1. Étɛ́ klisánwun xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ kpó Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn égbé tɔn lɛ́ kpó ka ɖó ɖo bǔ?

 YĚ JLÁ wɛn ɔ kpó kanɖódónǔwú kpó. Ayi yětɔn sísɛ́ yě bɔ yě yí gbe nú alɔdó gbigbɔ mímɛ́ tɔn kpó ali e é xlɛ́ yě é kpó. Yadónúmɛ xwe nu yětɔn dó xɔ ǎ, bɔ Mawu kɔn nyɔ̌ná wɔ̌búwɔ́bú dó yě jí. Nǔ nyí mɔ̌ nú klisánwun xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ bo lɛ́ ɖo mɔ̌ nyí nú Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ wɛ ɖo égbé.

2, 3. Étɛ́wú wěma Mɛsɛ́dó tɔn ma ka kpé we ǎ?

² É ɖo wɛn ɖɔ tan wǔsyɛ́n dó lanmɛ nú mɛ tɔn ɖěɖěe ɖo wěma Biblu tɔn Mɛsɛ́dó mɛ lɛ́ é ná akɔ́nkpinkpan we. Nǔ ɖěɖěe jɛ bo sɔ́ akpakpa mɛ tawun lɛ́ é wɛ ɖo wěma énɛ́ mɛ! Wěma énɛ́ kpé we ǎ, ɖó éyɛ́ kɛ́ɖɛ́ mɛ wɛ tan klisánwun xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ tɔn e Mawu sɔ́ d’ayi mɛ nú mɛ bɔ è wlán é ɖe.

³ Wěma Mɛsɛ́dó tɔn ɖɔ mɛ 95 sín nyǐkɔ bɔ yě gosín to 32, toxo 54 kpó tɔtɛ́ntinto 9 kpó mɛ. Tan e sɔ́ akpakpa mɛ é ɖé wɛ, bo ɖɔ xó dó mɛ vovo wú: Gbɛtɔ́ kpaa lɛ́, sinsɛnnɔ goyítɔ́ lɛ́, toxóɖɔtɔ́ goyítɔ́ lɛ́ kpó yadónúmɛtɔ́ e ma nɔ se gbɔ ǎ lɛ́ é kpó. Amɔ̌ tají bǐ ɔ, nɔví súnnu kpó nɔví nyɔ̌nu kpó towe xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn ɖěɖěe ɖí xwi xá gbɛwúvɛ́ e è nɔ mɔ kpaa, bo ka lɛ́ jlá wɛn ɖagbe ɔ kpó kanɖódónǔwú kpó lɛ́ é wú wɛ é ɖɔ xó dó.

4. Étɛ́wú mǐ ka ɖó kancícá bǔnɔ ɖé xá mɛ élɔ́ lɛ́: Mɛsɛ́dó Pɔ́lu, Tabíta kpó kúnnuɖetɔ́ gbejínɔtɔ́ hwexónu tɔn ɖěvo lɛ́ kpó?

⁴ É ko ɖibla bló xwe 2000 din bɔ mɛsɛ́dó Piyɛ́ɛ kpó Pɔ́lu kpó jlá wɛn ɔ kpó kanɖódónǔwú kpó, lobɔ dotóo vívɛ́ná Luki, alɔhundónánǔmɛtɔ́ Baanabási, akɔ́nkpantɔ́ Etyɛ́ni, xomɛnyɔ́tɔ́ Tabíta, mɛyítɔ́ Lidíi kpó kúnnuɖetɔ́ gbejínɔtɔ́ gěgé ɖěvo lɛ́ kpó w’azɔ̌ vovo lɛ́ ɖo sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ. É ɖo mɔ̌ có, mǐ ɖó kancícá bǔnɔ ɖé xá yě. Étɛ́wú? Ðó azɔ̌ ɖokpó ɔ wɛ è zɔ́n mǐ yěɖɔhun, é wɛ nyí ɖɔ mǐ ná bló bɔ mɛ lɛ́ ná húzú ahwanvú. (Mat. 28:19, 20) Wǔjɔmɛ ɖaxó ɖé wɛ é nyí ɖɔ mǐ ní ɖ’alɔ ɖo azɔ̌ énɛ́ mɛ!

5. Fítɛ́ ahwanvú Jezu tɔn nukɔntɔn lɛ́ ka bɛ́ azɔ̌ e è sɔ́ d’así nú yě é wiwa sín?

⁵ Lin tamɛ dó azɔ̌ e Jezu sɔ́ d’así nú ahwanvú tɔn lɛ́ é jí. É ɖɔ: “Mi ná mɔ  hlɔ̌nhlɔ́n yí, hwenu e gbigbɔ mímɛ́ ná wá jǐ mitɔn é, bɔ mi ná nyí kúnnuɖetɔ́ ce ɖo Jeluzalɛ́mu, Judée kpó Samalíi kpó, káká yi fí e lín hú gǎn ɖo ayǐkúngban jí é.” (Mɛ. 1:8) Jɛ nukɔn hwɛ̌ ɔ, gbigbɔ mímɛ́ ná hlɔ̌nhlɔ́n ahwanvú lɛ́ bónú yě ná ɖe kúnnu “ɖo Jeluzalɛ́mu.” (Mɛ. 1:1–8:3) Énɛ́ gúdo ɔ, kpó alɔdó gbigbɔ ɔ tɔn kpó ɔ, yě ɖe kúnnu “ɖo . . . Judée kpó Samalíi kpó.” (Mɛ. 8:4–13:3) Gǔdo mɛ ɔ, yě hɛn wɛn ɖagbe ɔ “káká yi fí e lín hú gǎn ɖo ayǐkúngban jí é.”—Mɛ. 13:4–28:31

6, 7. Ðo sinsɛnzɔ́ mǐtɔn kpáxwé ɔ, ali tɛ́ ka hun nú mǐdɛɛ lɛ́ bo ma ka hun nú nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ mǐtɔn xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ ǎ?

⁶ Nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ towe xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ ɖó Biblu ɔ blěbú bá zán, hwenu e yě ɖo wɛn ɔ jlá wɛ é ǎ. É hwe bǐ ɔ, é ko wá jɛ 41 H.M. tɔn cóbɔ Wɛnɖagbewéma Matíe tɔn wá tíin. Pɔ́lu ko wlán wěmasɛ́dómɛ tɔn ɖé lɛ́ cóbɔ è wá fó wěma Mɛsɛ́dó tɔn ɖo 61 H.M. tɔn mɔ̌. Amɔ̌, klisánwun nukɔntɔn lɛ́ ɖokpó ɖokpó ɖó Nǔwlánwlán mímɛ́ lɛ́ blěbú ǎ, mɔ̌ jɛ́n yě ma ka lɛ́ ɖó wěma vovo lɛ́ bo ná nɔ sɔ́ nú jlǒɖótɔ́ lɛ́ ǎ é nɛ́. Cóbónú klisánwun Jwifu lɛ́ ná wá húzú ahwanvú Jezu tɔn ɔ, xa wɛ è nɔ xa Nǔwlánwlán mímɛ́ Ebléegbe tɔn lɛ́ ɖo kplɔ́ngbasá bɔ yě nɔ ɖótó. (2 Kɔ. 3:14-16) É ɖo mɔ̌ có, é ná byɔ́ ɖɔ yě ní dó gǎn bo hɛn nǔ e yě se lɛ́ é d’ayi mɛ ganjí, ɖó é sixú wá byɔ́ ɖɔ yě ná ɖe xó sín wěmafɔ e yě hɛn dó tamɛ lɛ́ é mɛ.

⁷ Égbé ɔ, gěgé mǐtɔn ɖó Biblu ɔ mǐɖésúnɔ tɔn, bo lɛ́ ɖó wěma jínjɔ́n Biblu jí wɔ̌búwɔ́bú. Mǐ ɖo wɛn ɖagbe ɔ jlá wɛ ɖo to 240 mɛ dó gbe gěgé mɛ, dó ɖo blǒbló wɛ bónú mɛ lɛ́ ná húzú ahwanvú.

8, 9. (a) Étɛ́ gbigbɔ mímɛ́ ka d’alɔ ahwanvú Jezu tɔn lɛ́ bɔ yě wa? (b) Étɛ́ mɛsɛntɔ́ gbejínɔtɔ́ ɔ ka nɔ ɖe tɔ́n kpó gbigbɔ Mawu tɔn sín alɔdó kpó?

⁸ Hwenu e Jezu ɖe gbe nú ahwanvú tɔn lɛ́ ɖɔ yě ná nyí kúnnuɖetɔ́ émítɔn lɛ́ é ɔ, é ɖɔ nú yě ɖɔ: “Mi ná mɔ hlɔ̌nhlɔ́n yí, hwenu e gbigbɔ mímɛ́ ná wá jǐ mitɔn é.” Kpó gbigbɔ alǒ hlɔ̌nhlɔ́n Mawu tɔn sín alɔdó kpó ɔ, ahwanvú Jezu tɔn lɛ́ ná wá kpé wú bo ná ɖe kúnnu gbɔn ayǐkúngban ɔ bǐ jí. Gbigbɔ mímɛ́ d’alɔ Piyɛ́ɛ kpó Pɔ́lu kpó bɔ yě gbɔ azɔn nú mɛ lɛ́, nya awǒvi lɛ́ bo tlɛ lɛ́ fɔ́n mɛ sín kú! É ɖo mɔ̌ có, klisánwun bǐbɛ́mɛ tɔn lɛ́ ná kpé wú bá w’azɔ̌ e ɖo tají hú gǎn é ɖé wú wɛ gbigbɔ mímɛ́ ná hlɔ̌nhlɔ́n yě. É wɛ nyí ɖɔ é ná d’alɔ mɛsɛ́dó lɛ́ kpó ahwanvú ɖěvo lɛ́ kpó nú yě ná bló bónú mɛ ɖěvo lɛ́ ná ɖó nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe, bo ná zɔ́n bɔ yě ná mɔ gbɛ mavɔmavɔ é.—Jaan 17:3.

⁹ Ðo Pantekótu 33 H.M. tɔn sín azǎn gbe ɔ, ahwanvú Jezu tɔn lɛ́ ɖɔ xó “dó gbe tɛnmɛ tɛnmɛ mɛ . . . lěe gbigbɔ ɔ yí gbe nú yě ɖɔ yě ní ɖɔ gbɔn é.” Mɔ̌ mɛ ɔ, yě ɖe kúnnu dó “nǔjíwǔ Mawu tɔn lɛ́” wú. (Mɛ. 2:1-4, 11) Égbé ɔ, mǐ nɔ ɖɔ xó dó gbe tɛnmɛ tɛnmɛ mɛ ɖo nǔjíwǔ linu ǎ. É ɖo mɔ̌ có, kpó gbigbɔ Mawu tɔn sín alɔdó kpó ɔ, mɛsɛntɔ́ gbejínɔtɔ́ ɔ nɔ ɖe wěma jínjɔ́n Biblu jí lɛ́ tɔ́n dó gbe gěgé mɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, Atɔxwɛ kpó Fɔ́n! kpó lǐvi mɔ̌kpán wɛ è nɔ zín ɖo sun ɖokpó ɖokpó mɛ, bɔ wěma jínjɔ́n Biblu jí lɛ́ kpó video lɛ́ kpó ka lɛ́ ɖo gbe 1000 jɛjí mɛ ɖo tɛn Ɛntɛnɛ́ti tɔn mǐtɔn jw.org jí. Nǔ énɛ́ lɛ́ bǐ nɔ d’alɔ mǐ bónú mǐ ná jlá “nǔjíwǔ Mawu tɔn lɛ́” mɛ e gosín to bǐ, akɔta bǐ kpó gbe bǐ kpó mɛ lɛ́ é.—Nǔɖe. 7:9.

10. Sín 1989 ɔ, étɛ́ è ka ko wa ɖo Biblu tíntínmɛ dó gbe ɖěvo mɛ kpáxwé?

 ¹⁰ Sín 1989 ɔ, mɛsɛntɔ́ gbejínɔtɔ́ ɔ sɔ́ ayi ɖó Biblu gbɛ yɔ̌yɔ́ ɔ tɔn ɖiɖetɔ́n dó gbe gěgé mɛ jí hú gǎn. È ko tínmɛ Biblu énɛ́ dó gbe 200 jɛjí mɛ, bo ka ko zín lǐvi mɔ̌kpán; gěgé ka kpo ɖo nukɔn ja. Mawu kpó gbigbɔ tɔn kpó kɛ́ɖɛ́ wɛ nyí tɔn bɔ nǔ ɖo mɔ̌ nyí wɛ.

11. Nɛ̌ è ka nɔ tínmɛ wěma mǐtɔn lɛ́ dó gbe ɖěvo mɛ gbɔn?

¹¹ Klisánwun mɛɖéezéjótɔ́ afatɔ́n mɔ̌kpán wɛ ɖo nǔtínmɛdógbeɖěvomɛzɔ́ ɔ wa wɛ ɖo to 150 jɛjí mɛ. Énɛ́ ɖó ná kpácá mǐ ǎ, ɖó tutoblónúnǔ ɖěvo ɖěbǔ sɔ́ ɖe ɖo ayǐkúngban jí bɔ gbigbɔ mímɛ́ ɖo ali xlɛ́ wɛ, b’ɛ nɔ “ɖe kúnnu . . . mlɛ́mlɛ́” dó Jexóva Mawu, Mɛsíya Axɔ́sú ɔ kpó Axɔ́súɖuto e è ɖ’ayǐ ɖo jǐxwé é kpó wú ǎ!—Mɛ. 28:23.

12. Nɛ̌ Pɔ́lu kpó klisánwun ɖěvo lɛ́ kpó ka kpé wú bo ɖe kúnnu gbɔn?

¹² Hwenu e Pɔ́lu ɖe kúnnu nú Jwifu lɛ́ kpó Kosi lɛ́ kpó ɖo Antyɔ́ci Pisidíi tɔn é ɔ, “mɛ e ɖó ninɔmɛ ayi mɛ tɔn e sɔgbe bo ná dó sixú mɔ gbɛ mavɔmavɔ lɛ́ é bǐ húzú nǔɖitɔ́.” (Mɛ. 13:48) Ðo wěma Mɛsɛ́dó tɔn sín vivɔnu ɔ, Luki wlán ɖɔ Pɔ́lu “nɔ vo tawun, bo nɔ jlá Axɔ́súɖuto Mawu tɔn . . . ; nǔ ɖěbǔ nɔ sú ali dó è ǎ.” (Mɛ. 28:31) Fítɛ́ ɖe kúnnu ɖe wɛ mɛsɛ́dó ɔ ka ɖe? Hlɔ̌ma wɛ é ɖe, acɛkpikpa e ɖ’agbɔ̌n hú gǎn ɖo gbɛ ɔ mɛ hwe ɔ nu é sín azinkan wɛ. É ná bo nyí xóɖiɖɔ wɛ ahwanvú Jezu tɔn nukɔntɔn lɛ́ nɔ xwlé mɛ dó ɖe kúnnu, alǒ wlɛnwín ɖěvo lɛ́ wɛ yě nɔ zán dó wa mɔ̌ hǔn, gbigbɔ mímɛ́ wɛ nɔ d’alɔ yě bo nɔ lɛ́ xlɛ́ ali yě.

13. Nú yadónúmɛ ba jǒnɔ mǐ ɔ, étɛ́wú mǐ ka ɖó ná nɔ xo ɖɛ?

¹³ Hwenu e yadónúmɛ ba jǒnɔ ahwanvú Jezu tɔn nukɔntɔn lɛ́ é ɔ, yě sa vo nú Jexóva bo byɔ́ ɛ adɔgbígbó. Étɛ́ mɛ é ka tɔ́n kɔ dó? Gbigbɔ mímɛ́ wá yě jí bo ná hlɔ̌nhlɔ́n yě bónú yě ná dó ɖɔ xó Mawu tɔn kpó adɔgbígbó kpó. (Mɛ. 4:18-31) Mǐ lɔ nɔ xo ɖɛ dó byɔ́ nǔnywɛ́ kpó hlɔ̌nhlɔ́n kpó bónú yadónúmɛ ná bo ɖ’ayǐ ɔ, mǐ ná kpo ɖo kúnnu ɖe wɛ. (Ja. 1:2-8) Ðó Mawu nɔ kɔn nyɔ̌ná dó mǐ jí bo nɔ lɛ́ d’alɔ mǐ gbɔn gbigbɔ tɔn gblamɛ wútu ɔ, mǐ nɔ ván kan dó wɛnjíjlázɔ́ ɔ wú. Nǔ ɖěbǔ sixú ɖó mǐ te ɖo wɛnjíjlázɔ́ ɔ kɔn ǎ, é sixú nyí gbeklánxámɛ syɛ́nsyɛ́n alǒ yadónúmɛ syɛ́nsyɛ́n. Nú è ɖo ya dó nú mǐ wɛ ɔ, mǐ ɖó ná nɔ xo ɖɛ dó byɔ́ gbigbɔ mímɛ́, nǔnywɛ́ kpó akɔ́nkpinkpan kpó bá dó jlá wɛn ɖagbe ɔ.—Luk. 11:13.

14, 15. (a) ‘Ée è hu Etyɛ́ni gúdo, bɔ yadónúmɛ bɛ́ é ɔ,’ étɛ́ mɛ é ka tɔ́n kɔ dó? (b) Hwe mǐtɔn nu ɔ, nɛ̌ Sibérie-nu gěgé ka wá mɔ nǔgbó ɔ gbɔn?

¹⁴ Etyɛ́ni ɖe kúnnu kpó adɔgbígbó kpó cóbɔ kɛntɔ́ tɔn lɛ́ hu i. (Mɛ. 6:5; 7:54-60) Ée ‘yadónúmɛ syɛ́nsyɛ́n’ bɛ́ hwe ɔ nu é ɔ, ahwanvú lɛ́ bǐ gba kpé Judée kpó Samalíi kpó; mɛsɛ́dó lɛ́ jɛ́n ma ɖ’é mɛ ǎ. Amɔ̌, énɛ́ ɖó wɛnjíjlázɔ́ ɔ te ǎ. Filípu yi Samalíi bo ‘ɖɔ Klísu sín xó’ b’ɛ hɛn le wá tawun. (Mɛ. 8:1-8, 14, 15, 25) Gɔ́ ná ɔ, è ɖɔ nú mǐ ɖɔ: “Ée è hu Etyɛ́ni gúdo é ɔ, yě lɛ́ jɛ ya dó nú nǔɖitɔ́ ɖěvo lɛ́ jí. Énɛ́ wú ɔ, mɛ e gba kpé lɛ́ é yi káká Fenisíi, Cíplu kpó Antyɔ́ci kpó. Amɔ̌, Jwifu lɛ́ kɛ́ɖɛ́ wɛ yě jlá wɛn ɖagbe ɔ. É ɖo mɔ̌ có, Cíplunu kpó Silenɛ́ɛnu kpó ɖé lɛ́ ɖo yě mɛ, bo wá Antyɔ́ci, bɔ yě jɛ xó ɖɔ nú mɛ e nɔ dó Glɛ̌kigbe lɛ́ é jí, bo nɔ jlá wɛn  ɖagbe e kunkplá Aklúnɔ Jezu é yě.” (Mɛ. 11:19, 20) Hwe ɔ nu ɔ, yadónúmɛ zɔ́n bɔ wɛn Axɔ́súɖuto ɔ tɔn gba kpé.

¹⁵ Hwe mǐtɔn nu ɔ, nǔ mɔ̌hun jɛ ɖo Union Soviétique xóxó ɔ. Tají ɔ, ɖo 1950 kpó 1960 kpó vlamɛ ɔ, Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn afatɔ́n mɔ̌kpán wɛ è bɛ́ yi Sibérie. Ðó xá vovo mɛ wɛ è bɛ́ yě yi wútu ɔ, wɛn ɖagbe ɔ fɔ́n bo ɖo gbigba kpé wɛ ɖo ayǐ énɛ́ e d’agba tawun é jí. Kúnnuɖetɔ́ tobutóbú énɛ́ lɛ́ sixú kpé wú bo mɔ akwɛ́ e é ná byɔ́ é bo ná zɔn ali káká nú kilomɛ́tlu 10000 bo ná dó yi jlá wɛn ɔ gbeɖé ɖ’ayǐ ǎ! Amɔ̌, acɛkpikpa ɔ ɖésú wɛ d’asá to nú yě. Nɔví súnnu ɖé ɖɔ: “È ná ɖɔ ɔ, gǎn lɛ́ ɖésú wɛ hun ali nú Sibérie-nu ayijlɔ́jlɔ́nɔ afatɔ́n mɔ̌kpán bónú yě ná mɔ nǔgbó ɔ.”

16, 17. Kúnnuɖenú tɛ́ wěma Mɛsɛ́dó tɔn ka ná mǐ, b’ɛ xlɛ́ ɖɔ Jexóva kɔn nyɔ̌ná dó wɛnjíjlázɔ́ ɔ jí?

¹⁶ É ɖo wɛn ɖɔ Jexóva kɔn nyɔ̌ná dó klisánwun nukɔntɔn lɛ́ jí tawun. Pɔ́lu kpó mɛ ɖěvo lɛ́ kpó tun atín ɔ bo hú sin ná, “amɔ̌, Mawu wɛ bló bɔ é su.” (1 Kɔ. 3:5, 6) Gbeɖíɖó e ɖo wěma Mɛsɛ́dó tɔn mɛ lɛ́ é xlɛ́ ɖɔ nǔ nyí mɔ̌, ɖó Jexóva kɔn nyɔ̌ná dó wɛnjíjlázɔ́ ɔ jí wútu. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, “xó Mawu tɔn kpo ɖo gbigba kpé wɛ, bɔ kɛ́n ahwanvú lɛ́ tɔn ɖo jijɛjí wɛ tawun ɖo Jeluzalɛ́mu.” (Mɛ. 6:7) Ðó wɛnjíjlázɔ́ ɔ ɖo kan vun wɛ wútu ɔ, “agun e ɖo Judée, Galilée kpó Samalíi kpó lɛ́ é bǐ byɔ́ fífá mɛ, bo ɖo dǒ lí wɛ; bɔ ɖó yě xlɛ́ ɖɔ émí ɖó sísí e gɔ́ngɔ́n é nú Jexóva, bo nɔ zán gbɛ sɔgbe xá gbɔ e gbigbɔ mímɛ́ nɔ dó nú mɛ é wútu ɔ, yě nɔ fɔ́n bo nɔ ɖo jijɛjí wɛ.”—Mɛ. 9:31.

¹⁷ Ðo Antyɔ́ci Silíi tɔn ɔ, kúnnuɖetɔ́ akɔ́nkpantɔ́ lɛ́ d’alɔ Jwifu kpó mɛ e nɔ dó Glɛ̌kigbe lɛ́ é kpó bǐ bɔ yě kplɔ́n nǔ dó nǔgbó ɔ wú. Tan ɔ ɖɔ: “Gɔ́ ná ɔ, alɔ Jexóva tɔn ɖo kpɔ́ xá yě, bɔ mɛ gěgé húzú nǔɖitɔ́, bo lílɛ́ jɛ Aklúnɔ li jí.” (Mɛ. 11:21) Mǐ xa nǔ dó nukɔnyiyi ɖěvo e tíin ɖo toxo énɛ́ mɛ lɛ́ é wú ɖɔ: “Xó Jexóva tɔn ɖo gbigba kpé wɛ, bɔ mɛ gěgé ɖo nǔ ɖi wɛ.” (Mɛ. 12:24) Gɔ́ ná ɔ, é sín wɛnjíjlázɔ́ e Pɔ́lu kpó mɛ ɖěvo lɛ́ kpó wa mlɛ́mlɛ́ ɖo Kosi lɛ́ tɛ́ntin é wú bɔ “xó Jexóva tɔn fɔ́n bo ɖo gbigba kpé wɛ, bo lɛ́ ɖo ɖuɖéjí ɖó wɛ bɔ é jí wǔ.”—Mɛ. 19:20.

18, 19. (a) Nɛ̌ mǐ ka wa gbɔn bo tuun ɖɔ “alɔ Jexóva tɔn” ɖo kpɔ́ xá mǐ? (b) Nǎ kpɔ́ndéwú e xlɛ́ ɖɔ Jexóva nɔ nɔ gǔdo nú togun tɔn é ɖokpó.

¹⁸ É ɖo wɛn ɖɔ “alɔ Jexóva tɔn” ɖo kpɔ́ xá mǐ lɔ ɖo égbé. Énɛ́ wɛ zɔ́n bɔ mɛ gěgé ɖo nǔɖitɔ́ húzú wɛ bo nɔ bló batɛ́mu dó ɖe xlɛ́ ɖɔ émí ko zé émíɖée jó nú Mawu. Gɔ́ ná ɔ, alɔdó Mawu tɔn kpó nyɔ̌ná e kɔn dó mǐ jí wɛ é ɖe é kpó kɛ́ɖɛ́ wɛ nyí tɔn bɔ mǐ nɔ kpé wú bo nɔ dɛ ɖo gbeklánxámɛ syɛ́nsyɛ́n nukɔn, é tlɛ sixú nyí yadónúmɛ syɛ́nsyɛ́n, bo nɔ kpo ɖo wɛn ɔ jlá wɛ, lěe Pɔ́lu kpó klisánwun nukɔntɔn ɖěvo lɛ́ kpó bló gbɔn é. (Mɛ. 14:19-21) Jexóva Mawu ɖo fínɛ́ nú mǐ hwebǐnu bo ná d’alɔ mǐ. “Awa [tɔn] mavɔmavɔ lɛ́” nɔ nɔ gǔdo nú mǐ hwebǐnu ɖo wǔvɛ́ mǐtɔn lɛ́ bǐ mɛ. (Sɛ́n. 33:27, nwt) Mǐ ní lɛ́ flín ɖɔ Jexóva kún ná jó togun tɔn dó gbeɖé ó, ɖó nyǐkɔ tɔn wú.—1 Sam. 12:22; Ðɛh. 94:14.

¹⁹ Kpɔ́ndéwú ɖé ɖíe: Ðó nɔví Harald Abt ván kan dó wɛn ɔ jíjlá wú wútu ɔ, Nazi lɛ́ sɛ́ ɛ dó yadónúmɛkpá Sachsenhausen tɔn mɛ ɖo Wɛ̌kɛ́hwan 2​gɔ́ ɔ  hwenu. Ðo mai 1942 ɔ, kponɔ Gestapo tɔn lɛ́ yi asi tɔn Elsa sín xwégbe, bo sɔ́ vǐ nyɔ̌nuvú yětɔn hɛn yi lobo wlí Elsa. È dɔn ɛ gbɔn yadónúmɛkpá vovo lɛ́ mɛ. Nɔví nyɔ̌nu Abt ɖɔ: “Xwe e un bló ɖo yadónúmɛkpá Allemagne tɔn lɛ́ mɛ lɛ́ é kplɔ́n nǔ tají ɖé mì. É wɛ nyí ɖɔ un mɔ lě do gbigbɔ Jexóva tɔn sixú ná hlɔ̌nhlɔ́n mɛ, hwenu e è ná ɖo wǔvɛ́ syɛ́nsyɛ́n mɛ gbɔn wɛ é gbɔn é! Cóbónú è ná wlí mì ɔ, un xa wěmasɛ́dómɛ nɔví nyɔ̌nu ɖé tɔn, bɔ wěma ɔ ɖɔ ɖɔ ɖo wǔvɛ́ syɛ́nsyɛ́n lɛ́ hwenu ɔ, gbigbɔ Jexóva tɔn nɔ bló bɔ è nɔ ɖó fífá ayi mɛ tɔn. Un ɖɔ nú nyiɖée ɖɔ sin kpɛɖé dó xó jí wɛ é ná ko ɖe. Amɔ̌, hwenu e nyiɖésú wá gbɔn wǔvɛ́ lɛ́ mɛ é ɔ, un wá mɔ ɖɔ xójɔxó séé wɛ é ɖɔ. Nǔ nyí mɔ̌ nǔgbó pɛ́ɛ́. Nú é ma ko xá we ǎ ɔ, é ná vɛ́ wǔ tawun bɔ a ná ɖi. Amɔ̌, nyɛ mɔ nǔgbó ná.”

20. Étɛ́ Pɔ́lu ka wa, hwenu e è sú i dó xwé ɖé gbe é? Nɛ̌ énɛ́ ka sixú dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú nɔví súnnu kpó nɔví nyɔ̌nu kpó mǐtɔn ɖé lɛ́ gbɔn?

²⁰ Wěma Mɛsɛ́dó tɔn fó kpó xógbe élɔ́ kpó: “[Pɔ́lu] nɔ jlá Axɔ́súɖuto Mawu tɔn” kpó kanɖódónǔwú kpó. (Mɛ. 28:31) Ðó è sú i dó xwé ɖé gbe wútu ɔ, é vo bo ná jlá wɛn ɔ sín xwé ɖé gbe jɛ xwé ɖé gbe ɖo Hlɔ̌ma ǎ. É ɖo mɔ̌ có, é kpo ɖo wɛn ɔ jlá mɛ e nɔ wá ba ɛ kpɔ́n lɛ́ é bǐ wɛ. Égbé ɔ, nɔví súnnu kpó nɔví nyɔ̌nu kpó vívɛ́ mǐtɔn ɖé lɛ́ sɔ́ nɔ sixú kpé wú bo tɔ́n sín xwégbe ǎ, bóyá ɖó yě ɖo azɔnzan jí, alǒ ɖo xwé e gbe è nɔ kpé nukún dó mɛxómɔ lɛ́ wú ɖe é, ɖó xwe yětɔn ko sɛ yi, yě ɖo azɔn jɛ wɛ alǒ ɖó wɔ̌n ɖo wǔ wútu. É ɖo mɔ̌ có, wǎn e yě yí nú Mawu é kpó jlǒ e yě ɖó bo ná nɔ ɖe kúnnu é kpó ɖe kpo kpɔ́n ǎ. Mǐ nɔ xo ɖɛ dó ta yětɔn mɛ; gɔ́ ná ɔ, mǐ sixú byɔ́ Tɔ́ mǐtɔn jǐxwé tɔn ɔ ɖɔ é ní d’alɔ yě bónú yě ní xo go mɛ ɖěɖěe ba ná kplɔ́n nǔ dó é kpó nǔjíwǔ e é lin ná wa lɛ́ é kpó wú lɛ́ é.

21. Étɛ́wú mǐ ka ɖó ná ɖe kúnnu kpó linlin ɔ kpó ɖɔ azɔ̌ ɔ myá nukún?

²¹ Gěgé mǐtɔn lɛ́ sixú ɖ’alɔ ɖo wɛn ɔ jíjlá sín xwé ɖé gbe jɛ xwé ɖé gbe mɛ, bo sixú lɛ́ zán wlɛnwín ɖěvo lɛ́ dó ɖ’alɔ ɖo blǒbló bónú mɛ lɛ́ ní húzú ahwanvú sín azɔ̌ ɔ mɛ. Énɛ́ wú ɔ, mi nú mǐ mɛ e nyí wɛnjlátɔ́ Axɔ́súɖuto ɔ tɔn lɛ́ é ɖokpó ɖokpó ní wa nǔ e wú mǐ kpé é bǐ bo w’azɔ̌ e nyí mǐtɔn é, gbɔn kúnnu ɖiɖe “káká yi fí e lín hú gǎn ɖo ayǐkúngban jí é” gblamɛ. Mǐ ɖó ná w’azɔ̌ énɛ́ kpó linlin ɔ kpó ɖɔ é myá nukún bǐ, ɖó fí ɖiɖe Klísu tɔn sín “wuntun” jɛ wě bǐ vaan. (Mat. 24:3-14) Hwenu sɔ́ ɖe bónú è ná hɛn gú ǎ. Hwenu e mǐ ɖe din é ɔ, mǐ ɖó “nǔ gěgé bo ná wa ɖo Aklúnɔ sín azɔ̌ ɔ mɛ.”—1 Kɔ. 15:58.

22. Ée mǐ ná ɖo te kpɔ́n azǎn Jexóva tɔn é ɔ, étɛ́ mǐ ka ɖó ná kán ɖ’é jí bá wa?

²² Ée mǐ ná ɖo te kpɔ́n ‘azǎn ɖaxó Jexóva tɔn e dó xɛsi é sín wǐwá’ é ɔ, mi nú mǐ ní kán ɖ’é jí bo ná kpo ɖo kúnnu ɖe wɛ kpó adɔgbígbó kpó, kpódó gbejíninɔ kpán. (Jowɛ́. 3:4) Mǐ ná lɛ́ mɔ mɛ e cí Beléenu e “yí xó ɔ kpó akpakpa sɔ́ mɛ ɖaxó kpó” é ɖɔhun lɛ́ é gěgé. (Mɛ. 17:10, 11) Mǐ ní bo kpo ɖo kúnnu ɖe wɛ, káká jɛ hwenu e mǐ ná se xó lěhun é: “A bló ɖó ganjí, mɛsɛntɔ́ ɖagbe gbejínɔtɔ́!” (Mat. 25:23) Ényí mǐ w’azɔ̌ e nyí mǐtɔn é kpó kanɖódónǔwú kpó ɖo blǒbló bónú mɛ lɛ́ ní húzú ahwanvú sín azɔ̌ ɔ mɛ égbé, bo ka lɛ́ kpo ɖo gbejí nú Jexóva jɛ́n wɛ ɔ, é ɖo wɛn ɖɔ mǐ ná j’awǎ káká yi kákásá nú wǔ e è jɔ mǐ, bɔ mǐ “ɖe kúnnu dó Axɔ́súɖuto Mawu tɔn wú mlɛ́mlɛ́” é!