1, 2. (a) Vogbingbɔn tɛ ka ɖò nukúnɖiɖo xɔ akwɛ Klisanwun nugbǒ lɛ tɔn kpo mɛ e ɖò Satáan sín gbɛ̀ mɛ lɛ é tɔn kpo tɛntin? (b) Nùkanbyɔ taji tɛ lɛ mǐ ka na gbéjé kpɔ́n dìn?

NUKÚNÐIÐO e Klisanwun nugbǒ lɛ ɖó é jiwǔ mɛ nya! Enyi mǐ ɖò mɛ yí ami dó ɖè lɛ mɛ alǒ ɖò “lɛngbɔ̌ ɖevo lɛ” mɛ ɔ, mǐ mɛ bǐ wɛ ɖò nukún ɖó wɛ bo na mɔ lee linlin e Jehovah ɖó ɖò bǐbɛ̌mɛ é na jɛnu, bɔ è na bló bɔ nyikɔ tɔn na nyí nǔ mímɛ́ gbɔn é. (Jaan 10:16; Mat. 6:9, 10) Nukúnɖiɖo ɖagbe hugǎn ɖěɖee gbɛtɔ́ lɛ sixu ɖó é nɛ. Mǐ lɛ́vɔ ɖò te kpɔ́n gbɛ̀ mavɔmavɔ e sín akpá Mawu dó é, bo na ɖu lè “jinukúnsin yɔyɔ̌” ɔ alǒ “ayikúngban yɔyɔ̌” ɔ tɔn. (2 Pi. 3:13) Hwe ɖokpo ɔ nu ɔ, mǐ ɖó nukún ɖɔ togun Mawu tɔn na fɔ́n bo ɖò vunvun wɛ ɖò gbigbɔ lixo.

² Mɛ ɖěɖee ɖò gbɛ̀ Satáan tɔn mɛ lɛ é lɔ ɖó nukúnɖiɖo alɔkpa ɖé lɛ, amɔ̌, ye nɔ xò nǔ kpɔ́n ɖɔ ye ka na wá jɛnu gbeɖé à jí. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, akɔnyitɔ́ livi mɔkpan wɛ nɔ ɖó nukún ɖɔ emi na ɖu ɖogowungba ɖé, amɔ̌ é na vɛwǔ ɖɔ ye ni kudeji ɖɔ nǔ na nyí mɔ̌. Ðò alɔ ɖevo mɛ ɔ, ‘jiɖiɖe’ dó nukúnɖiɖo Klisanwun tɔn mǐtɔn wu wɛ nùɖiɖi jɔ nùɖiɖi nyí. (Ebl. 11:1) Amɔ̌, a sixu kanbyɔ ɖɔ, nɛ̌ un ka sixu ɖeji dó nukúnɖiɖo ce wu d’eji gbɔn? Lè tɛ lɛ nùɖiɖi e lidǒ é ɖé ɖiɖó nú nǔ e ɖó nukún wɛ un ɖè é ka na hɛn wá nú mì?

3. Etɛ jí nùɖiɖi Klisanwun nugbǒ lɛ tɔn ka jinjɔn?

 ³ Nùɖiɖi nyí jijɔ ɖé bonu è jì gbɛtɔ́ hwɛhutɔ́ lɛ kpo é kpo ǎ; mɔ̌ jɛn è ma ka nɔ ɖó kpowun ǎ é nɛ. Gbigbɔ mímɛ́ Mawu tɔn wɛ nɔ zɔ́n bɔ Klisanwun tónúsétɔ́ ɖé nɔ ɖó nùɖiɖi. (Ga. 5:22, NWT) Jehovah ɖó nùɖiɖi alǒ ɖó hudo tɔn bonu Biblu ɖɔ ǎ. Ðó Jehovah nyí nǔbǐwukpétɔ́ bo lɛ́ nyɔ̌nùí hú nǔ bǐ wutu ɔ, nǔ ɖebǔ sixu ɖó linlin tɔn lɛ te bɔ ye na gɔn jijɛ ǎ. Tɔ́ mǐtɔn jixwé tɔn ɔ kudeji tawun ɖɔ nyɔna e sín akpá emi dó lɛ é na jɛnu, bɔ é nɔ cí n’i ɖɔ ye ko jɛ wɛ ɖɔhun. Enɛ wu ɔ, é ɖɔ: “É sɔgbe lo!” (Xà Nǔɖexlɛ́mɛ 21:3-6.) Nùɖiɖi Klisanwun tɔn ɔ jinjɔn nugbǒ elɔ jí ɖɔ Jehovah nyí “Mawu gbejinɔtɔ́,” bo nɔ ɖè akpá e é dó lɛ é hwebǐnu.​—Sɛ́n. 7:9.

4. Nukúnɖiɖo tɛ sunnu kpo nyɔnu kpo nùɖitɔ́ e jɛ nukɔn nú Klisanwun lɛ é ka ɖó?

⁴ Wemata 11gɔ́ wema Eblée lɛ tɔn slɛ́ nùɖitɔ́ sunnu kpo nyɔnu kpo 16 sín nyikɔ. Mɛ e Mawu sɔ́ d’ayi mɛ na b’ɛ wlan wema enɛ é ɖɔ ɖɔ “è ɖekúnnu ɖagbe nú ye ɖó nùɖiɖi yetɔn wu.” (Ebl. 11:39) Ye mɛ bǐ wɛ “ɖeji” ɖɔ Mawu na ɖè “kúnkan” e sín akpá é dó é tɔ́n, bɔ é na gbidi gǔfínfɔ́n Satáan tɔn bo na bló bɔ linlin e Jehovah ɖó ɖò bǐbɛ̌mɛ é na jɛnu. (Bǐb. 3:15, NWT) Nùɖitɔ́ enɛ lɛ kú cobɔ “kúnkan” e sín akpá è dó, b’ɛ nyí Jezu Klisu é wá hun gbɛ̀ ninɔ ɖò jixwé sín ali. (Ga. 3:16, NWT) É ɖò mɔ̌ có, ɖó akpá e Jehovah dó lɛ é nɔ gblá ǎ wutu ɔ, è na fɔ́n ye sín kú, bɔ ye na huzu gbɛtɔ́ maɖóblɔ̌ lɛ ɖò palaɖisi mɛ ɖò ayikúngban jí.​—Ðɛh. 37:11; Eza. 26:19; 1 Kɔ. 15:55.

5, 6. Etɛ jí Ablaxamu kpo xwédo tɔn sín hagbɛ̌ lɛ kpo ka sɔ́ ayi yetɔn bǐ ɖó? Nɛ̌ ye ka hɛn nùɖiɖi yetɔn lidǒ gbɔn? (Kpɔ́n ɖiɖe e ɖò bǐbɛ̌mɛ é.)

⁵ Eblée lɛ 11:13 ɖɔ dó mɛ e nɔ gbɛ̀ jɛ nukɔn nú táan Klisanwun lɛ tɔn é ɖé lɛ wu ɖɔ: “Ye mɛ enɛ lɛ bǐ ɔ, nùɖiɖi mɛ wɛ ye bǐ kú dó. Ye mɔ nǔ e sín akpá Mawu dó lɛ yí ǎ; ye ka mɔ ɖɔ nǔ enɛ lɛ na jɛ bɔ xomɛ hun ye tlala.” Ablaxamu ɖò mɛ enɛ lɛ mɛ. É ka hɛn nukúnɖiɖo awǎjijɛnɔ e ɖò gbɛ̀ ninɔ ɖò “kúnkan” e sín akpá è dó é glɔ é mɛ é d’ayi mɛ céɖécéɖé à? Jezu na xósin e zawě é ɖé nú nùkanbyɔ enɛ hwenu e é ɖɔ xó elɔ nú gbeklanxamɛtɔ́ tɔn lɛ é: “Awǎjijɛ ɖaxó wɛ nyí nú tɔ́gbó mitɔn Ablaxamu, ɖó é ɖò nukún ɖó wìwá ce wɛ; é ka mɔ nugbǒ, bɔ xomɛ hun i.” (Jaan 8:56) Mɔ̌ ɖokpo ɔ wɛ é nyí nú Sala, Izaki, Jakɔbu, kpo mɛ gègě ɖevo e sɔ́ ayi ɖó Axɔsuɖuto sɔgudo tɔn e ɖó nukún wɛ ye ɖè, bɔ “Mawu ɖesu ɖè wě tɔn” é jí lɛ é kpo.​—Ebl. 11:8-11.

⁶ Nɛ̌ Ablaxamu kpo xwédo tɔn kpo ka hɛn nùɖiɖi yetɔn lidǒ gbɔn? Ye na ko kplɔ́n nǔ dó Mawu wu gbɔn tó ɖiɖó mɛxomɔ nùɖitɔ́ lɛ, nǔɖexlɛ́mɛ Mawu tɔn lɛ, alǒ wema hwexónu tɔn ɖejid’ewu lɛ xixa gblamɛ. Ðò taji hú mɔ̌ ɔ, ye wɔn nǔ e ye kplɔ́n lɛ é ǎ, loɔ, akpá e Mawu dó lɛ é kpo nǔ e é byɔ ɖò mɛ sí lɛ é kpo xɔ akwɛ ɖò nukún yetɔn mɛ, lobɔ ye lin tamɛ dó ye jí. Ðó sunnu kpo nyɔnu kpo enɛ lɛ ɖeji dó nukúnɖiɖo yetɔn wu sɔmɔ̌ wutu ɔ, ye ɖò gbesisɔmɛ bo na jiya lɛ bǐ dó nɔ gbeji nú Mawu.

7. Etɛ lɛ Jehovah ka na mǐ kpo xomɛnyínyɔ́ kpo bonu mǐ na hɛn nùɖiɖi mǐtɔn lidǒ? Etɛ mǐ ka ɖó na wà nú nǔ enɛ lɛ?

⁷ Jehovah na mǐ Xó tɔn Biblu ɔ blebu kpo xomɛnyínyɔ́ kpo, bonu mǐ na dó sixu hɛn nùɖiɖi mǐtɔn lidǒ. Enyi mǐ na ɖó awǎjijɛ bɔ nǔ e mǐ wà ɔ bǐ na nyɔ́ nú mǐ ɔ, mǐ ɖó na nɔ xà Xó Mawu Tɔn hwɛhwɛ, bɔ nú é nyɔ́ bló ɔ, ayihɔngbe ayihɔngbe. (Ðɛh. 1:1-3; xà Mɛsɛ́dó 17:11.) Gɔ́ na ɔ, ɖi Jehovah sɛntɔ́ e jɛ nukɔn nú Klisanwun lɛ é ɖɔhun ɔ, mǐ ɖó na kpó ɖò tamɛ lin dó akpá é Mawu dó lɛ é jí wɛ, lobo nɔ setónú nú sɛ́n tɔn lɛ. Jehovah lɛ́vɔ kɔn nyɔna dó mǐ jí, bo nɔ na mǐ nùɖuɖu gbigbɔ tɔn gbɔn “[deví] gbejinɔtɔ́, ayiɖotenanɔ ɔ” gblamɛ b’ɛ nɔ túnflá. (Mat. 24:45) Enɛ wu ɔ, enyi nǔ e mǐ nɔ kplɔ́n ɖò nǔ gbigbɔ tɔn e Jehovah nɔ na mǐ lɛ é mɛ é nɔ xɔ akwɛ  ɖò nukún mǐtɔn mɛ ɔ, mǐ na cí nùɖitɔ́ hwexónu tɔn e “ɖeji” dó nukúnɖiɖo Axɔsuɖuto ɔ tɔn yetɔn wu lɛ é ɖɔhun.

8. Nɛ̌ ɖɛxixo ka sixu hɛn nùɖiɖi mǐtɔn lidǒ gbɔn?

⁸ Ðɛxixo lɔmɔ̌ zɔ́n bɔ nùɖiɖi kúnnuɖetɔ́ e jɛ nukɔn nú Klisanwun lɛ é tɔn lidǒ. Nùɖiɖi yetɔn lidǒ hwenu e ye nɔ mɔ bɔ Mawu nɔ na sìnkɔn nú ɖɛ yetɔn lɛ é. (Nɛɛ. 1:4, 11; Ðɛh. 34:5, 16, 18; Dan. 9:19-21) Mǐ lɔ hɛn ɔ, mǐ na ɖɔ nǔ e ɖò ayi mɛ ɖu nú mǐ wɛ lɛ é bǐ nú Jehovah, lobo tuùn ɖɔ é na ɖótó mǐ bo na na hlɔnhlɔn mǐ bɔ mǐ na dɛ kpo awǎjijɛ kpo. Hwenu e Mawu na sìnkɔn nú ɖɛ mǐtɔn lɛ é ɔ, nùɖiɖi mǐtɔn nɔ lidǒ d’eji. (Xà 1 Jaan 5:14, 15.) Ðó sínsɛ́n gbigbɔ tɔn sín akpáxwé ɖé wɛ nùɖiɖi nyí wutu ɔ, mǐ ɖó na fɔ́n bo ɖò gbigbɔ mímɛ́ Mawu tɔn byɔ wɛ, lee Jezu dó wusyɛn lanmɛ nú mǐ ɖɔ mǐ ni nɔ bló gbɔn é.​—Luk. 11:9, 13.

9. Gɔ́ nú ɖɛxixo dó mǐɖesunɔ tamɛ ɔ, mɛ ɖevo tɛ lɛ sín tamɛ mǐ ka ɖó na nɔ xoɖɛ dó?

⁹ Amɔ̌, alɔdo Mawu tɔn kɛɖɛ wɛ mǐ na nɔ byɔ ɖò ɖɛ mǐtɔn lɛ mɛ ǎ. “Nùjiwǔ” e Jehovah bló bɔ mǐ sixu dokú tɔn n’i bo lɛ́ kpa susu n’i ayihɔngbe ayihɔngbe é “sukpɔ́” tawun. (Ðɛh. 40:6) Gɔ́ na ɔ, ɖɛ mǐtɔn lɛ ɖó na nɔ ɖexlɛ́ ɖɔ mǐ “flín mɛ e ɖò ganxó lɛ, [mǐ]ɖesunɔ wɛ ɖò ganxó ɖɔhun.” Mǐ ɖó na nɔ lɛ́vɔ xoɖɛ dó kplékplé nɔví lɛ tɔn mǐtɔn e gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ é sín takúnmɛ, ɖò taji ɔ, dó “agunnukɔntɔ́ [mǐ]tɔn lɛ” tamɛ. Hwenu e mǐ mɔ bɔ Jehovah na sìnkɔn nú ɖɛ mǐtɔn lɛ é ɔ, é nɔ byɔ lanmɛ nú mǐ tawun!—Ebl. 13:3, 7.

10. Mawu sɛntɔ́ e gbɛ́ ɖɔ emi kún na sà gbejininɔ emitɔn ó é sín kpɔ́ndéwú tɛ lɛ mǐ ka ɖó? Etɛ ka na hlɔnhlɔn ye bɔ ye wà mɔ̌?

¹⁰ Ðò Eblée lɛ wemata 11gɔ́ ɔ mɛ ɔ, mɛsɛ́dó Pɔlu tinmɛ tagba e nu Mawu sɛntɔ́ e è ma ɖɔ nyikɔ yetɔn ǎ lɛ é gègě dɛ ɖè é. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, mɛsɛ́dó ɔ ɖɔ nyɔnu nùɖitɔ́ ɖěɖee vǐ sunnu yetɔn lɛ kú bɔ è fɔ́n ye nú ye lɛ é xó. Enɛ gudo ɔ, é ɖɔ mɛ ɖevo lɛ xó bɔ “ye gbɛ́ ɖɔ emi kún na gosin nǔ e ɖɔ wɛ emi ɖè ɔ gudo ó, bo na sixu wá fɔ́n sín kú, bo na mɔ gbɛ̀ e na nyɔ́ hú gbɛ̀ elɔ é.” (Ebl. 11:35) Mǐ sixu kanɖeji ɖɔ mɛ lě lě lɛ xó ɖɔ wɛ Pɔlu ɖè ǎ có, ye mɛ ɖé lɛ tíìn bɔ è nyì awinnyaglo dó ye kaka bɔ ye kú, ɖó ye setónú nú Mawu bo wà jlǒ tɔn wutu, ɖi Nabɔti kpo Zekaliya kpo. (1 Axɔ. 21:3, 15; 2 Tan 24:20, 21) Ali hun nú Daniyɛli kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo bɔ ye na sà gbejininɔ yetɔn bo “gosin nǔ e ɖɔ wɛ [ye] ɖè ɔ gudo.” Loɔ, nùɖiɖi e ye ɖó dó hlɔnhlɔn Mawu tɔn wu é zɔ́n bɔ, nú è na ɖɔ ɔ, ye “sú kinnikinni lɛ sín nu dó” bo “xò myɔ e ɖò jiji wɛ hɛhɛ ɔ cí.”​—Ebl. 11:33, 34; Dan. 3:16-18, 20, 28; 6:14, 17, 22-24.

11. Mɛtɛnkpɔn tɛ lɛ nu gbeyiɖɔ ɖé lɛ ka dɛ ɖè ɖó nùɖiɖi yetɔn wu?

¹¹ Gbeyiɖɔ ɖé lɛ tíìn, ɖi Micée kpo Jelemíi kpo, bɔ “è ɖɔ slamɛ ye wu . . . bo sú ye dó gankpa mɛ.” Ye mɛ ɖevo lɛ, ɖi Elíi, “nɔ ɖò gbetótló mɛ flú gbɔn wɛ, bo nɔ ɖò sókan mɛ sókan mɛ flú gbɔn wɛ, bo nɔ ɖò só xomɛ só xomɛ, dò mɛ dò mɛ gbɔn wɛ.” Ye mɛ bǐ dɛ ɖó ye “ɖeji dó nǔ e ɖó nukún wɛ [ye] ɖè ɔ wu.”​—Ebl. 11:1, 36-38; 1 Axɔ. 18:13; 22:24-27; Jel. 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2.

12. Mɛ̌ ka sɔ́ kpɔ́ndéwú nukúnɖeji bǐ ɔ ɖ’ayǐ dó mɛtɛnkpɔn lɛ nu didɛ ɖè wu? Etɛ ka d’alɔ ɛ b’ɛ wà mɔ̌?

¹² Ee Pɔlu ɖɔ xó dó nùɖitɔ́ sunnu kpo nyɔnu kpo vovo lɛ wu gudo é ɔ, é wá tɛɖɛ̌ kpɔ́ndéwú nukúnɖeji bǐ ɔ jí, é wɛ nyí Aklunɔ mǐtɔn Jezu Klisu. Eblée lɛ 12:2 ɖɔ: “É yí gbè bɔ è hu i ɖó [yatín] jí; é kpɔ́n winnya e è nɔ mɔ ɖò kú mɔhunkɔtɔn mɛ ɔ ǎ, ɖó é ɖò awǎjijɛ e è sɔ́ ɖó te n’i ɔ flín wɛ, bɔ égbé dìn ɔ, é ɖò ayijinjɔn ɖò axɔsuzinkpo Mawu tɔn kpá ɖò ɖisixwé.” Nugbǒ ɔ, mǐ ɖó na “flín” nùɖiɖi sín kpɔ́ndéwú e Jezu sɔ́ ɖ’ayǐ ɖò mɛtɛnkpɔn e syɛn hú bǐ lɛ é nukɔn é. (Xà Eblée lɛ 12:3.) Jezu ɖɔhun ɔ, Klisanwun mawutamɛkúdótɔ́ nukɔntɔn lɛ, ɖi ahwanvu Antipasi, gbɛ́ ɖɔ  emi kún na sà gbejininɔ emitɔn ó. (Nǔɖe. 2:13) Ajɔ e ye na mɔ é wɛ nyí ɖɔ è na fɔ́n ye sín kú dó jixwé; ajɔ enɛ hugǎn ‘gbɛ̀ nyɔ́ hú gbɛ̀’ e nùɖitɔ́ hwexónu tɔn lɛ ɖò nukún ɖó wɛ é. (Ebl. 11:35) Hweɖenu ɖò hwenu e è ɖó Axɔsuɖuto ɔ ayǐ ɖò 1914 gudo é ɔ, è fɔ́n nùɖitɔ́ yí ami dó ɖè mɔhun e ko kú lɛ é bǐ sín kú, bɔ ye huzu nùɖíɖó gbigbɔ tɔn lɛ ɖò jixwé bo na ɖu axɔsu xá Jezu dó gbɛtɔ́ lɛ jí.—Nǔɖe. 20:4.

13, 14. Mɛtɛnkpɔn tɛ lɛ Rudolf Graichen ka mɔ? Etɛ ka d’alɔ ɛ b’ɛ dɛ ɖò ye nu?

¹³ Mawu sɛntɔ́ hwe mǐtɔn nu tɔn livi mɔkpan wɛ ɖò kpɔ́ndéwú Jezu tɔn xwedó wɛ, gbɔn nukúnɖiɖo yetɔn hinhɛn d’ayi mɛ céɖécéɖé gblamɛ, bo nɔ lɔn bonu mɛtɛnkpɔn ɖebǔ na vɔ́da nú nùɖiɖi yetɔn ǎ. Lin tamɛ dó kpɔ́ndéwú Rudolf Graichen e è jì ɖò Allemagne ɖò 1925 é tɔn jí. É flín ɖiɖe nǔ e jɛ bɔ Biblu ɖɔ lɛ é tɔn ɖěɖee è tɛ́ gbɔn dǒ wu ɖò xwé tɔn gbè lɛ é. É wlan ɖɔ: “Ðiɖe ɖokpo xlɛ́ hla kpo lɛngbɔví kpo, gbɔ̌ví kpo kpɔ kpo, nyibuví kpo kinnikinni kpo, bɔ ye bǐ ɖò fífá mɛ lobɔ yɔkpɔvu ɖokpo ɖò ye kplá wɛ. . . . Ðiɖe mɔhun lɛ wà ɖagbe nú mì kpɔ́n.” (Eza. 11:6-9) Jɛ nukɔn hwɛ̌ ɔ,  kponɔ Nazi Gestapo tɔn lɛ doya nú Rudolf syɛnsyɛn, bɔ nukɔnmɛ ɔ, kponɔ Communiste Stasi Zǎnzǎnhweji Allemagne tɔn tɔn lɛ lɔ doya n’i syɛnsyɛn; nǔ enɛ lɛ jɛ nú xwè mɔkpan có, é jó nùɖiɖi ɖaxó e é ɖó nú palaɖisi ayikúngban jí tɔn é dó ǎ.

¹⁴ Mɛtɛnkpɔn syɛnsyɛn ɖevo e Rudolf mɔ lɛ é wɛ nyí ɖɔ nɔ tɔn kú ɖò yadonumɛkpá Ravensbrück tɔn mɛ, ɖó adɔtwɛndɔtwɛn sín azɔn (typhoïde) wutu, bo lɛ́ mɔ bɔ tɔ́ tɔn d’alɔ wema ɖé mɛ bo ɖɔ ɖɔ emi kún sɔ́ nyí Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn ó, ɖó nùɖiɖi tɔn wá vɔ́da bǐ wutu. Ee Rudolf tɔ́n sín gankpa mɛ gudo é ɔ, é ɖu vivǐ wǔjɔmɛ ɖé lɛ tɔn: é nyí nukúnkpénuwutɔ́ lɛdo tɔn, bɔ è lɛ́ ylɔ ɛ b’ɛ yì Wemaxɔmɛ Galadi Tɔn. È ɖè azɔ̌ n’i b’ɛ nyí mɛsɛ́dó ɖò Chili, b’ɛ lɛ́vɔ wà nukúnkpénuwutɔ́ lɛdo tɔn sín azɔ̌ ɖò finɛ. Amɔ̌, mɛtɛnkpɔn Rudolf tɔn lɛ ko fó ǎ. Ee é wlí alɔ xá Patsy mɛsɛ́dó gbɛ̌ tɔn ɖé, b’ɛ ɖó xwè ɖokpo gudo é ɔ, vǐ yɛyɛ̌ yetɔn nyɔnu kú. Nukɔnmɛ ɔ, asivɛ́ tɔn e ɖó xwè 43 kpowun é lɔmɔ̌ kú. Rudolf ko dɛ ɖò mɛtɛnkpɔn enɛ lɛ bǐ nu, bɔ é wá ɖó mɛxoxwe bo tlɛ ɖò azɔn jɛ wɛ có, é kpó ɖò gbexosin-alijitɔ́ hwebǐnu tɔn kpo mɛxo agun tɔn ɖé kpo nyí wɛ, hwenu e gbɛzán tɔn sín tan tɔ́n ɖò Atɔxwɛ [Flansegbe] 1^er Août 1997 tɔn, wexwɛ 20-25 mɛ é. ^[1]

15. Kpɔ́ndéwú Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn dìn tɔn e ɖò didɛ wɛ ɖò yadonumɛ lɛ nu é tɔn tɛ lɛ mǐ ka ɖó?

¹⁵ È ɖò ya dó nú Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ wɛ syɛnsyɛn magbokɔ có, ye kpó ɖò awǎ jɛ wɛ ɖó nukúnɖiɖo yetɔn wu. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, nɔví mǐtɔn sunnu kpo nyɔnu kpo gègě wɛ è wlí dó ganxó ɖò Érythrée, Singapour, kpo Corée du Sud kpo, bɔ gègě yetɔn tíìn b’ɛ nɔ nyí ɖɔ ye wà nǔ sɔgbe xá xó e Jezu ɖɔ bo ɖɔ ɖɔ è ma sɔ́ hwǐ ó é wutu wɛ é nɔ sín. (Mat. 26:52) Isaac, Negede, kpo Paulos kpo ɖò gantɔ́ kanweko mɔkpan enɛ lɛ mɛ; yedɛɛ lɛ ko ɖò gankpa Érythrée tɔn ɖé mɛ sín xwè 20 jɛji ɖíe! È ɖè nɔví sunnu enɛ lɛ nyite bonu ye na kpé nukún dó mɛjitɔ́ yetɔn e ko kpò lɛ é wu, bo d’asì ǎ, lobo nɔ lɛ́vɔ ɖò ya dó nú ye wɛ syɛnsyɛn có, ye kpó ɖò gbeji. Lee nukúnmɛ yetɔn zawě gbɔn, bɔ mǐ mɔ ɖò tɛn ɛntɛnɛti tɔn mǐtɔn jw.org jí é xlɛ́ ɖɔ ye hɛn nùɖiɖi yetɔn lidǒ. Gantɔ́cɔ́tɔ́ e nɔ cɔ́ ye lɛ é tlɛ wá jɛ sísí ɖó nú ye jí.

16. Nɛ̌ nùɖiɖi e lidǒ é ka sixu cyɔn alɔ jǐ towe gbɔn?

¹⁶ Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn gègě tíìn bɔ è doya nú yedɛɛ lɛ syɛnsyɛn ǎ. Mɛtɛnkpɔn e nùɖiɖi yedɛɛ lɛ tɔn mɔ lɛ é gbɔn vo. Ye mɛ gègě dɛ ɖò hɛ̌n nu alǒ jiya ɖò tohwan abǐ adlà j’ayǐ hwenu. Mɛ ɖevo lɛ cí Mɔyizi kpo tɔ́gbó lɛ kpo ɖɔhun, ɖó ye jó gbɛ̀ fɛɛ mɛ ninɔ alǒ gbɛtɔ́ nukúnɖeji nyínyí dó. Ye ɖí xwi xá gbɛ̀ nukúnkɛ́n kpo cejɛnnabi kpo tɔn zinzan. Etɛ ka dó wusyɛn lanmɛ nú ye bɔ ye wà mɔ̌? Wanyiyi e ye ɖó nú Jehovah é, kpo nùɖiɖi ɖaxó e ye ɖó ɖɔ é na jla nǔagɔwiwa lɛ bǐ ɖó bo na na gbɛ̀ mavɔmavɔ sín ajɔ mɛsɛntɔ́ tɔn gbejinɔtɔ́ lɛ ɖò nǔjlɔjlɔwiwa sín gbɛ̀ yɔyɔ̌ ɖé mɛ é kpo wɛ.​—Xà Ðɛhan 37:5, 7, 9, 29.

17. Etɛ jí a ka kú dó bo na wà? Etɛ jí mǐ ka na ɖɔ xó dó ɖò xota e na bɔ d’ewu é mɛ?

¹⁷ Ðò xota elɔ mɛ ɔ, mǐ mɔ lee tamɛ linlin dó akpá Mawu tɔn lɛ jí kpo ɖɛxixo hwɛhwɛ kpo na hɛn nùɖiɖi mǐtɔn lidǒ gbɔn é. Enɛ na zɔ́n bɔ mǐ na dɛ ɖò mɛtɛnkpɔn e nùɖiɖi mǐtɔn na mɔ lɛ é nu, hwenu e mǐ sɔ́ ayi mǐtɔn bǐ ɖó nukúnɖiɖo Klisanwun tɔn mǐtɔn jí kpo ‘jiɖiɖe’ kpo é. Amɔ̌, ɖi lee xota e bɔ d’ewu é na xlɛ́ gbɔn é ɔ, nùɖiɖi e xó Biblu ɖɔ é byɔ nǔ hú mɔ̌.