AWINNYAXWƐ ɖé ɖò Musée des pays de la Bible ɖò Jeluzalɛmu, bɔ nǔwlanwlán ɖé ɖ’eji. Xwè 700-600 J.H.M. tɔn sín avlamɛ wɛ è wlán nǔ enɛ. Yɔdo e ma lín dó Eblɔ́n ǎ é ɖé mɛ wɛ è mɔ awinnyaxwɛ ɔ ɖè ɖò Izlayɛli. Nǔwlanwlán e ɖ’eji é ɖɔ: “Yahweh Sabaot ni dó nu Hagaf, Hagav ví ɔ.” Nɛ̌ nǔwlanwlán enɛ ka nɔ gudo nú Biblu gbɔn? Enɛ xlɛ́ ɖɔ mɛ lɛ tuùn nyikɔ Mawu tɔn, Jehovah, ee è wlán kpo wekwín Ebléegbe tɔn hwexónu tɔn YHWH kpo lɛ é ganji, bo nɔ zán gbè bǐ gbè ɖò Biblu sín táan mɛ. Nǔgbo ɔ, nǔwlanwlán ɖevo e è mɔ ɖò yɔdo enɛ lɛ mɛ lɛ é xlɛ́ ɖɔ mɛ e nɔ kplé bo nɔ hwlá cí ye mɛ lɛ é nɔ wlán nyikɔ Mawu tɔn kpo nyikɔ mɛɖesunɔ tɔn e mɛ nyikɔ Mawu tɔn tɔ́n ɖè lɛ é kpo hwɛhwɛ dó yɔdo lɛ wu.

Dr Rachel Nabulsi, ee nɔ w’azɔ̌ ɖò Kplɔnyiji-Alavɔxwé Georgie tɔn é ɖɔ xó dó nǔwlanwlán enɛ lɛ wu bo ɖɔ: “Nyikɔ YHWH nɔ tɔ́n hwɛhwɛ ɖò nǔwlanwlán enɛ lɛ mɛ. Enɛ kplɔ́n nǔ gegě mǐ. . . . Nǔwlanwlán lɛ xlɛ́ lee mɛ e nɔ nyí YHWH é ɖò taji nú mɛ e nɔ nɔ Izlayɛli kpo Judáa kpo lɛ é gbɔn é.” Enɛ nɔ gudo nú Biblu, ee mɛ nyikɔ Mawu tɔn YHWH, ee è wlán kpo wekwín Ebléegbe tɔn lɛ kpo é, tɔ́n ɖè azɔn afatɔ́n mɔ̌kpan é. Hwɛhwɛ ɔ, nyikɔ Mawu tɔn nɔ tɔ́n ɖò nyikɔ mɛɖesunɔ tɔn lɛ mɛ.

Xógbe “Yahweh Sabaot,” ee è wlán dó awinnyaxwɛ ɔ jí é sín tinmɛ wɛ nyí “Jehovah ahwankpá lɛ tɔn.” Enɛ sixu xlɛ́ ɖɔ è nɔ zán nyikɔ Mawu tɔn kpo xógbe “Jehovah ahwankpá lɛ tɔn” ɔ kpo hwɛhwɛ ɖò Biblu sín táan mɛ. Enɛ lɛ́ nɔ gudo nú zǎn e è zán xógbe “Jehovah ahwankpá lɛ tɔn” ɔ ɖò Biblu mɛ é. Xógbe enɛ tɔ́n azɔn 283 ɖò Akpáxwé Biblu Tɔn E È Wlán Dó Ebléegbe Mɛ é mɛ, ɖò taji ɔ, ɖò wema Ezayíi, Jelemíi kpo Zakalíi kpo tɔn lɛ mɛ.