1, 2. Etɛ mɛ gegě ka ɖi nǔ na dó mɛkúkú lɛ wu?

ÐÒ Aflika ɔ, gbɛtɔ́ livi mɔkpan wɛ nɔ ɖi ɖɔ è kún nɔ kú ɖě ó, lé kú nɔ hun ali nú mɛ kpowun, bɔ è nɔ yì nɔ gbɛ̀ ɖò fí e nukún ma nɔ mɔ ǎ é ɖé wɛ. Mɛ gegě nɔ lin ɖɔ tɔ́gbó yetɔn e kú lɛ é nɔ gosin gbɛ̀ e nukún nɔ mɔ é ɖé mɛ, yì ee nukún ma nɔ mɔ ǎ é ɖé mɛ, enɛ wɛ nyí ɖɔ ye nɔ gosin gbɛ̀ elɔ mɛ bo nɔ yì yɛswímɛ.

² Ye nɔ ɖi ɖɔ tɔ́gbó alǒ gbigbɔ tɔ́gbó enɛ lɛ tɔn nɔ mɔ nǔ jɛ wu ɖɔ xwédo yetɔn e kpó ɖò ayikúngban jí lɛ é ɖò ayijayǐ mɛ bɔ ye lɛ́ ɖó nukɔnyiyi. Sɔgbe xá linlin enɛ ɔ, xɔ́ntɔn hlɔnhlɔnnɔ lɛ wɛ gbigbɔ tɔ́gbó lɛ tɔn nyí, ye nɔ bló bɔ jì nɔ jɛ, nɔ bló bɔ è nɔ ɖò ganji, lobo nɔ bló bɔ awovínú ɖé nɔ jɛ dó mɛ jí ǎ. È ɖɔ ɖɔ enyi è wɔn ya nú ye, alǒ dó xomɛsin nú ye ɔ, ye nɔ dɔn awě, azɔn, ya kpo adla kpo dó mɛ jí.

3. Nɛ̌ mɛɖé lɛ ka nɔ fɔ yɛsu nú tɔ́gbó lɛ gbɔn?

³ Mɛ e kpò ɖò gbɛ̀ lɛ é nɔ fɔ yɛsu lɛ dó kpa susu nú gbigbɔ tɔ́gbó lɛ tɔn, bo nɔ lɛ́ bló bɔ kancica ɖagbe na ɖò ye kpo tɔ́gbó enɛ lɛ kpo tɛntin. È nɔ yawǔ ɖ’ayi aca enɛ lɛ wu ɖò cyɔɖiɖi núwiwa lɛ hwenu, ɖi jɔnudidɔ́ kpo cyɔ wegɔ́ ɔ ɖiɖi kpo. È nɔ lɛ́ ɖ’ayi yɛsu fifɔ nú tɔ́gbó lɛ wu ɖò ali ɖevo lɛ nu. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, cobonu mɛɖé lɛ na nu ahan ɔ, ye nɔ ba dó kɔ́mɛ nú tɔ́gbó lɛ hwɛ̌. Gɔ́ na ɔ, enyi mɛ lɛ ɖa nǔ kpé ɔ, ye nɔ jó kpɛɖé nyi zɛ̌n ɔ mɛ bonu tɔ́gbó lɛ wá ɔ, ye na mɔ nǔɖe bo na ɖu.

4. Etɛ mɛ gegě ka ɖi dó lindɔ̌n wu?

⁴ Mɛ ɖevo lɛ ɖi ɖɔ mɛ e ɖò gbɛ̀ lɛ é ɖó lindɔ̌n jɔmakú ɖé, bɔ enyi agbaza ɔ kú ɔ, éyɛ nɔ kpó ɖò gbɛ̀. Enyi mɛ ɔ zán gbɛ̀ ɖagbe ɔ, è ɖɔ ɖɔ lindɔ̌n tɔn nɔ yì sɛ́xwé alǒ palaɖisi mɛ, amɔ̌, enyi mɛ ɔ zán gbɛ̀ nyanya ɔ, è ɖɔ ɖɔ zomɛ wɛ lindɔ̌n tɔn nɔ yì. Hwɛhwɛ ɔ, mɛ lɛ nɔ xò linlin enɛ ɖó akpa ɖokpo ɔ mɛ xá nǔɖiɖi nǔmɛsɛn tɔn lɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ye nɔ dó cyɔ wɛn gbɔn hladio alǒ televiziɔn jí dó lee è na bló amǐsa nú mɛ e kú é gbɔn é wu, bo nɔ ɖɔ ɖɔ mɛ ɔ yì Mawu mɛ alǒ yì tɔ́gbó lɛ gɔ́n, enyíì. Nǔɖiɖi enɛ lɛ bǐ jinjɔn linlin e ɖɔ ɖɔ lindɔ̌n alǒ gbigbɔ nɔ jó agbaza e kú ɔ dó é jí. Etɛ Biblu ka ɖɔ dó enɛ wu?

5, 6. Sɔgbe xá Biblu ɔ, etɛ ka nɔ nyí lindɔ̌n?

⁵ Biblu xlɛ́ ɖɔ nǔɖe wɛ ɖò gbɛtɔ́ mɛ bo nɔ nyí lindɔ̌n ǎ, loɔ, gbɛtɔ́ ɔ ɖesu wɛ nyí lindɔ̌n ɔ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ee Mawu dá Adamu é ɔ, “gbɛtɔ́ ɔ huzu mɛ [alǒ ‘lindɔ̌n,’ Biblu Wiwe lọ—Gun Alada] gbɛɖe.” (Bǐbɛ̌mɛ 2:7) È na lindɔ̌n Adamu ǎ; lindɔ̌n wɛ é nyí, éɖesu bǐ ɔ wɛ nyí lindɔ̌n.

⁶ Hwɛjijɔ enɛ wu wɛ Biblu ɖé lɛ lilɛ xókwín dodó e è lilɛ dó “lindɔ̌n” é dó “gbɛ̀,” “nǔɖiɖó,” “gbɛtɔ́,” alǒ “mɛ.” Mǐ xà ɖɔ è jì  gbɛtɔ́ lɛ. (Bǐbɛ̌mɛ 46:18) Ye sixu ɖu nǔ. (Levíi ví lɛ 7:20) Lindɔ̌n lɛ sixu bla nu. (Ðɛhan 35:13) Lindɔ̌n lɛ sixu vɔ gǎn, è sixu lɛ́ nya gbě yetɔn. (Jelemíi 13:17; Jonasi 2:8; Ðɛhan 7:6) È sixu fin mɛ bo lɛ́ dó gɛdɛ ɛ. (Sɛ́nflínmɛ 24:7; Ðɛhan 105:18) Xókwín ‘lindɔ̌n’ ‘mɛ’ alǒ ‘gbɛtɔ́’ e è zán ɖò wemafɔ enɛ lɛ mɛ lɛ é ɔ, xókwín dodó ɖokpo ɔ lɛ mɛ wɛ è lilɛ ye sín, bɔ ye bǐ ɖó tinmɛ ɖokpo ɔ.

7. Wemafɔ Biblu tɔn tɛ lɛ ka xlɛ́ ɖɔ lindɔ̌n hɛn ɔ, é na kú?

⁷ Ðó gbɛtɔ́ jɛn lɛ́ nyí lindɔ̌n wutu ɔ, enyi gbɛtɔ́ kú ɔ, lindɔ̌n nɛ kú nɛ. Ezekiyɛli 18:4 ɖɔ: “[‘Lindɔ̌n,’ nwt] e hu hwɛ é wɛ na sú hwɛ tɔn xɔ́: [‘lindɔ̌n,’ nwt] ɔ wɛ na kú.” Gɔ́ na ɔ, Mɛsɛ́dó 3:23 ɖɔ: “Mɛ ɖebǔ ma ka ɖótó gbeyiɖɔ enɛ ɔ ǎ ɔ, è na ɖè è sín togun ɔ mɛ, bo hu i.” Enɛ wu ɔ, lindɔ̌n nyí nǔɖe bo nɔ jó agbaza dó ɖò kú gudo ǎ.

8. Etɛ ka nɔ nyí gbigbɔ ɖò gbɛtɔ́ mɛ?

⁸ Gbigbɔ kpo lindɔ̌n kpo nyí nǔ ɖokpo ɔ ǎ. Hlɔnhlɔn gbɛ̀ tɔn e nɔ zɔ́n bɔ è nɔ wà nǔ é wɛ gbigbɔ ɔ nyí ɖò gbɛtɔ́ mɛ. Gbigbɔ ɔ cí kuláan ɖɔhun. Kuláan sixu zɔ́n bɔ è tá telée alǒ caajée alokan, amɔ̌, kuláan ɔ ɖesunɔ sixu nɔ éɖóɖó bo xlɛ́ yɛ, abǐ yí apɛ́lu éɖesunɔ ǎ. Ðò ali ɖokpo ɔ nu ɔ, gbigbɔ mǐtɔn zɔ́n bɔ mǐ nɔ kpéwú bo nɔ mɔ nǔ, sè nǔ, bo lɛ́ lin tamɛ kpɔ́n. Amɔ̌, gbigbɔ ɔ ɖesu sixu wà nǔ enɛ lɛ ɖebǔ nukún, tó alǒ fɔn mɛvo ǎ. Enɛ wu wɛ Biblu ɖɔ dó gbɛtɔ́ wu ɖɔ: “Funfún [alǒ gbigbɔ] na jó ye dó gbè ɖokpo, bɔ ye na lɛkɔ yì kɔ́ glɔ́, bɔ gbè nɛ ɔ gbè ɔ, linnawa yetɔn lɛ na fó ɖó finɛ.”—Ðɛhan 146:4.

9. Etɛ lindɔ̌n kpo gbigbɔ kpo ɖě ma ka nɔ wà ǎ?

⁹ Hǔn, sɔgbe xá Biblu ɔ, lindɔ̌n kpo gbigbɔ kpo ɖě nɔ jó agbaza dó ɖò kú gudo, bo nɔ kpó ɖò gbɛ̀ ɖò fí e nukún ma nɔ mɔ ǎ é ɖé ǎ.

10. Etɛ Biblu ka ɖɔ dó ninɔmɛ mɛkúkú lɛ tɔn wu?

¹⁰ Bɔ ninɔmɛ tɛ mɛ wɛ mɛkúkú lɛ ka ɖè lo? Ðó Jehovah wɛ dá gbɛtɔ́ lɛ wutu ɔ, é wɛ lɛ́ tuùn nǔ e nɔ jɛ ɖò kú gudo é. Xó tɔn kplɔ́n mɛ ɖɔ mɛkúkú lɛ kún sɔ́ tuùn nǔɖe ó, ye sɔ́ sixu sè nǔ, mɔ nǔ, ɖɔ xó, alǒ lin nǔ ɖebǔ kpɔ́n ǎ. Biblu ɖɔ:

• “Mɛ e ko kú lɛ sɔ́ tuùn nǔɖe ǎ.”—Nǔnywɛtɔ́xó 9:5.

• “Mɛ e ko kú lɛ sɔ́ ɖò wǎn yí nú mɛ ɖě wɛ ǎ, ye sɔ́ ɖò wǎn gbɛ́ nú mɛ ɖě wɛ ǎ, nǔɖe ka sɔ́ ɖò ye jló wɛ ǎ.”—Nǔnywɛtɔ́xó 9:6.

• “Kútomɛ [alǒ yɔdo mɛ] fí e a xwè ɔ, nǔɖe ɖò dɔ̌n bɔ è nɔ wà ǎ; tamɛ linlin ɖě ɖò dɔ̌n ǎ, nǔtuùntuùn ɖě ɖò dɔ̌n ǎ, nǔnywɛ ɖě ɖò dɔ̌n ǎ.”—Nǔnywɛtɔ́xó 9:10.

11. Ee Adamu hu hwɛ gudo é ɔ, etɛ Jehovah ka ɖɔ n’i?

¹¹ Lin tamɛ dó nǔ e Biblu ɖɔ dó tɔ́gbó mǐtɔn nukɔntɔn ɔ, Adamu wu é jí. Jehovah “kán kɔ́ dó mɛ” Adamu. (Bǐbɛ̌mɛ 2:7) Enyi Adamu ko sè tónú nú sɛ́n Jehovah tɔn wɛ ɔ, é na ɖò gbɛ̀ ɖò awǎjijɛ mɛ ɖò ayikúngban ɔ jí kaka sɔyi. Amɔ̌, Adamu gbà sɛ́n Jehovah tɔn, bɔ sɛ́nbá ɔ wɛ nyí kú. Fitɛ Adamu ka yì ɖò kú tɔn gudo? Mawu ɖɔ n’i ɖɔ: “A na yì kɔ́ e è dó bló we na ɔ glɔ́. Nǔgbo ɔ, kɔ́ wɛ a nyí, bo ka na lɛ́ huzu kɔ́.”—Bǐbɛ̌mɛ 3:19.

12. Etɛ ka jɛ dó Adamu wu ɖò kú tɔn gudo?

¹² Fitɛ Adamu ka ɖè cobɔ Jehovah wá sɔ́ kɔ́ dó bló è na? É ɖò fí ɖě ǎ. É tíìn ǎ. Hǔn, hwenu e Jehovah ɖɔ nú Adamu ɖɔ é “na yì kɔ́ e è dó bló è” na é glɔ́ é ɔ, ɖiɖɔ wɛ É ɖè ɖɔ Adamu kún sɔ́ na tuùn nǔɖe ó, é na lɛ́ huzu kɔ́. Adamu yì nɔ gbɛ̀ ɖò fí e nukún ma nɔ mɔ ǎ é ɖé ǎ. É yì Mawu mɛ enyíì, alǒ fí e nukún ma nɔ mɔ ǎ é ɖé ǎ. É yì jixwé alǒ zomɛ ǎ. É lɛ́ lɛkɔ yì ninɔmɛ e mɛ è nɔ ɖè bo ma nɔ tuùn nǔɖe ǎ é; é sɔ́ tíìn ǎ.

13. Etɛ ka nɔ jɛ dó gbɛtɔ́ kpo kanlin kpo bǐ wu ɖò kú yetɔn gudo?

¹³ Nǔ ɖokpo ɔ wɛ nɔ jɛ dó gbɛtɔ́ lɛ wu ɖò kpaa mɛ à? Ɛɛn, nǔ ɖokpo ɔ wɛ nɔ jɛ. Biblu tinmɛ ɖɔ: “[Gbɛtɔ́ kpo kanlin kpo] e ɖò gbɛ̀ é bǐ wɛ è zé kɔ́ dó bló; bǐ wɛ na lɛ́ huzu kɔ́; fí ɖokpo ɔ wɛ bǐ xwè.”—Nǔnywɛtɔ́xó 3:19, 20.

14. Nukúnɖiɖó tɛ ka ɖè nú mɛkúkú lɛ?

¹⁴ Biblu dó akpá ɖɔ Mawu na wá fɔ́n mɛ  e kú lɛ é dó palaɖisi ayikúngban jí tɔn ɖé mɛ. (Jaan 5:28, 29; Mɛsɛ́dó 24:15) Amɔ̌ hwe enɛ nu kpó ɖò nukɔn. Amlɔ dɔ́ wɛ ye ɖè dìn hwɛ̌. (Jaan 11:11-14) Mǐ ɖó na ɖi xɛsi nú ye alǒ sɛn ye ǎ, ye sixu d’alɔ mǐ ǎ, mɔ̌ jɛn ye ma ka sixu wà nǔ dó mǐ wu ǎ é nɛ.

15, 16. Nɛ̌ Satáan ka nɔ tɛ́n kpɔ́n bo na bló bɔ gbɛtɔ́ lɛ na ɖi ɖɔ mɛ e kú é kún kú nǔgbo ɖě ó gbɔn?

¹⁵ Adingban wɛ nyí linlin e ɖɔ ɖɔ mǐ kún nɔ kú ɖě nǔgbo ó é, bɔ Satáan Awoví nɔ funfún kpé. Bo na dó bló bonu gbɛtɔ́ lɛ na ɖi nǔ nú adingban enɛ ɔ, é kpo awoví tɔn lɛ kpo nɔ bló bɔ ye nɔ lin ɖɔ mɛ e kú lɛ é sín gbigbɔ wɛ nɔ dɔn azɔn kpo wuvɛ̌ ɖevo lɛ kpo wá nú ye. Nǔgbo wɛ ɖɔ wuvɛ̌ ɖé lɛ nɔ sín awoví lɛ ɖesunɔ wu. Nǔgbo wɛ é ka lɛ́ nyí ɖɔ wuvɛ̌ ɖé lɛ tíìn bo kún nɔ sín hlɔnhlɔn e zɛ hlɔnhlɔn gbɛtɔ́ tɔn wu lɛ é wu ó. Amɔ̌, adingban wɛ è ɖó bo ɖɔ mɛkúkú lɛ sixu wà nǔ nyanya dó mɛ e ɖò gbɛ̀ lɛ é wu.

¹⁶ Awoví lɛ nɔ lɛ́ tɛ́n kpɔ́n bo na bló bɔ gbɛtɔ́ lɛ na lin ɖɔ nǔ e Biblu ɖɔ dó kú wu é nyí adingban ɖò ali ɖevo nu. Ye nɔ blɛ́ gbɛtɔ́ lɛ bɔ ye nɔ lin ɖɔ emi mɔ mɛ e kú é alǒ emi ɖɔ xó xá ɛ. Awoví lɛ nɔ bló mɔ̌ gbɔn nǔmimɔ lɛ, dlɔ̌ lɛ, amɔɛkinkan lɛ, alǒ wlɛnwín ɖevo lɛ gblamɛ. É ɖò mɔ̌ có, é nyí mɛ e kú lɛ é wɛ gbɛtɔ́ lɛ nɔ ɖɔ xó xá ǎ, loɔ, awoví e nɔ vlɛ́ mɛ e kú lɛ é wɛ ye nɔ ɖɔ xó xá. Enɛ wu wɛ Jehovah gbɛ́ amɔɛkinkan kpo xó ɖiɖɔ xá mɛkúkú lɛ kpo syɛnsyɛn.—Sɛ́nflínmɛ 18:10-12; Zakalíi 10:2.