XWE kanweko mɔ̌kpán ɖo Klísu gúdo ɔ, hwɛhwɛ ɔ, sinsɛn ɖokpó ɔ wɛ mɛ e nɔ nɔ to ɖokpó ɔ mɛ lɛ́ é nɔ yi. Agaɖanu din, ɖo vivɔnu xwe kanweko 19​gɔ́ ɔ tɔn ɔ, sinsɛn nukúnɖéjí kwínwe ɖé jɛ́n mɛ lɛ́ tuun ɖo Elɔ́pu. Katolíka kpó Protestant kpó wɛ mɛ e ɖo gbadahwe jí lɛ́ é nɔ yi. Bɔ mɛ e ɖo zǎnzǎnhwe jí lɛ́ é nɔ yi sinsɛn Orthodoxe kpó Malɛ kpó tɔn; sinsɛn Jwifu lɛ́ tɔn lɔ ka ɖo fínɛ́. É ɖo wɛn ɖɔ sinsɛn vovo lɛ́ wɛ ɖo Elɔ́pu kpó gbɛ ɔ bǐ mɛ kpó ɖo égbé. Sinsɛn e è ma tuun sɔmɔ̌ ǎ lɛ́ é wá xwetɔ́n; bóyá ayǐ ɔ jí nu ɖé lɛ́ ɖésú wɛ yí gbe ná alǒ mɛ e gosín to ɖěvo mɛ lɛ́ é, abǐ mɛ e ɖo bibɛtɛn ba wɛ lɛ́ é wɛ dɔn wá.

Énɛ́ wɛ zɔ́n bɔ è nɔ mɔ Malɛnu lɛ́, Boudhiste lɛ́ kpó Hindou lɛ́ kpó gěgé ɖo to élɔ́ lɛ́ mɛ ɖo égbé: Australie, Grande-Bretagne, France, Allemagne kpó États-Unis kpó. Hwe ɖokpó ɔ nu ɔ, Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ ɖo sinsɛnzɔ́ wa wɛ kpó kanɖódónǔwú kpó ɖo to 239 mɛ. Nú è sɔ́ to 14 ɔ, Kúnnuɖetɔ́ e nɔ wa sinsɛnzɔ́ ɔ lɛ́ é sín kɛ́n zɛ 150000 wú ɖo ɖokpó ɖokpó mɛ.—Kpɔ́n gbǎví “ Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ Sinsɛn e gbɔn gbɛ ɔ bǐ mɛ é ɖé.”

Sinsɛn vovo e mɛ lɛ́ nɔ yi ɖo xá ɖé mɛ é sixú dɔn wǔvɛ́ gěgé wá nú mɛ̌si ɖé. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, nǔkanbyɔ́ tají ɖé lɛ́ sixú fɔ́n dó xwe ɖěɖěe mɛ lɛ́ nɔ ɖu kpaa lɛ́ é wú: Ényí wěmaxɔmɛví lɛ́ ná bo tlɛ nɔ yi sinsɛn ɖěbǔ ɔ, è ɖó ná zín yě jí ɖɔ yě ní nɔ ɖu xwe lɛ́ bǐ wɛ a? Mɛ gěgé sixú nɔ lin ɖɔ nǔ ɖěbǔ kún nylá ɖo xwe mɔ̌hun lɛ́ ɖuɖu mɛ ó. Amɔ̌, è ɖó ná lɛ́ ɖó sísí nú linlin mɛ kwínwe e ma nɔ lin nǔ gbɔn mɔ̌ ǎ lɛ́ é tɔn ǎ cé? Nǔ ɖěvo lɛ́vɔ́ ɖíe bɔ è ná da kpɔ́n: Ðo to ɖěɖěe mɛ sɛ́n nɔ ɖe sinsɛn ɖó vo nú acɛkpikpa, bɔ nǔkplɔ́nmɛ sinsɛn tɔn lɛ́ ma nɔ tɔ́n ɖo nǔ e è nɔ kplɔ́n mɛ ɖo wěmaxɔmɛ lɛ́ é mɛ ǎ é mɛ ɔ, mɛɖé lɛ́ sixú lin ɖɔ mɛ jí zínzín ɖɔ è ní ɖu xwe mɔ̌hun lɛ́ ɖo wěmaxɔmɛ kún sɔgbe ó ǎ cé?

Nukúnnúmamɔjɛnǔmɛ ɖé lɛ́ tlɛ sixú wá xwetɔ́n dó xwe ɖěɖěe é cí ɖɔ yě kún cá kan káká ɖé, alǒ ɖěbǔ xá sinsɛn ó lɛ́ é wú. Nǔ nyí mɔ̌ nú jijizánxwe e è nɔ ɖu ɖo wěmaxɔmɛ gěgé é. Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ nɔ ɖó sísí nú acɛ e mɛ ɖěvo lɛ́ ɖó, bo nɔ ɖu jijizánxwe lɛ́ é có, a ná ko tuun ganjí ɖɔ yě wá gbeta ɔ kɔn, bo kún nɔ ɖ’alɔ ɖo xwe mɔ̌hun lɛ́ ɖuɖu mɛ ó. Amɔ̌, bóyá a tuun hwɛjijɔ ɖěɖěe wú yě kpó vǐ yětɔn lɛ́ kpó wá gbeta ɔ kɔn, bo nɔ gɔn alɔ ɖó ɖo xwe mɔ̌hun lɛ́ ɖuɖu mɛ lɛ́ é ǎ.

Le livre des religions, éé nyí encyclopédie ɖé bɔ è má tawun ɖo France é ylɔ́ nǔwiwa énɛ́ ɖɔ yɛsu, bo xwe è dó “yɛsu fifɔ e ma cá kan xá sinsɛn ǎ lɛ́ é” hwan mɛ. Égbé ɔ, mɛɖé lɛ́ nɔ lin ɖɔ jijizánxwe lɛ́ ɖuɖu kún nylá ó có, xwe pagáwun lɛ́ tɔn wɛ yě nyí.

Encyclopédie américaine (1991 tɔn) ɖɔ: “Mɛ e nɔ nɔ Ejípu, Grèce, Hlɔ̌ma kpó Pɛ́si kpó hwexónu tɔn lɛ́ é nɔ ɖu jijizán nǔmɛsɛn lɛ́, axɔ́sú lɛ́ kpó mɛ nukúnɖéjí lɛ́ kpó tɔn.” Akɔwé Ralph Linton kpó Adelin Linton kpó ɖe hwɛjijɔ tají e wú nǔ nyí mɔ̌ é xlɛ́. Yě wlán xó élɔ́ lɛ́ dó wěma yětɔn Les traditions des anniversaires mɛ: “Mɛzopotamíi kpó Ejípu kpó, éé nyí to e mɛ nukún hunhun bɛ́sín lɛ́ é lɔ ɖo to nukɔntɔn e mɛ gbɛtɔ́ lɛ́ jɛ jijizán yětɔn flín jí, alǒ jɛ susu xɔ ná jí ɖe lɛ́ é mɛ. Azǎn e gbe è ji mɛ é wínwlán ɖ’ayǐ ɖo tají ɖo hwexónu; nǔ e ka zɔ́n tawun é wɛ nyí ɖɔ é nɔ ɖo tají bónú è ná dó tuun du e jí è ɖe é.” Kancícá tlɔlɔ e énɛ́ ɖó xá do biba nú sun sín wuntun lɛ́ é nɔ ɖó linkpɔ́n nú mɛ ɖěbǔ e nɔ nyi alɔ nú do biba nú sun sín wuntun lɛ́, ɖó nǔ e Biblu ɖɔ d’é wú é wútu lɛ́ é tawun.—Ezayíi 47:13-15.

Énɛ́ wú ɔ, xó élɔ́ e mǐ xa ɖo The World Book Encyclopedia mɛ é kpácá mǐ ǎ: “Klisánwun bǐbɛ́mɛ tɔn lɛ́ nɔ ɖu jijizán Tɔn [Klísu tɔn] ǎ, ɖó yě nɔ kpɔ́n jijizán mɛ ɖěbǔ tɔn ɖuɖu dó mɔ nǔwalɔ pagáwun tɔn ɖé.”—Akpáxwé 3​gɔ́, wěxwɛ 416.

 Xó énɛ́ lɛ́ e è ɖɔ wá yi lɛ́ é wɛ zɔ́n bɔ Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ wá gbeta ɔ kɔn bo ma nɔ ɖ’alɔ ɖo nǔ e kunkplá jijizánxwe ɖuɖu lɛ́ é ɖě mɛ ǎ. Mǐ tuun ganjí ɖɔ, ényí è ji vǐ ɖé ɔ, é nɔ nyí awǎjijɛ sín nǔ, bo nɔ nyí yɛ̌yi sín nǔ. É ɖo wɛn ɖɔ ényí mɛjitɔ́ lɛ́ mɔ bɔ vǐ yětɔn lɛ́ ɖo susu wɛ, bo ɖo nǔ nywɛ́ wɛ ɖo xwe lɛ́ vlamɛ ɔ, xomɛ nɔ hun yě. Wǎnyíyí ɖiɖe xlɛ́ xwédo mɛtɔn kpó xɔ́ntɔn mɛtɔn lɛ́ kpó gbɔn nǔ níná yě, kpó hwenu ɖagbe zínzán ɖó kpɔ́ xá yě kpó nɔ dó awǎjijɛ ɖaxó nú Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ lɔ. É ɖo mɔ̌ có, yě nɔ wa mɔ̌ ɖo azǎn ɖěvo lɛ́ jí ɖo xwe ɔ mɛ, ɖó jɔtɛn jijizánxwe lɛ́ tɔn wútu.—Luki 15:22-25; Mɛsɛ́dó 20:35.

È nɔ ɖu Natáaxwe gbɔn gbɛ ɔ bǐ mɛ; to e è tuun ɖɔ yě kún nyí klisánwun sín to ó lɛ́ é gěgé tlɛ nɔ ɖu. Ðó gěgé sinsɛn klisánwun tɔn lɛ́ tɔn yí gbe nú xwe énɛ́ wútu ɔ, é sixú kpácá mɛ tawun ɖɔ Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ wá gbeta ɔ kɔn bo kún nɔ ɖu ó. Étɛ́wú nǔ ka nyí mɔ̌?

Lěe encyclopédie gěgé ɖɔ nyi wɛn gbɔn é ɔ, mɛ lɛ́ kpɔ́n zunta kpowun bo sɔ́ jijizán Jezu tɔn ɖó 25 décembre bónú  é ná sɔgbe xá xwe Hlɔ̌manu pagáwun lɛ́ tɔn ɖé. Ð’ayi xó élɔ́ lɛ́ e è ɖe sín wěma alɔdlɛ́ndónǔ tɔn vovo lɛ́ mɛ é wú:

“È tuun azǎn e jí è ji Klísu é ǎ. Wɛnɖagbewéma lɛ́ ɖɔ azǎn e wɛ é ǎ, mɔ̌ jɛ́n yě ma ka lɛ́ ɖɔ sun e mɛ wɛ é ǎ é nɛ́.”—New Catholic Encyclopedia, Akpáxwé 3​gɔ́, wěxwɛ 656.

“Nǔwalɔ ɖěɖěe cá kan xá Natáaxwe, bo gba kpé Elɔ́pu ɖo égbé lɛ́ é gěgé, alǒ ɖěɖěe ko tíin xóxó lɛ́ é sɔgbe xá lěe klisánwun nǔgbó lɛ́ nɔ wa nǔ gbɔn é ǎ, loɔ, nǔwalɔ pagáwun lɛ́ tɔn wɛ bɔ sinsɛn xwedó, alǒ yí gbe ná. . . . Xwe e nɔ nyí Les Saturnales bɔ è nɔ ɖu ɖo Hlɔ̌ma é wɛ nɔ sɔ́ gěgé nǔwalɔ awǎjijɛnɔ e è ná xwedó ɖo Natáaxwe ɖuɖu hwenu lɛ́ é tɔn sín kpɔ́ndéwú ɖ’ayǐ.”—Encyclopædia of Religion and Ethics, (Édimbourg, 1910), ée James Hastings ɖe tɔ́n é, Akpáxwé 3​gɔ́, wěxwɛ 608-9.

“Sín xwe kanweko ɛnɛgɔ́ ɔ mɛ wɛ sinsɛn klisánwun tɔn lɛ́ bǐ jɛ Natáaxwe ɖu jí ɖo 25 décembre. Hwe énɛ́ nu ɔ, azǎn énɛ́ jí wɛ è nɔ ɖu xwe pagáwun tɔn e è nɔ ɖu ɖo avivɔhwenu, bɔ è nɔ ylɔ́ ɖɔ ‘Jijizán (natale dó Latɛ́ɛngbe mɛ) hwesivɔ́ tɔn’ é, ɖó kéze lɛ́ nɔ lɛ́vɔ́ jɛ ga ɖi jí wútu ɔ, é nɔ cí ɖɔ hwesivɔ́ nɔ lɛ́ jɔ ɖɔhun. Ðo Hlɔ̌ma ɔ, [sinsɛn Katolíka tɔn] sɔ́ nǔwalɔ énɛ́ e gba kpé tawun é dó ɖó étɔn . . . gbɔn tínmɛ yɔ̌yɔ́ ɖé níná ɛ gblamɛ.”—Encyclopædia Universalis, 1968, (Flanségbe) Akpáxwé 19​gɔ́, wěxwɛ 1375.

“Mɛ lɛ́ jɛ Natáaxwe ɖu jí bo ná dó mɔ xwe e yě ná dó ɖyɔ́ xwe pagáwun tɔn Sol Invictus (Mithra) tɔn lɛ́ ná é. Gɔ́ ná ɔ, è ɖɔ ɖɔ 25 décembre e nyí azǎn e gbe è nɔ ɖu xwe pagáwun tɔn e è nɔ ɖu ɖo avivɔhwenu é nɔ te nú wěziza e wá gbɛ ɔ mɛ gbɔn Klísu gblamɛ é, bɔ mɔ̌ mɛ ɔ, Klísu wá nɔ te nú nǔ e Sol Invictus nɔ te ná é.”—Brockhaus Enzyklopädie, (Allemagne) Akpáxwé 20​gɔ́, wěxwɛ 125.

Nɛ̌ nǔgbó ɔ tuuntuun dó Natáaxwe wú ka sísɛ́ mɛɖé lɛ́ bɔ yě wa nǔ gbɔn? The Encyclopædia Britannica ɖɔ: “Ðo 1644 ɔ, sinsɛngbɛ́ta puritain lɛ́ tɔn Angleterre tɔn ɖé, gbɔn Ðɛ̌mɛnugbasá bo ɖó sɛ́n ɖé ayǐ, bɔ sɛ́n ɔ gbɛ́ agɔ̌ alǒ sinsɛn núwiwa lɛ́ bǐ, ɖó yě ɖɔ ɖɔ é [Natáaxwe] nyí xwe pagáwun lɛ́ tɔn, bo ɖe gbe ɖɔ è ní blá nu dó ɖu. Charles 2​gɔ́ ɔ lɛ́vɔ́ ɖó agɔ̌ énɛ́ lɛ́ ayǐ, amɔ̌, Écosse-nu  lɛ́ ɔ, nǔ e sinsɛngbɛ́ta puritain lɛ́ tɔn ɖɔ é jí wɛ yě ɖe.” Klisánwun nukɔntɔn lɛ́ ɖu Natáaxwe ǎ, mɔ̌ jɛ́n Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ lɔ ma nɔ ɖu Natáaxwe alǒ ɖ’alɔ ɖo nǔwalɔ ɖěɖěe kunkplá ɛ lɛ́ é mɛ ɖo égbé ǎ é nɛ́.

É ɖo mɔ̌ có, Biblu ɖe xlɛ́ ɖɔ è ní ná nǔ mɛ, alǒ è ní ylɔ́ hɛ̌nnumɔ lɛ́ kpó xɔ́ntɔn lɛ́ kpó, bo ɖu nǔɖé ɖó kpɔ́ xá yě ɖo ninɔmɛ ɖěvo lɛ́ mɛ kún nylá ó. Biblu dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mɛjitɔ́ lɛ́ ɖɔ yě ní kplɔ́n vǐ yětɔn lɛ́ bónú yě ní nɔ hun alɔ dó ná nǔ mɛ kpó ayi bǐ kpó, é ní ma nyí hwenu e mɛ ɖěvo lɛ́ ɖo nukún ɖó wɛ ɖɔ yě ná wa mɔ̌ é wɛ yě ná nɔ wa mɔ̌ kpowun ó. (Matíe 6:2, 3) È nɔ kplɔ́n Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ sín vǐ lɛ́ ɖɔ yě ní ma nɔ hɛn nǔ gángángán ó, bo nɔ lɛ́ ɖó sísí nú mɛ, énɛ́ ka nɔ byɔ́ ɖɔ yě ní yí gbe ɖɔ mɛ ɖěvo lɛ́ ɖó acɛ bo ná ɖu Natáaxwe. Bɔ ényí mɛ ɖěvo lɛ́ ɖó sísí nú gbeta e kɔn yědɛɛ lɛ́ wá bo ma ná nɔ ɖu Natáaxwe ǎ é ɔ, é nɔ víví nú yě lɔ.

Nú nǔ e kan xwe sinsɛn tɔn, alǒ xwe ɖěɖěe cá kan kpɛɖé xá sinsɛn, bɔ è nɔ ɖu ɖo wěmaxɔmɛ yiyi hwenu ɖo to vovo mɛ lɛ́ é lɔ ɔ, Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ nɔ ɖ’alɔ ɖo ɖěbǔ mɛ ǎ. Xwe élɔ́ lɛ́ ɖ’é mɛ: Xwe juin tɔn e è nɔ ɖu ɖo Brésil é, Épiphanie e è nɔ ɖu ɖo France é, Carnaval e è nɔ ɖu ɖo Allemagne é, Setsubun e è nɔ ɖu ɖo Japon é, gɔ́ nú mɛkúkú lɛ́ sín xwe (Halloween) e è nɔ ɖu ɖo États-Unis bo nɔ lɛ́ ɖu ɖo to ɖěvo lɛ́ mɛ é. É ɖo wɛn ɖɔ kpó xomɛhunhun kpó wɛ Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́, alǒ vǐ yětɔn lɛ́ ná ná xósin nú nǔ ɖěbǔ e a ná kanbyɔ́ dó xwe ɖěbǔ e xó è ma ɖɔ ɖo fí ǎ lɛ́ é wú lɛ́ é.