NƐ̌ NǓ enɛ ka jɛ gbɔn? Mi nú má tinmɛ nú mi. È jì mì ɖò 29 Juillet 1929, bɔ un sù ɖò gletoxo ɖé mɛ ɖò tokpɔn Bulacan tɔn mɛ ɖò Philippines. Mǐ zán gbɛ̀ e bɔkun é ɖé ɖò finɛ, ɖó akwɛyózó ɖò nǔ gbà wɛ hwe ɔ nu. Winnyawinnya mɛ wɛ un ɖè bɔ ahwan bɛ́. Ahwankpá Japon tɔn tɔ́n ahwan Philippines. Amɔ̌, ɖó gletoxo mǐtɔn jɛ gblolo tawun wutu ɔ, ahwan ɔ wà nǔ dó mǐ wu tlɔlɔ ǎ. Mǐ ɖó hladio, televiziɔn kpo xójlawema ɖě kpo ǎ; enɛ wu ɔ, mɛ ɖevo lɛ sín nu wɛ mǐ nɔ sè xó dó ahwan e ɖò yiyi wɛ é wu ɖè.

Nyì wɛ nyí vǐ wegɔ ɔ ɖò vǐ tantɔn e mɛjitɔ́ ce lɛ jì é mɛ, bɔ gǎn’paa ce kpo gǎn’máa ce kpo kplá mì hwenu e un ɖó xwè tantɔn é bɔ un nɔ ye gɔ́n. Katolika wɛ mǐ nɔ yì, amɔ̌, Gǎn’paa ce nɔ gbɛ́ hwɛ nú sinsɛn ɖě ǎ, bo nɔ yí wema sinsɛn ɖevo tɔn e xɔ́ntɔn tɔn nɔ na ɛ lɛ é. Un flín ɖɔ é xlɛ́ mì alɔnuwema Protection, Sécurité kpo Dévoilées kpo ɖò Tagalog-gbè mɛ, * bo lɛ́ xlɛ́ mì Biblu ɖé. Un nɔ ɖu vivǐ Biblu xixa tɔn, ɖò taji ɔ, Wɛnɖagbe-Wema ɛnɛ lɛ. Mɔ̌ wiwa zɔ́n bɔ un jló na xwedó Jezu.​—Jaan 10:27.

Japon nu lɛ jó tò ɔ dó ɖò 1945. Hwenɛnu wɛ mɛjitɔ́ ce lɛ byɔ mì ɖɔ nyì ni lɛkɔ wá xwé. Gǎn’paa ce dó wusyɛn lanmɛ nú mì ɖɔ nyì ni yì. Enɛ wu ɔ, un yì.

Táan kpɛɖé ɖò enɛ gudo ɖò Décembre 1945 ɔ, gbɛ̌ta Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ tɔn ɖé gosin Angat bo wá ɖɔ Mawuxó ɖò gletoxo mǐtɔn mɛ. Kúnnuɖetɔ́ mɛxomɔ ɖé wá xwé mǐtɔn gbè, bo tín nǔ mɛ nú mǐ dó nǔ e ɖɔ wɛ Biblu ɖè bo ɖɔ “azǎn gudogudo tɔn lɛ” é wu. (2 Tim. 3:1-5) É ylɔ mǐ ɖɔ mǐ ni wá Biblu kpinkplɔn ɖé tɛnmɛ ɖò gletoxo e sɛkpɔ mǐ é ɖé mɛ. Mɛjitɔ́ ce lɛ yì ǎ, amɔ̌, nyɛ yì. Mɛ 20 mɔ̌ wɛ wá, bɔ ɖé lɛ ɖò ye mɛ kàn nǔ byɔ dó Biblu jí.

Ðó un ma mɔ nǔ jɛ nǔ e wu ɖɔ xó dó wɛ ye ɖè lɛ é bǐ wu ǎ wutu ɔ, un ɖɔ ɖɔ un na yì xwé. Amɔ̌, hwenɛnu pɛ́ɛ́ ɔ, ye jɛ han Axɔsuɖuto ɔ tɔn ɖé jì jí. Han ɔ dɔn mì tawun, bɔ un gbɔ bo lɛ́ nɔte. Ee ye jihan bo xoɖɛ gudo é ɔ, è byɔ mɛ lɛ bǐ ɖɔ ye ni wá kplé ɖé tɛnmɛ ɖò Angat ɖò Aklunɔzángbe e na bɔ d’ewu é.

 Mǐ mɛ gègě ɖi zɔnlin nú kilomɛtlu tantɔn bo yì kplé ɔ tɛnmɛ ɖò xwé xwédo Cruz tɔn tɔn gbè. É jiwǔ nú mì ɖɔ yɔkpɔvu e ɖò mɛ 50 e wá kplé ɔ tɛnmɛ lɛ é mɛ é lɔ tlɛ nɔ na xósin dó nǔ e gɔ́ngɔ́n bo ɖò Biblu mɛ lɛ é jí. Ee un yì kplé gègě gudo é ɔ, Nɔví Damian Santos e nyí gbexosin-alijitɔ́ mɛxomɔ ɖé bo ko nyí tokpɔnlagán ɖ’ayǐ é byɔ mì ɖɔ nyì na dɔ́ xwé emitɔn gbè. Mǐ zán hwenu gègě ɖò zǎn enɛ mɛ dó ɖɔ xó dó Biblu jí.

Ðò hwe enɛ nu ɔ, gègě mǐtɔn yawu yì nukɔn ɖò nugbǒ bǐbɛ̌mɛ tɔn Biblu tɔn lɛ kpinkplɔn mɛ. Kplé yɔywɛ ɖé lɛ gudo kpowun ɔ, nɔví lɛ kanbyɔ nyì kpo mɛ ɖevo lɛ kpo ɖɔ: “Mi jló na bló baptɛm à?” Un yí gbè ɖɔ: “Ɛɛn, é jló mì.” Un tuùn ɖɔ un jló na ‘w’azɔ̌ nú Aklunɔ ɔ.’ (Kolo. 3:24) Mǐ yì tɔsisa e sɛkpɔ finɛ é ɖé mɛ, bɔ mǐ mɛ wè bló baptɛm ɖò 15 Février 1946.

Mǐ mɔ nǔ jɛ wu ɖɔ ɖó mǐ bló baptɛm bo nyí Klisanwun wutu ɔ, mǐ ɖó na jla wɛn ɖò gbesisɔmɛ Jezu ɖɔhun. Nǔ enɛ e wà wɛ un ɖè é nyɔ́ tɔ́ ce sín nukúnmɛ ǎ, bɔ é ɖɔ: “A kpò ɖò vǔ dín bo na ɖɔ Mawuxó. Gɔ́ na ɔ, è nylɔ́ we dó tɔ̀ mɛ wɛ ko nyí ɖɔ a huzu wɛnjlatɔ́ ǎ.” Un tinmɛ n’i ɖɔ jlǒ Mawu tɔn wɛ nyí ɖɔ mǐ ni jla wɛnɖagbe Axɔsuɖuto tɔn tɔn. (Mat. 24:14) Un ɖɔ gɔ́ na ɖɔ: “Un ɖó na ɖè akpá e un dó nú Mawu é.” Hwenɛnu wɛ tɔ́ ce gblɔ́n adǎn e xó un ɖɔ ɖò bǐbɛ̌mɛ é nú mì. É kanɖeji bo na sú ali dó mì nú un ma sɔ́ ɖɔ Mawuxó ɖě ó. Bɔ enɛ wɛ zɔ́n bɔ un jó nǔ lɛ dó nyì gudo azɔn nukɔntɔn ɔ, bo nya nǔ gbigbɔ tɔn lɛ gbé.

Xwédo Cruz tɔn ylɔ mì ɖɔ nyì ni wá nɔ akpá emitɔn ɖò Angat. Ye dó wusyɛn lanmɛ nú nyì kpo vǐ nyɔnu yetɔn kpɛví bǐ e nɔ nyí Nora é kpo ɖɔ mǐ ni bɛ́ gbexosin-alijitɔ́zɔ́. Mǐ mɛ wè lɛ bɛ́ gbexosin-alijitɔ́zɔ́ ɖò 1^er Novembre 1947. Nora ɖò sinsɛnzɔ́ wà wɛ ɖò tò ɖevo mɛ, bɔ nyɛ kpò ɖò gudo nɔ nú wɛnɖagbejijlazɔ́ ɔ wɛ ɖò Angat.

Hwenu e un bɛ́ gbexosin-alijitɔ́zɔ́ ɔ b’ɛ bló xwè atɔn gudo é ɔ, Earl Stewart, ee nyí nɔví sunnu ɖé bo gosin alaxɔ mɛ é xwlé xóɖiɖɔ ɖé gbɛtɔ́ 500 jɛji ɖò tokplétɛn Angat tɔn. Glɛnsigbe wɛ é dó, bɔ enɛ gudo ɔ, un sɛ̀ sìn xwè nú xó e é ɖɔ é dó Tagalog-gbè mɛ. Xwè tɛnwe kpowun jɛn un yì azɔ̌mɛ na, amɔ̌, hwɛhwɛ wɛ mɛ̌si e nɔ kplɔ́n nǔ mǐ lɛ é nɔ dó Glɛnsigbe. Nǔ ɖevo e zɔ́n bɔ Glɛnsigbe ce kpɔ́n te é wɛ nyí ɖɔ mǐ ɖó wema junjɔn Biblu jí lɛ kaka ɖé ɖò Tagalog-gbè mɛ ǎ. Enɛ wu ɔ, un kplɔ́n wema enɛ lɛ gègě dó Glɛnsigbe mɛ. Mɔ̌ mɛ ɔ, un yì nukɔn tawun ɖò Glɛnsigbe mɛ bo tín xóɖiɖɔ enɛ mɛ, bo lɛ́ wá wà mɔ̌ ɖò hweɖevolɛnu.

Gbè e gbè un tín xóɖiɖɔ Nɔví Stewart tɔn mɛ é ɔ, é ɖɔ nú agun xá ɔ mɛ tɔn ɖɔ alaxɔ ɖò nɔví sunnu gbexosin-alijitɔ́ wè ba wɛ ɖò Betɛli. Nǔ e wu wɛ é wɛ nyí ɖɔ ye na d’alɔ hwenu e mɛsɛ́dó lɛ na yì kpléɖókpɔ́ 1950 tɔn e sín xota nyí Nukɔnyiyi Yɛhwexɔsuɖuto ɔ Tɔn é, ɖò New York, États-Unis é. Un nyí ɖokpo ɖò mɛ e è ylɔ lɛ é mɛ. Dìn ɔ, un ko lɛ́ jó fí e má mì é dó, bo na yì d’alɔ ɖò Betɛli.

Un wá Betɛli ɖò 19 Juin 1950, bo bɛ́ azɔ̌ yɔyɔ̌ ɖé. Betɛli ɔ ɖò ayikúngban e gblǒ tɔn nyí ɛtáa ɖokpo jɛji é jí, bɔ xwé xóxó ɖé ɖ’emɛ, lobɔ atín ɖaxó ɖaxó lɛ lɛlɛ̌ dó. Nɔví sunnu tlɛnnɔ 12 mɔ̌ wɛ ɖò sinsɛnzɔ́ wà wɛ ɖò finɛ. Zǎnzǎn tɛɛn ɔ, un nɔ d’alɔ ɖò adoxwɛsa. Enɛ gudo ɔ, sín gǎn tɛnnɛ mɛ mɔ̌ ɔ, un nɔ w’azɔ̌ ɖò avɔnyaxɔsa bo nɔ li avɔ lɛ. Un nɔ lɛ́ wà nǔ ɖokpo ɔ ɖò hwelɛkɔ lɛ. Hwenu e mɛsɛ́dó lɛ tlɛ lɛkɔ sín kpléɖókpɔ́ akɔjɔkplé tɔn ɔ gudo é ɔ, un lɛ́ kpó ɖò sinsɛnzɔ́ wà wɛ ɖò Betɛli. Un nɔ bɛ́ xójlawema lɛ dó wemakpo mɛ, bonu è na sɛ́dó gbɔn pósu, un nɔ kpé nukún dó nǔ e è zɔ́n lɛ é wu, bo lɛ́ w’azɔ̌ ɖò fí e è nɔ yí mɛ ɖè é; un nɔ wà nǔ ɖebǔ e è ɖɔ má wà é.

Ðò 1952 ɔ, é víví nú mì ɖɔ è ylɔ nyì kpo nɔví sunnu ayizɛ́n ɖevo kpo sín Philippines bonu mǐ na yì wemaxɔmɛ Galadi tɔn sín klasi 20gɔ́ ɔ. Nǔ e mǐ mɔ bo lɛ́ wà ɖò États-Unis lɛ é gègě nyí nǔ yɔyɔ̌ bo lɛ́ nyí jonɔ nú mǐ. Nugbǒ ɔ, nǔ lɛ gbɔn vo tawun nú nǔ e un tuùn ɖò gletoxo ce mɛ lɛ é.

Ði kpɔ́ndéwú ɔ, mǐ ɖó na kplɔ́n nǔ e ma má alɔ nú mǐ ɖ’ayǐ ǎ lɛ é zinzan, ɖi nǔnyamɔ kpo nǔ e è nɔ zán dó ɖa nǔ lɛ é kpo. Lee ayǐ mɛ nɔ cí é lɔ ka lɛ́ gbɔn vo tawun. Gbè ɖokpo zǎnzǎn ɔ, un tɔ́n sín xɔ mɛ, bo mɔ bɔ fí bǐ wé foo bo nyɔ́ kpɔ́n. Azɔn nukɔntɔn e un mɔ laglasi linfin é nɛ. Enɛ gudo ɔ, un wá mɔ ɖɔ gbɛmɛ fá, bo fá kaka.

 Nǔ ɖò mɔ̌ có, huzuhuzu enɛ hwɛ́n nǔtí ɖò azɔ̌kplɔnmɛ ɖagbeɖagbe e sín vivǐ ɖu wɛ un ɖè ɖò Galadi é kpá ǎ. Mɛ̌si lɛ nɔ zán wlɛnwín nùkplɔnmɛ tɔn ɖagbe lɛ. Mǐ kplɔ́n lee mǐ na nɔ ba dò nú nǔ ganji bo na nɔ lɛ́ kplɔ́n nǔ ganji gbɔn é. É ɖò gaàn ɖɔ azɔ̌ e è kplɔ́n mǐ ɖò Galadi é d’alɔ mì bɔ un kpɔ́n te d’eji ɖò gbigbɔ lixo.

Ee un yí kúnnuɖewema ɔ gudo é ɔ, è ɖè azɔ̌ nú mì ɖɔ má wà gbexosin-alijitɔ́ titewungbe sín azɔ̌ nú táan ɖé ɖò Bronx ɖò New York City. Mɔ̌ mɛ ɔ, ɖò Juillet 1953 ɔ, un yì Kpléɖókpɔ́ Togun Gbɛ̀ Yɔyɔ̌ ɔ Tɔn tɔn e è bló ɖò tokpɔnlaví ɖokpo ɔ mɛ é. Ðò kpléɖókpɔ́ ɔ gudo ɔ, un lɛkɔ yì azɔ̌ ɖevo wà gbé ɖò Philippines.

Nɔví e ɖò alaxɔ ɔ mɛ lɛ é ɖɔ nú mì ɖɔ: “Dìn ɔ, a na yì wà nukúnkpénuwutɔ́zɔ́.” Enɛ lɛ́ hun ali nú mì bɔ un sɔ́ afɔ dó afɔdo Aklunɔ ɔ tɔn mɛ, ɖó éyɛ gbɔn tò e ɖò zɔ lɛ é kpo toxo e ɖò zɔ lɛ é kpo mɛ, bo d’alɔ lɛngbɔ̌ Jehovah tɔn lɛ. (1 Pi. 2:21) È sɔ́ azɔ̌ d’así nú mì bonu má kpé nukún dó lɛdo ɖé wu, finɛ wɛ nyí Luçon central sín gbě ɖaxó ɖé jí, tɔtɛntinto e kló hugǎn ɖò Philippines é nɛ. Tokpɔn Bulacan tɔn, Nueva Ecija tɔn, Tarlac tɔn kpo Zambales tɔn kpo ɖ’emɛ. Nú un na yì toxo enɛ lɛ ɖé lɛ mɛ ɔ, un ɖó na xò sókan Sierra Madre tɔn lɛ zlɛ. Mɔ̌to e è nɔ dó kpaà lɛ é ɖě nɔ yì fí enɛ lɛ ǎ. Enɛ wu ɔ, un nɔ kanbyɔ mɛ e nɔ kun mɔ̌to ɖaxó lɛ é ɖɔ un sixu jinjɔn atín e ye bɛ́ dó mɔ̌to yetɔn lɛ mɛ é jí à jí. Hwɛhwɛ ɔ, ye nɔ yí gbè, amɔ̌, mɔ̌to enɛ lɛ mɛ zinzɔn nɔ na vivo ɖebǔ mɛ ǎ.

Agun lɛ gègě nyí agun kpɛví e è ɖó ayǐ yɔyɔ̌ lɛ é. Enɛ wu ɔ, nú un d’alɔ nɔví lɛ bonu ye bló tuto kplé lɛ kpo sinsɛnzɔ́ kúnnuɖegbe tɔn kpo tɔn ganji ɔ, é nɔ sù nukún yetɔn mɛ.

Nukɔnmɛ ɔ, è sɛ́ mì dó lɛdo ɖé mɛ, bɔ un na kpé nukún dó xá Bicol tɔn ɔ bǐ wu. Kánɖó ɖěɖee jɛ gblolo bɔ gbexosin-alijitɔ́ titewungbe lɛ jɛ azɔ̌ wà jí ɖò fí e è ma ko w’azɔ̌ mǐtɔn ɖè ǎ lɛ é wɛ ɖò finɛ hugǎn. Ðò xwé ɖokpo gbè ɔ, adado ɖokpo géé e ɖò finɛ é wɛ nyí dò e nu è fɔ kpò wè nyì é. Hwenu e un xá kpò lɛ jí é ɔ, ye jɛ dò ɔ mɛ, bɔ nyì lɔ jɛ mɛ. É byɔ táan gègě ɖò así ce cobɔ un lɛ̀ wǔ bo sɔgbe nú zǎnzǎn nùɖuɖu ɔ!

Mɛbakpɔ́n enɛ hwenu wɛ un jɛ Nora e kpo nyì kpo bɛ́ gbexosin-alijitɔ́zɔ́ ɖò Bulacan é flín jí. Hwenɛnu ɔ, é nyí gbexosin-alijitɔ́ titewungbe ɖò Toxo Dumaguete tɔn mɛ, bɔ un yì kpɔ́n ɛ. Enɛ gudo ɔ, mǐ wlan nǔ sɛ́dó mǐɖée nú táan ɖé, bɔ ɖò 1956 ɔ, mǐ wlí alɔ. Aklunɔzán gbla nukɔntɔn e bɔ dó alɔwliwli mǐtɔn wu é mɛ wɛ mǐ yì ba agun ɖé kpɔ́n ɖò tɔtɛntinto Rapu Rapu tɔn mɛ. Finɛ ɔ, mǐ ɖó na fán só lɛ bo ɖi zɔnlin gègě, amɔ̌, awǎjijɛ ɖaxó ɖé wɛ é nyí ɖɔ nyì kpo asì ce kpo wà sinsɛnzɔ́ nú nɔví ɖěɖee ɖò xá e jɛ gblolo lɛ é mɛ é.

Ee mǐ zán xwè ɛnɛ mɔ̌ ɖò tomɛyiyizɔ́ ɔ mɛ gudo é ɔ, mǐ mɔ mɛylɔwema ɖé bo na wà sinsɛnzɔ́ ɖò alaxɔ mɛ. Enɛ wu ɔ, Janvier 1960 wɛ nyí hwenu e mǐ bɛ́ sinsɛnzɔ́ Betɛli tɔn e wu mǐ kpó ɖè dìn é é. Ðò xwè lɛ vlamɛ ɔ, azɔ̌wiwa xá nɔví sunnu e kpé nukún dó azɔ̌ syɛnsyɛn lɛ wu lɛ é kplɔ́n nǔ gègě mì. Nora wà azɔ̌ vovo lɛ ɖò Betɛli.

Ee un ɖò Betɛli é ɔ, Mawu dó nú mì bɔ un sɔ́ nukún ce dó mɔ ali jiwǔ e nu nugbǒ ɔ yì nukɔn ɖè ɖò Philippines é. Hwenu e un ma ko da asì ǎ bo wá Betɛli azɔn nukɔntɔn é ɔ, wɛnjlatɔ́ 10 000 mɔ̌ wɛ ɖò tò ɔ bǐ mɛ. Amɔ̌ dìn ɔ, wɛnjlatɔ́ 200 000 jɛji wɛ ɖò Philippines, bɔ mɛ kanweko mɔkpan e ɖò sinsɛnzɔ́ wà wɛ ɖò Betɛli lɛ é ɖò gudo nɔ nú wɛnɖagbejijlazɔ́ e ɖò taji é wɛ.

Ðó azɔ̌ ɔ ɖò nukɔn yì wɛ ɖò xwè lɛ vlamɛ wutu ɔ, xɔ e ɖò Betɛli ɔ lɛ é sɔ́ wá kpé ǎ. Enɛ wu ɔ, Hagbɛ̌ Alixlɛ́mɛtɔ́ ɔ ɖɔ mǐ ni ba fí e mǐ na gbá xwé yɔyɔ̌ e na kló hugǎn é ɖé ɖó é. Nukúnkpénuwutɔ́ wemazínxɔsa ɔ tɔn kpo nyì kpo gbɔn xwè e ɖò alaxɔ ɔ kpá, fí e Chine nu gègě nɔ nɔ é gbè bo kanbyɔ ɖɔ mɛɖé jló na sà ayikúngban tɔn vlafo à jí. Mǐ ka mɔ mɛɖebǔ ǎ, bɔ xwétɔ́ ɖokpo tlɛ ɖɔ nú mǐ ɖɔ: “Chine nu lɛ nɔ sà nǔ ǎ. Nǔ wɛ mǐ nɔ xɔ.”

Amɔ̌ gbè ɖokpo ɔ, mǐ ɖó nukún tɔn ɖebǔ ǎ bɔ xwétɔ́ ɖé kanbyɔ mǐ ɖɔ mǐ jló na xɔ ayikúngban emitɔn à jí, ɖó é jló na sɛ̀ tɛn yì États-Unis wutu. Enɛ hun nǔ sín nǔ e mǐ ma lin ɖɔ é na jɛ kpɔ́n ǎ é ɖé nu. Xwétɔ́ ɖevo wá gbeta ɔ kɔn ɖɔ emi lɔ na sà, bo dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ ɖevo e lɛlɛ̌ dó è lɛ é ɖɔ ye lɔ ni sà. Mǐ tlɛ wá xɔ ayikúngban nya e ɖɔ nú mǐ ɖɔ “Chine nu lɛ [kún] nɔ sà nǔ [ó]” é tɔn. Ðò táan kpɛɖé gudo ɔ, alaxɔ ɔ gbló d’eji hú lee é ɖè ɖ’ayǐ é azɔn atɔn jɛji. Un kudeji ɖɔ Jehovah Mawu wɛ jló bɔ nǔ cí mɔ̌.

Nú mǐ lɛkɔ yì 1950 ɔ, nyì wɛ nyí yɔkpɔvu hugǎn, ɖò hagbɛ̌ xwédo Betɛli tɔn ɔ tɔn lɛ mɛ. Dìn ɔ, asì ce kpo nyì kpo wɛ nyí mɛ e nyí mɛxo hugǎn lɛ é. Jǒ e un jó nyiɖée dó bɔ Aklunɔ ɔ kplá mì yì fí ɖebǔ e jló è é vɛ́ nú mì ɖebǔ ǎ. Nugbǒ ɔ, mɛjitɔ́ ce lɛ nya mì sín xwé yetɔn gbè, amɔ̌, Jehovah ka na mǐ xwédo ɖaxó e mɛ nùɖitɔ́ hàtɔ́ lɛ ɖè é ɖé. Un xò nǔ kpɔ́n kpɛví ɖé lɔ vɔ́vɔ́ ǎ, ɖó Jehovah nɔ na mǐ nǔ e sín hudo mǐ ɖó é bǐ, ɖò azɔ̌ ɖebǔ e è sɔ́ d’así nú mǐ ɔ kɔn. Nǔ enɛ lɛ e Jehovah na nyì kpo Nora kpo kpodo xomɛnyínyɔ́ kpo é sù nukún mǐtɔn mɛ tawun, bɔ mǐ nɔ dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ ɖevo lɛ ɖɔ ye lɔ ni tɛ́n Jehovah kpɔ́n.​—Mal. 3:10.

Jezu ylɔ tokwɛyitɔ́ e nɔ nyí Matie Levíi é bo ɖɔ: “Xwedó mì.” Nɛ̌ é ka wà nǔ gbɔn? É “site, bo jó nǔ bǐ dó, lobo xwedó [Jezu].” (Luk. 5:27, 28) Ali ɖokpo ɔ lɛ ɖɔhun hun nú nyì lɔ bɔ un dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ ɖevo lɛ kpo ayi bǐ kpo ɖɔ ye ni wà nǔ ɖokpo ɔ, bá ɖu vivǐ nyɔna gègě tɔn.