1, 2. Etɛwu xɔ́ntɔn e Jonatáan zun xá Davidi é ka nyí gbejininɔ sín kpɔ́ndéwú nukúnɖeji ɖé?

LEE nyaví Davidi ɖó akɔnkpinkpan gbɔn é ɖó na ko jiwǔ nú Jonatáan. Davidi hu Goliyati e nyí nya jinganjingan ɖé é, bo sɔ́ “Filisitɛ́ɛn [enɛ] ɔ sín ta” wá nú Jonatáan sín tɔ́ Izlayɛli Xɔsu Sawulu. (1 Samuwɛli 17:57) Jonatáan ganjɛwu ɖɔ Mawu ɖò kpɔ́ xá Davidi, bɔ sín hwenɛnu ɖido ɔ, é kpo Davidi kpo huzu xɔ́ntɔn vívɛ́. Ye d’akpá ɖɔ emi na nɔ gbeji nú emiɖée hwebǐnu. (1 Samuwɛli 18:1-3) Jonatáan nɔ gbeji nú Davidi nú gbɛhwenu tɔn bǐ.

² Jehovah sɔ́ Jonatáan bonu é na wá jɛ Izlayɛli sín axɔsu e ɖò zinkpo jí é tɛnmɛ ǎ, bo sɔ́ Davidi có, é ka nɔ gbeji nú Davidi. Hwenu e Sawulu lɛ́ ɖò tintɛnkpɔn wɛ bo na hu Davidi é ɔ, Jonatáan jɛ linkpɔ́n mɛ ɖó xɔ́ntɔn tɔn wu. Jonatáan tuùn ɖɔ Davidi ɖò gbetótló Holɛca tɔn mɛ, enɛ wu ɔ, é yì na akɔnkpinkpan ɛ ɖɔ é ni kpó ɖò jiɖiɖe ɖó dó Jehovah  wu wɛ. Jonatáan ɖɔ nú Davidi ɖɔ: “Ma ɖi xɛsi nú nǔ ɖebǔ ó, ɖó tɔ́ ce Sawulu sixu wlí we ǎ. A na ɖu axɔsu ɖò Izlayɛli, bɔ nyɛ na bɔ dó wǔ we, bo na nɔ glɔ towe.”​—1 Samuwɛli 23:16, 17.

3. Etɛ ka ɖò taji nú Jonatáan hú gbejininɔ nú Davidi? Nɛ̌ mǐ ka wà gbɔn bo tuùn? (Kpɔ́n fɔtóo e ɖò bǐbɛ̌mɛ é.)

³ Hwɛhwɛ ɔ, gbɛtɔ́ ɖěɖee nɔ nɔ gbeji lɛ é sín nǔ nɔ nyɔ́ nukún mǐtɔn mɛ. Amɔ̌, gbeji e Jonatáan nɔ nú Davidi é kɛɖɛ wu wɛ nǔ tɔn nyɔ́ nukún mǐtɔn mɛ à? Eǒ, gbejininɔ nú Mawu wɛ nyí nǔ taji hugǎn ɖò gbɛzán Jonatáan tɔn mɛ. È na ɖɔ ɔ, hwɛjijɔ e wu é nɔ gbeji nú Davidi bo ma hwan wǔ i ǎ é nɛ, có Davidi wɛ è sɔ́ axɔsu bo ka jó éyɛ dó. Jonatáan tlɛ d’alɔ Davidi bonu é na ɖeji dó Jehovah wu. Ye mɛ wè lɛ nɔ gbeji nú Jehovah bo lɛ́ nɔ gbeji nú yeɖée. Ye ɖè akpá e ye dó nú yeɖée é: “Mawu Mavɔmavɔ ni bló bonu alɛ e nyì kpo hwi kpo nu ɔ, mǐ ni nɔ gbeji na kaka sɔyi, bonu vǐ e mǐ na jì lɛ lɔ ni nɔ gbeji na.”​—1 Samuwɛli 20:42.

4. (a) Etɛ ka na zɔ́n bɔ mǐ na ɖó awǎjijɛ nugbǒ nugbǒ? (b) Etɛ jí mǐ ka na ɖɔ xó dó ɖò xota elɔ mɛ?

⁴ Mǐ lɔ ɖó na nɔ gbeji nú xwédo mǐtɔn, xɔ́ntɔn mǐtɔn lɛ, kpo nɔví e ɖò agun ɔ mɛ lɛ é kpo. (1 Tɛsalonikinu lɛ 2:10, 11) Amɔ̌, ee ɖò taji hugǎn é wɛ nyí ɖɔ mǐ ɖó na nɔ gbeji nú Jehovah. É wɛ nyí Mɛ e na mǐ gbɛ̀ é! (Nǔɖexlɛ́mɛ 4:11) Enyi mǐ nɔ gbeji n’i ɔ, mǐ nɔ ɖó awǎjijɛ nugbǒ nugbǒ. Amɔ̌, mǐ tuùn ɖɔ mǐ ɖó na nɔ gbeji nú Mawu, enyi é na bo tlɛ nyí ɖò hwenu vɛwǔ lɛ mɛ ɔ nɛ. Ðò xota elɔ mɛ ɔ, mǐ na ɖɔ xó dó lee kpɔ́ndéwú Jonatáan tɔn sixu d’alɔ mǐ, bɔ mǐ na nɔ gbeji nú Jehovah ɖò ali ɛnɛ elɔ lɛ nu é jí: (1) hwenu e mǐ mɔ ɖɔ é kún sɔ́ jɛxa bonu mǐ na sí mɛ e ɖò acɛ kpa dó mǐ nu wɛ é é, (2) hwenu e mǐ ɖò mɛ e mǐ ɖó na nɔ gbeji na é sɔ́ wɛ é, (3) hwenu e nukúnkpénuwutɔ́ ɖé ma mɔ nukúnnú jɛ ninɔmɛ mǐtɔn mɛ ǎ, alǒ wà nǔ xá mǐ ɖò ali agɔ nu é, kpo (4) hwenu e mǐ mɔ ɖɔ é vɛwǔ bɔ mǐ na ɖè akpá ɖé é kpo.

5. Etɛwu é ka vɛwǔ nú togun Izlayɛli tɔn bonu é na nɔ gbeji nú Mawu hwenu e Sawulu nyí axɔsu é?

⁵ Jonatáan kpo togun Izlayɛli tɔn kpo ɖò ninɔmɛ syɛnsyɛn mɛ. Axɔsu Sawulu, Jonatáan sín tɔ́ tlitó nú Jehovah bɔ é gbɛ́ ɛ. (1 Samuwɛli 15:17-23) É ɖò mɔ̌ có, Mawu jó Sawulu dó b’ɛ kpó ɖò axɔsu ɖu wɛ nú xwè gègě. Enɛ wu ɔ, é vɛwǔ nú togun ɔ bɔ é na nɔ gbeji nú Mawu, hwenu e axɔsu e è sɔ́ ɖó “axɔsuzinkpo Mawu Mavɔmavɔ tɔn jí” é ɖò nǔ nyanya wà wɛ ɖesu é.​—1 Tan 29:23.

6. Etɛ ka xlɛ́ ɖɔ Jonatáan nɔ gbeji nú Jehovah?

⁶ Jonatáan nɔ gbeji nú Jehovah. Flín nǔ e Jonatáan ɖɔ nú Sawulu hwenu e é jɛ tó tlí nú Mawu jí gudo tlolo é. (1 Samuwɛli 13:13, 14) Ðò hwenɛnu ɔ, ahwangɔnu Filisitɛ́ɛn lɛ tɔn ɖaxó ɖé hɛn ahwankɛkɛví 30 000 bo wá tɔ́n ahwan Izlayɛli. Ahwanfuntɔ́ 600 jɛn Sawulu ka ɖó, bɔ é kpo Jonatáan kpo kɛɖɛ jɛn ka ɖó ahwanfunnu. Amɔ̌, ado hu Jonatáan ǎ. É flín xógbe gbeyiɖɔ Samuwɛli tɔn elɔ lɛ: “Mawu Mavɔmavɔ na jó togun tɔn dó gbeɖé ǎ, bo na dó hɛn nyikɔ tɔn e gbakpé ɔ ɖó te.” (1 Samuwɛli 12:22) Jonatáan ɖɔ nú ahwanfuntɔ́ ɖevo ɖɔ: “Mǐ sukpɔ́ kpo mǐ ma sukpɔ́ kpo ɔ,  [Jehovah] sixu hwlɛn mǐ gán; nǔ ɖebǔ glo è ǎ.” Enɛ wu ɔ, é kpo ahwanfuntɔ́ ɔ kpo tɔ́n ahwan Filisitɛ́ɛn lɛ sín gbɛ̌ta ɖé, bo hu mɛ 20 mɔ̌ ɖò ye mɛ. Jonatáan ɖó nùɖiɖi nú Jehovah, bɔ é dó n’i. Jehovah bló bɔ ayikúngban ɖé danwǔ, bɔ ado hu Filisitɛ́ɛn lɛ. Enɛ gudo ɔ, ye jɛ yeɖée hu jí, bɔ Izlayɛli-ví lɛ ɖu ɖò ahwan ɔ jí.​—1 Samuwɛli 13:5, 15, 22; 14:1, 2, 6, 14, 15, 20.

7. Nɛ̌ Jonatáan ka wà nǔ xá tɔ́ tɔn gbɔn?

⁷ Sawulu kpò ɖò tó tlí nú Jehovah wɛ có, Jonatáan kpó ɖò tó nú sè nú tɔ́ tɔn wɛ lee é nyɔ́ bló gbɔn é. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ye fun ahwan ɖó kpɔ́ dó jɛhun dó togun Jehovah tɔn tamɛ.​—1 Samuwɛli 31:1, 2.

8, 9. Nɛ̌ mǐ ka nɔ nɔ gbeji nú Mawu hwenu e mǐ nɔ ɖó sísí nú mɛ ɖěɖee sí acɛkpikpa ɖè lɛ é gbɔn?

⁸ Jonatáan ɖɔhun ɔ, mǐ sixu nɔ gbeji nú Jehovah gbɔn tónúsíse nú acɛkpikpa tò tɔn lɛ gblamɛ ɖò fí ɖebǔ e mǐ nɔ nɔ é, lee é nyɔ́ bló gbɔn é. Jehovah yí gbè bɔ “acɛkpikpa e ɖò tò ɔ nu lɛ” é na kpacɛ dó mǐ nu, bo ba ɖɔ mǐ ni ɖó sísí nú ye. (Xà Hlɔmanu lɛ 13:1, 2.) Nǔ e wu mǐ ɖó na nɔ ɖó sísí nú gǎn ɖé enyi é na bo ma tlɛ nyí nugbǒɖɔtɔ́ ǎ, bɔ mǐ mɔ ɖɔ é kún jɛxa ɖɔ mǐ na sí i ó é nɛ. Nugbǒ ɔ, mǐ ɖó na ɖó sísí nú mɛ ɖěɖee Jehovah sɔ́ acɛkpikpa d’alɔ mɛ na lɛ é bǐ.​—1 Kɔlɛntinu lɛ 11:3; Eblée lɛ 13:17.

 ⁹ Olga e nyí nɔví nyɔnu ɖé ɖò Tofɔligbé Amɛlika Tɔn é ɖè gbeji e é ɖè nú Jehovah é xlɛ́ gbɔn sísí ɖiɖó nú asú tɔn hwenu e é tlɛ nɔ doya n’i é gblamɛ. ^[1] (Kpɔ́n tinmɛ e ɖò vivɔnu é.) Hweɖelɛnu ɔ, é nɔ gbɛ́ ɖɔ emi kún na ɖɔ xó xá ɛ ó, alǒ nɔ ɖɔ dǎnú n’i, ɖó é nyí ɖokpo ɖò Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ mɛ wutu. É tlɛ nɔ ɖɔ n’i ɖɔ emi na gbɛ́ ɛ, bo na yí vǐ lɛ sín así tɔn. Amɔ̌, Olga ka “zé nǔ nyanya dó sú nǔ nyanya xɔ” na ǎ. É nɔ wà nǔ e wu é kpé é bǐ bo na dó sixu nyí asì ɖagbe ɖé. É nɔ ɖa nǔ n’i, nɔ nya avɔ tɔn lɛ, bo nɔ kpé nukún dó mɛ ɖevo lɛ wu ɖò xwédo tɔn mɛ. (Hlɔmanu lɛ 12:17) Nú é lɛ́ kpéwú ɔ, é nɔ kplá ɛ bɔ ye nɔ yì ba asú tɔn sín mɛ lɛ kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo kpɔ́n. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, hwenu e asú tɔn jló na yì ɖi tɔ́ tɔn ɖò toxo ɖevo mɛ é ɔ, é sɔnǔ nú nǔ e sín hudo ye na ɖó ɖò tomɛyiyi ɔ hwenu lɛ é bǐ. Ðò cyɔɖiɖi ɔ hwenu ɔ, é nɔte kpɔ́n ɛ ɖò amisáxwé ɔ nukɔn. Xwè gègě gudo ɔ, lee Olga sín asú nɔ wà nǔ xá ɛ gbɔn é kpɔ́n te, ɖó é ɖó suúlu tawun bo nɔ lɛ́ sí i hwebǐnu wutu. Dìn ɔ, é nɔ dó wusyɛn lanmɛ n’i ɖɔ é ni yì kplé lɛ, bo nɔ lɛ́ sɔ́ ɛ yì lɔ. É lɔ tlɛ nɔ nɔ kplé lɛ tɛnmɛ hweɖelɛnu.​—1 Piyɛ́ɛ 3:1.

10. Nɛ̌ Jonatáan ka tuùn mɛ e é ɖó na nɔ gbeji na é gbɔn?

¹⁰ Hwenu e Sawulu ɖɔ ɖɔ emi na hu Davidi é ɔ, Jonatáan ɖó na site dó nǔ syɛnsyɛn ɖé jí. É jló na nɔ gbeji nú tɔ́ tɔn, amɔ̌, é lɛ́ jló na nɔ gbeji nú Davidi. Jonatáan tuùn ɖɔ Mawu ɖò kpɔ́ xá Davidi, bo kún ɖò kpɔ́ xá Sawulu ó, enɛ wu ɔ, é ɖɔ ɖɔ emi na nɔ gbeji nú Davidi. É gb’akpá nú Davidi ɖɔ é ni hɔn hwla, enɛ gudo ɔ, é ɖɔ nǔ e wu Sawulu ɖó na jó Davidi dó nyì gbɛ̀ é nú Sawulu.​—Xà 1 Samuwɛli 19:1-6.

11, 12. Nɛ̌ wanyiyi e mǐ ɖó nú Mawu é ka nɔ d’alɔ mǐ bɔ mǐ nɔ nɔ gbeji n’i gbɔn?

¹¹ Alice e nyí nɔví nyɔnu ɖé ɖò Australie é ɖó na sɔ́ mɛ e é ɖó na nɔ gbeji na é. Hwenu e é ɖò Biblu kplɔ́n wɛ é ɔ, é ɖɔ nǔ e kplɔ́n wɛ é ɖè é nú mɛ tɔn lɛ. É lɛ́ ɖɔ nǔ e wu é ma jló na ɖu Natáaxwe xá ye ǎ é nú ye, bo tinmɛ nǔ e wu wɛ é nú ye. Ðò bǐbɛ̌mɛ ɔ, é vɛ́ nú xwédo tɔn sín mɛ lɛ, bɔ ɖò nukɔnmɛ ɔ, xomɛ sìn ye tawun dó wutu tɔn. Ye lin ɖɔ Alice kún sɔ́ nɔ keya nú emi ɖebǔ ó. Enɛ gudo ɔ, nɔ tɔn ɖɔ ɖɔ emi kún sɔ́ jló na mɔ ɛ ɖě gbeɖé ó. Alice ɖɔ: “É vɛ́ nú mì, bɔ un flú bǐ, ɖó un yí wǎn nú mɛ ce lɛ tawun. É ɖò mɔ̌ có, un kudeji ɖɔ Jehovah kpo Vǐ tɔn kpo wɛ na nɔ tɛn nukɔntɔn mɛ ɖò ayi ce mɛ, bɔ un bló baptɛm ɖò kpléɖókpɔ́ e bɔ d’ewu é jí.”​—Matie 10:37.

¹² Mǐ ɖó na lɔn nú gbejininɔ nú nǔ ɖebǔ, ɖi lɔnyiji-lɔnfɔnkan sín gbɛ̌ta ɖé, wemaxɔmɛ ɖé alǒ tò ɖé ni ɖò taji hú gbejininɔ mǐtɔn nú Jehovah ǎ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, Henry nɔ ɖu vivǐ ayihundida ɖé tɔn kpo wemaxɔmɛ sín gbɛ̌ta tɔn kpo bo jló na ɖu ɖò agbahwlɛnhwlɛn ɖé jí nú wemaxɔmɛ tɔn. Amɔ̌ ɖó é nɔ d’ayihun enɛ ɖò aklunɔzán gbla lɛ bǐ mɛ wutu ɔ, é sɔ́ nɔ mɔ hwenu gègě dó yì kúnnuɖegbe alǒ dó yì kplé lɛ ǎ. Henry ɖɔ ɖɔ gbejininɔ nú wemaxɔmɛ ɔ hú Mawu wá nyí nǔ taji nú emi. Enɛ wu ɔ, é wá gbeta ɔ kɔn ɖɔ emi na jó ayihun enɛ dida nú wemaxɔmɛ emitɔn dó.​—Matie 6:33.

13. Nɛ̌ gbejininɔ nú Mawu ka sixu d’alɔ mǐ bɔ mǐ na ɖí xwi xá tagba e mǐ nɔ kpé ɖò xwédo mɛ lɛ é gbɔn?

 ¹³ Hweɖelɛnu ɔ, gbejininɔ nú xwédo mǐtɔn sín hagbɛ̌ vovo ɖò hwe ɖokpo ɔ nu sixu vɛwǔ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, Ken ɖɔ: “Un nɔ jló na yì ba nɔ ce e ko nyí mɛxo é kpɔ́n hwɛhwɛ, bo nɔ jló ɖɔ é ni wá nɔ kpɔ́ xá mǐ hweɖelɛnu. Amɔ̌ nɔ ce kpo asì ce kpo nɔ mɔ yeɖée gbɔ ǎ.” É lɛ ɖɔ: “Un jló na nyɔ́ ɖò mɛ ɖě sí bo gblé ɖò mɛ ɖě sí ǎ.” Ken lin tamɛ dó nǔ e Biblu ɖɔ é jí bo mɔ ɖɔ ɖò ninɔmɛ enɛ mɛ ɔ, emi ɖó na nyɔ́ ɖò asì emitɔn sí, bo na lɛ́ nɔ gbeji n’i. Enɛ wu ɔ, é mɔ wlɛnwín e na nyɔ́ asì tɔn nukúnmɛ é ɖé. Enɛ gudo ɔ, é tinmɛ nǔ e wu é ɖó na nyɔ́ xomɛ dó nɔ tɔn wu é nú asì tɔn. Bo lɛ́ tinmɛ nǔ e wu é ɖó na ɖó sísí nú asì tɔn é nú nɔ tɔn.​—Xà Bǐbɛ̌mɛ 2:24; 1 Kɔlɛntinu lɛ 13:4, 5.

14. Nɛ̌ Sawulu ka wà nǔ xá Jonatáan ɖò ali agɔ nu gbɔn?

¹⁴ Mǐ sixu lɛ́ nɔ gbeji nú Jehovah hwenu e nɔví sunnu nukúnkpénuwutɔ́ ɖé wà nǔ xá mǐ ɖò ali agɔ nu é. Mawu wɛ sɔ́ Axɔsu Sawulu có, é wà nǔ xá vǐ éɖesunɔ tɔn ɖò ali agɔ nu. É tuùn nǔ e wu Jonatáan yí wǎn nú Davidi é ǎ. Enɛ wu ɔ, hwenu e Jonatáan jló na d’alɔ Davidi é ɔ, xomɛ sìn Sawulu ɖesu, b’ɛ dó winnya vǐ tɔn ɖò togun mɛ. Amɔ̌, Jonatáan kpó ɖò sísí ɖó nú tɔ́ tɔn wɛ. Hwe  ɖokpo ɔ nu ɔ, é nɔ gbeji nú Jehovah kpo Davidi e Mawu sɔ́ b’ɛ na nyí axɔsu Izlayɛli tɔn e na bɔ d’ewu é kpo.​—1 Samuwɛli 20:30-41.

15. Enyi nɔví sunnu ɖé wà nǔ xá mǐ ɖò ali agɔ nu ɔ, nɛ̌ mǐ ka ɖó na wà nǔ gbɔn?

¹⁵ Ðò agun mǐtɔn lɛ mɛ ɖò égbé ɔ, nɔví sunnu nukúnkpénuwutɔ́ lɛ nɔ tɛnkpɔn bo na wà nǔ jlɔjlɔ xá mɛ bǐ. Amɔ̌, hwɛhutɔ́ wɛ nú ye. Enɛ wu ɔ, é sixu wá jɛ bɔ ye gbɔ nukúnnú mɔ jɛ nǔ e wu mǐ wà nùɖé é mɛ. (1 Samuwɛli 1:13-17) Enɛ wu ɔ, enyi è mɔ nukúnnú jɛ nǔ e mǐ wà é mɛ ɖó agɔ hǔn, mi nú mǐ ni nɔ gbeji nú Jehovah.

16. Ninɔmɛ tɛ lɛ mɛ mǐ ka ɖó na nɔ gbeji nú Mawu ɖè bo ma na nyí cejɛnnabinɔ ǎ?

¹⁶ Sawulu ba ɖɔ Jonatáan ni huzu axɔsu e na bɔ dó emi wu é, é jló ɖɔ é ni nyí Davidi ǎ. (1 Samuwɛli 20:31) Amɔ̌, Jonatáan yí wǎn nú Jehovah bo nɔ gbeji n’i. Enɛ wu ɔ, Jonatáan nyí cejɛnnabinɔ ǎ, é nyɔ́ wà ɔ, é huzu Davidi sín xɔ́ntɔn bo ɖè akpá e é dó n’i é. Nugbǒ ɔ, mɛɖebǔ e yí wǎn nú Jehovah bo nɔ nɔ gbeji n’i é “dó akpá ɖé ɔ, é nɔ ɖè. Nǔ ɖebǔ na bo gbò è ɖ’emɛ ɔ, é nɔ ɖè.” (Ðɛhan 15:4) Ðó mǐ ɖò gbeji nú Mawu wutu ɔ, mǐ na ɖè akpá mǐtɔn lɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, enyi mǐ wá gbeta ɖé kɔn xá mɛɖé ɖò ajɔ linu ɔ, mǐ ɖó na wà nǔ e sín gbeta kɔn mǐ wá é, enyi é na bo tlɛ wá vɛwǔ ɔ nɛ. Enyi mǐ lɛ́ ɖò tagba mɔ wɛ ɖò alɔwliwli mǐtɔn mɛ ɔ, mǐ na xlɛ́ wanyiyi e mǐ ɖó nú Jehovah é gbɔn gbejininɔ nú asú mǐtɔn alǒ asì mǐtɔn gblamɛ.​—Xà Malacíi 2:13-16.

17. Nɛ̌ nùkplɔnkplɔn elɔ ka d’alɔ we gbɔn?

¹⁷ Jonatáan ɖɔhun ɔ, mǐ jló na nɔ gbeji nú Mawu, enyi é na bo tlɛ nyí ɖò ninɔmɛ syɛnsyɛn lɛ mɛ ɔ nɛ. Enɛ wu ɔ, mi nú mǐ ni nɔ gbeji nú nɔví sunnu mǐtɔn lɛ kpo nɔví nyɔnu mǐtɔn lɛ kpo hwenu e ye na dó xomɛsin nú mǐ é. Enɛ ɔ, mǐ na hɛn xomɛ hun Jehovah, nǔ e wu mǐ nɔ ɖó awǎjijɛ hugǎn é nɛ. (Nùnywɛxó 27:11) Mǐ sixu ɖeji ɖɔ é na wà nǔ e nyí ɖagbe hugǎn nú mǐ é nú mǐ hwebǐnu, bo na lɛ́ kpé nukún dó mǐ wu. Ðò xota e na bɔ d’ewu é mɛ ɔ, mǐ na mɔ nǔ e kpɔ́ndéwú gbejinɔtɔ́ kpo gbejimanɔtɔ́ kpo e nɔ gbɛ̀ ɖò Davidi sín hwenu é ɖé lɛ tɔn sixu kplɔ́n mǐ lɛ é.