1. Sɔgbe xá Xó Mawu tɔn ɔ, sinsɛn we tɛ lɛ ka ɖè?

JEZU ɖɔ: “Mi gbɔn hɔn kpɛví ɔ nu; ɖó fí e è nɔ gbɔn, bo nɔ yì dɔn ɔ, hɔn tɔn d’agba, bɔ ali tɔn gbló, bo vɛ́ gbɔn ǎ; mɛ gegě wɛ nɔ gbɔn finɛ. Loɔ, hɔn e nu è nɔ gbɔn, bo nɔ yì gbɛ̀ mavɔmavɔ mɛ ɔ hwe, bɔ ali e è nɔ gbɔn yì ɔ sóbwé, bo vɛ́ gbɔn, bɔ mɛ kpɛɖé jɛn nɔ ba mɔ.” (Matie 7:13, 14) Sɔgbe xá Xó Mawu tɔn ɔ, sinsɛn we jɛn ɖè: ɖokpo nyí nǔgbo bɔ ɖokpo nyí adingban; ɖokpo nyí ɖagbe bɔ ɖokpo nyí nyanya; ɖokpo nɔ kplá mɛ yì gbɛ̀ mɛ bɔ ɖokpo nɔ kplá mɛ yì kú.

2. Nɛ̌ Biblu ka xlɛ́ ɖɔ sinsɛn lɛ bǐ kún nɔ nyɔ́ Mawu nukúnmɛ ó gbɔn?

² Mɛɖé lɛ nɔ lin ɖɔ sinsɛn lɛ bǐ wɛ nɔ nyɔ́ Mawu nukúnmɛ. Wemafɔ Biblu tɔn e bɔ d’ewu lɛ é xlɛ́ ɖɔ adingban wɛ:

• “Izlayɛli-ví lɛ wà nǔ e ma nyɔ́ Mawu Mavɔmavɔ nukúnmɛ ǎ é: Ye sɛn vodun Baalu lɛ kpo Asitaatée lɛ kpo; ye sɛn vodun Silíi tɔn lɛ, Sidɔ́ɔnnu lɛ tɔn lɛ, Mɔwabunu lɛ tɔn lɛ, Amumɔ́ɔ ví lɛ tɔn lɛ kpo Filisitɛ́ɛn lɛ tɔn lɛ kpo. Ye jó Mawu Mavɔmavɔ dó bo sɔ́ nɔ sɛn ɛ ǎ. Enɛ ɔ, Mawu Mavɔmavɔ sin xomɛ dó Izlayɛli-ví lɛ.” (Hwɛɖɔtɔ́ lɛ 10:6, 7) Enyi mǐ nɔ sɛn bocyɔ lɛ alǒ mawu ɖevo ɖebǔ gbɔn vo nú Jehovah Mawu nǔgbo ɔ ɔ, nǔ mǐtɔn na nyɔ́ nukún tɔn mɛ ǎ.

• “Togun elɔ nɔ sɔ́ mì [Mawu] sù ɖò nu, loɔ, ayi tɔn ɖò wǔ ce ǎ. Ye ɖò sinsɛn mì wɛ bo ɖɔ, loɔ, nǔ yayǎ wà wɛ ye ɖè; ye ɖò Mawuxó kplɔ́n mɛ wɛ bo ɖɔ, loɔ, gbɛtɔ́ lɛ sín sɛ́n kplɔ́n mɛ wɛ ye ɖè.” (Maki 7:6, 7) Enyi mɛ e nɔ ɖɔ emi ɖò Mawu sɛn wɛ lɛ é nɔ kplɔ́n linlin yeɖesunɔ tɔn mɛ, bo jó nǔkplɔnmɛ Biblu tɔn lɛ dó ɔ, sinsɛn vɔ̌tɔ́ bló wɛ ye ɖè. Mawu na yí gbè na ǎ.

• “Mawu ɔ, [‘gbigbɔ,’ nwt] wɛ é nyí; bɔ mɛ e na sɛn ɛ lɛ ɖó na sɛn ɛ gbɔn hlɔnhlɔn gbigbɔ ɔ tɔn mɛ, bo na sɛn ɛ ɖò nǔgbo mɛ.” (Jaan 4:24) Sinsɛn-biblo mǐtɔn ɖó na sɔgbe xá nǔgbo e ɖò Xó Mawu tɔn mɛ é.

3. Ali ɖokpo tɛ nu è ka sixu tuùn sinsɛn nǔgbo ɖó vo nú sinsɛn nǔvú ɖè?

³ Nɛ̌ mǐ ka sixu wà gbɔn bo tuùn ɖɔ sinsɛn ɖé nɔ nyɔ́ Mawu nukúnmɛ alǒ gbɔ? Jezu ɖɔ: “Atín ɖagbe ɔ, sínsɛ́n ɖagbe wɛ é nɔ na, bɔ atín nyanya nɔ na sínsɛ́n nyanya. . . . Hǔn, nǔwiwa yetɔn wɛ na zɔ́n bɔ mi na dó tuùn nǔ e ye nyí ɔ.” Ðò xógbe ɖevo mɛ ɔ, enyi sinsɛn ɖé nɔ wà jlǒ Mawu tɔn ɔ, é na na sínsɛ́n ɖagbe; enyi sinsɛn ɖé ka nɔ wà jlǒ Satáan tɔn ɔ, é na na sínsɛ́n nyanya.—Matie 7:15-20.

4. Jijɔ tɛ Jehovah sɛntɔ́ lɛ ka nɔ ɖexlɛ́?

⁴ Sinsɛn nǔgbo nɔ bló bɔ mɛ lɛ nɔ ɖó wanyiyi ɖò yeɖée tɛntin, bo nɔ lɛ́ ɖè wanyiyi xlɛ́ mɛ ɖevo lɛ. Nǔ nyí mɔ̌ ɖó Jehovah ɖesu ɔ, Mawu wanyiyinɔ wɛ é nyí. Jezu ɖɔ: “Wanyiyi e mi na ɖó nú miɖée ɔ, wɛ na ɖexlɛ́ mɛ lɛ bǐ ɖɔ mi nyí ahwanvu ce nǔgbo.” Nɛ̌ sinsɛn lɛ ka nɔ wà nǔ sɔgbe xá nǔgbododó enɛ e è byɔ nú sinsɛn-biblo nǔgbo ɔ é gbɔn?—Jaan 13:35; Luki 10:27; 1 Jaan 4:8.

5. Nɛ̌ xókwíntinmɛwegbo ɖé ka tinmɛ kannumɔjɔ́ Aflika tɔn gbɔn?

⁵ Lin tamɛ dó kannumɔjɔ́ Aflika tɔn jí. Sɔgbe xá nǔ e The New Encyclopædia Britannica ɖɔ é ɔ, ɖibla yì Aflikanu 18 000 000 sín kannumɔ wɛ è sà gbɔn Sahara gbéjí, alǒ ɖò tò ɖěɖee lɛlɛ̌ dó Xù Inde tɔn lɛ é mɛ ɖò xwè 650 kpo 1905 kpo vlamɛ. Gɔ́ na ɔ, “ɖò xwè 1650 kpo 1700 kpo vlamɛ ɔ, Elɔpunu lɛ kpo mɛ e ɖò gbadahweji Aflika tɔn lɛ é kpo jɛ kannumɔjɔ́ wà jí, bɔ ɖò 1867 ɔ, Aflikanu 7 000 000 jɛ 10 000 000 mɔ̌ sín kannumɔ wɛ è sà nú Amɛlika.”

6. Nɛ̌ sinsɛn lɛ ka ɖ’alɔ ɖò kannumɔjɔ́ ɔ mɛ gbɔn?

 ⁶ Nɛ̌ sinsɛn lɛ ka wà nǔ gbɔn ɖò hwenu vɛwǔ enɛ mɛ ɖò Aflika, hwenu e è ɖè sunnu lɛ, nyɔnu lɛ kpo vǐ lɛ kpo sín xwé yetɔn lɛ gbè kpo xwédo yetɔn lɛ kpo gɔ́n gannugánnú, bo dó gɛdɛ ye, ɖó wuntun ye kpo gan zozo kpo, bɔ è xɔ ye bo lɛ́ sà ye kanlin ɖɔhun é? Bethwell Ogot wlan dó xójlawema Daily Nation Nairobi, Kenya tɔn mɛ ɖɔ: “Klisanwun lɛ kpo Malɛnu lɛ kpo bǐ wɛ yí gbè nú nǔkplɔnmɛ e ɖɔ ɖɔ gbɛtɔ́ lɛ bǐ wɛ nyí nǔ ɖokpo ɔ é, amɔ̌, hagbɛ̌ yetɔn lɛ jɛ kannumɔjɔ́ wà jí, bo nɔ xò daka mɛ e ma nyí akɔ yetɔn ǎ lɛ é wu, lobo nɔ wà nǔ agɔ xá ye. . . . Mǐ ɖó na yí gbè ɖɔ Malɛnu lɛ kpo Klisanwun lɛ kpo, Elɔpu kpo Amɛlika kpo, gɔ́ nú Gbadahweji Azíi tɔn bǐ wɛ è ɖó na dóhwɛ nú kannumɔjɔ́ e ye tuùn ɖɔ é kún nyɔ́ ó bo ka wà nú xwè kanweko mɔkpan, b’ɛ dɔn wuvɛ̌ e è ma sixu jlɛ́ ǎ lɛ é wá nú Aflikanu lɛ é.”

7. Nɛ̌ sinsɛngán lɛ ka ɖ’alɔ ɖò ahwan mɛ gbɔn?

⁷ Sínsɛ́n nyanya e sinsɛn nǔvú nɔ na é lɛ́ jɛ wě ɖò ali ɖevo lɛ nu. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, Biblu ɖɔ è ni “yí wǎn nú nɔzo” mɛtɔn có, gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ ɔ, sinsɛngán lɛ nɔ gudo nú ahwan bo lɛ́ sɔ́ ɖ’ajo kpo kanɖodónǔwu kpo.—Matie 22:39.

8. (a) Nɛ̌ sinsɛngán lɛ ka nɔ gudo nú mɛhuhu ɖò hunnyahunnya e tíìn ɖò Aflika lɛ é hwenu gbɔn? (b) Etɛ nukɔntɔ́ sinsɛn tɔn ɖé ka ɖɔ dó sinsɛngán lɛ wu ɖò tohwan Nigéria tɔn hwenu?

⁸ È tuùn ganji ɖɔ asyɔ́nla lɛ kpo yɛhwenɔ lɛ kpo ɖ’alɔ ɖò mɛ e è hu gadá ɖò Rwanda ɖò 1994 é mɛ. Sinsɛn lɛ́ nɔ gudo nú ahwan ɖevo e è fun ɖò Aflika lɛ é dó nǔjɔnǔ mɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ɖò tohwan e è fun ɖò Nigéria bɔ gbɛtɔ́ kú kɔ́n nyi kpɔ́ é hwenu ɔ, gbɛ̌ta  sinsɛn tɔn we e ɖò ahwan fun wɛ lɛ é bǐ wɛ dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ lɛ ɖɔ ye ni fun ahwan. Ðò ahwan ɔ hwenu ɔ, nukɔntɔ́ sinsɛn tɔn ɖé ɖɔ ɖɔ sinsɛngán lɛ “jó azɔ̌ e Mawu zɔ́n ye é dó.” É lɛ́ ɖɔ gɔ́ na ɖɔ: “Mǐ mɛ e nɔ ɖɔ ɖɔ mǐ nyí azɔ̌watɔ́ Mawu tɔn lɛ é wá huzu azɔ̌watɔ́ Satáan tɔn lɛ.”

9. Etɛ Biblu ka ɖɔ dó azɔ̌watɔ́ Satáan tɔn lɛ wu?

⁹ Biblu lɔ ɖibla ɖɔ nǔ ɖokpo ɔ: “Satáan ɖesu hɛn ɔ, é na sɔ́ wɛnsagun weziza tɔn sín ninɔmɛ. Hǔn nú azɔ̌watɔ́ tɔn lɛ lɔ nɔ sɔ́ azɔ̌watɔ́ nǔ e sɔgbe ɔ tɔn sín ninɔmɛ ɔ, nǔkpacamɛ ɖé sɔ́ ɖò finɛ ǎ.” (2 Kɔlɛntinu lɛ 11:14, 15) Lee mɛ nyanya ɖé nɔ xlɛ́ ɖɔ emi nyí mɛ ɖagbe ɖò nukúnta gbɔn é ɖɔhun ɔ, mɔ̌ wɛ Satáan nɔ blɛ́ mɛ e nɔ ɖɔ emi ɖò azɔ̌ wà nú Mawu wɛ lɛ é, bɔ ye nɔ xlɛ́ ɖɔ emi nyí nǔjlɔjlɔwatɔ́ ɖò nukúnta gbɔn, amɔ̌, azɔ̌ nyanya wɛ ye nɔ wà, bo nɔ lɛ́ na sínsɛ́n nyanya.

10. Ali tɛ nu sinsɛngán lɛ ka gbɛ́ Mawu ɖè?

¹⁰ Sinsɛngán lɛ nɔ jla wanyiyi, fífá kpo ɖagbewiwa kpo sín xó gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ, amɔ̌, yeɖesunɔ nɔ gbɛ́ wǎn nú mɛ, nɔ ɖ’alɔ ɖò ahwan kpo nǔnyanyawiwa kpo mɛ. Biblu ɖɔ nǔ e ye nyí é ganji. É ɖɔ: “Ye tuùn Mawu bo ɖɔ; loɔ, nǔwiwa yetɔn ɖexlɛ́ ɖɔ ye kún tuùn Mawu ó.”—Titu 1:16.

11. Nɛ̌ Biblu ka tinmɛ nǔ e sinsɛn nǔvú nyí é gbɔn?

¹¹ Enyi mǐ xà wema Nǔɖexlɛ́mɛ tɔn ɖò Biblu mɛ ɔ, mǐ sixu mɔ nǔ e Jehovah ɖɔ dó sinsɛn nǔvú wu é. Ðò finɛ ɔ, è jlɛ́ sinsɛn nǔvú dó nyɔnu ɖé wu, b’ɛ nɔte nú “Babilɔnu ɖaxó ɔ.” (Nǔɖexlɛ́mɛ 17:5) Ð’ayi lee Mawu tín nǔ e é nyí é mɛ gbɔn é wu:

• “Toxo ɖaxó e . . . axɔ́su e ɖò ayikúngban jí lɛ lɛ̀ aga xá” é. (Nǔɖexlɛ́mɛ 17:1, 2) Sinsɛn nǔvú nɔ gbeji nú Mawu ǎ, é nyɔ́ wà ɔ, é nɔ dó nu toxóɖiɖɔ lɛ mɛ, bɔ hwɛhwɛ ɔ, é wɛ nɔ ɖɔ nǔ e acɛkpikpa lɛ na wà lɛ é nú ye.

• “È mɔ gbeyiɖɔ lɛ kpo mɛɖeɖóvo Mawu tɔn lɛ kpo, kpodo mɛ e è hu ɖò ayikúngban jí lɛ bǐ kpan sín hun ɖò agblo tɔn mɛ.” (Nǔɖexlɛ́mɛ 18:24) Sinsɛn nǔvú dóya nú mɛsɛntɔ́ gbejinɔtɔ́ Mawu tɔn gegě, bo hu ye, bo lɛ́ nyí tɔn bɔ è hu gbɛtɔ́ livi mɔkpan ɖò ahwan mɛ.

• ‘É nɔ sɔ́ éɖée sù bo nɔ zán vivo gbɛ̀ kpo wunhinhɔ́n kpo.’ (Nǔɖexlɛ́mɛ 18:7) Sinsɛn nǔvú jɛ dɔkun tawun bɔ sinsɛngán tɔn lɛ nɔ sɔ́ dó zán vivo gbɛ̀ na.

• É “zé majiki sín nǔwiwa [tɔn] lɛ dó flú tò lɛ bǐ na.” (Nǔɖexlɛ́mɛ 18:23) Ðó kplɔ́n e é nɔ kplɔ́n mɛ ɖɔ lindɔ̌n kún nɔ kú ɖě ó é wu ɔ, é hun hɔn kɛ́ nú awovínúwiwa alɔkpa lɛ bǐ kpo azě kpo, lobo sɔ́ xɛsi ɖi nú mɛkúkú lɛ kpo tɔ́gbó lɛ sínsɛ́n kpo ɖ’ajo.

12. Akpá tɛ Biblu ka gbà nú mɛ dó sinsɛn nǔvú wu?

¹² Biblu gb’akpá nú mɛ syɛnsyɛn ɖɔ è ni tɔ́n sín sinsɛn nǔvú mɛ bo ɖɔ: “Togun ce, mi tɔ́n sín tɛntin tɔn, bo ma hu hwɛ e hu wɛ é ɖè lɛ xá ɛ ó, mi ma ɖó mimǎ ɖò awě e na xò è lɛ mɛ ó.”—Nǔɖexlɛ́mɛ 18:4, 5.

13. Etɛ ka ja sinsɛn nǔvú kpo mɛ e nɔ yì lɛ é kpo gbò gbé?

¹³ Zaanɖé dìn ɔ, è na sú kún dó nú Babilɔnu Ðaxó ɔ, ee nyí kplékplé sinsɛn nǔvú lɛ bǐ tɔn é mlɛ́mlɛ́. Biblu ɖɔ: “Awě e è sɔ́ ɖó ayǐ n’i lɛ na xò è ɖò kéze ɖokpo géé mɛ; awě enɛ lɛ wɛ nyí: kúzɔn, aluwɛ kpodo adɔ kpo; è na zé myɔ dó fyɔ́ ɛ na. Ðó Aklunɔ Mawu e ɖò hwɛ ɖɔ xá ɛ wɛ ɔ ɖó hlɔnhlɔn.” (Nǔɖexlɛ́mɛ 18:8) Bonu awě e ɖò te kpɔ́n ɛ é ma na xò mǐ ǎ ɔ, mǐ ɖó na gosin sinsɛn nǔvú mɛ bǐ mlɛ́mlɛ́, mǐ ɖó na ɖ’alɔ ɖò aca, xwèɖuɖu, kpo nǔɖiɖi kpo e ma sɔgbe Mawu nukúnmɛ ǎ lɛ é ɖebǔ mɛ ǎ. Mǐ ɖó na yawǔ wà nǔ. Gbɛ̀ mǐtɔn wɛ ɖ’axɔ́ nu!—2 Kɔlɛntinu lɛ 6:14-18.