1. Wusyɛn tɛ Jehovah ka dó lanmɛ nú mɛ ɖò gǔfínfɔ́n Edɛni mɛ tɔn hwenu?

SÍN hwenu e gbɛtɔ́ lɛ huzu hwɛhutɔ́ é ɔ, Jehovah xlɛ́ ɖɔ emi nyí Mawu e nɔ dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ é. Tlolo ɖò gǔfínfɔ́n Edɛni mɛ tɔn gudo ɔ, é wà nùɖé dó na hwɛjijɔ kúnkan Adamu tɔn sɔgudo tɔn lɛ ɖɔ ye ni kpankɔ́n. Nukúnɖiɖo lɛ́ ɖè nú gbɛtɔ́ lɛ. Enyi gbɛtɔ́ lɛ mɔ nǔ jɛ nǔɖɔɖ’ayǐ sín akpá e è wlan dó Bǐbɛ̌mɛ 3:15 mɛ é mɛ tlolo ɔ, é na na nukúnɖiɖo ye ɖɔ è na wá sú kún dó nú “dan xóxó” e nyí Satáan Awovi é kpo nǔwiwa tɔn nyanya lɛ kpo.​—Nǔɖe. 12:9; 1 Jaan 3:8.

2. Nɛ̌ Jehovah ka dó wusyɛn lanmɛ nú Nɔwée gbɔn?

² Mɛsɛntɔ́ Jehovah tɔn Nɔwée nɔ gbɛ̀ ɖò mɛ e ma nɔ ɖó sísí nú Mawu ǎ lɛ é tɛntin, bɔ é kpo xwédo tɔn kpo kɛɖɛ wɛ nyí mɛ e nɔ sɛ̀n Jehovah é. Dakaxixo kpo nùblibliwiwa kpo e gbakpé, bo lɛlɛ̌ dó ye é sixu zɔ́n bɔ awakanmɛ kú Nɔwée. (Bǐb. 6:4, 5,  11; Ju. 6) Amɔ̌, Jehovah ɖɔ xó ɖé n’i b’ɛ mɔ wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ e sín hudo é ɖó, bo na kpó ɖò gǎn dó wɛ, bo na “yì xá Mawu” é. (Bǐb. 6:9) Jehovah ɖɔ nú Nɔwée ɖɔ emi na vɔ gbɛ̀ nyanya enɛ, lobo lɛ́ ɖɔ nǔ e é ɖó na wà bonu xwédo tɔn na gán é n’i. (Bǐb. 6:13-18) Jehovah xlɛ́ Nɔwée ɖɔ emi nyí Mawu e nɔ dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ é.

3. Wusyɛn tɛ è ka dó lanmɛ nú Jozuwée? (Kpɔ́n ɖiɖe e ɖò bǐbɛ̌mɛ é.)

³ Nukɔnmɛ ɔ, è zɔ́n azɔ̌ dó xɛsi ɖé Jozuwée, ɖɔ é ni kplá togun Mawu tɔn sɔ́ yì Akpádídó Yikúngban ɔ jí. Enɛ byɔ ɖɔ é ni ɖu ɖò ahwangɔnu hlɔnhlɔnnɔ akɔta lɛ tɔn ɖěɖee ɖò ayǐ ɔ jí lɛ é jí. Jozuwée ɖó hwɛjijɔ gègě, bo na dó ɖi xɛsi. Jehovah tuùn mɔ̌ wɛ zɔ́n bɔ é ɖɔ nú Mɔyizi ɖɔ é ni vɔ́ jiɖiɖe na Jozuwée. Mawu ɖɔ: “Ðɔ xó e a ɖó ɔ nú Jozuwée, bo dó wusyɛn lanmɛ n’i, bo na ɛ akɔnkpinkpan, ɖó é wɛ ɖò togun ɔ nukɔn na nɔ wɛ, bɔ ye na dó asá Judɛ́ɛn tɔ̀ ɔ, bɔ é na yí tò e a na mɔ sɛ́dó ɔ nú ye, bɔ é na nyí yetɔn.” (Sɛ́n. 3:28) Cobonu Jozuwée na jɛ azɔ̌ jí ɔ, Jehovah dó wusyɛn lanmɛ n’i, bo ɖɔ: ‘Un ɖɔ nú we ɖɔ hwi ni kpan akɔ́n bo dó gǎn, ma wɔn ó. Ma ɖi xɛsi ó, ma lɔn nú awakanmɛ ni kú we ó, ɖó nyɛ Jehovah, Mawu towe ɔ, un ɖò kpɔ́ xá we ɖò fí e a na gbɔn lɛ bǐ.’ (Joz. 1:1, 9) Wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ e vɔ́ jiɖe na mɛ é tɛ ɖíe!

4, 5. (a) Wusyɛn tɛ Jehovah ka dó lanmɛ nú togun tɔn hwexónu tɔn ɔ? (b) Nɛ̌ Jehovah ka dó wusyɛn lanmɛ nú Vǐ tɔn gbɔn?

⁴ É nyí mɛ ɖokpo ɖokpo kpowun wɛ Jehovah nɔ dó wusyɛn lanmɛ na ǎ, loɔ, é nɔ lɛ́ ɖɔ xó wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ tɔn lɛ nú togun tɔn blebu. Xógbe nǔɖɔɖ’ayǐ tɔn elɔ e Jehovah dó é na ko dó gbɔ nú Jwifu e ɖò kannumɔgbenu ɖò Babilɔnu lɛ é, é ɖɔ: “Ma ɖi xɛsi ó, ɖó un ɖò kpɔ́ xá we. Ma ɖò nukún dó gbɛmɛ kpɔ́n wɛ ó, ɖó nyì wɛ nyí Mawu towe. Un na na akɔnkpinkpan we; un na gɔ́ alɔ nú we; un ɖò xɛ nya ɖò jǐ we wɛ kpodo aɖisi lɔ ce, ɖuɖeji lɔ ɔ kpo.” (Eza. 41:10) Klisanwun nukɔntɔn lɛ ɖó jiɖiɖe ɖokpo ɔ, mɔ̌ jɛn é nyí nú togun Mawu tɔn égbé tɔn.​—Xà 2 Kɔlɛntinu lɛ 1:3, 4.

⁵ Jezu ɖesunɔ mɔ wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ sín Tɔ́ tɔn gɔ́n. Ðò baptɛm tɔn hwenu ɔ, é sè gbè ɖé gosin jixwé ɖɔ: “Vǐ ce vívɛ́ná wɛ mɛ elɔ nyí; xomɛ nɔ hun mì dó wutu tɔn tlala.” (Mat. 3:17) Kpɔ́n lee xógbe enɛ lɛ na ko na hlɔnhlɔn Jezu ɖò sinsɛnzɔ́ tɔn ayikúngban jí tɔn ɔ mɛ sɔ́ é!

6. Nɛ̌ lǒ e kúnkplá sikágankwɛ lɛ é ka dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ gbɔn?

⁶ Jezu xwedó kpɔ́ndéwú Tɔ́ tɔn tɔn. Ðò lǒ e é dó dó sikágankwɛ lɛ wu, hwenu e é ɖò nǔɖɔɖ’ayǐ tɔn e kúnkplá gbɛ̀ elɔ sín vivɔnu é ɖɔ wɛ é mɛ ɔ, é dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ ɖɔ è ni nɔ gbeji. Gǎn ɔ zán xógbe elɔ lɛ dó wlí yɛ̌yi nú mɛsɛntɔ́ tɔn gbejinɔtɔ́ lɛ ɖokpo ɖokpo: “A wà nǔ ɖó ganji; mɛsɛntɔ́ ɖagbe gbejinɔtɔ́ wɛ nú we. Un sɔ́ we ɖó nǔ kpɛɖé nu, bɔ a bló ɖó ganji; dìn ɔ, un na sɔ́ we ɖó nǔ gègě nu. Enɛ ɔ wu ɔ, bo wá j’awǎ xá mì.” (Mat. 25:21, 23) Kpɔ́n lee enɛ dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ ɖɔ è ni kpó ɖò Jehovah sɛ̀n wɛ kpo gbejininɔ kpo sɔ́ é!

7. Wusyɛn tɛ Jezu ka dó lanmɛ nú mɛsɛ́dó tɔn lɛ? Wusyɛn tɛ é ka dó lanmɛ nú Piyɛ́ɛ ɖó vo?

⁷ Hwɛhwɛ ɔ, mɛsɛ́dó Jezu tɔn lɛ nɔ dɔn nǔ dó mɛ e na nyí nǔɖaxó ɖò ye tɛntin é wu, amɔ̌, Jezu ka nɔ ɖó suúlu, bo nɔ dó wusyɛn lanmɛ nú ye ɖɔ ye ni sɔ́ yeɖée hwe, bo huzu mɛsɛntɔ́, é ni ma nyí gǎn ó. (Luk. 22:24-26) Azɔn gègě wɛ Piyɛ́ɛ flú Jezu. (Mat. 16:21-23; 26:31-35, 75) Jezu ka gbɛ́ Piyɛ́ɛ ǎ, é nyɔ́ wà ɔ, é dó wusyɛn lanmɛ n’i, bo tlɛ lɛ́ zɔ́n azɔ̌ ɛ ɖɔ é ni dó wusyɛn lanmɛ nú nɔví tɔn lɛ.​—Jaan 21:16.

8. Nɛ̌ Ezekiyasi ka dó wusyɛn lanmɛ nú ahwangán lɛ kpo togun Judáa tɔn kpo gbɔn?

 ⁸ Cobonu Vǐ Jehovah tɔn tlɛ na wá ayikúngban jí, lobo na sɔ́ kpɔ́ndéwú maɖóblɔ̌ ɖé ɖ’ayǐ dó lee è na dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ gbɔn é wu ɔ, mɛsɛntɔ́ Jehovah tɔn lɛ tuùn ɖɔ è ɖó na dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ. Hwenu e Asilíinu lɛ gblɔ́n adǎn nú Ezekiyasi é ɔ, é kplé ahwangán lɛ kpo togun Judáa tɔn kpo, bo dó wusyɛn lanmɛ nú ye. “Xó enɛ e Judáa xɔsu Ezekiyasi ɖɔ ɔ dó wusyɛn lanmɛ nú togun ɔ.”​—Xà 2 Tan 32:6-8.

9. Etɛ wema Jɔbu tɔn ka kplɔ́n mǐ dó wusyɛn didó lanmɛ nú mɛ wu?

⁹ Jɔbu ɖò hudo gbɔdónúmɛ tɔn mɛ cobo ka kplɔ́n nùɖé “gbɔdónúmɛtɔ́” tɔn atɔn “e nɔ dó akpɔ̀ nú mɛ” é dó wusyɛn didó lanmɛ nú mɛ wu. É ɖɔ nú ye ɖɔ enyi emi ɖò tɛn yetɔn mɛ wɛ ɔ, emi ‘na ko ɖɔ xó dó dó wusyɛn lanmɛ nú ye, emi na ɖò xó ɖɔ nú ye wɛ kaka, bɔ wuvɛ̌ e mɔ wɛ ye ɖè ɔ na ɖekpo.’ (Jɔb. 16:1-5) Nukɔnmɛ ɔ, Elihu kpo Jehovah ɖesunɔ kpo dó wusyɛn lanmɛ nú Jɔbu.​—Jɔb. 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10.

10, 11. (a) Etɛwu vǐ nyɔnu Jɛfutée tɔn ka ɖó hudo wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ tɔn? (b) Mɛ̌ mɛ̌ e ka jɛxa wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ mɔhun ɖò égbé?

¹⁰ Vǐ nyɔnu Jɛfutée tɔn nyí mɛ ɖevo e ɖó hudo wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ tɔn ɖò hwexónu é. Cobonu Hwɛɖɔtɔ́ Jɛfutée na yì fun ahwan xá Amumɔ́ɔ ví lɛ ɔ, é d’akpá ɖɔ enyi Jehovah na emi ɖuɖeji ɔ, mɛ nukɔntɔn e na tɔ́n wá kpé emi ɖò ahwan ɔ gudo é ɔ, emi na zé è jó, bɔ é na wà sinsɛnzɔ́ nú Jehovah ɖò fí mímɛ́ ɔ. Nǔ e jɛ é wɛ nyí ɖɔ vǐ nyɔnu tɔn e nyí vǐɖokponɔ tɔn é wɛ wá kpé è bo na jɛ ɖuɖeji sín awǎ ɔ xá ɛ. Ayi Jɛfutée tɔn gbado. Amɔ̌, é ɖè akpá tɔn, bo sɛ́ vǐ nyɔnu tɔn e ɖò alɔji é dó Silóo, bonu é na yì wà sinsɛnzɔ́ ɖò Goxɔ ɔ mɛ nú gbɛhwenu tɔn e kpò é bǐ.​—Hwɛ. 11:30-35.

¹¹ É ɖò mɔ̌ có, é vɛwǔ nú Jɛfutée tawun, é sixu ko lɛ́ vɛwǔ nú vǐ nyɔnu tɔn e ɖò gbesisɔmɛ bo na wà nǔ sɔgbe xá gbeta e kɔn tɔ́ tɔn wá é é hugǎn. (Hwɛ. 11:36, 37) É jó acɛ e é ɖó bo na wlí alɔ, jì vǐ, lobo bló bɔ nyikɔ xwédo ɔ tɔn kpo gǔ xwédo ɔ tɔn kpo na kpó ɖò te é dó. Enɛ wu ɔ, é ɖó hudo gbɔdónúmɛ kpo wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ kpo tɔn tawun. Tan Biblu tɔn ɔ ɖɔ: ‘È ɖó walɔ enɛ ɔ ayǐ ɖò Izlayɛli. Bɔ xwewu xwewu tɛgbɛ ɔ, Izlayɛli nyɔnu lɛ nɔ yì kpa vǐ nyɔnu Jɛfutée, Galadinu ɔ tɔn xɔ azǎn ɛnɛ.’ (Hwɛ. 11:39, 40) É jɛxa ɖɔ è ni kpa Klisanwun ɖěɖee ma wlí alɔ ǎ, bo nɔ zán tlɛnmɛninɔ yetɔn dó sɔ́ ayi ɖó “Aklunɔ sín nǔ lɛ” jí hugǎn é, bo lɛ́ dó wusyɛn lanmɛ nú ye à cé?​—1 Kɔ. 7:32-35.

12, 13. Nɛ̌ Piyɛ́ɛ ka ‘dó wusyɛn lanmɛ nú nɔví tɔn lɛ’ gbɔn?

¹² Ðò zǎn e jɛ nukɔn nú kú Jezu tɔn é mɛ ɔ, é ɖɔ nú mɛsɛ́dó Piyɛ́ɛ ɖɔ: “Sinmɔ́ɔ! Sinmɔ́ɔ! Ðǒtó; Satáan byɔ mi, bo na fún mi lee è nɔ fún jinukún gbɔn é. Loɔ, un savo nú Mawu ɖó ta towe mɛ, bonu nùɖiɖi ma wá hwedo we ó. Hwenu e a ka na lɛkɔ wá gɔ̌n ce ɔ, dǒ wusyɛn lanmɛ nú nɔví towe lɛ.”​—Luk. 22:31, 32.

¹³ Piyɛ́ɛ xlɛ́ ɖɔ emi nyí sósyɛn ɖé ɖò agun Klisanwun tɔn nukɔntɔn ɔ mɛ. (Ga. 2:9) É dó wusyɛn lanmɛ nú nɔví tɔn lɛ gbɔn akɔnkpinkpan tɔn sín kpɔ́ndéwú gblamɛ ɖò Pantekotu hwenu, bo lɛ́ wà mɔ̌ ɖò enɛ ɔ gudo. Ðò hwenu e sinsɛnzɔ́ e é wà nú xwè gègě é xwè fifo gbé é ɔ, é wlan nǔ sɛ́dó Klisanwun hàtɔ́ tɔn lɛ. É tinmɛ nǔ e wu wɛ é bo ɖɔ: “Un wlan wema kpɛví elɔ sɛ́dó mi, bo dó na akɔnkpinkpan mi, bo na dó na ganjɛwu mi ɖɔ fɛ́nú Mawu tɔn titewungbe ɔ nɛ. Mi bo syɛnlǐn ɖ’emɛ.” (1 Pi. 5:12) Xó e Mawu sɔ́ d’ayi mɛ nú Piyɛ́ɛ, bɔ é wlan sɛ́dó nɔví lɛ é  nyí jɔtɛn wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ tɔn ɖé ɖò xwè lɛ gblamɛ, bo lɛ́ nyí kaka jɛ égbé. Mǐ ɖó hudo wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ enɛ tɔn tawun ɖò égbé dìn e mǐ ɖò te kpɔ́n akpá Jehovah tɔn lɛ sín jijɛnu é!​—2 Pi. 3:13.

14, 15. Nɛ̌ xó e Mawu sɔ́ d’ayi mɛ nú mɛsɛ́dó Jaan, bɔ é wlan lɛ é ka nyí jɔtɛn wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ tɔn ɖé nú Klisanwun lɛ ɖò xwè kanweko lɛ vlamɛ gbɔn?

¹⁴ Mɛsɛ́dó Jaan ɖesu nyí sósyɛn ɖé ɖò agun Klisanwun tɔn nukɔntɔn ɔ mɛ. Wɛnɖagbe sín tan akpàkpà sɔ́ mɛ tɔn e é kpi dó sinsɛnzɔ́ Jezu tɔn wu é nyí jɔtɛn wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ tɔn ɖé nú Klisanwun lɛ, ɖò xwè kanweko e wá yì lɛ é vlamɛ, bo lɛ́ nyí mɔ̌ kaka jɛ égbé. Wɛnɖagbe-Wema tɔn kɛɖɛ mɛ wɛ xó e Jezu ɖɔ, bo ɖɔ wanyiyi wɛ nyí wuntun e na zɔ́n bɔ è na tuùn ahwanvu emitɔn nugbǒ lɛ é ɖè.​—Xà Jaan 13:34, 35.

¹⁵ Nǔ xɔ akwɛ nugbǒ ɔ tɔn ɖevo lɛ lɛ́ ɖò wema-sɛ́dó-mɛ Jaan tɔn atɔn lɛ mɛ. Enyi hwɛhuhu huzu agban bo ɖò kpinkpɛn mǐ wɛ, bonu mǐ xà ɖɔ “Jezu sín hun nɔ lɛ̀ mǐ wé sín hwɛ mǐtɔn lɛ bǐ mɛ” ɔ, agbɔ̌n mǐtɔn nɔ jɛ dò à cé? (1 Jaan 1:7) Enyi ayi mǐtɔn kpó ɖò hwɛ dó mǐ wɛ bonu mǐ xà ɖɔ “Mawu hugǎn ayi mǐtɔn” ɔ, ayi mǐtɔn nɔ j’ayǐ bɔ ɖasin nùsumɛnukúnmɛ tɔn nɔ wá nukún mǐtɔn lɛ jí à cé? (1 Jaan 3:20) Jaan kɛɖɛ wɛ wlan ɖɔ “Mawu ɔ, wanyiyi wɛ é nyí.” (1 Jaan 4:8, 16) Ðò wema-sɛ́dó-mɛ tɔn wegɔ ɔ kpo atɔngɔ ɔ kpo mɛ ɔ, é kpa Klisanwun e nɔ ɖò “gbɛ̀ zán wɛ ɖò nugbǒ mɛ” lɛ é.​—2 Jaan 4; 3 Jaan 3, 4.

16, 17. Wusyɛn tɛ mɛsɛ́dó Pɔlu ka dó lanmɛ nú Klisanwun nukɔntɔn lɛ?

¹⁶ Ðò xwè kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ ɔ, mɛsɛ́dó e nɔ dó wusyɛn lanmɛ nú nɔví lɛ tawun é wɛ na ko nyí mɛsɛ́dó Pɔlu. É cí ɖɔ è ɖó agun Klisanwun tɔn ayǐ, bɔ é ma lín ǎ é ɔ, gègě mɛsɛ́dó lɛ tɔn nɔ nɔ Jeluzalɛmu, finɛ wɛ nyí fí e hagbɛ̌ alixlɛ́mɛtɔ́ ɔ nɔ nɔ é. (Mɛ. 8:14; 15:2) Klisanwun e ɖò Judée lɛ é jla wɛn e kúnkplá Klisu é mɛ ɖěɖee é sín  sinsɛn Jwifu lɛ tɔn wu, bɔ ye ɖi nǔ ɖɔ Mawu ɖokpo wɛ tíìn é. Gbigbɔ mímɛ́ ka sɛ́ mɛsɛ́dó Pɔlu dó ɖɔ é ni yì jla wɛn ɔ mɛ e ma nyí Jwifu ǎ, bo ɖò Glɛki kpo Hlɔma kpo, bo nɔ sɛ̀n nǔmɛsɛn vovo lɛ é é.​—Ga. 2:7-9; 1 Tim. 2:7.

¹⁷ Pɔlu gbɔn fí ɖěɖee lín tawun ɖò fí e mǐ nɔ ylɔ ɖɔ Turquie ɖò égbé é é, bo lɛ́ yì Glɛki kpo Italíi kpo, bo ɖó agun Klisanwun tɔn lɛ ayǐ ɖò mɛ e ma nyí Jwifu ǎ lɛ é tɛntin. Mɛ enɛ lɛ e huzu Klisanwun yɔyɔ̌ lɛ é ɔ, ‘tò yetɔn mɛ nu lɛ doya nú ye,’ bɔ ye ɖó hudo wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ tɔn. (1 Tɛ. 2:14) Ðò xwè 50 H.M. tɔn mɔ̌ ɔ, Pɔlu wlan wema sɛ́dó agun Tɛsaloniki tɔn e è ɖó ayǐ b’ɛ ma lín ǎ é, bo ɖɔ: “Mǐ nɔ dokú nú Mawu tɛgbɛ dó mi bǐ tamɛ, bo nɔ flín mi hwebǐnu ɖò ɖɛ mǐtɔn lɛ mɛ. Nugbǒ ɔ, ɖò Mawu Tɔ́ mǐtɔn nukɔn ɔ, mǐ nɔ flín lee mi zé nùɖiɖi mitɔn dó wà azɔ̌ na sɔ́ é, mǐ nɔ flín lee mi wà wanyiyizɔ́ sɔ́ é; . . . lee mi syɛnlǐn . . . sɔ́ ɔ, mǐ nɔ flín.” (1 Tɛ. 1:2, 3) É lɛ́ byɔ ye ɖɔ ye ni dó wusyɛn lanmɛ nú yeɖée, é ɖɔ: “Mi na akɔnkpinkpan miɖée, bo dó wusyɛn lanmɛ nú miɖée, lee bló gbɔn wɛ mi ko ɖè é.”​—1 Tɛ. 5:11.

18. Nɛ̌ hagbɛ̌ alixlɛ́mɛtɔ́ xwè kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn ka dó wusyɛn lanmɛ nú Filipu gbɔn?

¹⁸ Hagbɛ̌ alixlɛ́mɛtɔ́ xwè kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn xlɛ́ ɖɔ emi nyí jɔtɛn wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ tɔn ɖé nú mɛ ɖěɖee nyí nukúnkpénuwutɔ́ lɛ é kpo Klisanwun lɛ bǐ kpo. Hwenu e Filipu e nyí wɛnɖagbejlatɔ́ ɖé é ɖò kúnnu ɖè dó Klisu wu wɛ nú Samalíinu lɛ é ɔ, mɛ e ɖò hagbɛ̌ alixlɛ́mɛtɔ́ ɔ mɛ lɛ é nɔ gudo n’i bǐ mlɛ́mlɛ́. Ye sɛ́ mɛ wè dó ɖò ye mɛ, Piyɛ́ɛ kpo Jaan kpo, bonu ye na xoɖɛ dó nùɖitɔ́ yɔyɔ̌ enɛ lɛ sín takúnmɛ nú ye na mɔ gbigbɔ mímɛ́. (Mɛ. 8:5, 14-17) Ee Filipu ɖesunɔ kpo mɛ ɖěɖee huzu ahwanvu lɛ é kpo mɔ bɔ hagbɛ̌ alixlɛ́mɛtɔ́ ɔ nɔ gudo nú ye é ɔ, kpɔ́n lee enɛ na ko dó wusyɛn lanmɛ nú ye sɔ́ é!

19. Ðagbe tɛ wema e hagbɛ̌ alixlɛ́mɛtɔ́ ɔ sɛ́dó é ka wà nú agun Klisanwun tɔn xwè kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ?

¹⁹ Nukɔnmɛ ɔ, é byɔ ɖɔ hagbɛ̌ alixlɛ́mɛtɔ́ ɔ ni wá gbeta ɖé kɔn dó adagbigboxó e kàn Klisanwun e ma nyí Jwifu ǎ lɛ é wu: È na byɔ ɖò ye sí ɖɔ ye ɖó na gbò ada lee Mɔyizi Sɛ́n ɔ byɔ Jwifu lɛ gbɔn é wɛ à, alǒ, è ɖó na wà mɔ̌ ǎ? (Mɛ. 15:1, 2) Ee gbigbɔ mímɛ́ xlɛ́ ali nukúnkpénuwutɔ́ enɛ lɛ, bɔ ye lɛ́ lin tamɛ dó Mawuxówema ɔ jí gudo é ɔ, ye wá gbeta ɔ kɔn ɖɔ nǔ enɛ kún sɔ́ ɖò dandan ó, bo wlan wema ɖé sɛ́dó agun lɛ dó enɛ takúnmɛ. È sɛ́ afɔsɔ́ɖótetɔ́ hagbɛ̌ alixlɛ́mɛtɔ́ ɔ tɔn lɛ dó, bɔ ye yì xà wema ɔ nú agun lɛ. Etɛ mɛ é ka tɔ́n kɔ dó? “Ee ye xà wema ɔ, xomɛ hun ye, ɖó xó e ɖò wema ɔ mɛ lɛ na akɔnkpinkpan ye.”​—Mɛ. 15:27-32.

20. (a) Wusyɛn tɛ Hagbɛ̌ Alixlɛ́mɛtɔ́ égbé tɔn ka nɔ dó lanmɛ nú kplékplé nɔví lɛ tɔn mǐtɔn? (b) Nùkanbyɔ tɛ ka na mɔ xósin ɖò xota e bɔ d’ewu é mɛ?

²⁰ Égbé ɔ, Hagbɛ̌ Alixlɛ́mɛtɔ́ Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ tɔn nɔ dó wusyɛn lanmɛ nú xwédo Betɛli tɔn sín hagbɛ̌ lɛ, mɛ e nɔ wà sinsɛnzɔ́ hwebǐnu tɔn bunɔ ɖé ɖò wɛnjijlazɔ́ ɔ mɛ lɛ é kpo kplékplé nɔví lɛ tɔn mǐtɔn e mɛ Klisanwun nugbǒ lɛ ɖè é bǐ kpo. Lè e mɔ̌ wiwa hɛn wá ɖò xwè kanweko nukɔntɔn mɛ é ɖokpo ɔ wɛ é nɔ lɛ́ hɛn wá, é wɛ nyí ɖɔ wusyɛn didó lanmɛ nú mɛ ɔ nɔ dɔn xomɛhunhun wá. Gɔ́ na ɔ, ɖò 2015 ɔ, Hagbɛ̌ Alixlɛ́mɛtɔ́ ɔ ɖè alɔnuwema Lẹkọ Wá Jehovah De tɔ́n; alɔnuwema enɛ ko nyí jɔtɛn wusyɛn dó lanmɛ nú mɛ tɔn ɖaxó ɖé nú mɛ gègě gbɔn gbɛ̀ ɔ mɛ. Amɔ̌, mɛ e ɖò tɛn nukúnkpikpe nǔ wu tɔn mɛ lɛ é kɛɖɛ jɛn ka na xwedó kpɔ́ndéwú Jehovah tɔn ɖò wusyɛn didó lanmɛ nú mɛ linu à? Xósin nùkanbyɔ enɛ tɔn ɔ, mǐ na mɔ ɖò xota e bɔ d’ewu é mɛ.