1. Sɔgbe xá 1 Tɛsaloníkinu lɛ́ 5:11 ɔ, azɔ̌ tɛ́ mɛ ɖ’alɔ ɖe wɛ mǐ bǐ ka ɖe?

 È KA ko gbá kpléxɔ Axɔ́súɖuto ɔ tɔn ɖé nú agun towe, alǒ ko vɔ́ kpléxɔ e mɛ mi nɔ bló kplé ɖe é jlá ɖó kpɔ́n a? Nú mɔ̌ wɛ ɔ, é ɖo wɛn ɖɔ a ná ko flín kplé nukɔntɔn e a bló ɖo xɔ yɔ̌yɔ́ énɛ́ mɛ é. Tuto Jexóva tɔn énɛ́ ná ko su nukún towe mɛ tawun. Nǔgbó ɔ, xomɛ sixú ko hun we káká bɔ ɖasin ɖibla wá yi dó we, bɔ han bǐbɛ́mɛ tɔn ɔ jiji vɛ́ wǔ nú we. Kpléxɔ Axɔ́súɖuto ɔ tɔn mǐtɔn e è nɔ gbá ganjí lɛ́ é nɔ kpa susu nú Jexóva. Amɔ̌, xɔgbígbá alɔkpa ɖěvo tíin, bɔ ényí mǐ ɖ’alɔ ɖ’é mɛ ɔ, é nɔ lɛ́ kpa susu nú Jexóva hú gǎn. Xɔgbígbázɔ́ énɛ́ xɔ akwɛ́ tawun hú xɔ ɖé gbígbá lě tlɔlɔ. Azɔ̌ énɛ́ nɔ byɔ́ ɖɔ è ní dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mɛ ɖěɖěe nɔ wá fí énɛ́ lɛ́ e mǐ nɔ sɛn Mawu ɖe lɛ́ é. Hwenu e mɛsɛ́dó Pɔ́lu ɖo 1 Tɛsaloníkinu lɛ́ 5:11 (Xa), éé nyí wěmafɔ e mɛ è ɖe xóta mǐtɔn sín é wlán wɛ é ɔ, nǔ e ɖó nukún wɛ é ɖe é wɛ nyí ɖɔ klisánwun lɛ́ ní ɖ’alɔ ɖo “xɔgbígbázɔ́ nǔjlɛ́dónǔwú tɔn” ɖé mɛ, ɖó xógbe Glɛ̌kigbe tɔn e è tínmɛ bɔ é nyí “dǒ wǔsyɛ́n lanmɛ nú” é sín tínmɛ ɖěvo sixú nyí “gbá.”

2. Étɛ́ lɛ́ jí mǐ ka ná ɖɔ xó dó ɖo xóta élɔ́ mɛ?

² Kpɔ́ndéwú ɖagbe hú gǎn ɖé wɛ mɛsɛ́dó Pɔ́lu nyí ɖo wǔsyɛ́n dídó lanmɛ nú nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ tɔn lɛ́ sín ali nu. É nɔ se wǔvɛ́ xá yě. Ðo xóta élɔ́ mɛ ɔ, mǐ ná gbéjé lěe é d’alɔ nɔví súnnu tɔn lɛ́ kpó nɔví nyɔ̌nu tɔn lɛ́ kpó bɔ yě (1) dɛ ɖo mɛtɛ́nkpɔ́n lɛ́ nu, (2) nɔ fífá mɛ xá yěɖée, bo lɛ́ (3) bló bɔ nǔɖiɖi e yě ɖó nú Jexóva é lɛ́ lí dǒ gbɔn é kpɔ́n. Mi nú mǐ ní kpɔ́n lěe mǐ sixú wa nǔ éɖɔhun, bo dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú nɔví mǐtɔn lɛ́ ɖo égbé gbɔn é.—1 Kɔ. 11:1.

3. Linlin e ɖo jlɛ̌ jí é tɛ́ Pɔ́lu ka ɖó dó sinsɛnzɔ́ ɔ kpó agbazazɔ́ tɔn kpó wú?

³ Pɔ́lu yí wǎn nú nɔví tɔn lɛ́ tawun. Wǔvɛ́ mimɔ sɔ́ nyí nǔ  yɔ̌yɔ́ n’i ǎ; énɛ́ wú ɔ, é kpé wú bo sɔ́ éɖée dó nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ tɔn lɛ́ sín tɛnmɛ, bo lɛ́ se wǔvɛ́ xá yě hwenu e yě lɔ ɖo wǔvɛ́ lɛ́ mɛ gbɔn wɛ é. Akwɛ́ wá hán Pɔ́lu hweɖénu bɔ é ɖó ná ba azɔ̌ ɖé bo wa, bo ná dó sú hudó é kpó azɔ̌gbɛ́ tɔn lɛ́ kpó tɔn sín do. (Mɛ. 20:34) Goxɔ wɛ é nɔ gbá. Hwenu e é wá Kɔlɛ́nti é ɔ, Akilási kpó Plisílu kpó e nyí goxɔgbátɔ́ lɛ́ é wɛ é tó wa azɔ̌ xá hwɛ̌. Amɔ̌, “gbɔjɛzángbe Jwifu lɛ́ tɔn tɛgbɛ ɔ,” é nɔ yi jlá wɛn ɔ Jwifu lɛ́ kpó Glɛ̌kinu lɛ́ kpó. Énɛ́ gúdo ɔ, hwenu e Silási kpó Timɔtée kpó wá é ɔ, “Pɔ́lu jó éɖée nú Mawuxó ɖiɖɔ kɛ́ɖɛ́.” (Mɛ.18:2-5) Pɔ́lu wɔn nǔ tají hú gǎn e gbé nya wɛ é ɖe ɖo gbɛ mɛ é ǎ, énɛ́ wɛ nyí Jexóva sinsɛn. Ðó Pɔ́lu sɔ́ kpɔ́ndéwú ɖagbe ɖ’ayǐ, bo nɔ w’azɔ̌ syɛ́nsyɛ́n ɖo sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ, bo nɔ lɛ́ kpé nukún dó éɖée wú wútu ɔ, é kpé wú bo ɖe wě e nyɔ́ zán lɛ́ é xá nɔví súnnu tɔn lɛ́ kpó nɔví nyɔ̌nu tɔn lɛ́ kpó. É flín yě ɖɔ yě ní ma lɔn bónú gbɛ mɛ tagba lɛ́ kpódó hudó xwédo yětɔn tɔn sín do e yě ɖó ná sú é kpó ní zɔ́n bónú yě dó vɛ̌ nú “nǔ e nyí nǔjɔnǔ hú gǎn lɛ́ é ó,” énɛ́ wɛ nyí nǔ e kúnkplá Jexóva sinsɛn lɛ́ é bǐ.—Filí. 1:10, nwt.

4. Nɛ̌ Pɔ́lu kpó Timɔtée kpó ka d’alɔ nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ yětɔn lɛ́ bɔ yě ɖí xwi xá gbeklánxámɛ gbɔn?

⁴ È ɖó agun Tɛsaloníki tɔn ɔ ayǐ gúdo zaan é ɔ, è klán gbe xá nǔɖitɔ́ yɔ̌yɔ́ énɛ́ lɛ́ syɛ́nsyɛ́n. Hwenu e gbeklánxámɛtɔ́ yɛmɛnúwatɔ́ énɛ́ lɛ́ xo yěɖée kplé, bo ba Pɔ́lu kpó Silási kpó káká bo ma mɔ yě ǎ é ɔ, “yě zɔn . . . nɔví ɖo Klísu mɛ ɖé lɛ́ . . . jí, bo dɔn yě yi gǎn e ɖo to ɔ mɛ lɛ́ nukɔn,” bo sú xó ɖɔ “yě mɛ bǐ wɛ nɔ gba sɛ́n e Dadá Hlɔ̌ma tɔn dó lɛ́” é. (Mɛ. 17:6, 7) Dǒ nukún lěe klisánwun yɔ̌yɔ́ énɛ́ lɛ́ sín ayi ná ko gba dó sɔ, hwenu e yě mɔ bɔ mɛ énɛ́ lɛ́ húzú kpan nukɔn yě é mɛ kpɔ́n! Kan e yě nɔ ɖó dó Jexóva sinsɛn wú é sixú ko ɖe kpo, amɔ̌, mɛsɛ́dó Pɔ́lu ba ɖɔ nǔ ní nyí mɔ̌ nú yě ǎ. Nǔgbó wɛ ɖɔ é byɔ́ ɖɔ é kpó Silási kpó ní sɛ tɛn có, yě ka bló tuto bónú è ná kpé nukún dó agun yɔ̌yɔ́ énɛ́ wú ganjí. Pɔ́lu flín Tɛsaloníkinu lɛ́ ɖɔ: Mǐ “sɛ́ nɔví mǐtɔn Timɔtée dó . . . bónú é ná wá ɖɔ xó dó ná lǐnsyɛ́nsyɛ́n kpó akɔ́nkpinkpan kpó mi, ɖo nǔɖiɖi mitɔn mɛ; bónú mi ma jó miɖée dó nú ya e ji wɛ mǐ ɖe ɔ ní dán mɛ ɖokpó ɖo mi mɛ ó.” (1 Tɛ. 3:2, 3) É cí ɖɔ Timɔtée ná ko se yadónúmɛ sín wǔvɛ́ kpɔ́n ɖo to tɔn mɛ ɖo Lisítli. É ko mɔ lěe Pɔ́lu dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú nɔví lɛ́ gbɔn ɖo toxo énɛ́ mɛ é. Ðó Timɔtée ko mɔ lěe Jexóva kpé nukún dó nɔví lɛ́ wú ɖo dɔ̌n gbɔn é wútu ɔ, é sixú ná gǎnjɛwú nɔví súnnu kpó nɔví nyɔ̌nu kpó tɔn lɛ́ ɖɔ nǔ lɛ́ bǐ ná yi ganjí nú yě lɔ.—Mɛ. 14:8, 19-22; Ebl. 12:2.

5. Ðagbe tɛ́ alɔ e mɛxó agun tɔn ɖokpó dó Bryant é ka wa n’i?

⁵ Ali ɖěvo tɛ́ nu Pɔ́lu ka dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ tɔ́n lɛ́ ɖe? Hwenu e Pɔ́lu kpó Baanabási kpó lɛ́ kɔ yi ba Lisítli, Ikoniyɔ́mu kpó Antyɔ́ci kpó kpɔ́n é ɔ, yě “sɔ́ agunnukɔntɔ́ ɖó yě nu, gbɔn agun ɖokpó ɖokpó mɛ.” (Mɛ. 14:21-23) É ɖo wɛn ɖɔ, nɔví énɛ́ lɛ́ e yě sɔ́ é wá nyí jɔtɛn gbɔdónúmɛ tɔn nú agun lɛ́, lěe mɛxó agun tɔn lɛ́ nyí gbɔn ɖo égbé é. Ð’ayi nǔ e nɔví súnnu e nɔ nyí Bryant é ɖɔ é wú: “Hwenu e un ɖó xwe 15 é ɔ, tɔ́ ce jó mǐ dó bɔ è lɛ́ ɖe nɔ ce sín agun mɛ. Un mɔ ɖɔ mɛ bǐ jó mì dó bɔ awakanmɛ kú mì.” Étɛ́ ka d’alɔ Bryant bɔ é dɛ ɖo hwenu vɛ́ wǔ énɛ́ mɛ? É ɖɔ: “Tony e nyí mɛxó agun tɔn é nɔ ɖɔ xó xá mì ɖo kplé agun tɔn lɛ́ jí, bo nɔ lɛ́ wa mɔ̌ ɖo hwe ɖěvo lɛ́ nu. É nɔ kpi mɛ ɖěɖěe gbɔn wǔvɛ́ lɛ́ mɛ cóbó ka kpo ɖo awǎjijɛ ɖó wɛ lɛ́ é sín tan nú mì. É flín mì xó e ɖo Ðɛhan 27:10 mɛ lɛ́ é; é nɔ ɖɔ xó nú mì hwɛhwɛ dó Ezekiyási wú. Tɔ́ tɔn zé kpɔ́ndéwú ɖagbe ɖ’ayǐ n’i ǎ có, é ka sɛn Jexóva kpó gbejíninɔ kpó.” Ðagbe tɛ́ alɔ énɛ́ e è dó Bryant é ka wa n’i? Bryant ɖɔ: “Wǔsyɛ́n e Tony dó lanmɛ nú mì é zɔ́n bɔ un bɛ́  sinsɛnzɔ́ hwebǐnu tɔn; azɔ̌ ɖé wɛ é nyí bo nɔ jɛmɛ nú mɛ.” Mɛxó agun tɔn lɛ́ mi, mi ɖo gbesisɔmɛ bá d’alɔ mɛ ɖěɖěe ɖó hudó “xó ɖagbe” e nɔ dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mɛ lɛ́ é tɔn, Bryant ɖɔhun lɛ́ é.—Nǔx. 12:25.

6. Nɛ̌ Pɔ́lu ka zán tan gbɛzán tɔn lɛ́ dó dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú nɔví tɔn lɛ́ gbɔn?

⁶ Pɔ́lu flín nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ tɔn lɛ́ ɖɔ “mɛ tobutóbú énɛ́ lɛ́ e ɖe nǔɖiɖi yětɔn xlɛ́ lɛ́” é kpé wú bo dɛ, ɖó Jexóva ná yě hlɔ̌nhlɔ́n wútu. (Ebl. 12:1) Pɔ́lu tuun ɖɔ mɛ ɖěɖěe dɛ ɖo wǔvɛ́ syɛ́nsyɛ́n alɔkpa lɛ́ bǐ nu lɛ́ é sín tan gbɛzán tɔn sixú ná akɔ́nkpinkpan nɔví súnnu tɔn lɛ́ kpó nɔví nyɔ̌nu tɔn lɛ́ kpó, bo ná lɛ́ d’alɔ yě bɔ yě ná kpo ɖo ayi sɔ́ ɖó “toxo Mawu gbɛɖe ɔ tɔn” jí wɛ. (Ebl. 12:22) Nǔ ɖokpó ɔ wɛ é lɛ́ nyí ɖo égbé. Mɛ̌ ka ɖo mǐ mɛ bo ná ɖɔ ɖɔ ényí émí ɖo tan lěe Jexóva d’alɔ Jedenyɔ́ɔ, Baláki, Davídi, Samuwɛ́li kpó mɛ gěgé ɖěvo lɛ́ kpó gbɔn é tɔn xa wɛ ɔ, é kún nɔ ná hlɔ̌nhlɔ́n émí ó? (Ebl. 11:32-35) Égbé ɖésú ɔ, mǐ ɖó kpɔ́ndéwú nǔɖiɖi tɔn gěgé. Hwɛhwɛ wɛ nɔví súnnu mǐtɔn lɛ́ kpó nɔví nyɔ̌nu mǐtɔn lɛ́ kpó nɔ wlán nǔ sɛ́dó Hɔ̌nkan gbɛ ɔ tɔn mǐtɔn, bo nɔ ɖɔ lěe tan gbɛzán tɔn mɛsɛntɔ́ gbejínɔtɔ́ Jexóva tɔn hwe mǐtɔn nu tɔn e yě xa é ɖé zɔ́n bɔ nǔɖiɖi yětɔn lí dǒ gbɔn é.

7. Étɛ́ wě e Pɔ́lu ɖe xá mɛ ɖo Hlɔ̌manu lɛ́ 14:19-21 mɛ é ka kplɔ́n we?

⁷ Ényí mǐ nɔ xo fífá kan ɖo agun ɔ mɛ ɔ, mǐ nɔ dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú nɔví súnnu kpó nɔví nyɔ̌nu kpó mǐtɔn lɛ́. Mǐ nɔ lɔn bónú linlin vovo e mǐ nɔ ɖó dó nǔɖé lɛ́ wú é nɔ klán mǐ ǎ. Gɔ́ ná ɔ, ényí ninɔmɛ ɔ ma t’afɔ nǔgbódodó ɖé jí ǎ ɔ, mǐ nɔ ɖɔ linlin mǐtɔn jɛ́n sɔgbe dandan ǎ. Ð’ayi kpɔ́ndéwú élɔ́ wú. Jwifu lɛ́ kpó mɛ e ma nyí Jwifu ǎ lɛ́ é kpó bǐ wɛ ɖo agun e ɖo Hlɔ̌ma é mɛ. Hwenu e è ɖó nǔ Mɔyízisɛ́n ɔ nu é ɔ, sɛ́n e ɖɔ xó dó nǔɖuɖu ɖé lɛ́ wú é sɔ́ ɖu nǔ ǎ. (Mak. 7:19) Sín hwenɛ́nu ɔ, klisánwun Jwifu ɖé lɛ́ mɔ ɖɔ émí sixú ɖu nǔɖuɖu alɔkpa lɛ́ bǐ. Amɔ̌, klisánwun Jwifu ɖěvo lɛ́ ka mɔ ɖɔ é kún sɔgbe bónú è ná ɖu nǔɖuɖu énɛ́ lɛ́ ó. Nǔ énɛ́ dɔn kínklán byɔ́ agun ɔ mɛ. Pɔ́lu tɛɖɛ̌ lě do fífá mɛ ninɔ ɖo tají sɔ é jí gbɔn lě: “Nǔ e nyɔ́ ɔ wɛ nyí ɖɔ, è ní jó nǔ e ná zɔ́n bɔ nɔví mɛtɔn ná jɛ hwɛ mɛ ɔ bǐ dó; ényí lan wɛ hǔn, ma ɖu ó; ényí vɛ̌ɛn wɛ hǔn, ma nu ó; ényí nǔ ɖěbǔ wɛ hǔn, ma bló ó.” (Xa Hlɔ̌manu lɛ́ 14:19-21.) Mɔ̌ mɛ ɔ, Pɔ́lu d’alɔ nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ tɔn lɛ́ bɔ yě mɔ lě do gbemanɔkpɔ́ mɔ̌hun lɛ́ ná wa nǔ dó yě mɛ ɖokpó ɖokpó kpó agun ɔ bǐ kpó wú gbɔn é. É lɛ́ ɖo gbesisɔmɛ bo ná ɖyɔ́ lěe é nɔ wa nǔ gbɔn é, bo ma wá nyí afɔklɛ́nnú nú mɛ ɖěvo lɛ́ ó. (1 Kɔ. 9:19-22) Mɔ̌ ɖokpó ɔ, ényí mǐ lɔ ma nɔ jɛ hun dó linlin mǐɖésúnɔ tɔn lɛ́ jí ǎ ɔ, mǐ sixú dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mɛ ɖěvo lɛ́, bo lɛ́ nɔ fífá mɛ xá yě.

8. Hwenu e xó tají e wa nǔ dó fífá agun ɔ tɔn wú é ɖé wá xwetɔ́n é ɔ, nɛ̌ Pɔ́lu ka wa nǔ gbɔn?

⁸ Pɔ́lu sɔ́ kpɔ́ndéwú ɖagbe ɖ’ayǐ, bo nɔ fífá mɛ xá mɛ ɖěɖěe ma ɖó gbe kpɔ́ xá ɛ dó nǔ tají lɛ́ jí ǎ é. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, mɛɖé lɛ́ ɖo agun xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn mɛ bo ɖɔ ɖɔ mɛ e ma nyí Jwifu ǎ bo wá húzú klisánwun lɛ́ é ɖó ná gbo ada dandan, vlafo bónú mɛ e ma ɖo agun ɔ mɛ ǎ lɛ́ é ma wá mɔ xó ɖɔ dó yě wú ó. (Ga. 6:12) Pɔ́lu yí gbe nú linlin énɛ́ cɛ́nnyícɛ́nnyí ɖé ǎ có, é ka ɖɔ dandan wɛ è ná yí gbe nú linlin émítɔn ǎ, é nyɔ́ wa ɔ, kpó mɛɖéesɔ́hwe kpó ɔ, é sɔ́ xó ɔ yi mɔ mɛsɛ́dó ɖě lɛ́ kpó mɛxó lɛ́ kpó ɖo Jeluzalɛ́mu. (Mɛ. 15:1, 2) Nǔ e mɛ lěe é wa nǔ gbɔn é wá tɔ́n kɔ dó é wɛ nyí ɖɔ, klisánwun énɛ́ lɛ́ kpo ɖo awǎjijɛ kpó fífá kpó ɖó wɛ ɖo agun ɔ mɛ.—Mɛ. 15:30, 31.

9. Nɛ̌ mǐ ka sixú xwedó kpɔ́ndéwú Pɔ́lu tɔn gbɔn?

⁹ Ényí mǐ nɔ kan nǔ byɔ́ mɛ ɖěɖěe Jexóva  sɔ́ bɔ yě ná kpé nukún dó agun ɔ wú lɛ́ é hwenu e tagba syɛ́nsyɛ́n ɖé fɔ́n é hǔn, fífá kan xo wɛ mǐ ɖe nɛ́. Mǐ sixú mɔ wěɖexámɛ Biblu tɔn lɛ́ ɖo wěma jínjɔ́n Biblu jí mǐtɔn lɛ́, alǒ nǔ ɖěvo e tutoblónúnǔ Jexóva tɔn sɔ́ nǔ ná lɛ́ é mɛ hwebǐnu. Ényí mǐ nɔ sɔ́ ayi ɖó wěɖexámɛ énɛ́ lɛ́ xwixwedó jí hú gǎn linlin mǐɖésúnɔ tɔn lɛ́ sísɔ́ ɖó ajo ɔ, mǐ ná gɔ́ so nú fífá agun ɔ tɔn.

10. Nǔ ɖěvo tɛ́ Pɔ́lu ka wa dó gɔ́ so nú fífá ɖo agun ɔ mɛ?

¹⁰ Pɔ́lu nɔ sɔ́ ayi ɖó nǔwanyido nɔví súnnu tɔn lɛ́ kpó nɔví nyɔ̌nu tɔn lɛ́ kpó tɔn jí ǎ, é nyɔ́ wa ɔ, é nɔ sɔ́ ayi ɖó jijɔ ɖaaɖagbe yětɔn lɛ́ jí dó gɔ́ so nú fífá. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ɖo tasúnáxó e Pɔ́lu ɖɔ ɖo wěma e é sɛ́ dó Hlɔ̌manu lɛ́ é mɛ ɔ, é ylɔ́ mɛ gěgé sín nyǐkɔ, bɔ ɖo ninɔmɛ gěgé mɛ ɔ, é ɖɔ jijɔ ɖagbe e yě ɖó é, alǒ nǔ ɖaaɖagbe e yě wa é ɖé lɛ́ xó. Pɔ́lu ɖɔhun ɔ, mǐ lɔ sixú nɔ ɖɔ xó dó jijɔ ɖaaɖagbe nɔví súnnu mǐtɔn lɛ́ kpó nɔví nyɔ̌nu mǐtɔn lɛ́ kpó tɔn wú faa. Mɔ̌ wiwa nɔ zɔ́n bɔ nɔví súnnu mǐtɔn lɛ́ kpó nɔví nyɔ̌nu mǐtɔn lɛ́ kpó nɔ lɛ́ vɛ́ d’é jí, bɔ énɛ́ nɔ zɔ́n bɔ agun ɔ nɔ lɛ́ lí dǒ ɖo wǎnyíyí mɛ.

11. Ényí gbemanɔkpɔ́ lɛ́ fɔ́n ɔ, nɛ̌ mǐ ka sixú bló gbɔn bɔ fífá ná lɛ́ tíin?

¹¹ Gbemanɔkpɔ́, alǒ adɔn tlɛ sixú wá tíin ɖo klisánwun e ko zin lɛ́ é tɛ́ntin hweɖélɛ́nu. Nǔ nyí mɔ̌ nú Pɔ́lu kpó xɔ́ntɔn vívɛ́ tɔn Baanabási kpó. Gbemanɔkpɔ́ syɛ́nsyɛ́n ɖé wá súnnu we énɛ́ lɛ́ tɛ́ntin dó Maki kpíkplá ɖo tomɛyiyi mɛsɛ́dó tɔn yětɔn e ná bɔ d’é wú é hwenu wú. “Nǔdindɔn ɔ syɛ́n káká” bɔ yě klán. (Mɛ. 15:37-39) Amɔ̌, Pɔ́lu, Baanabási kpó Maki kpó wá dó hwɛ gbɔ, dó xlɛ́ ɖɔ fífá kpó bǔninɔ kpó e ɖo agun ɔ mɛ é xɔ akwɛ́ ɖo nukún émítɔn mɛ. Nukɔnmɛ ɔ, Pɔ́lu wá ɖɔ ɖagbe Baanabási kpó Maki kpó tɔn. (1 Kɔ. 9:6; Koló. 4:10) Mǐɖésúnɔ ɖó ná nɔ ɖe ɖɛ gbemanɔkpɔ́ e ɖo mǐ kpó mɛ ɖěvo lɛ́ kpó tɛ́ntin ɖo agun ɔ mɛ lɛ́ é bǐ, bo ná kpo ɖo ayi sɔ́ ɖó jijɔ ɖaaɖagbe yětɔn lɛ́ jí wɛ. Mɔ̌ mɛ ɔ, mǐ ná gɔ́ so nú fífá kpó bǔninɔ kpó.—Efɛ́. 4:3.

12. Ðɔ wǔvɛ́ e nɔví mǐtɔn lɛ́ nɔ mɔ é ɖé lɛ́.

¹² Ényí mǐ nɔ bló bɔ nǔɖiɖi nɔví mǐtɔn lɛ́ tɔn nɔ lí dó hǔn, wǔsyɛ́n dó lanmɛ nú yě wɛ mǐ ɖe nɛ́. Mɛɖé lɛ́ tíin bɔ hɛ̌nnumɔ yětɔn e ma nyí nǔɖitɔ́ ǎ lɛ́ é, azɔ̌gbɛ́ yětɔn lɛ́, alǒ azɔ̌mɛvígbɛ́ yětɔn lɛ́ nɔ cá yě ko. Mɛ ɖěvo lɛ́ tíin bɔ yě ɖo xwi ɖí xá azɔn syɛ́nsyɛ́n wɛ, alǒ yě ɖo gǎn dó wɛ bá bló bónú akpa e è dó yě wú ɖo lěe nǔ nɔ cí nú mɛ é sín ali nu é ná kú. Mɛ ɖěvo lɛ́ ko bló batɛ́mu sín xwe mɔ̌kpán ɖíe, bo ɖo nukún ɖó gbɛ élɔ́ sín vivɔnu wɛ. Ninɔmɛ énɛ́ lɛ́ sixú tɛ́n nǔɖiɖi klisánwun lɛ́ tɔn kpɔ́n ɖo égbé. Wǔvɛ́ syɛ́nsyɛ́n mɔ̌hun lɛ́ wɛ mɛ e nɔ agun xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn mɛ lɛ́ é mɔ. Étɛ́ Pɔ́lu ka wa dó dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú nɔví tɔn lɛ́?

13. Nɛ̌ Pɔ́lu ka d’alɔ mɛ ɖěɖěe è nɔ cá ko ɖó nǔ e yě ɖi nǔ ná lɛ́ é wú é gbɔn?

¹³ Pɔ́lu zán Biblu dó ná hlɔ̌nhlɔ́n nǔɖiɖi nɔví tɔn lɛ́ tɔn. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, vlafo Jwifu ɖěɖěe nyí klisánwun lɛ́ é tuun nǔ e yě ná ɖɔ dó ɖɔ e hɛ̌nnumɔ yětɔn ɖěɖěe ma nyí nǔɖitɔ́ ǎ lɛ́ é nɔ ɖɔ ɖɔ sinsɛn Jwifu lɛ́ tɔn ɖo nukɔn nú klisánwun lɛ́ tɔn é wú é ǎ. É ɖo wɛn ɖɔ wěma e Pɔ́lu sɛ́ dó klisánwun Eblée lɛ́ é dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú yě titewungbe tɔn. (Ebl. 1:5, 6; 2:2, 3; 9:24, 25) Yě sixú zán nǔjlɛ́dónǔwú tɔn agbɔ̌nnɔ lɛ́ dó xwe gbeklánxámɛtɔ́ yětɔn lɛ́ sín nu dó xɔ. Égbé ɔ, mǐ sixú d’alɔ nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ mǐtɔn ɖěɖěe è nɔ cá ko lɛ́ é bónú yě ná zán wěma jínjɔ́n Biblu jí mǐtɔn lɛ́, dó tínmɛ hwɛjijɔ e wú yě ɖi nǔ lɛ́ é mɛ nú mɛ ɖěvo lɛ́. Gɔ́ ná ɔ, ényí è nɔ cá mɛ wínnyáwínnyá mǐtɔn lɛ́ ko ɖó nǔ e yě ɖi ɖɔ dǎ wɛ è dá nǔ lɛ́ é wú ɔ, mǐ sixú d’alɔ yě bɔ yě ná mɔ nǔ gěgé ɖo alɔnuwéma La vie a-t-elle été créée?  kpó Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie kpó mɛ; énɛ́ ná zɔ́n bɔ yě ná tínmɛ nǔ e wú yě ɖi nǔ ɖɔ dǎ wɛ è dá nǔ lɛ́ é mɛ nú mɛ ɖěvo lɛ́.

14. Alɔnu Pɔ́lu tɔn nɔ ján ɖo wɛn ɖagbe ɔ jíjlá kpó nǔ kplɔ́nkplɔ́n mɛ lɛ́ kpó sín azɔ̌ ɔ mɛ có, étɛ́ é ka nɔ wa?

¹⁴ Pɔ́lu dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú nɔví tɔn lɛ́ ɖɔ yě ní nɔ ɖe wǎnyíyí xlɛ́ gbɔn ‘nǔ ɖagbe wiwa gblamɛ.’ (Ebl. 10:24) Xó kɛ́ɖɛ́ wɛ é ɖɔ dó d’alɔ nɔví tɔn lɛ́ ǎ, loɔ, é lɛ́ d’alɔ yě gbɔn nǔwiwa tɔn lɛ́ gblamɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, hwenu e adɔ tɔ́n ɖo Judée é ɔ, Pɔ́lu hɛn nǔ e sín hudó nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ tɔn e ɖo fínɛ́ lɛ́ é ɖó é ɖé lɛ́ wá nú yě. (Mɛ. 11:27-30) Nǔgbó wɛ ɖɔ alɔnu Pɔ́lu tɔn ján ɖo wɛn ɖagbe ɔ jíjlá mɛ lɛ́ kpó nǔ kplɔ́nkplɔ́n mɛ lɛ́ kpó sín azɔ̌ ɔ mɛ có, hwebǐnu wɛ é nɔ ba ali ɖěɖěe nu é ná d’alɔ mɛ ɖěɖěe ɖó hudó nǔ agbaza tɔn lɛ́ tɔn ɖe é. (Ga. 2:10) Mɔ̌ e é nɔ wa é zɔ́n bɔ jiɖe e nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ tɔn lɛ́ ɖó ɖɔ Jexóva ná kpé nukún dó émí wú é lɛ́ jɛjí. Égbé ɖésú ɔ, ényí mǐ nɔ zán hwenu mǐtɔn, hlɔ̌nhlɔ́n mǐtɔn kpó nǔwúkpíkpé mǐtɔn lɛ́ kpó dó ɖ’alɔ ɖo sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ mɛ hǔn, hlɔ̌nhlɔ́n ná nǔɖiɖi nɔví mǐtɔn lɛ́ tɔn wɛ mǐ ɖe mɔ̌ nɛ́. Mǐ sixú lɛ́ wa mɔ̌ gbɔn nǔ e mǐ nɔ ná hwɛhwɛ dó nɔ gǔdo nú azɔ̌ e wa gbɔn gbɛ ɔ bǐ mɛ wɛ è ɖe é gblamɛ. Ðo ali énɛ́ lɛ́ kpó ɖěvo lɛ́ kpó nu ɔ, mǐ nɔ d’alɔ nɔví mǐtɔn lɛ́ bónú yě ná ɖeji ɖɔ Jexóva kún ná jó yě dó kpɔ́n gbeɖé ó.

15-16. Nɛ̌ mǐ ka ɖó ná nɔ wa nǔ gbɔn xá mɛ ɖěɖěe sín nǔɖiɖi vɔ́ da lɛ́ é?

¹⁵ Pɔ́lu kpo ɖo wǔsyɛ́n dó lanmɛ nú mɛ ɖěɖěe nǔɖiɖi yětɔn vɔ́ da lɛ́ é wɛ. É nɔ se wǔvɛ́ xá yě, bo nɔ lɛ́ ɖɔ xó nú yě kpó ayi bǐ kpó, bɔ xó tɔn lɛ́ nɔ lɛ́ dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú yě. (Ebl. 6:9; 10:39) Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ɖo wěma e é sɛ́ dó Eblée lɛ́ é bǐ mɛ ɔ, hwɛhwɛ wɛ é nɔ zán xókwín “mǐ” dó xlɛ́ ɖɔ émíɖésúnɔ ɖó ná zán wě e ɖe xá mɛ wɛ émí ɖe lɛ́ é.  (Ebl. 2:1, 3) Pɔ́lu ɖɔhun ɔ, mǐ nɔ jó gbe dó mɛ ɖěɖěe nǔɖiɖi yětɔn vɔ́ da lɛ́ é wú ǎ. É nyɔ́ wa ɔ, mǐ nɔ xlɛ́ ɖɔ nǔ yětɔn nɔ ɖu ayi mɛ nú mǐ tawun dó dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú yě. Mɔ̌ mɛ ɔ, mǐ nɔ kpo ɖo ɖiɖexlɛ́ wɛ ɖɔ mǐ yí wǎn nú yě. Lěe mǐ nɔ ɖɔ xó gbɔn é kpó kɔnugbe mǐtɔn kpó sixú dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mɛ tawun.

¹⁶ Pɔ́lu vɔ́ gǎnjɛwú ná nɔví tɔn lɛ́ ɖɔ Jexóva tuun nǔ ɖaaɖagbe e wa wɛ yě ɖe é céɖécéɖé. (Ebl. 10:32-34) Mǐ sixú wa nǔ ɖokpó ɔ hwenu e mǐ ɖo alɔ dó nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ mǐtɔn e nǔɖiɖi tɔn vɔ́ da é ɖé wɛ é. Mǐ sixú kan lěe é mɔ nǔgbó ɔ gbɔn é byɔ́ ɛ, alǒ dó wǔsyɛ́n lanmɛ n’i bónú é ná lin tamɛ dó nǔ ɖěɖěe ko jɛ ɖo gbɛzán tɔn mɛ bo xlɛ́ ɛ ɖɔ Jexóva d’alɔ ɛ lɛ́ é jí. Mǐ sixú zán ali énɛ́ e hun nú mǐ é dó ná ɛ gǎnjɛwú ɖɔ Jexóva kún wɔn wǎnyíyí sín nǔ e é wa wá yi lɛ́ é ó, lé é kún ka ná lɛ́ jó è dó ɖo sɔgúdo ó. (Ebl. 6:10; 13:5, 6) Xóɖɔɖókpɔ́ mɔ̌hun lɛ́ sixú flɔ́ zo dó glɔ̌ nú nɔví vívɛ́ énɛ́ lɛ́, bɔ yě ná lɛ́ ɖó jlǒ ɔ bá gbɛ kan dó Mawu e sɛn wɛ yě ɖe é nu.

17. Nǔwúkpíkpé tɛ́ lɛ́ mǐ ka sixú kpo ɖo nǔ sɔ́ ná wɛ?

¹⁷ Lěe xɔzɔ́watɔ́ ɖé nɔ fɔ́n bo nɔ ɖo azɔ̌ tuun d’é jí wɛ gbɔn é ɔ, mɔ̌ wɛ wǔsyɛ́n dídó lanmɛ nú mɛ ɖěvo lɛ́ lɔ sixú wá bí alɔ nú mǐ hú gǎn gbɔn é nɛ́. Mǐ sixú d’alɔ mɛ ɖěvo lɛ́ bónú yě ná mɔ hlɔ̌nhlɔ́n bá dɛ ɖo wǔvɛ́ yětɔn lɛ́ nu gbɔn xó ɖiɖɔ nú yě dó kpɔ́ndéwú mɛ ɖěɖěe ko dɛ ɖo wǔvɛ́ yětɔn ɖɔhun nu wá yi lɛ́ é tɔn wú gblamɛ. Mǐ sixú nɔ gɔ́ so nú fífá gbɔn nǔ élɔ́ lɛ́ wiwa gblamɛ: xó ɖiɖɔ dó nǔ ɖagbe e wú mǐ nɔ ɖ’ayi ɖo mɛ ɖěvo lɛ́ gɔ́n é wú, fífá kan xixo hwenu e nǔɖé wá d’avaja mɛ é kpó hwɛ dídó gbɔ hwenu e tagba lɛ́ wá fɔ́n é kpó. Gɔ́ ná ɔ, mǐ sixú kpo ɖo hlɔ̌nhlɔ́n ná nǔɖiɖi nɔví mǐtɔn lɛ́ tɔn wɛ gbɔn nǔgbó Biblu tɔn tají lɛ́ mímá xá yě, alɔ dídó yě ɖo ali tawun tawun ɖé lɛ́ nu kpó gǔdo ninɔ nú mɛ ɖěɖěe awakanmɛ kú ɖo gbigbɔ lixo lɛ́ é kpó gblamɛ.

18. Étɛ́ a ka kán ɖ’é jí bá wa?

¹⁸ Mɛ ɖěɖěe nɔ ɖ’alɔ ɖo xɔ tutoblónúnǔ ɔ tɔn e è nɔ gbá lɛ́ é mɛ lɛ́ é nɔ ɖ’awǎjijɛ tawun. Ényí mǐ nɔ ná hlɔ̌nhlɔ́n nǔɖiɖi nɔví mǐtɔn lɛ́ tɔn ɔ, mǐ ná ɖ’awǎjijɛ, bɔ xomɛ ná nɔ lɛ́ hun mǐ. Nǔ e mǐ ná wa lɛ́ é ná nɔ ayǐ nú táan kpɛɖé bo gblé xɔ e è nɔ gbá lɛ́ é ɖɔhun ǎ, loɔ, yě ná nɔ ayǐ káká sɔ́yi! Hǔn, mi bónú mǐ ní kán ɖ’é jí, bá “ná akɔ́nkpinkpan [mǐɖée], bo dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú [mǐɖée].”—1 Tɛ. 5:11.