A Ka Tuùn À?

Nugbǒ wɛ ɖɔ ɖò hwexónu ɔ, mɛɖé sixu yì dó gbehan nyanya dó mɛ ɖevo sín gle mɛ à?

Wema tobutobu e na mɔjɛmɛ hlɛ́nhlɛ́n dó nǔ e jɛ ɖò hwexónu bɔ sɛ́n tuùn lɛ é wu é ɖokpo wɛ nyí Digest Tokpɔngán Justinien tɔn sín wexwɛ 1468gɔ́ elɔ

ÐÒ MATIE 13:24-26 mɛ ɔ, Jezu ɖɔ: “Axɔsuɖuto [jixwé] tɔn cí nya e dó jinukún ɖagbe kɛɖɛ dó gle tɔn mɛ ɔ ɖɔhun; hwenu e mɛ lɛ bǐ ɖò amlɔ dɔ wɛ zǎnmɛ ɔ, kɛntɔ́ tɔn wá dó gbehan nyanya kɔn nyì gle tɔn mɛ bo yì. Hwenu e jinukún lɛ sù, bo jɛ sínsɛ́n jí ɔ, è wá mɔ nukúnnú jɛ gbehan nyanya lɛ lɔmɔ̌ wu.” Wema wlantɔ́ vovo lɛ nɔ kanbyɔ ɖɔ nugbǒ jɛn lǒ enɛ ka nyí à jí, é ɖò mɔ̌ có, Hlɔma hwexónu tɔn sín wema e sɛ́n tuùn lɛ é ɖexlɛ́ ɖɔ nugbǒ wɛ.

“Gbehan nyanya didó ɖó gle ɖé mɛ bo na dó ba hlɔn . . . nyí sɛ́ngbigba ɖò Hlɔma. Nǔ e jɛ kaka bɔ è ɖè sɛ́n ɖé tɔn dó xó ɔ wu é xlɛ́ ɖɔ walɔ mɔhun nɔ tíìn hwɛhwɛ,” wɛ xókwintinmɛwegbo Biblu tɔn ɖé ɖɔ. Akɔwé sɛ́n tɔn Alastair Kerr tinmɛ ɖɔ jí, ɖò 533 H.M. tɔn ɔ, Tokpɔngán Hlɔma Tɔn Justinien sɛ̀ sìn xwè nú Hlɔma sɛ́n ɔ kpo nǔ e akɔwé sɛ́n tɔn hwenu e è wlan sɛ́n ɔ é (ɖibla yì 100-250 H.M.) tɔn lɛ ɖɔ é sín akpáxwé ɖé lɛ kpo, bo ɖetɔ́n dó wema éɖesunɔ tɔn e nɔ nyí Digest é mɛ. Sɔgbe kpo wema enɛ (Digest, 9.2.27.14) kpo ɔ, akɔwé sɛ́n tɔn Ulpian dó gesí ninɔmɛ ɖé bɔ tokpɔngán Hlɔma tɔn xwè kanweko wegɔ ɔ tɔn Celsus kpé nukún d’ewu. È dó gbehan nyanya dó mɛ ɖevo sín gle mɛ b’ɛ sín enɛ wu bɔ jinukún ɖé gblé. Digest ɖɔ xó dó nǔ ɖěɖee sɔgbe xá sɛ́n bɔ glenɔ ɔ na wà, lobɔ nǔdosintɔ́ ɔ na sú nǔ e é hɛn gblé dó wǔ tɔn é sín axɔ é jí.

Nǔhɛngbledómɛwu mɔhun e jɛ ɖò Axɔsuɖuto Hlɔma Tɔn mɛ ɖò hwexónu é xlɛ́ ɖɔ ninɔmɛ e xó Jezu ɖɔ é ɔ, nugbǒ sésé wɛ.

Ðò xwè kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ ɔ, bǎ tɛ mɛ Hlɔma ka na mɛɖesúsínínɔ acɛkpatɔ́ Jwifu lɛ ɖó ɖò Judée?

ÐÒ TÁAN enɛ mɛ ɔ, Hlɔmanu lɛ wɛ kp’acɛ dó Judée nu, bɔ tokpɔngán ɖé kpo ahwankpá lɛ kpo sɔ́ afɔ yetɔn ɖó te. Azɔ̌ taji e nyí tokpɔngán ɔ tɔn é wɛ nyí ɖɔ é na cyan takwɛ nú Hlɔma tò ɔ bo na lɛ́ bló bɔ fífá kpo tuto jí ninɔ kpo na tíìn. Kún súsú dó nú azɔ̌ e ma sɔgbe xá sɛ́n ǎ lɛ é kpo tó dindɔn nú mɛ e na dɔn hunnyahunnya wá lɛ é kpo mya nukún nú Hlɔmanu lɛ. Amɔ̌, ye nɔ jó ayihɔngbe ayihɔngbe sín nǔ e kàn tokpɔn ɔ lɛ é ɖiɖɔ dó alɔ mɛ nú kɔ́mɛgán lɛ hwɛhwɛ.

Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Jwifu lɛ Tɔn sín kplé ɖé

Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Jwifu lɛ Tɔn nɔ kpé nukún dó nǔ e kàn Jwifu lɛ sín sɛ́n é wu. Hwɛɖɔxɔsa kpɛví kpɛví lɛ gbɔn Judée gbé ɔ bǐ jí. Hwɛɖɔxɔsa mɔhun lɛ na ko nɔ ɖeɖɛ xó e kàn toví kpaà lɛ é kpo nǔ e ma sɔgbe xá sɛ́n ǎ lɛ é kpo, bɔ acɛkpatɔ́ Hlɔma tɔn lɛ nɔ ɖó nu ɖ’emɛ ǎ. É ɖò mɔ̌ có, fí e hwɛɖɔxɔsa Jwifu lɛ tɔn sín acɛ nɔte ɖó é ɖokpo wɛ nyí adakaxotɔ́ lɛ huhu. Ðò kpaà mɛ ɔ, Hlɔmanu lɛ na acɛ enɛ mɛ ɖevo ǎ. Amɔ̌, ninɔmɛ e ma xwedó tuto enɛ ǎ bɔ è tuùn ganji é ɖokpo wɛ nyí hwenu e Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Jwifu lɛ Tɔn sín hagbɛ̌ lɛ ɖɔhwɛ dó Etyɛni bo zɔ́n bɔ è nyì awinnyaglo dó è kaka bɔ é kú é.—Mɛ. 6:8-15; 7:54-60.

Mɔ̌ mɛ ɔ, Hwɛɖɔxɔsa Ðaxó Jwifu lɛ Tɔn ɖó acɛ gègě ɖò hwɛɖiɖɔ linu. É ɖò mɔ̌ có, akɔwé Emil Schürer ɖɔ ɖɔ “fí e acɛ tɔn fó ɖó bǐ é wɛ nyí ɖɔ acɛkpatɔ́ Hlɔma tɔn lɛ ɖesunɔ sixu site bo ɖeɖɛ ninɔmɛ ɔ yeɖokponɔ, lee ye nɔ bló gbɔn hwenu e ye ɖ’ayi wu ɖɔ nùwanyido ɖé tíìn ɖò toxóɖiɖɔ linu é ɖɔhun.” Kpɔ́ndéwú enɛ tɔn ɖokpo wɛ nyí hwenu e ahwangán ɖaxó Klodiwusi Lisiyasi wlí mɛsɛ́dó Pɔlu e nyí toví Hlɔma tɔn é dó ganmɛ é.—Mɛ. 23:26-30.