1. Étɛ́ jí mǐ ka kú dó?

 ÐÓ MǏ ɖo togun Jexóva tɔn mɛ wútu ɔ, mǐ tuun ɖɔ é yí wǎn nú mǐ, bo lɛ́ ba ɖɔ mǐ ní ɖu gbɛ e nyɔ́ hú gǎn é sín vǐví. (Hlɔ̌. 8:35-39) Mǐ lɛ́ kú d’é jí ɖɔ, hwebǐnu wɛ nǔgbódodó Biblu tɔn lɛ́ zínzán nɔ hɛn le wá nú mǐ. (Eza. 48:17, 18) Amɔ̌, ényí mǐ wá yi mɔ tagba e mǐ ma ɖó nukún ǎ lɛ́ é ɔ, nɛ̌ mǐ ka ɖó ná nɔ wa nǔ gbɔn?

2. Tagba tɛ́ lɛ́ mǐ ka sixú mɔ? Étɛ́ lɛ́ tagba mɔ̌hun lɛ́ ka sixú zɔ́n bɔ mǐ kanbyɔ́ mǐɖée?

² Mɛsɛntɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ bǐ wɛ ɖó tagba yětɔn yětɔn. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, mɛ e ɖo xwédo mǐtɔn mɛ é ɖé sixú dó awakanmɛ kú nú mǐ ɖo ali ɖé lɛ́ nu. Azɔn syɛ́nsyɛ́n ɖé sixú ɖó dogbó nú nǔ e mǐ sixú wa dó sɛn Jexóva lɛ́ é. Mǐ sixú se wǔvɛ́ syɛ́nsyɛ́n e mɛ adla j’ayǐ ɖé nɔ dɔn mɛ dó é. Alǒ, è sixú dó ya nú mǐ ɖó nǔ e mǐ ɖi nǔ ná lɛ́ é wútu. Ényí mǐ ɖo wǔvɛ́ mɔ̌hun lɛ́ ɖí xwi xá wɛ ɔ, mǐ sixú nɔ kan nǔ élɔ́ lɛ́ byɔ́ mǐɖée: ‘Nyɛ jí jɛ́n nǔ élɔ́ ka ná jɛ dó a? Nǔɖé wɛ un ka wa nyi do a? Xlɛ́xlɛ́ wɛ é ka ɖe ɖɔ Jexóva ɖe alɔ sín kan ce mɛ a?’ Nǔ ko cí mɔ̌ nú we kpɔ́n a? Ényí mɔ̌ hǔn, awakanmɛ ní ma kú we ó. Mɛsɛntɔ́ gbejínɔtɔ́ Jexóva tɔn gěgé ko ɖí xwi xá linlin mɔ̌hun lɛ́.—Ðɛh. 22:2, 3; Xab. 1:2, 3.

3. Étɛ́ Ðɛhan 34:20 ka sixú kplɔ́n mǐ?

³ Xa Ðɛhan 34:20. Ð’ayi nǔ tají we élɔ́ lɛ́ wú ɖo Ðɛhan énɛ́ mɛ: (1) Gbejínɔtɔ́ lɛ́ nɔ mɔ wǔvɛ́, (2) Jexóva nɔ hwlɛ́n mǐ sín tagba lɛ́ mɛ. Nɛ̌ Jexóva ka nɔ hwlɛ́n mǐ gbɔn? Ali e nu é nɔ wa  mɔ̌ ɖe é ɖokpó wɛ nyí ɖɔ é nɔ d’alɔ mǐ bɔ mǐ nɔ ɖó linlin e ɖo jlɛ̌ jí é dó gbɛ ninɔ ɖo gbɛ élɔ́ mɛ wú. Nǔgbó wɛ ɖɔ Jexóva d’akpá ɖɔ mǐ sɛn émí ɔ, mǐ ná ɖ’awǎjijɛ, amɔ̌, é ɖɔ ɖɔ gbɛ ná ɖo tɔnfinnɔɔ nú mǐ din ǎ. (Eza. 66:14) É dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mǐ ɖɔ mǐ ní sɔ́ ayi ɖó sɔgúdo mǐtɔn jí, énɛ́ wɛ nyí hwenu e mǐ ná ɖu gbɛ e sín vǐví é ba ɖɔ mǐ ní ɖu káká sɔ́yi é é. (2 Kɔ. 4:16-18) Amɔ̌ din hwɛ̌ ɔ, é nɔ d’alɔ mǐ bɔ mǐ nɔ kpo ɖo sinsɛn ɛ wɛ gbe bǐ gbe.—Gbɛ. 3:22-24.

4. Étɛ́ lɛ́ jí mǐ ka ná ɖɔ xó dó ɖo xóta élɔ́ mɛ?

⁴ Mi nú mǐ ní ɖɔ xó dó nǔ e kpɔ́ndéwú mɛsɛntɔ́ Jexóva tɔn gbejínɔtɔ́ hwexónu tɔn lɛ́ kpó égbé tɔn lɛ́ kpó ɖé lɛ́ tɔn sixú kplɔ́n mǐ é ɖé lɛ́ wú. Lěe mǐ ná wá mɔ gbɔn é ɔ, mǐ sixú mɔ tagba e mǐ ma ɖó nukún tɔn ǎ lɛ́ é. Amɔ̌, ényí mǐ gán jɛ Jexóva wú ɔ, é ná gbɔ alɔ dó mǐ gbeɖé ǎ. (Ðɛh. 55:23) Ée mǐ ná ɖo kpɔ́ndéwú énɛ́ lɛ́ gbéjé kpɔ́n wɛ é ɔ, nɔ kan nǔ élɔ́ lɛ́ byɔ́ hwiɖée: ‘Nɛ̌ un ka ná ko wa nǔ gbɔn ɖo ninɔmɛ mɔ̌hun mɛ? Nɛ̌ kpɔ́ndéwú énɛ́ lɛ́ ka ná hlɔ̌nhlɔ́n jiɖe e un ɖó dó Jexóva wú é gbɔn? Nǔkplɔ́nmɛ tɛ́ lɛ́ ka ɖo tan énɛ́ lɛ́ mɛ bɔ un sixú zán ɖo gbɛzán nyiɖésúnɔ tɔn mɛ?’

5. Tagba tɛ́ lɛ́ Labáan ka dó nú Jakɔ́bu? (Kpɔ́n ɖiɖe e ɖo akpa ɔ jí é.)

⁵ Jexóva sɛntɔ́ hwexónu tɔn lɛ́ mɔ tagba ɖěɖěe yě ma ɖó nukún tɔn ǎ lɛ́ é. Mǐ ní ɖɔ xó dó kpɔ́ndéwú Jakɔ́bu tɔn wú. Tɔ́ tɔn ɖe gbe n’i ɖɔ é ní da hɛ̌nnumɔ yětɔn e nɔ sɛn Mawu bo nɔ nyí Labáan é sín vǐ nyɔ̌nu lɛ́ ɖokpó, lobo ná ɛ gǎnjɛwú ɖɔ Jexóva ná d’ajɔ ɛ tlitli tɔn. (Bǐb. 28:1-4) Énɛ́ wú ɔ, Jakɔ́bu wa nǔ e sɔgbe é. É gosín Kanáa yíkúngban jí, bo zɔn ali káká yi Labáanxwé; vǐ nyɔ̌nu we wɛ Labáan ɖó, yě wɛ nyí Lěya kpó Hlacɛ́li kpó. Jakɔ́bu yí wǎn nú Labáan sín vǐ nyɔ̌nu kpɛví e nɔ nyí Hlacɛ́li é, bo yí gbe bo ná w’azɔ̌ nú Labáan nú xwe tɛ́nwe bá dó da ɛ. (Bǐb. 29:18) Amɔ̌, nǔ lɛ́ sɔ́ yi lěe Jakɔ́bu ɖó nukún tɔn gbɔn é ǎ. Labáan zán ɛ, bo zé vǐ nyɔ̌nu ɖaxó tɔn Lěya jó n’i. Labáan yí gbe bɔ Jakɔ́bu ná da Hlacɛ́li ɖo aklúnɔzángbla ɖokpó gúdo, amɔ̌, é ɖó ná lɛ́ yí gbe bo ná w’azɔ̌ n’i nú xwe tɛ́nwe ɖěvo. (Bǐb. 29:25-27) Labáan xo Jakɔ́bu ɖu. Xwe 20 wɛ Jakɔ́bu w’azɔ̌ nú Labáan ná.—Bǐb. 31:41, 42.

6. Wǔvɛ́ ɖěvo tɛ́ lɛ́ nu Jakɔ́bu ka dɛ ɖe?

⁶ Jakɔ́bu lɛ́ dɛ ɖo tagba ɖěvo lɛ́ nu. Xwédo ɖaxó ɖé wɛ é ɖó, amɔ̌, vǐ tɔn lɛ́ nɔ se nǔ jɛ yěɖée gbe mɛ hwebǐnu ǎ. Yě tlɛ sa nɔví yětɔn Jozɛ́fu dó kannumɔgbénu. Jakɔ́bu ví we, Sinmɛnyɔ́ɔ kpó Levíi kpó bló bɔ xwédo ɔ húzú nǔvɛ́mɔ, bɔ yě lɛ́ kɔn cí dó nyǐkɔ Jexóva tɔn wú. Gɔ́ ná ɔ, Jakɔ́bu sín asivɛ́ Hlacɛ́li kú hwenu e é ɖo vǐ wegɔ́ ɔ ji wɛ é. Adɔ syɛ́nsyɛ́n ɖé lɛ́vɔ́ zɔ́n bɔ é byɔ́ ɖɔ Jakɔ́bu ní sɛ tɛn yi Ejípu hwenu e é ko nyí mɛxó tawun é.—Bǐb. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Nɛ̌ Jexóva ka xlɛ́ Jakɔ́bu ɖɔ nǔ tɔn nyɔ́ nukún émítɔn mɛ gbɔn?

⁷ Wǔvɛ́ énɛ́ lɛ́ bǐ ɖo fínɛ́ có, Jakɔ́bu ka gɔn nǔ ɖi nú Jexóva kpó akpá tɔn lɛ́ kpó gbeɖé ǎ. Wǎgbɔ tɔn ɔ, Jexóva xlɛ́ Jakɔ́bu ɖɔ nǔ tɔn nyɔ́ nukún émítɔn mɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, Labáan xo Jakɔ́bu ɖu có, Jexóva ka dó dɔkun nú Jakɔ́bu. Gɔ́ ná ɔ, hwenu e Jakɔ́bu lɛ́ mɔ vǐ súnnu tɔn Jozɛ́fu e é lin ɖɔ é ko kú é ɔ, dǒ nukún lě do nǔ e Jexóva wa n’i é ná ko su nukún tɔn mɛ sɔ é mɛ kpɔ́n. Xɔ́ntɔn vívɛ́ e Jakɔ́bu zun xá Jexóva é zɔ́n bɔ é dɛ ɖo tagba tɔn lɛ́ nu. (Bǐb. 30:43; 32:10, 11; 46:28-30) Ényí mǐ zun xɔ́ntɔn vívɛ́ xá Jexóva ɔ, mǐ lɔmɔ̌ sixú dɛ ɖo tagba ɖěɖěe mǐ ma ɖó nukún tɔn ǎ, bɔ yě wá xwetɔ́n lɛ́ é nu, bɔ é ná kpa mǐ.

8. Étɛ́ axɔ́sú Davídi ka lin ná wa?

⁸ Axɔ́sú Davídi kpé wú bo wa nǔ e é lin ná  wa ɖo sinsɛnzɔ́ Jexóva tɔn mɛ lɛ́ é bǐ ǎ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, Davídi ba vɛ́návɛ́ná bo ná gbá tɛ́npli ɖé nú Mawu tɔn. É ɖɔ nǔ énɛ́ e é ba ná wa é nú gbeyíɖɔ Natáan. Xósin e Natáan ná ɛ é ɖíe: “Yi bo bló nǔ e lin wɛ a ɖe ɔ, ɖó Mawu ɖo kpɔ́ xá we.” (1 Tan 17:1, 2) Dǒ nukún lě do xó énɛ́ lɛ́ ná ko dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú Davídi sɔ é mɛ kpɔ́n. Vlafo, tlóló jɛ́n é jɛ azɔ̌ ɖaxó énɛ́ e wa gbé é ja é sín tuto bló jí.

9. Hwenu e è dó wɛn e kú awakanmɛ nú mɛ é ɖé Davídi é ɔ, nɛ̌ é ka wa nǔ gbɔn?

⁹ Amɔ̌, é sɔ́ lín ǎ bɔ gbeyíɖɔ Jexóva tɔn lɛ́ kɔ wá gɔ̌n tɔn kpó wɛn e kú awakanmɛ nú mɛ é ɖé kpó. “Gbe énɛ́ gbe zǎnmɛ ɔ,” Jexóva ɖɔ nú Natáan ɖɔ é kún nyí Davídi wɛ ná gbá tɛ́npli ɔ ó, lé vǐ tɔn lɛ́ ɖokpó wɛ ná gbá. (1 Tan 17:3, 4, 11, 12) Nɛ̌ Davídi ka wa nǔ gbɔn hwenu e é se wɛn énɛ́ é? É vɔ́ azɔ̌ wa ɖo nǔ e gbé nya wɛ é ɖe é wú. É sɔ́ ayi ɖó lěe é ná xo akwɛ́ kpó azɔ̌wanú kpó e sín hudó vǐ tɔn Salomɔ́ɔ ná ɖó, bá dó w’azɔ̌ ɔ lɛ́ é xixokplé jí.—1 Tan 29:1-5.

10. Nɛ̌ Jexóva ka kɔn nyɔ̌ná dó Davídi jí gbɔn?

¹⁰ Ée è ɖɔ nú Davídi ɖɔ é kún nyí éyɛ́ wɛ ɖo tɛ́npli ɔ ná gbá wɛ ó gúdo tlóló é ɔ, Jexóva jɛ akɔ ɖé xá ɛ. Jexóva d’akpá nú Davídi ɖɔ mɛ e ná gosín kúnkan tɔn mɛ lɛ́ é ɖokpó ná kp’acɛ káká sɔ́yi. (2 Sam. 7:16) Ðo gbɛ yɔ̌yɔ́ ɔ mɛ, ɖo Axɔ́súɖuɖu xwe afatɔ́n tɔn ɔ hwenu ɔ, xomɛ ná hun Davídi tawun hwenu e é ná se ɖɔ Jezu e nyí Axɔ́sú é ɔ, kúnkan émítɔn mɛ wɛ é gosín é. Tan énɛ́ d’alɔ mǐ bɔ mǐ mɔ nukúnnú jɛ mɛ ɖɔ ényí mǐ ma tlɛ sixú wa nǔ e mǐ lin ná wa nú Jexóva lɛ́ é bǐ ǎ ɔ, Mawu mǐtɔn sixú ná mǐ nǔ ɖagbe ɖěvo ɖěɖěe mǐ ma ɖó nukún tɔn gbeɖé ǎ lɛ́ é.

11. Klisánwun xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ mɔ bónú Axɔ́súɖuto ɔ wá dó hwenu e ɖó nukún tɔn dó wɛ yě ɖe é ǎ có, nɛ̌ è ka kɔn nyɔ̌ná dó yě jí gbɔn? (Mɛsɛ́dó 6:7)

¹¹ Klisánwun xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ ɖí xwi xá tagba ɖěɖěe yě ma ɖó nukún tɔn ǎ lɛ́ é. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, yě ɖo nukún ɖó hwenu e Axɔ́súɖuto Mawu tɔn ná wá é wɛ kpó akpakpa sɔ́ mɛ kpó, amɔ̌, yě tuun hwenu e nǔ ná nyí mɔ̌ é ǎ. (Mɛ. 1:6, 7) Énɛ́ wú ɔ, étɛ́ yě ka wa? Yě ɖó kan dó wɛnɖagbejíjlázɔ́ ɔ wú. Ée wɛn ɖagbe ɔ ɖo kan vun wɛ é ɔ, yě mɔ kúnnuɖenú ɖejidéwú e xlɛ́ ɖɔ Jexóva ɖo nyɔ̌ná kɔn dó gǎndídó yětɔn lɛ́ jí wɛ é.—Xa Mɛsɛ́dó 6:7.

12. Étɛ́ klisánwun xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ ka wa hwenu e adɔ ɖé tɔ́n é?

¹² Hweɖénu wá su bɔ adɔ ɖaxó ɖé tɔ́n ɖo “ayǐkúngban ɔ bǐ jí.” (Mɛ. 11:28) Adɔ énɛ́ e tɔ́n é wa nǔ dó klisánwun xwe kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́ lɔ wú. Dǒ nukún lěe yě se wǔvɛ́ adɔ énɛ́ e tɔ́n é tɔn sɔ é mɛ kpɔ́n! É ɖo wɛn ɖɔ, ado hu tatɔ́ xwédo tɔn lɛ́ dó lěe yě ná mɔ nǔɖuɖu nú xwédo yětɔn gbɔn é wú. Mɛ wínnyáwínnyá ɖěɖěe ɖo linlin wɛ, bo ná vlɔ́n kan nú sinsɛnzɔ́ yětɔn lɛ́ é ka lo? Vlafo, yě sixú ko kanbyɔ́ yěɖée ɖɔ te wɛ émí ka ná nɔ, káká bɔ adɔ ɔ ná tó wá yi hwɛ̌ a jí. Ðěbǔ wɛ é ná bo nyí gbɔn ɔ, klisánwun lɛ́ húzú sɔgbe xá ninɔmɛ ɔ. Yě kpo ɖo wɛn ɖagbe ɔ jlá wɛ lěe yě kpé wú gbɔn é bǐ, bɔ kpó awǎjijɛ kpó wɛ yě má nǔɖókan yětɔn lɛ́ xá nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ yětɔn e ɖo Judée lɛ́ é.—Mɛ. 11:29, 30.

13. Nyɔ̌ná tɛ́ lɛ́ sín vǐví klisánwun lɛ́ ka ɖu ɖo adɔ ɔ hwenu?

¹³ Nyɔ̌ná tɛ́ lɛ́ sín vǐví klisánwun lɛ́ ka ɖu ɖo adɔ ɔ hwenu? Mɛ ɖěɖěe è hɛn sɔ lɛ́ é mɔ ɖɔ Jexóva ɖo alɔ dó émí wɛ. (Mat. 6:31-33) Yě ná ko lɛ́ mɔ ɖɔ émí kpó nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ émítɔn e d’alɔ émí lɛ́ é kpó lɛ́vɔ́ vɛ́ d’é jí. Gɔ́ ná ɔ, mɛ ɖěɖěe ná nǔ, alǒ ɖ’alɔ ɖo sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ mɛ lɛ́ é mɔ awǎjijɛ e ɖo nǔnámɛ mɛ é. (Mɛ. 20:35) Jexóva kɔn nyɔ̌ná dó yě bǐ jí hwenu e yě húzú sɔgbe xá ninɔmɛ ɔ é.

14. Étɛ́ ka jɛ dó Baanabási kpó Pɔ́lu kpó jí? Étɛ́ mɛ é ka tɔ́n kɔ dó? (Mɛsɛ́dó 14:21, 22)

¹⁴ Hwɛhwɛ wɛ è nɔ dó ya nú klisánwun xwe  kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ́, bɔ hweɖélɛ́nu ɔ, é nɔ ɖibla fyán yě. Ð’ayi nǔ e jɛ dó Baanabási kpó mɛsɛ́dó Pɔ́lu kpó wú hwenu e yě ɖo wɛn ɖagbe ɔ jlá wɛ ɖo Lisítli é wú. Ðo bǐbɛ́mɛ ɔ, mɛ lɛ́ yí yě ganjí, bo lɛ́ ɖótó yě. Amɔ̌ nukɔnmɛ ɔ, gbeklánxámɛtɔ́ lɛ́ “bló bɔ ahwan ɔ húzú linlin,” bɔ mɛ ɖěɖěe yí yě ganjí é ɖé lɛ́ nyi awǐnnyaglo dó Pɔ́lu, bo vɛdó ɖɔ é kú wɛ sín. (Mɛ. 14:19) Amɔ̌, Baanabási kpó Pɔ́lu kpó gbɛ kan dó wɛn ɖagbe ɔ jíjlá nu ɖo fí ɖěvo. Étɛ́ mɛ é ka tɔ́n kɔ dó? Yě bló bɔ mɛ “gěgé húzú ahwanvú,” bɔ xó e ɖɔ wɛ yě nɔ ɖe lɛ́ é kpó kpɔ́ndéwú yětɔn kpó ná kanmɛsyɛ́n nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ yětɔn lɛ́. (Xa Mɛsɛ́dó 14:21, 22.) Gbe e Baanabási kpó Pɔ́lu kpó ma jó ɖo gbeklánxámɛ énɛ́ e wá xwetɔ́n ajijimɛ é nukɔn ǎ é wa ɖagbe nú mɛ gěgé. Ényí mǐ ma jó gbe ɖo azɔ̌ e Jexóva zɔ́n mǐ ɖɔ mǐ ní wa é nukɔn ǎ ɔ, è ná kɔn nyɔ̌ná dó mǐ jí.

15. Étɛ́ kpɔ́ndéwú Nɔví A. H. Macmillan tɔn ka kplɔ́n we?

¹⁵ Jɛ nukɔn nú 1914 ɔ, togun Jexóva tɔn ɖo nukún ɖó wɛ ɖɔ nǔɖé lɛ́ ná jɛ. Ð’ayi kpɔ́ndéwú Nɔví A. H. Macmillan tɔn wú. Nɔví Macmillan lin ɖɔ émí ná mɔ ajɔ jǐxwé tɔn émítɔn yí ɖo malínmálín mɛ, lěe mɛ gěgé nɔ lin gbɔn hwe ɔ nu é ɖɔhun. Ðo xóɖiɖɔ e é xwlé mɛ ɖo septembre 1914 é ɖokpó mɛ ɔ, é ɖɔ: “É cí ɖɔ xóɖiɖɔ élɔ́ wɛ ná nyí gǔdo tɔn e un ná xwlé mɛ é ɖɔhun.” É ɖo wɛn ɖɔ é kún ka nyí xóɖiɖɔ énɛ́ wɛ nyí xóɖiɖɔ tɔn gǔdo tɔn ɔ ó. Nukɔnmɛ ɔ, Nɔví Macmillan wlán ɖɔ: “É cí ɖɔ mǐ mɛ ɖé lɛ́ ɖo hwlɛndó jí bá yi jǐxwé afɔjíafɔjí ɖɔhun.” É ɖɔ gɔ́ ná ɖɔ: “Nǔ e mǐ ná wa é wɛ nyí ɖɔ alɔnu mǐtɔn ná ján ɖo Aklúnɔ sín azɔ̌ ɔ mɛ.” Nǔ e Nɔví Macmillan ka wa nǔgbó é nɛ́. É ɖó kan dó wɛnɖagbejíjlázɔ́ ɔ wú. È jɔ wǔ i bɔ é dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú nɔví ɖěɖěe ɖo ganxó, ɖó yě gbɛ́ ɖɔ émí kún ná byɔ́ ahwan mɛ ó wútu lɛ́ é gěgé. Gɔ́ ná ɔ, xwe tɔn ko sɛ yi bǐ có, é nɔ yi kplé agun tɔn lɛ́ bǐ kpó gbejíninɔ kpó. Nɛ̌ Nɔví Macmillan ka ɖu le alɔnu tɔn e é hɛn ján ɖo sinsɛnzɔ́ Jexóva tɔn mɛ, hwenu e é ɖo te kpɔ́n ajɔ tɔn é tɔn gbɔn? Táan kpɛɖé jɛ nukɔn nú kú tɔn ɖo 1966 ɔ, é wlán ɖɔ: “Nǔɖiɖi ce lí dǒ tawun din hú ɖ’ayǐ tɔn.” Kpɔ́ndéwú ɖagbe hú gǎn ɖé wɛ nyí énɛ́ bɔ é sɔ́ ɖ’ayǐ nú mǐ bǐ, tají ɔ, ényí mǐ ko ɖo didɛ ɖo mɛtɛ́nkpɔ́n lɛ́ nu wɛ, bɔ é ko lín hú hwenu e mǐ lin ɖɔ é ná ɖó te dó é ɔ nɛ́.—Ebl. 13:7.

16. Nǔmaɖónukún tɛ́ ka jɛ dó Nɔví Herbert Jennings kpó asi tɔn kpó wú? (Jaki 4:14)

¹⁶ Mɛ gěgé ɖo togun Jexóva tɔn mɛ bo ɖo xwi ɖí xá azɔn maɖónukún lɛ́ wɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ɖo tan gbɛzán tɔn Nɔví Herbert Jennings b tɔn mɛ ɔ, é tínmɛ lěe é kpó asi tɔn kpó ɖu mɛsɛ́dózɔ́ e yě wa ɖo Ghana é sín vǐví gbɔn é. Amɔ̌, é wá yá é ɔ, è wá mɔ taglomɛzɔn syɛ́nsyɛ́n e è nɔ ylɔ́ ɖɔ trouble de l’humeur é n’i. Nɔví Jennings ɖe xó sín Jaki 4:14 mɛ, bo ylɔ́ ninɔmɛ tɔn yɔ̌yɔ́ ɔ ɖɔ “‘sɔ’ e mǐ ma sixú tuun ǎ é.” (Xa.) É wlán ɖɔ: “Mǐ yí gbe nú ninɔmɛ mǐtɔn, bo bló tuto, bo gosín Ghana, lobo jó xɔ́ntɔn vívɛ́ mǐtɔn lɛ́ dó, bo lɛ́ kɔ yi Canada [nú nukúnkpémɛwú dotóoxwé tɔn].” Nɔví Jennings kpó asi tɔn kpó ɖo ninɔmɛ énɛ́ mɛ có, Jexóva d’alɔ yě bɔ yě kpo ɖo sinsɛn ɛ wɛ kpó gbejíninɔ kpó.

17. Nɛ̌ kpɔ́ndéwú Nɔví Jennings tɔn ka wa ɖagbe nú nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ tɔn lɛ́ gbɔn?

¹⁷ Xó ɖěɖěe Nɔví Jennings ɖɔ lɛ́ é d’alɔ mɛ ɖěvo lɛ́ tawun. Nɔví nyɔ̌nu ɖokpó wlán ɖɔ: “Xóta élɔ́ e un xa é byɔ́ lanmɛ nú mì tawun. . . . Nǔ e un xa dó lěe Nɔví Jennings jó azɔ̌ e è ɖe n’i é dó, bo wá yi kpé nukún dó éɖée wú gbɔn é wú é d’alɔ mì tawun, bɔ un ɖó linlin e ɖo jlɛ̌ jí é dó ninɔmɛ ce wú.” Ðo ali ɖokpó ɔ nu ɔ, nɔví súnnu ɖé wlán ɖɔ: “Xwe wǒ wɛ un  nyí mɛxó agun tɔn ná, amɔ̌, é byɔ́ ɖɔ má ɖó mɛxó agun tɔn sín azɔ̌ e wa wɛ un ɖe é te, ɖó taglomɛzɔn ɖé wú. Un nɔ mɔ ɖɔ nukúnɖíɖó ɖěbǔ kún sɔ́ ɖe nú mì ó, bɔ é sín mɔ̌ wú ɔ, hwɛhwɛ ɔ, un nɔ ɖo linkpɔ́n mɛ, káká bo sɔ́ nɔ sixú xa tan gbɛzán tɔn lɛ́ ǎ. . . . Amɔ̌, dɛ e Nɔví Jennings dɛ é dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mì.” Énɛ́ flín mǐ ɖɔ ényí mǐ ɖo didɛ wɛ ɖo tagba e mǐ ma ɖó nukún tɔn ǎ lɛ́ é nu ɔ, mǐ sixú dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú mɛ ɖěvo lɛ́. Ényí lěe nǔ lɛ́ wá yi gbɔn ɖo gbɛzán mǐtɔn mɛ é tlɛ gbɔn vo nú nǔ e ɖó nukún wɛ mǐ ɖe é ɔ, mǐ sixú kpo ɖo kpɔ́ndéwú gbɛɖe nǔɖiɖi kpó didɛ kpó tɔn nyí wɛ.—1 Pi. 5:9.

18. Lěe fɔtóo e mɛ è vɔ́ nǔ e jɛ lɛ́ é bló ɖe é xlɛ́ gbɔn é ɔ, étɛ́ kpɔ́ndéwú asúkúsi e nɔ nɔ Nigéria é ɖé tɔn ka kplɔ́n we?

¹⁸ Adla lɛ́, ɖi Covid-19 ko wa nǔ dó mɛ gěgé wú ɖo togun Jexóva tɔn mɛ. Ðo Nigéria ɔ, asúkúsi ɖé tíin bɔ nǔɖuɖu nabí ɖé sɔ́ ɖo así tɔn ǎ, é ka sɔ́ lɛ́ ɖ’akwɛ́ ǎ. Zǎnzǎn gbe ɖokpó ɔ, vǐ nyɔ̌nu tɔn kanbyɔ́ ɛ ɖɔ ényí yě ɖa mɔ̌likún kpɛ e kpo é bo ɖu gúdo ɔ, nɛ̌ nǔ lɛ́ ka ná wá nyí gbɔn a jí. Nɔví nyɔ̌nu mǐtɔn ɖɔ nú vǐ nyɔ̌nu tɔn ɖɔ émí kún sɔ́ ɖó akwɛ́ ɖě, alǒ nǔɖuɖu ɖě ó, amɔ̌, émí ɖó ná wa nǔ asúkúsi Salɛpútanu ɔ ɖɔhun, énɛ́ wɛ nyí ɖɔ émí ná ɖa nǔɖuɖu émítɔn gǔdo gúdo tɔn ɔ, lobo ɖeji dó Jexóva wú bǐ mlɛ́mlɛ́. (1 Axɔ́. 17:8-16) Cóbónú yě ná tlɛ jɛ tamɛ lin dó nǔ e yě ná ɖu ɖo gbe énɛ́ gbe gbadanu é jí jí ɔ, nǔɖitɔ́ hǎtɔ́ yětɔn lɛ́ dó nǔɖuɖugban wá nú yě. Nǔɖuɖu e ná hɛn yě nú aklúnɔzángbla we jɛjí é sín agban wɛ è dó wá nú yě. Nɔví nyɔ̌nu ɔ ɖɔ ɖɔ émí kún tlɛ ɖ’ayi wú ɖɔ Jexóva ɖo tó ɖó nǔ e ɖɔ nú vǐ nyɔ̌nu émítɔn wɛ émí ɖe é sɔmɔ̌ ó. Nǔgbó ɔ, ényí mǐ nɔ ɖeji dó Jexóva wú ɔ, tagba ɖěɖěe mǐ ma ɖó nukún tɔn ɖo gbɛzán mǐtɔn mɛ ǎ lɛ́ é sixú bló bɔ mǐ ná lɛ́ vɛ́ xá ɛ d’é jí.—1 Pi. 5:6, 7.

19. Yadónúmɛ tɛ́ nu Aleksey Yershov ka dɛ ɖe?

¹⁹ Agaɖanu din ɔ, nɔví mǐtɔn lɛ́ gěgé dɛ ɖo yadónúmɛ e yě ma ɖó nukún tɔn ǎ lɛ́ é nu.  Ð’ayi kpɔ́ndéwú Nɔví súnnu Aleksey Yershov e nɔ nɔ Russie é tɔn wú. Mɛ Jexóva tɔn e nɔ nɔ Russie lɛ́ é ɖu fífá sín vǐví ɖó bǎ ɖé mɛ, hwenu e Nɔví Yershov bló batɛ́mu ɖo 1994 é. Amɔ̌, ɖo xwe e bɔ d’é wú lɛ́ é mɛ ɔ, ninɔmɛ Russie tɔn húzú. Ðo 2020 ɔ, è ján go dó xwé Nɔví Yershov tɔn, bo kíjé, lobo cyɔ́n alɔ nǔ e é ɖó lɛ́ é gěgé jí. Sun gěgé gúdo ɔ, acɛkpikpa ɔ dó hwɛ ɛ ɖɔ é nyí dǎnúwatɔ́. Bo ná dó bló bónú ninɔmɛ lɛ́ ná nylá d’é jí ɔ, hwɛdómɛ lɛ́ jínjɔ́n video ɖěɖěe jlǒɖótɔ́ enyíi e kplɔ́n Biblu nú xwe ɖokpó jɛjí é ɖé bló é jí. É blá wǔ tawun!

20. Nɛ̌ Nɔví Yershov ka ná hlɔ̌nhlɔ́n xɔ́ntɔn e é zun xá Jexóva é gbɔn?

²⁰ Nǔ ɖagbe ɖě ka tɔ́n ɖo ya e è dó nú Nɔví Yershov é mɛ a? Ganjí. Xɔ́ntɔn e é zun xá Jexóva é lɛ́ syɛ́n d’é jí. É ɖɔ: “Asi ce kpó nyi kpó nɔ xo ɖɛ ɖó kpɔ́ hwɛhwɛ hú gǎn. Un ɖ’ayi wú ɖɔ un kún sixú kpé wú bo dɛ ɖo ninɔmɛ énɛ́ nu alɔdó Jexóva tɔn mɛvo ó.” É ɖɔ gɔ́ ná ɖɔ: “Nǔkplɔ́nkplɔ́n mɛɖésúnɔ tɔn d’alɔ mì bɔ un ɖí xwi xá awakanmɛ kú mɛ. Un nɔ lin tamɛ dó mɛsɛntɔ́ gbejínɔtɔ́ hwexónu tɔn lɛ́ sín kpɔ́ndéwú jí. Tan gěgé ɖo Biblu mɛ bo tɛ ɖɛ̌ lě do é ɖo tají ɖɔ è ní cí xwíí, bo ɖe xlɛ́ ɖɔ è ɖeji dó Jexóva wú gbɔn é jí.”

21. Étɛ́ mǐ ka kplɔ́n ɖo xóta élɔ́ mɛ?

²¹ Étɛ́ mǐ ka kplɔ́n ɖo xóta élɔ́ mɛ? Gbɛ ninɔ ɖo gbɛ élɔ́ mɛ ɖó jiɖe ǎ. É ɖo mɔ̌ có, Jexóva nɔ d’alɔ mɛsɛntɔ́ tɔn lɛ́ hwebǐnu, ényí yě nɔ ɖeji dó wǔ tɔn ɔ nɛ́. Lěe wěmafɔ e jí xóta mǐtɔn jínjɔ́n é ɖɔ gbɔn é ɔ, ‘adǎn gěgé nɔ gbo gbejínɔtɔ́, Jexóva ka nɔ hwlɛ́n ɛ sín bǐ mɛ.’ (Ðɛh. 34:20) Mi nú mǐ ní kpo ɖo ayi sɔ́ ɖó hlɔ̌nhlɔ́n e Jexóva ɖó bo nɔ d’alɔ mǐ é jí wɛ, é ní ma nyí ɖó adǎn e nɔ gbo mǐ lɛ́ é jí ó. Énɛ́ ɔ, mǐ sixú ɖɔ mɛsɛ́dó Pɔ́lu ɖɔhun ɖɔ: “Mɛ e nɔ ná hlɔ̌nhlɔ́n mì ɔ wɛ nɔ zɔ́n, bɔ un nɔ sixú kpé nǔ énɛ́ lɛ́ bǐ wú.”—Filí. 4:13.