɖée jí gbɔn é kpó hwenu e mǐ ná wa mɔ̌ é kpó kpɔ́n ganjí. Nú é cí lěe é ná cí é ɔ, mǐ nɔ sɔ́ xó lɛ́ yi hwɛɖɔxɔsá e ɖo xá mǐtɔn mɛ lɛ́ é, hwɛɖɔxɔsá ɖaxó e ɖo to e mɛ mǐ ɖe lɛ́ é alǒ tlɛ nɔ sɔ́ yi hwɛɖɔxɔsá ɖaxó hú gǎn gbɛ ɔ tɔn lɛ́ bo ná dó ɖó acɛ ɖo sɛ́n linu bá kpo ɖo Mawu mǐtɔn sɛn wɛ. Nǔ  e gbé nya wɛ mǐ nɔ ɖe é wɛ nyí ɖɔ mǐ ná tɛ́n kpɔ́n bá húzú sɛ́n ɔ ǎ, loɔ, lěe Pɔ́lu wlán nǔ sɛ́dó agun e ɖo Filípu é xwe wǒ mɔ̌ ɖo ganmɛninɔ tɔn ɖo dɔ̌n gúdo bo ɖɔ gbɔn é ɔ, ‘hunjijɛ dó wɛn ɖagbe ɔ jí lobo ná ɖó ayǐ ɖo sɛ́n linu’ gbé nya wɛ mǐ nɔ ɖe. (Filí. 1:7) É ɖo mɔ̌ có, hwɛɖiɖɔ mɔ̌hun lɛ́ ná bo tɔ́n kɔ dó nǔ ɖěbǔ mɛ ɔ, Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó ɖɔhun ɔ, mǐ nɔ kán ɖ’é jí bo nɔ “jlá wɛn ɖagbe ɔ” ɖo fí ɖěbǔ e gbigbɔ Mawu tɔn sixú xlɛ́ ali mǐ yi é.—Mɛ. 16:10.