Ee mǐ xà nùɖíɖó lɛ sín tan ɖò wema Biblu tɔn e nyí Bǐbɛ̌mɛ é mɛ é ɔ, mǐ mɔ ɖɔ Mawu ɖɔ nú sunnu nukɔntɔn, Adamu, ɖɔ: “A sixu ɖu atín e ɖò jikpá ɔ mɛ ɔ bǐ sín sínsɛ́n. Amɔ̌, atín e sín sínsɛ́n è nɔ ɖu bo nɔ tuùn nǔ ɖagbe kpodo nǔ nyanya kpo ɔ kɛɖɛ jɛn a ma na ɖu ǎ, ɖó gbè e gbè a na ɖu ɔ, a na kú.” (Bǐbɛ̌mɛ 2:16, 17) Xó enɛ e zawě bo ma gɛ́dɛ́ ǎ é xlɛ́ ɖɔ nú Adamu setónú nú gbeɖiɖe Mawu tɔn wɛ ɔ, é na kú ǎ, loɔ, é na ɖò gbɛ̀ tɛgbɛ ɖò jikpá Edɛni tɔn mɛ.

É blawu ɖɔ Adamu kún setónú bá nɔ gbɛ̀ kaka sɔyi ó, é nyɔ́ wà ɔ, é sɔ́ jlǒ dó xò gbeɖiɖe Mawu tɔn nyì kɛ́n, bo ɖu atín sínsɛ́n e sín sɛ́n è dó é, hwenu e asì tɔn Ɛvu na ɛ é. (Bǐbɛ̌mɛ 3:1-6) Nǔ e mɛ tó tlítlí enɛ tɔ́n kɔ dó é kpó ɖò nǔ wà dó mǐ wu wɛ kaka jɛ égbé. Mɛsɛ́dó Pɔlu tinmɛ xó ɔ gbɔn lě: “Hwɛhuhu ɔ, gbɛtɔ́ ɖokpo géé jí wɛ é gbɔn bo wá gbɛ̀ ɔ mɛ; mɛ enɛ wɛ nyí Adamu; hwɛhuhu ɔ ka dɔn kú wá. Enɛ ɔ, gbɛtɔ́ lɛ bǐ nɔ kú, ɖó mɛ bǐ wɛ hu hwɛ.” (Hlɔmanu lɛ 5:12) Amɔ̌, etɛ ka nyí hwɛhuhu ɔ? Etɛwu é ka dɔn kú wá?

Nǔ e Adamu wà, bo sɔ́ jlǒ dó tlitó alǒ gbà sɛ́n Mawu tɔn é wɛ nyí hwɛhuhu. (1 Jaan 3:4) Nǔ e mɛ hwɛhuhu ɔ tɔ́n kɔ dó é wɛ nyí kú, lee Mawu ko ɖɔ gbɔn nú Adamu é. Nú Adamu kpo kúnkan tɔn e na wá jɔ lɛ é kpo kpó ɖò tónú sè nú gbeɖiɖe Mawu tɔn wɛ ɔ, ye na ɖó hwɛ ɖě kɔ ǎ, ye ka na kú gbeɖé ǎ. Mawu bló gbɛtɔ́ nú é na kú ǎ, loɔ, é na nɔ gbɛ̀ wu wɛ, bo tlɛ na nɔ kaka sɔyi.

 É ɖò wɛn ɖɔ “gbɛtɔ́ lɛ bǐ nɔ kú” lee Biblu ko ɖɔ gbɔn é. Amɔ̌, nùɖé ɖò gbɛtɔ́ mɛ bo nɔ kpó ɖò gbɛ̀ ɖò kú gudo wɛ à? Mɛ gègě na ɖɔ ɛɛn, ɖɔ nùɖé ɖò gbɛtɔ́ mɛ bo nɔ nyí lindɔ̌n, bo kún nɔ kú ó. Enyi mɔ̌ hǔn, adingban wɛ Mawu ɖó nú Adamu nɛ. Gbɔn nɛ̌ é? Ðó, enyi nùɖé nɔ tɔ́n sín gbɛtɔ́ mɛ bo nɔ yí nɔ gbɛ̀ ɖò fí ɖevo, ɖò kú gudo hǔn, kú sɔ́ nyí bǎ e hwɛhuhu dɔn wá lee Mawu ko ɖɔ gbɔn é ǎ nɛ. Biblu ɖɔ: “Mawu sixu ɖó adingban ǎ.” (Eblée lɛ 6:18) È na ɖɔ xó nugbǒ ɔ, Satáan wɛ ɖ’adingban hwenu e é ɖɔ xó elɔ nú Ɛvu é: “Mi na kú ɖě ǎ.”​—Bǐbɛ̌mɛ 3:4.

Enɛ wɛ dɔn nùkanbyɔ elɔ wá: Enyi adingban jí wɛ nùkplɔnmɛ lindɔ̌n jɔmakú tɔn ɔ jinjɔn ɔ, etɛ ka nɔ jɛ ɖò kú gudo tawun?

Nùɖíɖó lɛ sín tan e ɖò Bǐbɛ̌mɛ mɛ é ɖɔ: “Mawu Mavɔmavɔ kán kɔ́ dó mɛ gbɛtɔ́, bo fún funfún e nɔ na gbɛ̀ mɛ ɔ dó awɔntín tɔn mɛ, bɔ gbɛtɔ́ ɔ huzu mɛ gbɛɖe.” Xókwin Ebléegbe tɔn ne’phesh wɛ è lilɛ dó “mɛ gbɛɖe.”​—Bǐbɛ̌mɛ 2:7.

Enɛ wu ɔ, Biblu xlɛ́ céɖécéɖé ɖɔ è kún dá gbɛtɔ́ bɔ é ɖó lindɔ̌n jɔmakú ɖé ó. É nyɔ́ wà ɔ, gbɛtɔ́ ɖokpo ɖokpo wɛ nyí “mɛ gbɛɖe.” Enɛ wu ɔ, a sixu ba gbɔn ɖebǔ, a na mɔ xógbe “lindɔ̌n jɔmakú” ɔ ɖò wemafɔ Biblu tɔn ɖebǔ mɛ ǎ.

Biblu ɖɔ ɖɔ gbɛtɔ́ lɛ ɖó nǔ e mɛɖé lɛ nɔ ylɔ ɖɔ lindɔ̌n jɔmakú é ǎ có, etɛwu sinsɛn gègě ka nɔ kplɔ́n enɛ mɛ? Xósin ɔ kplá mǐ yì Ejipu hwexónu tɔn mɛ.

Hérodote e nyí hwenuxó-wlantɔ́ Grèce tɔn ɖé ɖò xwè kanweko atɔ́ɔ́ngɔ J.H.M. é ɖɔ ɖɔ Ejipunu lɛ wɛ nyí “mɛ nukɔntɔn ɖěɖee jɛhun dó lindɔ̌n jɔmakú xó ɔ jí é.” È mɔ linlin lindɔ̌n jɔmakú tɔn ɔ ɖò aca Babilɔnunu hwexónu tɔn lɛ tɔn lɔmɔ̌ mɛ. Táan e mɛ Alexandre Ðaxó ɔ ɖu ɖò Gbadahweji  Azíi tɔn jí ɖò 332 J.H.M. é ɔ, tamɛnukplɔnmɛtɔ́ Grèce tɔn lɛ fúnfún nùkplɔnmɛ ɔ, bɔ tlolo jɛn é gbakpé Axɔsuɖuto Grèce tɔn ɔ bǐ mɛ.

Ðò xwè kanweko nukɔntɔn H.M. tɔn ɔ, sinsɛngbɛ́ta Jwifu lɛ tɔn nukúnɖeji wè, Essénien lɛ kpo Falizyɛn lɛ kpo kplɔ́n mɛ ɖɔ lindɔ̌n nɔ kpó ɖò gbɛ̀ hwenu e agbaza ko kú é. Jewish Encyclopedia ɖɔ: “Nùkplɔnmɛ lindɔ̌n jɔmakú tɔn ɔ, nùkplɔnmɛ Grèce-nu lɛ tɔn mɛ wɛ Jwifu lɛ sɔ́ sín, ɖò taji ɔ, gbɔn tamɛnukplɔnmɛ Platon tɔn lɛ gblamɛ.” Mɔ̌ ɖokpo ɔ, hwenuxó-wlantɔ́ Jwifu Josèphe e nɔ gbɛ̀ ɖò xwè kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ é ɖɔ ɖɔ nùkplɔnmɛ ɔ kún gosin Mawuxówema ɔ mɛ ó, loɔ, “Grèce-nu lɛ wɛ ɖi nǔ na”; é mɔ ɖɔ xɛxó e xɛxóɖɔtɔ́ yetɔn lɛ xokplé lɛ é mɛ wɛ é ɖè.

Ee aca Grèce tɔn ɖò gbigbakpé wɛ é ɔ, Klisanwun-Nyijɛtɔ́ lɛ lɔ wá sɔ́ nùkplɔnmɛ pagáwùn lɛ tɔn enɛ. Sɔgbe kpo xó e hwenuxó-wlantɔ́ Jona Lendering ɖɔ é kpo ɔ, “nùkplɔnmɛ Platon tɔn e ɖɔ ɖɔ lindɔ̌n mǐtɔn ko nɔ fí ɖagbe ɖé ɖ’ayǐ cobo wá ɖò gbɛ̀ gblègblé ɖé mɛ dìn é zɔ́n bɔ tamɛnukplɔnmɛ Platon tɔn yawǔ byɔ sinsɛn Klisanwun tɔn lɛ mɛ.” Enɛ wu ɔ, sinsɛn-núkplɔnmɛ pagáwùn tɔn e ɖɔ ɖɔ lindɔ̌n kún nɔ kú ó é byɔ sinsɛn Klisanwun-Nyijɛtɔ́ lɛ tɔn mɛ, bo wá huzu ɖokpo ɖò nǔ taji e ye ɖi nǔ na lɛ é mɛ.

Ðò xwè kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ ɔ, mɛsɛ́dó Pɔlu gb’akpá elɔ nú mɛ: “[Gbigbɔ ɔ] ɖesu ko ɖɔ céɖécéɖé ɖɔ azǎn gudogudo tɔn lɛ mɛ ɔ, mɛɖé lɛ  na jó nùɖiɖi dó, bo na ɖótó [gbigbɔ] e nɔ flú mɛ lɛ kpodo yɛ nyanya lɛ sín nùkplɔnmɛ kpo.” (1 Timɔtée 4:1) Kpɔ́n lee xó enɛ lɛ nyí nugbǒ sɔ́ é! Kpɔ́ndéwú “yɛ nyanya lɛ sín nùkplɔnmɛ” tɔn ɖé wɛ lindɔ̌n jɔmakú xó ɔ nyí. Biblu yí gbè na ǎ, bɔ azinkan tɔn gosin sinsɛn pagáwùn hwexónu tɔn lɛ kpo tamɛnukplɔnmɛ lɛ kpo mɛ.

É víví nú mǐ bɔ Jezu ɖɔ: “Mi na tuùn nugbǒ ɔ, bɔ nugbǒ ɔ na ɖè mi sín kannumɔgbenu.” (Jaan 8:32) Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe é ɖiɖó dó nugbǒ Biblu tɔn wu nɔ ɖè mǐ sín kannumɔgbenu nùkplɔnmɛ kpo nùwalɔ ɖěɖee ma wlí yɛ̌yi nú Mawu ǎ, bɔ sinsɛn gègě nɔ kplɔ́n mɛ ɖò gbɛ̀ ɔ mɛ lɛ é kpo tɔn. Hú mɔ̌ ɔ, nugbǒ e ɖò Xó Mawu tɔn mɛ é nɔ hwlɛn mǐ sín aca kpo xɛxó ɖěɖee kúnkplá kú lɛ é kpo sín fɛ́ca mɛ.—Kpɔ́n gbàví “ Fitɛ Mɛkúkú lɛ ka Ðè?”

Gbɛɖotɔ́ mǐtɔn dó gbɛtɔ́ lɛ jí bonu ye na nɔ gbɛ̀ nú xwè 70 alǒ 80 kpowun ɖò ayikúngban jí, lobo wá yì nɔ fí ɖevo kaka sɔyi ǎ. Linlin e é ɖó nú gbɛtɔ́ lɛ ɖò bǐbɛ̌mɛ é wɛ nyí ɖɔ ye na nɔ gbɛ̀ ɖò ayikúngban jí fí kaka sɔyi bo na nyí vǐ tɔn tónúsétɔ́ lɛ. Wanyiyi e Mawu ɖó nú gbɛtɔ́ lɛ é sín xlɛ̌ ɖokpo wɛ linlin ɖaxó enɛ nyí, bɔ nǔ ɖě ka sixu d’avaja mɛ ǎ. (Malacíi 3:6) Mawu sɔ́ d’ayi mɛ nú Ðɛhan wlantɔ́ ɔ b’ɛ na jiɖe mǐ ɖɔ: ‘Ayikúngban ɔ na nyí hwɛjijɔnɔ lɛ tɔn, bɔ ye na nɔ jí kaka sɔyi.’​—Ðɛhan 37:29.